Stop subsidiëring biobrandstoffen
|
|
- Ruth Dekker
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Stop subsidiëring biobrandstoffen Het gebruik van zogenaamde biobrandstoffen is in sterk stijgende lijn. Onder invloed van stijgende energieprijzen en toenemend milieubewustzijn worden biobrandstoffen in een groeiend aantal landen als een aantrekkelijk alternatief beschouwd. In de VS en Brazilië bijvoorbeeld wordt ethanol vaak aangewend als vervangmiddel voor benzine. Ook in de Europese Unie en België zijn er maatregelen getroffen om het gebruik van biobrandstoffen aan te moedigen. Zo is er een richtlijn dat tegen 2010 ruim 5 procent van de motorbrandstof in de EU afkomstig moet zijn van biomassa. In 2020 moet dit al 10 procent bedragen. Nochtans is het gebruik van biobrandstoffen recent zwaar onder vuur komen te liggen. Denken we maar aan de recente weigering van De Lijn om nog biodiesel te gebruiken omdat de milieuvriendelijkheid niet bewezen zou zijn. Nog zwaardere kritiek is er gekomen van VNexpert Jean Ziegler die het gebruik van biobrandstof omschrijft als een misdaad tegen de mensheid. Elke are landbouwgrond die benut wordt voor productie van energie is immers een are die niet langer ingezet kan worden voor de productie van voedsel. In verschillende landen zijn voedselrellen uitgebroken en ook in België zijn de prijsstijgingen van landbouwproducten duidelijk merkbaar. Het gebruik van biobrandstoffen wordt vaak aangewezen als oorzaak hiervoor. Evolutie van voedselprijzen Wereldwijde voedselprijzen zijn de laatste twee jaar met ruim 60 procent toegenomen. Deze prijzen zijn nog nooit zo hoog geweest de laatste twee decennia. Figuur 1: Maandelijkse evolutie voedselprijzen (index jan =100) Bron: IMF Stijgende voedselprijzen zijn met name pijnlijk voor relatief arme landen en, binnen deze landen, de lagere inkomensklassen. Dit zijn typisch mensen die het grootste deel van hun inkomen besteden aan voeding, vaak geïmporteerd aan relatief hoge prijzen. Bob Zoellick, de directeur van de Wereldbank schat dat op zijn minst honderd miljoen mensen in armoede gestort worden door de stijgende kosten van voedsel.
2 Een combinatie van factoren Men kan evenwel kanttekeningen plaatsen bij het verband tussen voedselprijzen en het gebruik van bio-energie. Er zijn immers andere verklaringen mogelijk. Ten eerste is olie een belangrijke input bij de productie en verwerking van landbouwgewassen. De prijzen van andere inputs zoals graanzaad of meststof is sinds kort ook sterk gestegen, getuige volgende grafiek. Figuur 2: Reële prijsevolutie van inputs in de landbouwsector mrt/08 meststoffen graanzaad energie Bron: Wereldbank data. Verder viel de voedselproductie in 2006 en 2007 tegen. Weercondities in grote delen van Europa, India en met name Australië waren erg ongunstig. Voedsel is een typisch inkomensinelastisch product. Consumptie van voedsel vermindert slechts weinig indien prijzen stijgen, waardoor kleine dalingen in voedselproductie aanleiding kunnen geven tot sterke prijsstijgingen. De sterke economische groei in landen als China en India heeft geleid tot een toename van de vraag naar vlees, melk en eieren. De productie hiervan is dan ook bovengemiddeld sterk toegenomen. Aangezien er voor de productie van één kilo dierlijk eiwit twee tot zeven kilo plantaardig eiwit nodig is, zorgt een veranderend consumptiepatroon voor bijkomende druk op de landbouwsector (Banse et al., 2008). De wereldwijde voedselcrisis heeft tevens aanleiding gegeven tot exportbeperkingen in diverse landen, wat de prijsstijgingen verder in de hand gewerkt heeft. Tot slot heeft speculatie de bestaande tekorten en prijsstijgingen versterkt. Landgenoot Olivier De Schutter, de nieuwe speciale VN-rapporteur voor het recht op voedsel, roept daarom op tot maatregelen tegen voedselspeculatie. Ook vanuit de EU zijn gelijkaardige geluiden te horen. Volgende grafiek toont aan dat de speculatieve handel in landbouwproducten sterk in de lift zit. Sinds de kredietcrisis is deze handel aantrekkelijker geworden ten opzichte van meer traditionele beleggingen zoals aandelen en obligaties.
3 Figuur 3: Verhandelde hoeveelheid futures en opties van graan en oliezaden. Bron: Chicago Board of Trade Company. De bijdrage van biobrandstoffen Biobrandstoffen zijn dus niet alleen verantwoordelijk voor de stijging van voedselprijzen, maar hebben hier zeker en vast toe bijgedragen. Al is het gewicht van het gebruik van bioenergie in de stijging van de voedselprijzen moeilijk te kwantificeren. Een studie van de IFPRI (International Food Policy Research Institution) heeft dit desalniettemin geprobeerd en schat dat biobrandstof voor 30% verantwoordelijk is voor de stijgende graanprijzen (Rosegrant, 2008). Een recent gelekt rapport van de Wereldbank maakt gewag van een nog veel sterkere bijdrage. Volgens dit rapport zou de stijgende productie van biobrandstof voor maar liefst 75% verantwoordelijk zijn voor de wereldwijde toename in voedselprijzen. Dit is des te merkwaardiger als we in rekening brengen dat energie op basis van biomassa momenteel in slechts beperkte mate bijdraagt tot de totale energievoorziening. Ongeveer 1% van het wereldwijde wegverkeer rijdt momenteel op biobiobrandstof. Het aandeel van bio-energie voor andere doeleinden is nog een stuk kleiner. Hoge voedselprijzen zijn geen tijdelijk fenomeen Biobrandstoffen buiten beschouwing gelaten, lijkt een toenemende vraag naar landbouwproducten onvermijdelijk. Bevolkingsgroei en economische groei in opkomende economieën garanderen dit. Zelfs na de recente prijsdalingen blijven de olieprijzen historisch hoog en dit ondanks de financiële crisis en sombere economische vooruitzichten. Het is dan ook onwaarschijnlijk dat de prijzen van olie en andere noodzakelijke inputs voor de landbouwsector sterk zullen dalen op lange termijn. Er is zelfs enige evidentie dat, omwille van de klimaatsverandering, natuurrampen frequenter zullen voorkomen (Hopkin, 2007). Natuurrampen zoals de overstromingen in Ohio of de droogte in Australië zullen dus ook in de toekomst de voedselproductie verstoren. Er zal een sterke toename van de voedselproductie nodig zijn om tegemoet te komen aan een verdere doorbraak van bioenergie, zonder aanleiding te geven tot bijkomende prijsverhogingen. Het is echter twijfelachtig dat Europa of België de voedselproductie sterk kan opdrijven. Omwille van de lage historische prijzen voor landbouwproducten en het landbouwbeleid in Europa is er nog braakliggende grond beschikbaar die ingezet zou kunnen worden voor de productie van bio-energie. Dit volstaat echter niet om te voldoen aan de (bescheiden)
4 doeleinden van de Europese Commissie. Indien Vlaanderen de 5.75% van de verbruikte transportbrandstoffen (diesel en benzine) uit bio-energie wil halen, moet men ongeveer 37% van het totale landbouwarsenaal hiervoor beschikbaar stellen (Milieurapport Vlaanderen, 2008). Een studie van het Vito (Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek) schat echter dat het sociaal aanvaardbare potentieel voor de productie van energiegewassen in Vlaanderen ongeveer 13 % van het landbouwareaal bedraagt. Voor de Europese Unie in zijn geheel geldt een gelijkaardige situatie, vooral aangezien de productiviteitsgroei per are landbouwgrond verwacht wordt te vertragen (Trostle, 2008). De vooropgestelde doeleinden voor 2012 kunnen daarom hoogstwaarschijnlijk niet gehaald worden zonder beroep te doen op import (Jank et al, 2007). Het is ook twijfelachtig of andere regio s in de wereld de productie sterk kunnen opdrijven op korte en middellange termijn. Geschat wordt dat de wereldwijde landbouwoutput op korte en middellange termijn slechts met 1 à 2 procent zal toenemen bij een verdere prijsstijging van 10 procent. De wereldwijde groei van biobrandstoffen zou de gemiddelde calorie-inname in Afrika verminderen met 4 tot 8% tegen 2020, aldus een recente studie van de IFPRI (von Braun, 2008). Dit is een hoge prijs om te betalen voor een beter milieu. De milieuvriendelijkheid van biobrandstoffen Er stellen zich echter meer en meer vragen of energie uit biomassa wel zo milieuvriendelijkheid is als gedacht. Nobelprijswinnaar Paul Crutzen en zijn onderzoeksteam hebben onlangs becijferd dat bio-energie vaak meer broeikasgassen veroorzaakt dan het gebruik van fossiele brandstoffen. Vooral de omzetting van koolzaad tot energie is schadelijk bevonden voor het milieu. Koolzaad produceert maar liefst 70% meer broeikasgassen dan fossiele brandstoffen volgens dit onderzoek. In Europa is koolzaad verantwoordelijk voor 80% van de productie van bio-energie en dit is niet anders in België. Andere studies zijn minder pessimistisch, maar men is het er over eens dat de milieu-impact relatief zwaar is. Vergeleken met bio-ethanol uit Braziliaans suikerriet is energie uit koolzaad weinig efficiënt. Koolzaad kan in Noordwest-Europa immers enkel rendabel geproduceerd worden op hoogwaardige landbouwgrond en met overvloedig gebruik van meststoffen en chemische pesticiden (International Energy Agency, World Energy Outlook, 2006). Daarnaast is het ook niet ondenkbaar dat er, wereldwijd, een verschuiving komt van het gebruik van land. Regenwouden worden inderdaad gekapt omwille van de hoge landbouwprijzen, aldus een rapport van de OESO in 2007 (Doornbosch en Steenblik, 2007). Indien een toenemend deel van het Europese landbouwarsenaal aangewend wordt voor energie in plaats van voedsel zou dit naar alle waarschijnlijkheid wereldwijde prijzen nog verder opdrijven, met alle mogelijke gevolgen vandien. Bio-energie van de tweede generatie Er wordt volop onderzoek verricht naar nieuwe manieren om energie te winnen. Zo zou het in de toekomst mogelijk zijn om gras, hout of algen om te zetten tot brandstof. Omdat deze verbouwd kunnen worden op landbouwgrond van marginale kwaliteit, zou het gebruik van deze nieuwe technologieën nauwelijks aanleiding geven tot een prijsstijging van voedingsmiddelen. Tevens zou de verwerking op milieuvriendelijker manier kunnen gebeuren. Er wordt echter niet verwacht dat deze technologieën de komende 25 jaar commercieel op grote schaal ingezet kunnen worden (International Energy Agency, World Energy Outlook, 2006).
5 Het kostenplaatje Men zou verwachten dat, gezien de hoge prijzen van fossiele brandstoffen, bio-energie relatief goedkoop uitvalt. Nochtans is dit niet het geval. Biobrandstoffen zijn duurder dan fossiele brandstof en waarschijnlijk blijft dit zo in de nabije toekomst. Uit volgende grafiek blijkt dat biobrandstof gemiddeld 15 tot 20% duurder is dan fossiele brandstoffen zoals olie of aardgas en dit ondanks de relatief hoge energieprijzen. Aangezien aardolie een belangrijke input is in de productie van bio-energie, is het niet uitgesloten dat deze verhouding zo blijft indien de prijzen van fossiele brandstoffen zouden oplopen. Figuur 4: Kostprijs biobrandstoffen ten opzichte van fossiele brandstoffen en diesel (reële prijs 2005 inclusief distributie en marge, exclusief BTW en accijns). Bron: DeVriendt et al. (2005). Terwijl de geschatte productiekost voor ethanol uit Braziliaans suikerriet ongeveer 0.24 dollar per liter kost, bedraagt de kostprijs van Europese biobrandstof ruim 1 dollar per liter (Wereldbank, 2008). In de Europese Unie schat men dan ook dat er 4.2 miljard dollar subsidie gaat naar ethanol en biodiesel in 2006 (Steenblik, 2007). In de VS lopen de schattingen in hetzelfde jaar op tot een bedrag tussen de 8 en de 11 miljard dollar (Global Subsidies Initiative, 10/2006). Conclusie Biobrandstoffen werden onthaald als een mogelijk veelbelovende oplossing voor twee problemen: de hoge energieprijzen waar België de laatste jaren mee kampt en de noodzaak om de CO 2 -uitstoot de verminderen. Het wordt hoe langer hoe duidelijker dat de huidige technologie hier niet toe in staat is. Energie uit koolzaad; de technologie die momenteel in zwang is in België, is onmiskenbaar duurder dan fossiele brandstoffen. Bovendien staat de milieuvriendelijkheid sterk ter discussie de laatste tijd. Mogelijk zouden fossiele brandstoffen minder vervuilend zijn. Tenslotte draagt energie uit biomassa zonder twijfel bij tot de hoge prijzen van voedsel en leiden aldus tot een verdere verarming van de minst gefortuneerden ter aarde. Zonder technologische doorbraken is het dus weinig zinvol om ambitieuze doelstellingen te formuleren rond bio-energie. Nog zinlozer is het om dergelijke doelstellingen na te streven. België lijkt de richtlijnen van de Europese Unie niet te halen. Laten we hopen dat het zo blijft. Kris Boschmans
6 Bronnen Banse, Martin, Nowicki, Peter en van Meijl, Hans (mei 2008), Why are current world food prices so high?, University of Wageningen memo. DeVriendt, N., Dooms, G., Liekens, J. Nijs, W. en Pelkmans L., (oktober 2005), Prognoses voor hernieuwbare energie en warmtekrachtkoppeling tot 2020, Vlaams Instituut voor Technologische Ontwikkeling. Doornbosch, Richard en Steenblik, Ronald (september 2007), Biofuels: Is the Cure Worse Than the Disease? OECD publication. Hopkin, Michael (februari 2007), Climate change 2007: Data keep flooding in, Nature. International Energy Agency (2006), World Energy Outlook Jank, Marcos, Kutas, Géraldine, Fernando do Amaral, Luiz en Nassar, André M. (2007), EU and U.S. policy on biofuels: Potential impact on developing countries, German Marshall Fund of the United States. Milieurapport Vlaanderen (2008), Rosegrant Mark W. (mei 2008), Biofuels and grain prices: Impacts and policy responses, International Food Policy Research Institution paper. Steenblik, Ronald (2007). 2007, Biofuels - At What Cost? Government support for ethanol and biodiesel in selected OECD countries, International Institute for Sustainable Development. Trostle, Ronald, (mei 2008), Global agricultural supply and demand: Factors contributing to the recent increase in food commodity prices, United States Department of Agriculture Report. von Braun, Joachim (juni 2008), Biofuels, international food prices, and the poor, IFPRI. Wereldbank (juni 2008), Adressing the food crisis: The need for rapid and coordinated action.
Biomassa: brood of brandstof?
RUG3 Biomassa: brood of brandstof? Centrum voor Energie en Milieukunde dr ir Sanderine Nonhebel Dia 1 RUG3 To set the date: * >Insert >Date and Time * At Fixed: fill the date in format mm-dd-yy * >Apply
Nadere informatieEnergie, technologie en milieuproblemen: Europees onderzoek schetst somber wereldbeeld in 2030
IP/3/661 Brussel, 12 mei 23 Energie, technologie en milieuproblemen: Europees onderzoek schetst somber wereldbeeld in 23 In 23 zal het wereldenergieverbruik verdubbeld zijn; fossiele brandstoffen, voornamelijk
Nadere informatieEconomie en melkproductie
Economie en melkproductie Productschap Zuivel onderwijsdag Pierre Berntsen Directeur Agrarische Bedrijven ABN AMRO 19 november 2013 Agenda Stand van de economie Beschikbaarheid van grondstoffen en zuivel
Nadere informatieVloeibare Biobrandstoffen
pagina 1/11 Wetenschappelijke Feiten Bron: over FAO (2008) Vloeibare Biobrandstoffen Vooruitzichten, Risico s en Opportuniteiten Samenvatting en details: GreenFacts Context - De productie van vloeibare
Nadere informatieBioethanol in den Niëderlanden
Bioethanol in den Niëderlanden Nationale Ziele und Bioethanol für Mobilität Age van der Mei 13 december 2007 DUINN Age van der Mei. Dit werk is auteursrechtelijk beschermd. Niets uit dit stuk mag worden
Nadere informatieBiobrandstoffen: Hype of duurzame oplossing? Prof. Wim Soetaert
Biobrandstoffen: Hype of duurzame oplossing? Prof. Wim Soetaert 1 Fossiele grondstoffen worden steeds duurder Petroleumprijs in dollar per vat Hernieuwbare grondstoffen: opbrengst per ha stijgt voortdurend
Nadere informatieOECD-FAO Agricultural Outlook 2011. Landbouwvooruitzichten OESO-FAO 2011. Summary in Dutch. Samenvatting in het Nederlands
OECD-FAO Agricultural Outlook 2011 Summary in Dutch Landbouwvooruitzichten OESO-FAO 2011 Samenvatting in het Nederlands Dit is de zeventiende uitgave van de Landbouwvooruitzichten (Outlook) en de zevende
Nadere informatieCuraçao Carbon Footprint 2015
Willemstad, March 2017 Inhoudsopgave Inleiding 2 Methode 2 Dataverzameling 3 Uitstoot CO2 in 2010 3 Uitstoot CO2 in 2015 4 Vergelijking met andere landen 5 Central Bureau of Statistics Curaçao 1 Inleiding
Nadere informatieWereldwijde uitstoot CO2 dit jaar
1 van 5 7-12-2018 06:32 volkskrant.nl Wereldwijde uitstoot CO2 dit jaar weer toegenomen 6-8 minuten IJsklif in West-Groenland. Beeld Credit: Sarah Das / Woods Hole Oceanographic Institution De stijging
Nadere informatiePerspectives and Key Arguments in the Food - Fuel Debate BIOFUELS
Perspectives and Key Arguments in the Food - Fuel Debate BIOFUELS Master Thesis by Anouke de Jong VU supervisor B.J. Regeer Introductie Biobrandstoffen; brandstoffen gemaakt van biomassa 1 ste generatie
Nadere informatieInternationale varkensvleesmarkt 2012-2013
Internationale varkensvleesmarkt 212-213 In december 212 vond de jaarlijkse conferentie van de GIRA Meat Club plaats. GIRA is een marktonderzoeksbureau, dat aan het einde van elk jaar een inschatting maakt
Nadere informatieLes Biomassa LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE. Werkblad. Les Biomassa Werkblad. Over biomassa. Generaties biobrandstoffen
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Biomassa Werkblad Les Biomassa Werkblad Niet windenergie, niet zonne- energie maar biomassa is de belangrijkste bron van hernieuwbare energie in Nederland. Meer dan 50%
Nadere informatieINVINCO BENELUX. Graanprijzen zijn aan het crashen!
Graanprijzen zijn aan het crashen! 2 BELEGGERS OPGELET! Sommige markten zijn uitstekend voorspelbaar. Bedenk maar wat er gebeurt als het aanbod de vraag fors gaat overschrijden. Die voorspelbaarheid maakt
Nadere informatiePRODUCTIEREKENING VAN DE VLAAMSE LAND- EN TUINBOUW 2012
AMS FOCUS 212 PRODUCTIEREKENING VAN DE VLAAMSE LAND- EN TUINBOUW 212 Vlaamse overheid Departement Landbouw en Visserij 1. Blik op de productierekeningen 2. Productiewaarde 3. Intermediair verbruik 4. Netto
Nadere informatieKlimaatverandering en onze voedselzekerheid
Klimaatverandering en onze voedselzekerheid Prof. Dr. Martin Kropff Rector Magnificus Wageningen University Vice-president Raad van Bestuur Wageningen UR Ons klimaat verandert Ons klimaat verandert Oplossingsrichtingen
Nadere informatieAfsluitende les. Leerlingenhandleiding. Alternatieve brandstoffen
Afsluitende les Leerlingenhandleiding Alternatieve brandstoffen Inleiding Deze chemie-verdiepingsmodule over alternatieve brandstoffen sluit aan op het Reizende DNA-lab Racen met wc-papier. Doel Het Reizende
Nadere informatieOECD-FAO Agricultural Outlook 2012. Landbouwvooruitzichten OESO-FAO 2012. Summary in Dutch. Samenvatting in het Nederlands
OECD-FAO Agricultural Outlook 2012 Summary in Dutch Read the full book on: 10.1787/agr_outlook-2012-en Landbouwvooruitzichten OESO-FAO 2012 Samenvatting in het Nederlands Dit is de achttiende uitgave van
Nadere informatieNL In verscheidenheid verenigd NL A7-0279/123. Amendement. Amalia Sartori namens de Commissie industrie, onderzoek en energie
4.9.2013 A7-0279/123 123 Overweging 1 (1) Krachtens artikel 3, lid 4, van Richtlijn 2009/28/EG ter bevordering van het gebruik van energie uit hernieuwbare bronnen en houdende wijziging en intrekking van
Nadere informatieBiodieselproductie uit palmolie en jatropha in Peru en impact voor duurzaamheid.
Biodieselproductie uit palmolie en jatropha in Peru en impact voor duurzaamheid. Een Levens Cyclus Duurzaamheids Analyse Auteur: Baukje Bruinsma November 2009 Samenvatting. Door het verbranden van fossiele
Nadere informatieRemediëringstaak: Vraag en aanbod
Remediëringstaak: Vraag en aanbod 1. Studeer opnieuw de leerstof van vraag en aanbod in. Tracht steeds zeer inzichtelijk te studeren: ga na dat je alle redeneringen die we in de klas / cursus maakten snapt.
Nadere informatieRemediëringstaak: Vraag en aanbod
Remediëringstaak: Vraag en aanbod 1. Studeer opnieuw de leerstof van vraag en aanbod in. Tracht steeds zeer inzichtelijk te studeren: ga na dat je alle redeneringen die we in de klas / cursus maakten snapt.
Nadere informatieInventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2016
1 Beknopte samenvatting van de Inventaris hernieuwbare energiebronnen Vlaanderen 2005-2016, Vito, oktober 2017 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2016 bedraagt 6,4% Figuur 1 groene stroom uit bio-energie
Nadere informatieMondiale perspectieven voor energie, technologie en klimaatbeleid voor 2030 KERNPUNTEN
Mondiale perspectieven voor energie, technologie en klimaatbeleid voor 2030 KERNPUNTEN Referentiescenario De WETO-studie (World Energy, Technology and climate policy Outlook 2030) bevat een referentiescenario
Nadere informatieENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA
ENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA Presentatie door de heer J.M. Barroso, Voorzitter van de Europese Commissie, voor de Europese Raad van 4 februari 2011 Inhoud 1 I. Waarom energiebeleid ertoe doet II. Waarom
Nadere informatieRemediëringstaak: Vraag en aanbod
Remediëringstaak: Vraag en aanbod Oefening 1: Verklaar bondig waarom de prijzen in onderstaande tekstjes veranderd zijn door middel van een grafiek met vraag- en aanbod(wijzigingen). a. Stijging olieprijs
Nadere informatieInventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2015
1 Beknopte samenvatting van de Inventaris hernieuwbare energiebronnen Vlaanderen 2005-2015, Vito, september 2016 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2015 bedraagt 6,0 % Figuur 1 groene stroom uit bio-energie
Nadere informatieVOORSTEL VAN RESOLUTIE
Zitting 2007-2008 11 juni 2008 VOORSTEL VAN RESOLUTIE van de heer John Vrancken, de dames Marleen Van den Eynde en Agnes Bruyninckx en de heren Frank Creyelman, Roland Van Goethem en Johan Deckmyn betreffende
Nadere informatieLES 3: Wereldvoedselvraagstuk
LES 3: Wereldvoedselvraagstuk 1 Les 3: Wereldvoedselvraagstuk Vakken Zedenleer/godsdienst, economie, aardrijkskunde, PAV Eindtermen Sociale vaardigheden, burgerzin, ICT, vakoverschrijdend, samenwerken,
Nadere informatieAfsluitende les. Leerlingenhandleiding. Het biobrandstoffen poster project
Afsluitende les Leerlingenhandleiding Het biobrandstoffen poster project Het biobrandstoffen poster project Biobrandstoffen; Duurzame ontwikkeling? Duurzame ontwikkeling is noodzakelijk voor het behoud
Nadere informatieEnergieprijzen voor enkele energiedragers,
Indicator 19 november 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Met name door de sterk toegenomen
Nadere informatieWetenschappelijke Feiten. over. Bos & Energie
pagina 1/9 Wetenschappelijke Feiten Bron: over FAO (2008) Bos & Energie Samenvatting en details: GreenFacts Context - Het energieverbruik in de wereld zal in de komende jaren dramatisch toenemen. Terwijl
Nadere informatieEindexamen economie 1 havo 2000-I
Opgave 1 Meer mensen aan de slag Het terugdringen van de werkloosheid is in veel landen een belangrijke doelstelling van de overheid. Om dat doel te bereiken, streeft de overheid meestal naar groei van
Nadere informatieVoedsel in de tank!? Een onderzoeksrapport voor Oxfam Novib
Voedsel in de tank!? Een onderzoeksrapport voor Oxfam Novib Voedsel in de tank!? Een onderzoeksrapport voor Oxfam Novib 20 november 2012 Jan Willem van Gelder Ilse Zeemeijer Joeri de Wilde Naritaweg 10
Nadere informatieToets_Hfdst10_BronnenVanEnergie
Toets_Hfdst10_BronnenVanEnergie Vragen Samengesteld door: visign@hetnet.nl Datum: 31-1-2017 Tijd: 11:10 Samenstelling: Geowijzer Vraag: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19,
Nadere informatieLes Biomassa. Werkblad
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Biomassa Werkblad Les Biomassa Werkblad Niet windenergie, niet zonne-energie maar biomassa is de belangrijkste bron van hernieuwbare energie in Nederland. Meer dan 50%
Nadere informatieOntwikkeling in de melkmarkt 21/04/2015
Ontwikkeling in de melkmarkt 21/04/2015 Melk- en voermarkt kort samengevat Vooruitzichten voor de melkmarkt zijn pover tot aan de zomer De melkmarkt is in de ban van het einde van de melkquotering o Afwachtende
Nadere informatieet broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces
H 2 et broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces Bij het ontstaan van de aarde, 4,6 miljard jaren geleden, was er geen atmosfeer. Enkele miljoenen jaren waren nodig voor de
Nadere informatieBijkomende informatie:
Vlaamse overheid Koning Albert II-laan 35 bus 40 1030 BRUSSEL T 02 552 77 05 F 02 552 77 01 www.vlaanderen.be beheerscomité dierlijke producten 18 juni 2015 //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
Nadere informatieElektrische auto stoot evenveel CO 2 uit als gewone auto
Elektrische auto stoot evenveel CO 2 uit als gewone auto Bron 1: Elektrische auto s zijn duur en helpen vooralsnog niets. Zet liever in op zuinige auto s, zegt Guus Kroes. 1. De elektrische auto is in
Nadere informatieMarktontwikkelingen vloeibare biobrandstoffen
Marktontwikkelingen vloeibare biobrandstoffen Inhoud 1. Productschap MVO 2. Producten en toepassingen 3. EU Stimuleringsbeleid biobrandstoffen 4. Productie- en exportcijfers 5. Prijsontwikkelingen 6. Vergroten
Nadere informatieSamenvatting. - verlies van biodiversiteit, door ontbossing, vervuiling en monocultures;
1. Inleiding 1.1 Dierlijke voedselproducten en milieu Dierlijke voedselproducten zoals, vlees, melk en eieren, zijn voor de meeste mensen een vast onderdeel van het menu. Deze producten leveren belangrijke
Nadere informatie1 VARKENSSECTOR. voorzitter: Luis Carazo verslaggever: Lieve De Smit
Vlaamse overheid Koning Albert II-laan 35 bus 40 1030 BRUSSEL T 02 552 77 05 F 02 552 77 01 www.vlaanderen.be beheerscomité dierlijke producten 21 april 2016 //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
Nadere informatieBeleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu
Beleggen in de toekomst de kansen van beleggen in klimaat en milieu Angst voor de gevolgen? Stijging van de zeespiegel Hollandse Delta, 6 miljoen Randstedelingen op de vlucht. Bedreiging van het Eco-systeem
Nadere informatieMakers van biodiesel en bioethanol
De Standaard Makers van biodiesel en bioethanol verzuipen donderdag 12 maart 2009 Auteur: BRUSSEL - Verscheidene biodiesel- en bioethanolbedrijven dreigen over de kop te gaan. Hun installaties draaien
Nadere informatieLeerlingenhandleiding
Leerlingenhandleiding Afsluitende module Alternatieve Brandstoffen - Chemie verdieping - Ontwikkeld door dr. T. Klop en ir. J.F. Jacobs Op alle lesmaterialen is de Creative Commons Naamsvermelding-Niet-commercieel-Gelijk
Nadere informatieBelgië: een belangrijke speler in minerale meststoffen. Belfertil
België: een belangrijke speler in minerale meststoffen Belfertil Belfertil Belgian Luxemburg Mineral Fertilizer Association Belfertil vertegenwoordigt de minerale meststoffensector. N, P, K Basis minerale
Nadere informatie1. Hoe is de productie voor bio-energiedoeleinden sinds 2013 jaarlijks geëvolueerd?
SCHRIFTELIJKE VRAAG nr. 136 van FRANCESCO VANDERJEUGD datum: 20 januari 2016 aan ANNEMIE TURTELBOOM VICEMINISTER-PRESIDENT VAN DE VLAAMSE REGERING, VLAAMS MINISTER VAN BEGROTING, FINANCIËN EN ENERGIE Europees
Nadere informatieDe importen van Latijns-Amerika en het Caribische gebied (LAC),
De importen van Latijns-Amerika en het Caribische gebied (LAC), - Inleiding Joyce Mahabali De internationale handel is de handel tussen landen. Hiervan is sprake wanneer landen bepaalde goederen en diensten
Nadere informatieAquaPath Module 4 DUURZAME LEVENSSTIJLEN EN WATER
AquaPath Module 4 DUURZAME LEVENSSTIJLEN EN WATER SAMENVATTING Weet je dat de meeste van onze dagelijkse activiteiten, inclusief voedsel, kleding en reizen, een hoog waterverbruik betekenen en daarmee
Nadere informatieEnergieprijzen voor enkele energiedragers,
Indicator 29 april 2015 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Met name door de sterk toegenomen
Nadere informatieNaar een duurzame energie huishouding: belofte of mogelijkheid?
Naar een duurzame energie huishouding: belofte of mogelijkheid? Luuk Beurskens, ECN Beleidsstudies KIVI NIRIA, Noordscharwoude, 23 september 2008 www.ecn.nl Inleiding ECN/NRG ontwikkelen hoogwaardige kennis
Nadere informatieBioWanze De nieuwe generatie
BioWanze De nieuwe generatie BioWanze in het kort De grootste producent van bio-ethanol in België met een jaarlijkse capaciteit van maximum 300.000 m³ bio-ethanol. Het nieuwe generatie proces verzekert
Nadere informatieOekraïne (foto s zijn terug te vinden op www.liba.be)
Landbouw in Oekraïne 12/05/2011 Oekraïne (foto s zijn terug te vinden op www.liba.be) Oekraïne is groter dan elk land van de EU. De goede ligging van het land, gecombineerd met de vruchtbare bodems, geeft
Nadere informatieBiologische voedingsmiddelen,
Indicator 4 februari 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het marktaandeel van biologische
Nadere informatieOp weg naar een duurzame energievoorziening in Mark Dierikx Directeur Generaal Energie, Telecom en Mededinging
Op weg naar een duurzame energievoorziening in 2050 Mark Dierikx Directeur Generaal Energie, Telecom en Mededinging Inhoudsopgave I. Mondiale ontwikkelingen II. Europese kaders III. Nationale inzet 2 I.
Nadere informatieVoorspellingen Peakoil Nederland. Realisten of doemdenkers?
Voorspellingen Peakoil Nederland Realisten of doemdenkers? Lievelde, Erve Kots, 27 Mei 2009 World Oil Production & Peaking Outlook *Eerste Rapportage Peakoil Nederland met analyse van de toekomstige olieproductie
Nadere informatieBiobrandstoffen: een ernstige bedreiging voor voedselzekerheid
Biobrandstoffen: een ernstige bedreiging voor voedselzekerheid Biobrandstoffen staan wereldwijd volop in de aandacht door de combinatie van hoge olieprijzen, zorgen over energiezekerheid en angst voor
Nadere informatieNationale Energieverkenning 2014
Nationale Energieverkenning 2014 Remko Ybema en Pieter Boot Den Haag 7 oktober 2014 www.ecn.nl Inhoud Opzet van de Nationale Energieverkenning (NEV) Omgevingsfactoren Resultaten Energieverbruik Hernieuwbare
Nadere informatieKernenergie in de Belgische energiemix
Kernenergie in de Belgische energiemix 1. Bevoorradingszekerheid De energie-afhankelijkheid van België is hoger dan het Europees gemiddelde. Zo bedroeg het percentage energie-afhankelijkheid van België
Nadere informatieDeze notitie heeft als doel een grove schets te geven van de discussies omtrent de productie van biobrandstoffen en het biobrandstoffenbeleid.
Achtergrondnotitie biobrandstoffen Deze notitie heeft als doel een grove schets te geven van de discussies omtrent de productie van biobrandstoffen en het biobrandstoffenbeleid. Inleiding: biobrandstoffen
Nadere informatieWat is tax shift? Man, man, wanneer zitten daar eens belezen mensen bij de VRT?
Wat is tax shift? Man, man, wanneer zitten daar eens belezen mensen bij de VRT? De vraag is wat zou je doen in een 'onbelaste wereld' en waarom belast je iets zodanig dat mensen foute keuzes maken. Wegwerpeconomie
Nadere informatieDEPARTEMENT LANDBOUW & VISSERIJ Vlaamse overheid Koning Albert II-laan 35 bus BRUSSEL T F
DEPARTEMENT LANDBOUW & VISSERIJ Vlaamse overheid Koning Albert II-laan 35 bus 40 1030 BRUSSEL T 02 552 77 05 F 02 552 77 01 www.vlaanderen.be VERSLAG BEHEERSCOMITÉ VARKENS 19 SEPTEMBER 2018 ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
Nadere informatieLeerlingenhandleiding
Leerlingenhandleiding Afsluitende module Het Biobrandstoffen Poster Project Ontwikkeld door dr. T. Klop Op alle lesmaterialen is de Creative Commons Naamsvermelding-Niet-commercieel-Gelijk delen 3.0 Nederland
Nadere informatieVERSLAG. Vlaamse overheid Koning Albert II-laan 35 bus BRUSSEL T F
Vlaamse overheid Koning Albert II-laan 35 bus 40 1030 BRUSSEL T 02 552 77 05 F 02 552 77 01 www.vlaanderen.be VERSLAG //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
Nadere informatieEindexamen economie vwo 2010 - I
Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 Een antwoord waaruit
Nadere informatieONTWERPADVIES. NL In verscheidenheid verenigd NL 2012/0288(COD) 10.4.2013. van de Commissie vervoer en toerisme
EUROPEES PARLEMENT 2009-2014 Commissie vervoer en toerisme 10.4.2013 2012/0288(COD) ONTWERPADVIES van de Commissie vervoer en toerisme aan de Commissie milieubeheer, volksgezondheid en voedselveiligheid
Nadere informatiePraktische opdracht ANW Biobased economy keuzekaart
Praktische opdracht ANW Biobased economy k Praktische-opdracht door een scholier 1807 woorden 26 juni 2011 4,7 3 keer beoordeeld Vak ANW Keuzeopdracht ANW Jan H. 4V SGL 09-06-2011 Biobased Economy Het
Nadere informatieInventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2013
1 Beknopte samenvatting van de Inventaris duurzame energie in Vlaanderen 2013, Deel I: hernieuwbare energie, Vito, februari 2015 1 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2013 bedraagt 5,8 % Figuur 1 zon-elektriciteit
Nadere informatieEnergieprijzen voor enkele energiedragers,
Indicator 13 april 2017 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Met name door de sterk toegenomen
Nadere informatieDe waarde van het BBP Onderzoek naar de consumptie van energie
De waarde van het BBP Onderzoek naar de consumptie van energie Geschreven door: Lesley Huang en Pepijn Veldhuizen Vakken: Economie School en klas: Scholengemeenschap Were Di, vwo 6 Begeleider: De heer
Nadere informatieEnergieprijzen voor enkele energiedragers,
Indicator 28 mei 2018 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Met name door de sterk toegenomen
Nadere informatiePraktische opdracht Scheikunde Biomassa als brandstof
Praktische opdracht Scheikunde Biomassa als brandstof Praktische-opdracht door een scholier 694 woorden 13 april 2016 9 2 keer beoordeeld Vak Scheikunde Pagina 1 van 5 PO biomassa als brandstof (practicum
Nadere informatieStatistisch Magazine Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012
Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012 Inleiding Lorette Ford De economische ontwikkeling van een land kan door middel van drie belangrijke economische indicatoren
Nadere informatieVergelijking met buitenland
Vergelijking met buitenland Michel de Haan Wageningen UR - LR USA NL Our Mission: Create a better understanding of milk production world-wide India China Ethiopia Argentinië Brazil Waarom vergelijking
Nadere informatieOverzicht lessenserie Energietransitie. Lessen Energietransitie - Thema s en onderwerpen per les.
1 Lessen Energietransitie - Thema s en onderwerpen per les. 2 Colofon Dit is een uitgave van Quintel Intelligence in samenwerking met GasTerra en Uitleg & Tekst Meer informatie Kijk voor meer informatie
Nadere informatieTe weinig verschil Verschil tussen de hoogte van uitkeringen en loon is belangrijk. Het moet de moeite waard zijn om te gaan werken.
Hoofdstuk 4 Inkomen Paragraaf 4.1 De inkomensverschillen Waardoor ontstaan inkomens verschillen. Inkomensverschillen ontstaan door: Opleiding Verantwoordelijkheid Machtspositie Onregelmatigheid of gevaar
Nadere informatieklimaatverandering en voedsel
klimaatverandering en voedsel Parijs; wat is er afgesproken en gaat het lukken? Wat betekent dit voor landbouw en voeding? Energie transitie als voorbeeld voor producent en consument Duurzaamheid als paradigma.
Nadere informatiePERSBERICHT Brussel, 13 december 2017
PERSBERICHT Brussel, 13 december 2017 Inhaalbeweging voor de landbouwers in 2017 De heeft samen met de gewestelijke overheden en deskundigen de voorlopige schattingen van de Belgische landbouweconomische
Nadere informatieVisie van het Milieu- en Natuurplanbureau (MNP) op biobrandstoffen
Visie van het Milieu- en Natuurplanbureau (MNP) op biobrandstoffen Inleiding Op 28 september 2005 spreekt de Vaste KamerCommisie LNV in een Rondetafelgesprek over ontwikkelingen in de agrarische sector
Nadere informatieEnergievoorziening Rotterdam 2025
Energievoorziening Rotterdam 2025 Trends Issues Uitdagingen 9/14/2011 www.bollwerk.nl 1 Trends (1) Wereld energiemarkt: onzeker Toenemende druk op steeds schaarsere fossiele bronnen Energieprijzen onvoorspelbaar,
Nadere informatie16% Energie van eigen bodem. 17 januari 2013
16% Energie van eigen bodem 17 januari 2013 Inhoud Klimaatverandering Energie in Nederland Duurzame doelen Wind in ontwikkeling Northsea Nearshore Wind Klimaatverandering Conclusie van het IPCC (AR4, 2007)
Nadere informatieHet nieuwe Europese klimaatplan voor 2030: behoudt de EU haar voortrekkersrol?
Het nieuwe Europese klimaatplan voor 2030: behoudt de EU haar voortrekkersrol? Dr. Jos Delbeke, DG Klimaat Actie, Europese Commissie, Universiteit Hasselt, 25/2/2014 Overzicht 1. Klimaat en energie: waar
Nadere informatieMalthus (1766 1834) Kan landbouw de wereld blijven redden? Het ongelijk van Malthus. An essay on the principle of population 25/11/2013
Kan landbouw de wereld blijven redden? Malthus (1766 1834) Piet VANTHEMSCHE Voorzitter Boerenbond KULeuven Universiteit 3 e Leeftijd 03-12-2013 An essay on the principle of population Het ongelijk van
Nadere informatieKANSDOSSIER LANDBOUWMACHINES Australië. September 2015
KANSDOSSIER LANDBOUWMACHINES Australië September 2015 Disclaimer Dit rapport is opgesteld door de Economische Afdeling van het. Het is tot stand gekomen door persoonlijke contacten met overheidsinstanties
Nadere informatieWORLD ENERGY TECHNOLOGY OUTLOOK 2050 (WETO-H2) KERNPUNTEN
WORLD ENERGY TECHNOLOGY OUTLOOK 2050 (WETO-H2) KERNPUNTEN In het kader van de WETO-H2-studie is een referentieprognose van het wereldenergiesysteem ontwikkeld samen met twee alternatieve scenario's, een
Nadere informatieEindexamen economie 1-2 havo 2007-II
Beoordelingsmodel Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 Een antwoord waaruit blijkt dat
Nadere informatie1 Nederland is nog altijd voor 92 procent afhankelijk van fossiele brandstoffen
achtergrond Afscheid van fossiel kan Klimaatverandering is een wereldwijd probleem. Energie(on)zekerheid ook. Dat betekent dat een transitie naar een veel duurzamere economie noodzakelijk is. Het recept
Nadere informatieEindexamen vwo economie II
Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 Een antwoord waaruit blijkt dat de particuliere
Nadere informatieKoper flink in de lift
Publicatiedatum CBS-website: 9 juli 7 Koper flink in de lift Wiel Packbier Centraal Bureau voor de Statistiek Koper flink in de lift Wiel Packbier Samenvatting Mede door de toegenomen vraag naar koper,
Nadere informatieCaro De Brouwer 27/11/2013
Caro De Brouwer 27/11/2013 Caro De Brouwer 2e Master Irw Energie, KUL Erasmus Imperial College London Thesis: Solvent storage for postcombustion CCS in coal fired plants Voorzitter YERA Young Energy Reviewers
Nadere informatieOlie en opkomende markten: Een tweesnijdend zwaard
Olie en opkomende markten: Een tweesnijdend zwaard Date : december 29, 2014 De olieprijs stortte dit jaar in elkaar als gevolg van de volatiliteit op de meeste markten en een tijdelijke onbalans tussen
Nadere informatieMarket Outlook. Een perspectief op de middellange termijn voor de Nederlandse landbouw
Market Outlook Een perspectief op de middellange termijn voor de Nederlandse landbouw Roel Jongeneel Elk jaar brengt de OECD-FAO in juli haar Agricultural Outlook uit. Dat biedt een vooruitblik op de wereldmarkt
Nadere informatie2009: een bijzonder somber jaar
2009: een bijzonder somber jaar België: 8 ste exporteur en 10 e importeur van goederen (Bron: Wereldhandelsorganisatie - WTO) 1. Evolutie van de wereldhandel in 2009 en perspectieven voor 2010 In 2009
Nadere informatie2019D06135 INBRENG VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG
2019D06135 INBRENG VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG Binnen de vaste commissie voor Infrastructuur en Waterstaat hebben verschillende fracties de behoefte om vragen en opmerkingen voor te leggen aan
Nadere informatieBijkomende informatie:
Vlaamse overheid Koning Albert II-laan 35 bus 40 1030 BRUSSEL T 02 552 77 05 F 02 552 77 01 www.vlaanderen.be Beheerscomité dierlijke producten 21 juni 2018 //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
Nadere informatieDe rol van biomassa in de energietransitie Inleiding Debat 22 nov 2017
Jan Peter Nap Hanze Research Energy De rol van biomassa in de energietransitie Inleiding Debat 22 nov 2017 Energietransitie 2 Er staat veel op het spel Klimaatverandering - CO 2, opwarming, milieu, afspraken
Nadere informatieOlieprijs en economische groei zijn richtinggevend
, 14.30 uur Update grondstoffen Olieprijs en economische groei zijn richtinggevend In 2016 werd nog een mooi rendement geboekt met grondstoffen. Kunt u de komende tijd rekenen op goede rendementen op deze
Nadere informatieE85 rijdende flexifuel auto uitstoot ten gevolge van de aanwezigheid van benzine in de brandstof.
Energielabel auto Personenwagens moeten voorzien zijn van een zogenaamd energielabel. Deze maatregel is ingesteld om de consument de mogelijkheid te geven om op eenvoudige wijze het energieverbruik van
Nadere informatie