Een evaluerend onderzoek dat inmiddels de periode tot en met september 2014 omvat, geeft antwoord op de volgende hoofdvragen:

Transcriptie

1 MEMO Aan: Frank Noten, Peter van Wijck (provincie Noord-Brabant) Van: FNOTE3 Status: Concept 2 Datum: Betreft: Samenvattende bevindingen Evaluatie Brabant Vrij jarigen Aanleiding Provinciale Staten hebben op 11 november 2011 een motie (M40) aangenomen waarin zij Gedeputeerde Staten de opdracht geven een reiskostenregeling te treffen voor minderjarige mboscholieren. Gedeputeerde Staten hebben deze regeling om efficiencyredenen vormgegeven als een reisproduct op OV-chipkaart voor alle 16- en 17-jarigen dat gedurende het gehele jaar geldig is op weekdagen, niet zijnde nationale feestdagen. Vanaf 6 april 2013 heeft de provincie Noord-Brabant dit nieuwe product ge ntroduceerd voor scholieren van 16 of 17 jaar onder de naam: Brabant Vrij 16- en 17-jarigen. Het reisproduct is een D Dit is de helft van de prijs voor het Jeugdmaandabonnement voor 12- tot en met 18-jarigen dat gevoerd wordt vanaf de introductie van het Brabants tarievenhuis in november Onderzoeksopzet Een evaluerend onderzoek dat inmiddels de periode tot en met september 2014 omvat, geeft antwoord op de volgende hoofdvragen: 1. In welke mate is het reisproduct voor 16- en 17-jarigen bekend bij de doelgroep? 2. Wat is het effect van de introductie van het reisproduct voor 16- en 17-jarigen op de reizigersontwikkeling in onze OV-concessies? 3. Wat is het effect van de introductie van het reisproduct voor 16- en 17-jarigen op het gebruik van het Jeugdabonnement voor 12- tot en met 18-jarigen, reizen op saldo met leeftijdskorting, het 40% dalkortingsproduct met leeftijdskorting, de ritkaart en de dalurendagkaart? 4. Zijn de houders van het reisproduct voor 16- en 17-jarigen op weekdagen ook voor andere doeleinden dan woon-schoolverkeer gaan reizen met de bus? 5. Zijn de houders van het reisproduct voor 16- en 17-jarigen in het weekend en op nationale feestdagen meer gaan reizen met de bus en zo ja met welke reisproducten/kaartsoorten? 6. Heeft er substitutie plaatsgevonden van fiets, bromfiets/scooter en trein naar de bus? 7. Heeft de introductie van het reisproduct voor 16- en 17-jarigen gevolgen voor de sociale veiligheid? 8. Speelt het reisproduct een rol bij de keuze voor een MBO-opleiding? 1

2 Om alle hoofdvragen goed te kunnen beantwoorden, is gekozen voor een evaluerend onderzoek dat uit twee componenten bestaat. Een eerste component meet op basis van gebruikstransacties van de OV-chipkaart terwijl de tweede component meet op basis van enquœtes. Moventem verzorgt het deel van het onderzoek op basis van enquœtes. Hypercube verwerkt de gebruikstransacties van de OV-chipkaart tot antwoorden op de hoofdvragen. Moventem heeft een kwantitatief en kwalitatief onderzoek uitgevoerd, waarbij het reizigersgedrag, -motieven, -afwegingen en -verwachtingen centraal stonden. Bij het kwantitatieve onderzoek van Moventem zijn enquœtes afgenomen onder de doelgroep, namelijk (de ouders van) 16- en 17-jarige scholieren uit Noord-Brabant. Respondenten zijn geworven via de onderwijsinstellingen, via het online Reizigerspanel Noord-Brabant, via het OV-panel van Moventem en via enquœtes in enkele buslijnen waar veel gebruikt wordt gemaakt van Brabant Vrij jarigen. D OV-chipkaartdata van Hypercube gelegd. Bij het samenbrengen van de verschillende onderzoeksresultaten in de beantwoording van de hoofdvragen, moet worden opgemerkt dat de analyses van de OVchipkaartdata door Hypercube inzicht geven in feitelijk reisgedrag van (vrijwel) alle reizigers in de onderzochte maanden. De resultaten van Moventem geven op basis van een steekproef, inzicht in het reisgedrag uit voorgaande perioden en het verwachte reisgedrag voor toekomstige perioden. Hierbij gaat het om de percepties van de bevraagde respondenten. De inzichten van beide onderzoeken vullen elkaar derhalve uitstekend aan. Hypercube heeft alle checkin- en checkuit-transacties onderzocht van de bussen van de concessies onder beheer van de provincie Noord-Brabant. Alle met de OV-chipkaart geregistreerde reisbewegingen vanaf het moment van invoering van Brabant Vrij jarigen in april 2013 tot en met september Alleen het reisgedrag van mensen die op de bus een rit- of Dalurendagkaartje kopen ontgaat dit deel van het onderzoek. Dankzij dit nagenoeg volledige beeld hoeven, spelen vragen over representativiteit of betrouwbaarheid voor dit deel van het onderzoek, geen rol. De analyses gebruiken een volledige en feitelijke foto van de gehele periode waarin Brabant Vrij jarigen beschikbaar is. Brabant Vrij jarigen wordt ook in Eindhoven en omgeving gebruikt in de concessie van SRE die door Hermes wordt gereden. Uit deze concessie zijn geen OV-chipkaarttransacties beschikbaar gesteld. Moventem heeft in dit verzorgingsgebied wel geºnquœteerd. Generaliseerbaarheid kwantitatief onderzoek Moventem Om antwoord te kunnen geven op alle deelvragen, zijn binnen het verschillende deelpopulaties onderzocht. Per onderzoeksvraag wordt ingezoomd op andere deelpopulaties. Zo wordt de vraag over de naamsbekendheid van het reisproduct gebaseerd op de antwoorden van alle respondenten, terwijl de vragen over het reisgedrag van de pashouders alleen wordt gebaseerd op de antwoorden van de pashouders. Het figuur op de volgende pagina geeft de verschillende deelpopulaties weer en het aantal respondenten daarbinnen. Op basis van deze aantallen, kunnen met een bepaalde statistische betrouwbaarheid en foutmarge uitspraken worden gedaan over alle mensen binnen de betreffende doelgroepen. De tabel onder de figuur geeft aan met welke foutmarge de resultaten van het onderzoek morgen worden gegeneraliseerd bij een betrouwbaarheid van 95%. 2

3 Doelgroep Foutmarge resultaten bij 95% betrouwbaarheid Alle respondenten 2,73% Voormalig + Niet OV-reizigers 3,91% Blijvend + Nieuw OV-reizigers 3,95% Blijvend OV-reizigers 5,03% Nieuw OV-reizigers 6,50% Pashouders Brabant Vrij jarigen 6,07% Figuur 1 Aantal respondenten en de foutmarges per deelpopulatie. Beantwoording hoofdvragen In deze notitie is de verkregen data van Hypercube en Moventem gecombineerd om een antwoord te geven op de geformuleerde hoofdvragen. Voor een uitgebreide beschrijving en reflectie van de onderzoeksopzet en -resultaten wordt verwezen naar de deelrapporten van Hypercube en Moventem. 1. In welke mate is het reisproduct voor 16- en 17-jarigen bekend bij de doelgroep? Van alle geºnquœteerde (ouders van) scholieren in Noord-Brabant kent circa 20% het reisproduct, vorig jaar was dit 15%. Onder de respondenten die hebben aangegeven in 2014 met de bus naar school te reizen (Blijvend + nieuw OV-reizigers), is de naamsbekendheid substantieel hoger, namelijk 48% (ten opzichte van circa 33% in 2013). Hierin zijn de enquœtes die in de bussen zijn afgenomen onder scholieren niet meegenomen. In de bussen zijn immers alleen enquœtes afgenomen onder de reizigers die met Brabant Vrij 16- en 17-jarigen reisden. 3

4 2. Wat is het effect van de introductie van het reisproduct voor 16- en 17-jarigen op de reizigersontwikkeling in onze OV-concessies? Het gebruik van de bussen door scholieren met een OV-chipkaart, neemt in 2013 toe met 10%. In de eerste 9 maanden van 2014 zet die stijging door met een kleine 2%. Brabant Vrij jarigen neemt haar aandeel in die groep. Alleen in het derde kwartaal van 2013 draagt Brabant Vrij jarigen actief bij aan dat toenemend volume. We zien in dat kwartaal een aantal scholieren met Brabant Vrij jarigen op de bus dat naar verhouding ineens beduidend hoger is dan het aandeel dat de andere reisproducten voor scholieren dan innemen. Het aandeel van Brabant Vrij onder scholieren blijft vervolgens stabiel bij vergelijking van de verschillende kwartalen van een kalenderjaar: 20% behoudens een deel van lente en zomer. Dan ligt het lager. Ieder jaar weer kiest een nieuwe groep scholieren er voor de bus te gebruiken voor woon-schoolverkeer. Van alle geºnquœteerde pashouders Brabant Vrij jarigen bestaat ruim 55% uit nieuwe OV- reizigers. Van de reizigers die in 2013 ook al gebruik maakten van het reisproduct, geeft 70% aan hierdoor vaker met de bus naar school te reizen. Als Brabant Vrij jarigen niet bestond, zegt bijna 25% van de geºnquœteerde pashouders dan niet met de bus van en naar school te zullen reizen. Verstoort dit product het Brabants tarievenhuis en daarmee het marktmechanisme? januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december Figuur 2 Aantal ritten met de OV-chipkaart door scholieren (12-18 jaar), per maand respectievelijk 2012, 2013 en 2014 Figuur 1 toont in drie staafjes per maand, hoeveel ritten met de OV-chipkaart gemaakt zijn door scholieren. Het meest linker staafje geeft het volume voor die maand uit 2012, dan volgt Het meest rechter staafje geeft het volume scholieren in 2014 aan en is aanwezig tot en met september. Scholieren kunnen als ze de bus gebruiken in het Brabants Tarievenhuis kiezen uit (van beneden naar boven) 1. saldoreizen met leeftijdskorting (rode aandeel), 2. saldoreizen met leeftijdskorting aangevuld met Dalkorting Brabant (groene aandeel), 3. Jeugdmaandabonnement voor 12 tot en met 18 jarigen (donker oranje aandeel), 4. Brabant Vrij jarigen (met ingang van april 2013, lichter oranje aandeel), 4

5 5. Ritkaartje of Dalurendagkaart. Deze kaartjes zijn papieren kaartjes die men op de bus koopt. Bovenstaande figuur geeft alleen OV-chipkaarttransacties weer. Bij de volgende vraag volgt het antwoord op het aandeel papieren kaartjes (herkomst enquœte Moventem). De figuur 1 toont zowel de volumeontwikkeling als het aandeel van de diverse producten waar scholieren uit kunnen kiezen. 3. Wat is het effect van de introductie van het reisproduct voor 16- en 17-jarigen op het gebruik van het Jeugdabonnement voor 12- tot en met 18-jarigen, reizen op saldo met leeftijdskorting, het 40% dalkortingsproduct met leeftijdskorting, de ritkaart en de dalurendagkaart? In 2013 stapt het grootste deel van de reizigers met Brabant Vrij jarigen, voor het eerst op de bus (nieuwe reizigers). De transacties laten niet zien of ze bus ook gekozen zouden hebben als Brabant Vrij jarigen er niet geweest was. Of voor welk ander product ze gekozen zouden hebben. Het resterende deel ( 40%) van de scholieren die voor Brabant Vrij jarigen kozen, reisde eerder ook al met de bus, maar met een ander product. Een belangrijk deel (20 25%) reisde voorheen met het Jeugdabonnement voor 12- tot en met 18-jarigen, terwijl 15% op saldo met leeftijdskorting reisde. Het additioneel gebruik van Dalkorting Brabant was, is en blijft onder scholieren bescheiden. In 2014 wordt Brabant Vrij jarigen aanvullend door nog een klein deel voormalig J O leeftijdskorting, stappen in 2014 alsnog over naar Brabant Vrij jarigen. Het grootste aandeel in 2014 is voor trouwe gebruikers. In het derde kwartaal is er traditiegetrouw sprake van een grotere groep nieuwe OV-reizigers onder scholieren. Die kiezen naar rato voor Brabant Vrij jarigen. De volgende tabel toont voor vier meetmomenten in de onderzoeksperiode verhoudingsgetallen voor scholieren die toen gebruik maakten van Brabant Vrij jarigen. Een (groot) deel van de scholieren werd voor het eerst met een OV-chipkaart op de bus gezien werd. De restgroep op de onderste vier rijen van de tabel, zijn scholieren die al met de bus reisden, v naar Brabant Vrij jarigen (blijvende OV-reizigers). De tabel laat zien in welke mate welk andere product door die scholieren gebruikt werd. Productgebruik VROEGER 2013Q3 2013Q4 2014Q2 2014Q3 Nieuw op de bus 58% 62% 20% 48% Brabant Vrij 67% 38% Saldo leeftijdskorting 14% 14% 7% 9% Jeugdmaandabo 25% 21% 5% 4% Dalkorting Brabant 3% 3% 1% 1% Dan nog een tabel die laat zien wat scholieren die in de tweede helft van 2013 gebruik maakten van Brabant Vrij jarigen, in 2014 gebruiken. 61% gebruikt in het eerste half jaar tenminste ØØn maand opnieuw Brabant vrij jarigen. Productgebruik NU 2013Q3 2013Q4 2014Q2 2014Q3 1 Scherpe ogen ontdekken nog een flinterdun geel streepje (tussen groen en donker oranje) en blauw streepje bovenop. Ze staan voor landelijke OV-chipkaartproducten (Altijd Korting Scholier en het N-sterabonnement). Deze landelijke producten voor scholieren die N -Brabant. 5

6 Productgebruik NU 2013Q3 2013Q4 2014Q2 2014Q3 Weg/Nieuwe chipkaart 13% 12% Brabant Vrij 61% 59% SOV Vrij 17% 20% Saldo leeftijdskorting 4% 7% Jeugdmaandabo 2% 2% Dalkorting Brabant 1% 1% In de resultaten van de enquœte onder de doelgroep geven 371 respondenten aan zowel 2013 als in 2014 met het OV van en naar school te hebben gereisd. Van deze groep reizen 110 respondenten in 2014 met Brabant Vrij 16- en 17-jarigen. 65% van deze 110 respondenten reisden ook in 2013 met Brabant Vrij, 14,5% reisde met leeftijdskorting en 13,6% met het Jeugdabonnement. Het gebruik van ritkaartjes en de Dalurendagkaart in 2013 was onder deze groep verwaarloosbaar, met respectievelijk 3,6% en 2,7%. 4. Zijn de houders van het reisproduct voor 16- en 17-jarigen op weekdagen ook voor andere doeleinden dan woon-schoolverkeer gaan reizen met de bus? Strikt genomen leveren de analyses van de OV-chipkaarttransacties geen antwoord op de vraag naar het reismotief. Er heeft in deze context ook geen onderzoek plaatsgevonden naar het karakter van de bestemming van de reis. Wel mogen we aannemen dat de kans groot is dat in geval van reizen buiten reguliere schooltijden, sprake is van een andere motief dan onderwijs volgen en dus mogelijk ook een andere bestemming van de reis dan school. Het aandeel van de ritten dat gemaakt wordt met Brabant Vrij jarigen op maandag tot en met vrijdag na 18 uur, bedraagt 7%. Dit percentage was lager in de aanvankelijke periode dat Brabant Vrij jarigen beschikbaar was, maar is met ingang van het derde kwartaal in 2013 constant. In de enquœte geeft circa 57% van de pashouders aan dat zij door Brabant Vrij jarigen de bus niet alleen gebruiken om naar school te reizen, maar ook voor andere doeleinden. Gezien het verschil met de uitkomsten van de analyses van de transacties, kan hieruit worden opgemaakt dat pashouders op weekdagen ook v r 18 uur gebruik maken van de bus voor doeleinden anders dan school. 5. Zijn de houders van het reisproduct voor16- en 17-jarigen in het weekend en op nationale feestdagen meer gaan reizen met de bus en zo ja met welke reisproducten/kaartsoorten? Tijdens weekends en nationale feestdagen kan niet vrij worden gereisd met Brabant Vrij jarigen. Meer dan de helft van de bezitters van Brabant Vrij jarigen reist nooit in periodes waarin het vrije reisrecht niet geldt. De andere helft is ondergebracht in de taartdiagram welke weergeeft hoeveel men tijdens de geldigheid van hun maandabonnement besteedt aan betaald reizen tijdens weekend en/of feestdagen. 6

7 1% 1% 0% 2% 15% 5% 76% 0,- t/m 5,- 5,- t/m 10,- 10,- t/m 15,- 15,- t/m 20,- 20,- t/m 25,- 25,- t/m 30,- > 30,- Figuur 3 Besteding buiten geldigheid van ØØn maandabonnement Brabant Vrij jarigen (2014 tot en met Q3) Ruim 75% van de groep die weleens betaalt gedurende de geldigheidsperiode van Brabant Vrij jarigen, reist hooguit af en toe eens in een weekend of op een feestdag. Minder dan 10% (van de andere helft) geeft gedurende de uit aan saldoreizen met leeftijdskorting. We zien, vergeleken met 2013, in 2014 geen verandering in gebruik van de bus bij houders van Brabant Vrij 16- en 17-jarigen in periodes waarin het vrije reisrecht niet geldig is. Dit beeld komt ook terug in de enquœteresultaten. Het product heeft nauwelijks invloed op het reisgedrag in het weekend en op nationale feestdagen; Respectievelijk 14,2% en 9,7% van de bezitters van Brabant Vrij jarigen geven aan dat zij vaker in het weekend en op nationale feestdagen zijn gaan reizen. 6. Heeft er substitutie plaatsgevonden van fiets, bromfiets/scooter en trein naar de bus? In de enquœte geeft het grootste deel van de houders van Brabant Vrij jarigen die sinds september 2014 met de bus naar school reist aan, dat zij tussen september en december 2013 voornamelijk met de fiets naar school ging. Deze verschuiving is niet ge soleerd toe te wijzen aan Brabant Vrij jarigen, aangezien ook andere factoren een rol spelen bij de keuze tussen fiets en bus. EØn hiervan is dat men van school is gewisseld, dit geldt voor alle pashouders die sinds september 2014 met de bus naar school reist. Wellicht waren deze reizigers ook met de bus gaan reizen als Brabant Vrij jarigen niet verkrijgbaar was. De verschuiving van de modaliteiten bromfiets/scooter en trein naar bus is minimaal. De groep respondenten met Brabant Vrij jarigen die aangeeft altijd met de bus naar school te reizen, is in 2014 enigszins groter dan in Heeft de introductie van het reisproduct voor 16- en 17-jarigen gevolgen voor de sociale veiligheid? In 2013 is er een focusgroep geweest met een panel van chauffeurs die werkzaam zijn in de Brabantse OV-concessies. Tevens is een tweetal diepte-interviews gehouden met sleutelpersonen uit het management van beide vervoerders (Arriva en Veolia). Hieruit is naar voren gekomen dat het reisproduct minimaal tot geen effect heeft op de sociale veiligheid van zowel personeel van de vervoerders als van de reizigers. Geen van de ge nterviewden verwacht ook dat een dergelijk effect zich in de toekomst zal voordoen. 7

8 8. Speelt het reisproduct een rol bij de keuze voor een MBO-opleiding? Deze vraag kan ook anders verwoord: vormen hogere reiskosten een drempel bij de schoolkeuze? Bij de analyse van de transacties die het gebruik van Brabant Vrij jarigen heeft achtergelaten, blijkt dat de gemiddelde afstand van de busreis in vergelijking met de periode v r beschikbaarheid van dat reisproduct, niet is toegenomen. We hebben geen reden om aan te nemen dat Brabant Vrij heeft geleid tot reizen over langere afstand. De groep die voor het eerst de bus neemt met Brabant Vrij jarigen reist gemiddeld dezelfde afstand als de groep scholieren die al langer (en met andere producten) van de bus gebruik maakt (in het derde kwartaal van 2014 bedroeg deze afstand 13,9 kilometer). Van alle respondenten die Brabant Vrij 16- en 17-jarigen (gaan) gebruiken, is 40% van school veranderd sinds december 2013, dat zijn 100 respondenten. Hiervan geeft 90% aan dat de introductie van het reisproduct geen enkele invloed heeft gehad op de keuze voor deze nieuwe school. Voor 15 MBO respondenten heeft de introductie van Brabant Vrij 16- en 17-jarigen invloed gehad op de keuze voor een nieuwe school. Dit komt neer op een percentage van 6% van alle (250) MBO respondenten die aan het onderzoek hebben deelgenomen. In totaal geven tien respondenten aan dat zij door het reisproduct de school hebben gekozen die het best bij hen past, dat is 10%. Van deze tien respondenten volgen er vijf een MBO-opleiding. In dit kader is het wel van belang om te noemen dat circa 90% van de pashouders die sinds september 2014 met de bus naar school reist, van school is veranderd. Dat kan betekenen dat het wisselen van school voor een groot deel van de pashouders een belangrijke aanleiding is om het product aan te schaffen. 8