Afstudeerscriptie(over(de(artistieke(ontwikkeling( van(acteurs(werkzaam(in(zowel(gesubsidieerde(als( vrije(geproduceerde(producties(

Transcriptie

1 OPHELIAENHETSOEPMEISE Afstudeerscriptieoverdeartistiekeontwikkeling vanacteurswerkzaaminzowelgesubsidieerdeals vrijegeproduceerdeproducties PieterHeebink OpleidingProductiePodiumkunsten GroepT Maart2014 Internebegeleider AnkeNust Externebegeleiders obgosschalk&marcvanbree DeTheaterschool,AmsterdamseHogeschoolvoordeKunsten

2 INHOUDSOPGAVE- INLEIDING- 2 1 DEFINITIE-ACTEUR- 9 2 WERKVELD-ACTEURS Gesubsidieerdtheatervanaf Hethuidigegesubsidieerdtheater VrijgeproduceerdtheatervanafdeTweedeWereldoorlog Hethuidigevrijgeproduceerdetheater Verwevinggesubsidieerdeenvrijgeproduceerdecircuit 23 3 ERVARINGEN-ACTEURS Opdeopleiding Carrière Criteriavoornieuweproducties Beeldvormingoverstappen Voorennadelenoverstappen 39 4 CONCLUSIE NAWOORD BRONNEN BILAGEN

3 INLEIDING- - TijdensmijnstagebijHij$gelooft$in$mij$vanStageEntertainmentzagikdaterveel acteursdirectvanuithunopleidingbijdezevrijeproducentzijngaanwerken. Daarnaaststondenacteursopdeplankendiemeerinhetgesubsidieerdecircuit gewerkthebbendaninhetvrijgeproduceerdecircuit.ditisniethetenige voorbeeld.nogmeeracteursdiehunloopbaanbegonneninhetgesubsidieerde theatermakendeoverstapnaarhetvrijgeproduceerdewerkveld.peterblok werkteeentijdlangbijgesubsidieerdegezelschappenzoalsorkater,hettoneel speeltendeutrechtsespelen,maarspeeldeindezomervan2013ineen$ideale$ vrouwenisinhetnajaarvandatzelfdejaarweertezienineenproductievan DeLaMarproducties. 1 Eenopmerkelijkecommercialkomtvoorbijinhetnajaar van2013.halinareijndieopeencellospeeltvoordedrie$dwaze$dagen$vande Bijenkorf,afgewisseldmetbeeldenvaneenaanvallendezwartepanter.Een actricediealsinds2003verbondenisbijtoneelgroepamsterdamlegthaar keuzeomindezereclametespelenindemakingofuit. Ik$vind$het$een$mooi$abstract$beeld$van$een$soort$van$kracht$in$vrouwen$die$dan$ naar$buiten$komt.$als$ik$televisie$doe$of$film$dan$kies$ik$het$ook$heel$erg$uit$op$de$ inhoud.$voor$mij$is$dat$heel$erg$belangrijk.$ik$ben$best$principieel$en$ik$laat$heel$ veel$dingen$gaan.$het$moet$uitdagend$zijn.$net$als$bij$dit:$ik$heb$heel$hard$moeten$ oefenen$op$de$cello.$ )$Als$ik$alleen$maar$met$mijn$haren$in$de$wind$moet$gaan$ wapperen$vind$ik$dat$niet$leuk.$$ 2 $ $ DeactriceHadewychMiniszeihaarvastebaanopbijToneelgroepAmsterdam om,zoalsnaareigenzeggen,ietsanderstekunnendoen.zekooservooromin tijdenvanfinancielecrisishaarvasteinkomenoptezeggenomdeprojectente kunnendoendiezenoggraagwildedoen.éénvandieproductiesdiezeging doenwashij$gelooft$in$mijvanoopvandenendetheaterproducties

4 Deoverstapnaarvrijgeproduceerdtheaterofhetwisselentussen gesubsidieerdeenvrijgeproduceerdeproductieslijktgemakkelijk.tochbleeker inhetverledeneentaboeteliggenophetfeitdatacteursoverstapten.watikme afvroegwaswaaromacteursdievoorheenbijhetgesubsidieerdetheater werkteninvrijeproductieswillenwerken.- Nederlandkendeeenlangetijddriepolitiekehoofdstromingen:een confessionele,eensociaaldemocratischeeneenliberalestroming.elkestroming hadzijneigenpolitiekepartijen,onderwijsinstellingenensociaaleconomische organisaties.dezesamenklonteringenwerdenzuilen.degroepmensenbinnen elkezuilhadhuneigenkrant,tijdschrift,omroeporganisatie,vakvereniging, jeugd,sportenontspanningsvereniging.deinvloedenvanbuitendeeigenzuil werdenargwanendbekeken.erwasmaareenkleingedeeltevandebevolking datzichnietineenzuilthuisvoelde,maargematigdenvrijzinnigwas.inde periodevandeverzuiling,tussen1917enbeginjaren60,bleefiedereenbijzijn zuil.hethoogtepuntvandeverzuilingwasronddetweedewereldoorlog. Halverwegedejaren60vervieldeverzuilinginhoogtempo.Ditkwamdoordat steedsmindermensenzichkondenidentificiërenmethunzuil.degroeivan welvaartsenopleidingsniveauzorgdeervoordatmensenbuitenhuneigenzuil gingenzoekennaarzorg,informatie,vertierenvrijetijdsbesteding.daarmee verloreninstellingenenorganisatieshunbasis.bijvoorbeeldtijdschriftenen omroeporganisatieswarennietmeerpersevaneenzuilenverlorenhierbijhun oorspronkelijkekarakter.doorhetwegvallenvandezuilenkwamermeerplaats voorindividuelezelfontplooiing.hetwerdnuopeensgezienalseenrechtvoor elkindividu.ditleiddetoteenhogerematevantolerantietotgedragingenvan mensenengroepen. 4 Indejaren60zijnertypischetelevisieacteursdienooitopdeplankenstonden entoneelacteursdienooitoptvzullenverschijnen.halverwegedejaren90doen acteurszoweltvalstheaterprojecten.devrijeproducentenmakendaarook veelgebruikvan.doordatdeacteurbekendheidheeftopgebouwdmetzijn 4 MinisterievanOC&W 3

5 televisieoptredens,wordthijeerdergecastvoortheaterproductiesvandevrije producenten. 5 VolgensdramaturgeDorineCremerszijnerprojectendiejeindejaren90welof nietdeedalsserieusacteur.ekonabsoluutnietineencommercialspelen. Hoogstenslietjealleenjestemhorenineenreclame,maarjegezichtlietjeniet zien.ewildenietals hetmeisjevandatenesoepmerk bekendstaan.het gesubsidieerdetheaterzochtnaaropheliaennietnaardesoepmeisje.alsacteur moetjekiezentussenvrijgeproduceerdofgesubsidieerd.epastjeaanaanje doelgroep.aandeenekantzijnhetvaakdecastingdirectorsvoorhetvrij geproduceerdecircuitdieacteurskiezen,aandeanderekantderegisseursvoor hetgesubsidieerdetheater. 6 Betekentditdatdatvrijgeproduceerdeprojecten minderwaardigzijnindeogenvangesubsidieerdtheater? Ommeheenhooriknogsteedsdatereenverschilbestaatinerkenningvan cultuur.demusicalheeftvolgenssommigemensenminderartistiekekwaliteit dantoneel.inboekman65betoogtsusanneanssendaternogsteeds hogere en lagere cultuurbestaat.in2005warenervolgensanssennogsteedsverschillen tezieninerkenningenprestigediebepaaldevormenvankunstencultuur kregeninonzesamenleving.bepaaldedisciplineskrijgenmeersteunen aandachtincultuurbeleid,kritiek,pers,onderwijsenwetenschap. 7 Deze disciplinesworden hoge cultuurgenoemd.alsreactiehieropzegtfransde Ruiter: Laten$we$ hoog $en$ laag $gebruiken$voor$hun$eigenlijke$betekenis:$de$hoge$en$lage$ kwaliteit$en$van$alles$daartussen)$van$inhoud$en$vorm,$uitvoering$en$presentatie,$ ambacht$en$beweging,$waarin$zich$allerlei$combinaties$kunnen$voordoen:$een$ kwalitatief$hoogstaand$werk$kan$bijvoorbeeld$slecht$worden$uitgevoerd$dan$wel$ het$omgekeerde. 8 5 Doorman,M.,Zeeman,M. 6 Schmitz,. 7 anssen,s. 8 anssen,s. 4

6 Dithoudtindatzowelvrijgeproduceerdealsgesubsidieerdeprojectenobjectief beoordeeldmoetenwordenophunkwaliteitennietophun hoge of lage cultuurstatus. 9 Devraagrijstofernunogsteedseentaboeligtopeenoverstapvaneenacteur vangesubsidieerdegezelschappennaarvrijeproducenten. Deartistiekeontwikkelingendekeuzesdaarvoorvandeacteurismijngrootste fascinatiebinnendezescriptie.welkeproductieofwerkgevermoeteenacteur kiezenomzichzelftekunnenontwikkelenopartistiekvlak?metwelkeregisseur moeteenacteurwerkenomartistiekuitgedaagdteworden?hetgaatnietzozeer overgeldofhoejejezelfaanprijst,maarhoeeenacteurzichzelfheeftontwikkeld. Hetmaaktnietuitofdatingesubsidieerdofvrijgeproduceerdtheaterwerk.Als deartistiekekwaliteitmaarvooropstaat. Naastdeartistiekeontwikkelingzijnerooknogdefinanciënenmarketing.Een acteurheeftvoedingnodig.zowelartistiekevoedingalsletterlijkevoeding,het broodopdeplank.natuurlijkheeftiedereacteurwerknodigomrondtekunnen komen.daniserooknogdemarketing.eenacteurkanaangenomenworden omdatheteenbekendenaamis.daarvanheeftdeproducentveelprofijt,want dezeacteurmeteenbekendenaamzalmeerpublieknaarhettheatertrekken daneenacteurdienetzijnopleidingheeftafgerond.doorjenaamalsbekende acteuraaneenproductietekoppelen,iserzekereenmogelijkheidomjezelfals acteurteontwikkelen.nietophetartistiekevlak,maarommeerexposurete krijgenenjezelfalsacteurbeterindemarkttezetten.definanciënenmarketing zullenechternietexplicietbenadruktwordenindezescriptie,omdatde artistiekeontwikkelingvandeacteurvooropstaat. Hoofdvraag:-Inhoeverrelevertwerkeninzowelgesubsidieerdtheateralsvrije productiesmeerartistiekeontwikkelingopvooracteurs? 9 anssen,s. 5

7 Ikhooptevindendatacteurskiezenvoorhunartistiekeontwikkeling.Doordat acteursnualinzowelhetgesubsidieerdealsvrijgeproduceerdecircuitte werken,lijkthetmijdatdeschandevanvroegergedeeltelijkofhelemaal verdwenenis.ikdenkdatditkomtdoordatdewereldmeerindividueleris geworden.hopelijkiserteconcluderendatdoorhetwerkeninbeidesectoren, acteurszichmeerartistiekontwikkelenomdatzevanbeidewereldenhetbeste gebruikenvoorhenzelf.hetisgoedalsmensenophunwerkreflecteren. Hierdoorhaaljehetbesteinjezelfnaarbovenenkunjeaanbepaaldeaspecten werken. Hetwerkveldvaneenacteurisbreed.ekuntalsacteurwerkenvoortheater, bioscoopfilms,televisie,commercials,stemmenwerken rollenspellen/trainingen. 10 Ikbeperkmijtothetwerkvanacteursintheater. Bioscoopfilmshebbeneenanderefinancieringdantheater.Elkefilmwordtop eenanderewijzegefinancieerd.vaakmeteencombinatievanvoorfinanciering ensubsidies.voortelevisiegeldtdatacteursbijzowelbijdepubliekealsbijde commerciëleomroepenkunnenwerken.alsbioscoopfilmsentelevisieookin dezescriptieerbijgehaaldwordt,wordtheteentegrootoverzichtvanhet werkveld.bijpublieke,commerciëleomroepenenfilmproducentenzijnerweer anderebelangenenwerkwijzesdantheatergezelschappenen theaterproducenten.commercialszijncommercieelenhebbeneenanderbelang vooracteurs.hetlevertinkortetijdveelgeldop,maarisvaakéénmaligwerk. 11 Ditzelfdegeldtvoorstemmenwerk.Rollenspellenentrainingenzijnvoor educatievedoeleindenencommercieel.tenslotdeacteursdieinhettheater werken.ikrichtmijtotacteursdiehunvoornaamsteinkomstengenerenuit productiesdiegesubsidieerdofvrijgeproduceerdzijn.daarbijsluitikcabaret uit.datiseenvormvanvrijgeproduceerdtheater,maarcabaratierszijnzowel scheppendealsuitvoerendetheatermakers.ditiseenandergenreeneeneigen wereldbinnenhettheater. 10 Fuhr,S.Vonder,e.a. 11 Fuhr,S.Vonder,e.a. 6

8 Teneerstisnodigomeendefinitievandeacteurtegeven.Wiemagzichin Nederlandprofessioneelacteurnoemen?Ookwordtergekekenwatdefunctie vaneenacteurisbinneneenproductieinheteerstehoofdstuk.hierdoorwordt eenbeeldgegevenvanwaterverstaanwordtondereenacteurenhoedeacteur wordtgezienindetheaterwereld. Omteonderzoekentotwatvooreensoorttheateracteurszichmoeten verhouden,ishetnodigomditwerkveldvandeacteurteonderzoeken.hierbij wordteenonderscheidtussenvrijgeproduceerdengesubsidieerdtheater gemaakt.inhettweedehoofdstukwordtstilgestaanwateronderdezetwee termenvaltenwelkewerkgeversinwelkecategorievallen.hetgaatdusomde vrijeproducentendietoneelen/ofmusicalproduceren,debisgezelschappenen defondsgesubsidieerdegezelschappen.dooreenoverzichtinaantallenvandeze producentenengezelschappenvanaf1920temaken,komtereenbeelddatde ontwikkelingvanditwerkveldlaatzien.dithistorischoverzichteindigtmethet huidigetheaterveld.hoeishetgesteldmetdegesubsidieerdegezelschappenen wiezijndevrijeproducentenvanditmoment?ditgeeftinzichtinhetwerkveld waardeacteurszichnubevinden.ookwordtergekekennaardeverschillenin inkomsten.waarkomenhuninkomstenvandaan?daarnaastishetinteressant omteonderzoekenofhetvrijgeproduceerdecircuitendegesubsidieerdesector steedsmeerverwevenzijn,aangezienacteurssomsoverstappen,maarook switchentussendezetweegebieden. Inhetderdehoofdstukkomendeervaringenvanacteursaanbod.Hierinworden zevenacteursgeinterviewdoverhunloopbaanenhunartistiekebeweegredenen omeenrolaantenemen.omdaareenbeeldvantekrijgenzalergevraagd wordennaarhunverwachtingenendromentoenzijopdetoneelopleidingzaten enhoehunloopbaaneruitzag.verderzaldithoofdstukantwoordenvanacteurs bevattenoverhunbeweegredenenvoordeoverstapnaarvrijgeproduceerd theater,dekeuzesdiezemoestenmakeninhunloopbaan,hunflexibiliteitbijeen vastcontractofeenopdrachtenhetmoreleoordeeloverdeoverstappen.ookde vraagwelkeartistiekecriteriazijvoorzichzelfstellenbijhetzoekennaareen nieuwerol.misschienmoetereennieuweuitdaginginzittenzoalseen 7

9 onbekenderegisseur,eentekstdiezenognooitgespeeldhebbenofermoet opeensgedanstworden.alslaatstewordtgevraagdwatdevoorennadelenzijn vanhetwerkeninzowelgesubsidieerdalsvrijgeproduceerdeproducties.de acteurszijndorisbaaten,peterblok,riaeimers,hugohaenen,heinvander Heijden,PaulR.KooijenWilvanderMeer. Perhoofdstukzalereendeelvraagzijndieafgeleidisvandehoofdvraag. Deelvraag-1:-Watiseentheateracteur? Deelvraag-2:-HoezithetwerkveldvaneenacteureruitinNederland? Deelvraag-3:Watzijndeartistiekebeweegredenenencriteriadieacteurs makenenhebbenomkeuzesvoorproductiestemaken? Tenslottevolgtdeconclusie.Indithoofdstukhoopikantwoordtekrijgenopde hoofdendeelvragen. Metditonderzoekhoopikdelezereenbeeldtegevenvandeoverstappeninde theaterwereld.dezescriptiefocustzichopacteurs,maarikhoopdatdelezerook zelfgaatnadenkenoverzijncarrière.zowelbinnenalsbuitenhettheater.eris meeropdewerelddanalleengeldenberoemdteworden. 8

10 1 DEFINITIE-ACTEUR- Hetberoepacteurisgeenwettelijkbeschermdberoep.Inditonderzoekgaathet overprofessioneleacteurs.indithoofdstukwordtereendefinitiegegevenvan waterbedoeldwordtmeteenprofessioneelacteurenwatzijnrolisineen productie. VolgenshetUWVUitvoeringinstituutWerknemersverzekeringen)iseenacteur iemanddierollenuitbeeldtinbijvoorbeeldfilmoftelevisieproducties, reclamefilmpjes,theaterstukkenofbijbedrijfstrainingen. 12 Ditbetekentdat iemanddieéénkeereenrolheeftgespeeldinéénvandezevoorbeeldenzichzelf alacteurmagnoemen.omhetonderscheidtemakentussenamateuracteursen professioneleacteursspecificeertact,debelangenverenigingvooracteursin Nederland,dedefinitievanhetUWV. ACT$is$voor$iedereen$die$aan$een$van$de$volgende$voorwaarde$voldoet:$ HBO$toneelschool$diploma.$Maastricht$$acteursrichting$en$theatraal$ performer),$arnhem,$amsterdam$atka$&$mime,$utrecht$ acteursrichting).$ Meer$dan$éénmalig$bij$een$NAPK$VNT)$toneelgezelschap$gespeeld$ stages$niet$meegerekend).$ Meer$dan$éénmalig$een$dragende$rol$heeft$gespeeld$in$een$ toneelproductie$welke$direct$geproduceerd$is$door$één$van$de$vvtp$ producten.$ Meerdere$hoofdrollen$en/of$dragende$rollen$gespeeld$in$nationale$ Nederlandse$televisie$series,$telefilms/bioscoopfilms.$Documentaire s$en$ scripted$reality$series$vallen$hier$niet$onder. 13 Erwordtgeenverschilgemaakttussenacteursdieinhetgesubsidieerdeofvrij geproduceerdecircuithebbengewerkt.deopleidingenendenapk toneelgezelschappenwordennamelijkgesubsidieerdendevvtpproducenten 12 Fuhr,S.Vonder,e.a

11 zijnallemaalvrijetheaterproducten.voortelevisieseries,telefimsen bioscoopfilmsgeldtdatzezowelgesubsidieerdalsvrijgeproduceerdkunnen zijn. EugeenvanAerschot,televisieregisseur,acteurentoneelschrijverenregisseur, enhugomeert,recensentendramaturgregisseur,ziendeacteuralseen scheppendekunstenaar.volgenshenisdeacteurdecreërendekunstenaarvan hettoneelmedium.zegebruikenexpresniethetwoordcreatief,maarcreërend, omdatvaniedereenineenproductieproceswordtverwachtdatzecreatiefzijn. Inhunogenkomtweldeacteurhet scheppen$van$het$kunstwerk toe.ditkomt doordattheaterlivewordtgespeeld.volgensvanaerschotenmeertiseen voorstellingomviaactiehetdramatetonen.deenigedadervandezeactieisde acteur.alleproductioneleonderdelendieaandevoorstellingvoorafgaan,zijn danookslechtsvoorbereidingentotdecreatie.descheppervanhetdramais dandeacteur,dieophetmomentzelfenincontactmeteenlijfelijkaanwezig publiek,hetdramavoltrekt Aerschot,E.Van,Meert,H. 10

12 2 WERKVELD-ACTEURS- DeRaadvoorCultuur,hetwettelijkadviesorgaanvanderegeringenhet parlementophetterreinvankunst,cultuurenmedia,beschrijfthetnederlandse professioneletheateralsvolgt: Eenaanboddatwordtgemaaktdoorinstellingen uitdebisbasisinfrastructuur),doorfondsgesubsidieerdeinstellingen,door vrijeproducentenenindividueleartistieken. 15 DeBISenfondsgesubsidieerde instellingenmakenproductiesvoorallepodia.allepodiazijndegrotezalen, middenzalenenkleinevlakkevloer)zalenenbijzonderelocaties,zowelbinnen alsbuiten.devrijeproducentenenindividueleartiestenmakenhunproducties vooralvoordegroteschouwburgpodiawaarmeerdanvijfhonderdstoelenzijn. 16 Ondervrijgeproduceerdtheaterwordenproductiesverstaandieniet gesubsidieerdwordendoordeoverheid.sommigevoorstellingenzijntekleinen nietsubsidiabelendaarnaastzijndegrotetheaterproducties.hetbetekentniet datallevrijgeproduceerdeproductiesaltijdwinstgevendmoetenzijn. 17 Indit hoofdstukwordtbekekenhoehetgesubsidieerdetheaterendevrije producentenzichhebbenontwikkeldvanaf1920,hoehethuidigewerkveldvan deacteureruitzietenhoedezecircuitsnaarelkaartoegroeienenverweven BISgezelschappen 20 VVTP 10 0 Figuur1:DoorHeebink,P.OntwikkelingBISgezelschappenenVerenigingVrije Theaterproducenten 15 RaadvoorCultuur,blz93 16 RaadvoorCultuur ProductiedatabaseTINenVVTP 18 11

13 2.1 Gesubsidieerd-theater-vanaf VoordeTweedeWereldoorlogzijndegemeentesAmsterdam,Rotterdam, UtrechtenDenHaagdeeerstetoneelsubsidiënten.Deschouwburgenindeze stedenwordengeëxploiteerddoordegemeentes.nadetweedewereldoorlog gaathetrijksamenmetdegemeentesamsterdam,denhaagenutrechtdrie toneelstichtingensubsidiëren.dezebedragenintotaal50procentvande exploitatie.ditleidttotvierrepertoiregezelschappendievanuitderandstadin seizoen 53 54stukkenmakenvoorhetheleland.DeNederlandseComedieen detoneelvereniginginamsterdam,dehaagschecomedieindenhaagenhet RotterdamsToneelinRotterdam. 19 In1953wordtookheteerstegezelschap buitenderandstadgesubsidieerd.ditisgezelschaptheateruitarnhem.het ZuidelijkToneelishettweederegionalegezelschapdatin1956huneerste subsidiekrijgt.nadeoprichtingvanhetgrootlimburgstoneelinmaastricht 1965)endeNoorderCompagnie )voorfriesland,groningenen Drentheiservooralleregio sinnederlandgesubsidieerdtoneel.naaktie Tomaatinoktober1969komenerveranderingeninhetNederlandsetoneel.De actievoerders,studentenvandeamsterdamsetoneelschool,zijnvanmeningdat ermeermaatschappelijkengagementenartistiekevernieuwingmoetkomen. Zoweltheatermakersalsoverhedenzienindaterveranderingenmoetenkomen. DoorhetRijkwordtereennieuwedoelstellinggemaaktdieinhoudtdatermeer vernieuwingenartistiekeverscheidenheidkomt.hierdoorneemthetaantal gesubsidieerdegezelschappentoe.alinseizoen staatdetellervan gesubsidieerdegezelschappenopnegen.in1970wordener3600 gesubsidieerdevoorstellingengespeeld.in1983wordtdoorderaadvoorde Kunstinhunrapporthetadviesgegevenomhettoneelbeleidweergrondigte hervormen.volgensderaadvoordekunstiser geensprakevaninhetoog vallendeartistiekeactiviteitenovereenbreedfront,zoalsdateenaantaljaren geledennogwelhetgevalwas,evenminvanveelvernieuwing. 21 Hieropvolgend wordengezelschappensamengevoegdofzelfsopgeheven.ookwordener 19 Manen,H.van MinisterievanOC&W 12

14 nieuweartistiekleidersaangesteld.ditrapportishetbeginvanhetonstaanvan desystematiekvandevierjaarlijksekunstenencultuurplannnen.vanaf1985 wordendegroteregezelschappenbuitenderandstadgefinancieerddoorhet Rijk.InAmsterdam,RotterdamenDenHaagisersprakevancofinanciering.Het Rijkbetaalt40procentendegemeentes60procent.Halverwegedejaren90 wordtereenbegingemaaktomdesubsidieringvanhetrijklangzaamte minderen.viahetfondsvoordepodiumkunstenkomtergeldvrijomproducties teprogrammeren.in2002zijnertwaalfrepertoiregezelschappen,waaronder ToneelgroepAmsterdam,HetNationaalToneelenhetRotheater.Zijhebbende Randstadalsbasis.HetZuidelijkToneel/Hollandia,ToneelgroepOostpoolenhet NoordNederlandsToneelbedienenderegiomettoneel.Zespelenzowel klassiekealsmodernetoneelstukkken.naastdezegezelschappenzijner53 toneelgroependievooreenperiodevanvierjaarstructureelsubsidiekrijgen. 22 VolgensdeNederlandseoverheidmoetervoorelkeNederlandseburgereen mogelijkheidzijnomcultuurtebeoefenenoftoeteschouwen.doordeze doelstellingontstaatereensysteemdatbestaatuitgezelschappendievierjarig gesubsidieerdwordenengezelschappendieprojectmatiggesubsidieerdworden. Degezelschappenmeteenvierjarigesubsidiewordendirectdoorde rijksoverheidgesubsidieerdvanwegehunspecifiekefunctieinhetlandelijke cultuurbestelofeenkernfunctieinderegionaleenstedelijkeinfrastructuur.het FondsPodiumkunstensubsidieertgezelschappenperproject Het-huidige-gesubsidieerd-theater- Inkomsten- DeuitvoeringvanhetRijkscultuurbeleidvoortheaterzieteralsvolgtuitvoorde periode : delandelijkebasisinfrastructuurbis):4jarigesubsidiesvooracht theatergezelschappenenachtjeugdtheatergezelschappen 22 MinisterievanOC&W 23 MinisterievanOC&W 13

15 FondsPodiumkunsten,waarsubsidiesaangevraagdkunnenwordenvoor theaterproducties.deministerisverantwoordelijkheidvoorhetbeleiden dewerkwijzevandefondsen,deverantwoordelijkheidvoorde subsidiebesluitenligtbijhetfondszelf. 24 Verantwoordelijkheidencriteria- VooralleBISgezelschappengeldtdatzijverantwoordingmoetenafleggenaan hetministerievanoc&woverhuninkomstenenuitgaven.deprojectmatig gesubsidieerdegezelschappenmoetendezeverantwoordingafleggenaanhet FondsPodiumkunsten.Daanaastmoetenzijvoorhunaanvraagaancriteria voldoenomhunsubsidiestekrijgen.hettheaterdatdezegezelschappenmaakt zaldanookvooreendeelbeinvloedwordendoorwatdeoverheidmethun doelstellingenwilbereiken. 25 DetheatergezelschappendienuindeBISzittenzijnHetZuidelijkToneel,Ro Theater,ToneelgroepOostpool,hetNoordNederlandsToneel,HetNationale Toneel,ToneelgroepAmsterdam,ToneelgroepMaastrichtenTryater Vrij-geproduceerd-theater-vanaf-de-Tweede-Wereldoorlog- Nadeoorlogwerderampernogvrijgeproduceerd.Halverwegedejaren50 beginnenweereenpaarvrijeproducentenmettourendoornederland.hetzijn vooralrelatiekomediesofkluchtenmeteenkleinecasteeneeneenvoudigdécor. 27 NaAktieTomaatbeginnensommigemakersnoodgedwongenvrijte produceren.ritsarttencatefinancieerdevanaf1965deeerstejarenzijn productiesuiteigenzak.tencateiséénvandevernieuwersvanhet Nederlandsetoneel.Hijbrachtexperimenteeltheaterendeinternationaleavant gardenaaronsland.omdekostenvanzijnmickerytheaterlaagtehoudenging TenCateopzoeknaartheatersdiegeinteresseerdwarenindeproductiesvande 24 MinisterievanOC&W MinisterievanOC&W 27 Manen,H.van 14

16 internationaleavantgarde.inseizoen komterwelsubsidievrijvoor TenCate. 28 OfTenCateduseenvrijeproducentis,valttebetwijfelen.Omdathij eerstzelfzijnproductiesfinancieert,maaruiteindelijktochsubsidiekrijgt. In1969zijnhetWimZomerBVenPimPetersTheaterproductiesdievoorhet eerstechtvrijproduceren.zijmakenvooraljeugdproducties.vanafseizoen beginnenzeookmethetproducerenvankluchtenenkomedies.In datseizoenbegintookoopvandenendemetkomischeproducties.onderde naamoopvandenendetoneelproductiesbindtvandenendebekendeacteurs enregisseursaanzich.onderanderekovandijk,willekealberti,eroenkrabbé, ohnvanderestenmarydresselhuys.anderevrijeproducentenindejaren70 zijnohnlantingstheatervandelach,pocbvenacquessenf. KatrijnTheaterproductiesBVenoopvandenEndeToneelproductieszijntussen 1980en1989degrootstevrijeproducentenvoortoneelinNederland. HummelinckStuurmanTheaterbureau,opgerichtin1977,begintmetwatmeer serieuzereproducties. 29 In2008wordendeoprichtersgeridderdenerwordt benadruktdatzijmethunproductiegoing$to$the$dogs$uit1986geschiedenis schreven. 30 OokacquesSenfkomtindejaren80metserieustoneel.In zetSenf Het$dagboek$van$Anne$Frank$opdeplanken.LaterproduceertSenfsamenmethet gesubsidieerdetheatergezelschapdehollandsecomediedekomediethe$ Mousetrap. Daarwaarhetindejaren80nogvooraldeboekbewerkingenzijn,diedevrije producentenproduceren,komtertussen1990en1999ookhetnieuwe toneelrepertoireo.a.pinterenalbee)ensomseenklassiekershakespeare) bij.ditisnaastdekomediesdiedevrijeproducentennogsteedshetmeest produceren.vrijeproducentohndecrane,dievanaf1965komediesende musicalsvananniem.g.schmidtproduceert,komtin1990metwie$is$er$bang$ voor$virginia$woolf.ditisookzijnlaatsteproductie.ookwarener samenwerkingentussenvrijeproducentenengesubsidieerdegezelschappen.in 1991komtSenfincoproductiemetdeVlaamseSchouwburgmetHamlet.Het ProductiedatabaseTIN 30 ANP 15

17 NationaleToneelwerkttweekeersamenmetHummelinckStuurman.Ze producerenceline$enscènes$uit$een$huwelijk.hettoneelspeeltwordtdoorhans CroisetenRonaldKlamerin1996opgericht.Hetiseentoneelgezelschapdat NederlandsrepertoirespeeltenookopdrachtengeeftomnieuweNederlandse stukkenteschrijven. 31 Totaan2005heeftHetToneelSpeeltvrijgeproduceerd. BijhetKunstenplan krijgtHetToneelSpeelt eurosubsidie vanhetrijk. 32 In1999richtRickEngelkeszijneigenproductiebureauop.Onder denoemerrickengelkesproductiesproduceerthetbedrijfvooralkomedies, maarmaakthetookde$minnaar$vanpinter. 33 Eenanderevrijeproducentdiein 1999isopgericht,BosTheaterproducties,maaktvooralkomedies.Tussen1999 en2005producerenzijtwaalftoneelproducties.tweedaarvanzijndevagina$ MonologenvanEveEnslerenDe$Gesluierde$Monologen$doorAdelheidRoossen. VandenEndemaaktachttientoneelproductiesindezeperiode,maarditzijn alleenkomedies.hummelinckstuurman,dieookachttienproductiesopde plankenzet,maaktnietalleenmaarkomedies.ditproductiebureauisdanookde grootstetoneelproducentdieandertoneeldankomedieproduceert. Tussen2000en2014produceertHummelinckStuurmanTheaterproducties45 producties.zowelmuziektheater,musicalalstoneel.hetiseengrootaantal boekbewerkingen,maarookveelrepertoiretoneel.debezettingenvande productieswordenooksteedsgroter.indebeginjarenvanhetproductiebureau zijnernogkleinebezettingen,nuwordenerstukkengespeelddiemeeracteurs hebben.zoalsmephistometzevenacteursende$stille$kracht$enoude$mensen$en$ de$dingen$die$voorbij$gaanmeteenbezettingvannegenacteurs. 34 oopvanden EndeToneelproductiesbrachtinhetseizoen onderdenaam Toneelmeestersklassiektoneel.DebedoelingisdatHansCroisetvoorhet productiebureaudrieklassieketoneelstukkenperseizoengaatmaken. DaarnaastblijftVandenEndedoorgaanmethetuitbrengenvanandere toneelstukken,dieoverhetalgemeenblijspelenenrelatiekomedieszijn.croiset zalindezeproductiesnetafgestudeerdeacteursvandetoneelscholenin Maastricht,AmsterdamenArnhemregisseren.HierdoorwilVandenEndedeze 31 ProductiedatabaseTIN 32 MinisterievanOC&W 33 ProductiedatabaseTIN 34 ProductiedatabaseTIN 16

18 beginnendeacteursinaanrakinglatenkomenmetdeberoepspraktijkenmethet klassieketoneelrepertoire.ditprojectisbedoeldvooreenbreedpubliek.helaas wordtditprojectgecanceld,doorgebrekaansucces. 35 In2012kondigtVande EndeaandathetDeLaMarTheaterinAmsterdamzelftheaterproductiesgaat maken.hetproductiehuismoethetdoenzondersubsidiesenzalvooral programmerenindezomermaanden.indezemaandeniserweinigconcurrentie vananderetheaters,omdatdiegeslotenzijn.volgensdirecteuredwinvan Balkenzalhetproductiehuiszichvooralrichtenop komediesmeteendiepere laag.komediesvanniveaudieookmogenschuren,metafentoeeentraan Het-huidige-vrij-geproduceerde-theater- Veertienvantheaterenmuziekproducentenhebbenzichverenigdinde VerenigingVrijeTheaterproducenten,afgekortdeVVTP.Zijzijn verantwoordelijkvoorongeveer60%vanhetprofessioneelpodiumaanbod.hun doelstellingisomeenvruchtbaresamenwerkingtecreeërenenbehoudentussen nietgesubsidieerdeproducenteninalledisciplinesvandepodiumkunsten,om uiteindelijkeenstimulerendeffecttehebbenopdeontwikkelingvanbijzondere theaterenmuziekproducties.bostheaterproducties,impresariaatwallis Finkers,NieheMedia,PepijnB.V.,LexPasschierproductions,MojoTheaterB.V., OpusOne,RickEngelkesProductions,oopvandenEndeTheaterproducties, StardustB.V.,Dommelgraaf,EBTheater,HummelinckStuurman TheaterproductiesenAlbertVerlindeEntertainmentproducerendemusicalen toneelproductiesindevrijesectorenzijnlidvandevvtp Auteuronbekend,Volkskrant 36 Kerkhof,M.$

19 Inkomsten- - Deinkomstenvoordevrijeproductenkomenvoorhetgrootstegedeelteuit publieksinkomsten.daarnaastkunnenzijinkomstenwervenvanparticulieren enuitprivatefondsen,zonderdirectesteunvandeoverheid. 38 Verantwoordelijkheidencriteria- Hetvoornaamstedoelbijdevrijeproducentenisomeengrootpubliektevinden. Zehoevengeenverantwoordingafteleggenaanhunpubliekoverwatzijmetde publieksinkomstendoen.mochtenzegebruikmakenvanprivatefondsenengeld vanparticulieren,danhebbenzijverantwoordingafteleggenvoorhetdeeldat zeverworvenhebbenuitdezegeldschieters.devrijeproducentenhoevenniet aancritiriavaninstellingentedoen,maarwillenweleengrootpubliektrekken enhierdoormeerinkomstenverwerven.omhunproductiestoteensucceste maken,gebruikenzebekendestukkenenbekendeacteurs. 39 Hiervolgteenhistorischoverzichtvandevrijeproducentendieaangeslotenzijn bijdeverenigingvrijetheaterproducenten.dejaartallengevenhetjaaraan wanneerzezijnopgericht. Pepijn$B.V.$1964$ DitbedrijfproduceertdeproductiesvanPaulvanVliet. 40 oop$van$den$ende$toneelproducties$en$theaterproducties$1971$ oopvandenendemaaktindejarenzeventigvandevorigeeeuw toneelproductiesmetbekendeacteursuitdietijd. 41 Opmusicalgebiedbrengthij indiezelfdetijdzijneerstemusicalbarnum$ophettoneel.elkseizoenbrengt oopvandenendetheaterproductiestweeproductiesineigentheater 38 MinisterievanOC&W 39 RaadvoorCultuur VanHeuven,Robbert 18

20 Beatrixtheater,UtrechtenAFASCircustheater,Scheveningen),eennationale grotetoureneenkleinerereizendeproductie. Hummelinck$Stuurman$Theaterproducties$1977$ In1977begintDiederikHummelinckzijnimpresariaat.Zesjaarlaterkomtdaar ookarjenstuurmanbij.inhetbeginzijnhetvooralkleinkunstenaarsdiezij vertegenwoordigen.inhettheaterseizoen 84 85beginthetbureauHummelinck StuurmanProducties.Zebeginnenhiermeehuntoneelproductiesteproduceren. Zebestempelenhunproductiesmet uniek.omdathetnieuweboekof filmbewerkingenzijn,hetnieuwgeschrevennederlandstoneelisofeen moderneklassiekeris.hetisnuéénvandiegrootsteproducentenophetgebied vantoneelinnederland.daarnaastzijnzeookimpresariaatvooreenaantal cabaratiersenjeugdenkindertheatergezelschappen. 42 Mojo$Theater$B.V.$1983$ GeorgeVisserstichtin1983zijnimpresariaatTheaterwerk.Hijbiedteenbreed aanbodaandans,muziekencabaretaan.natweejaargaatditimpresariaat fuserenmetmojoconcerts.hetgaatverderonderdenaammojotheaterb.v.in 2007wordternogeentweedeimpesariaatopgerichtdoorVisser.Ditwordt TriColourProductionsB.V. Hetbiedtnieuwtalentkansomzichtetonenaaneengroottheaterpubliek.De meesteproductieszijnvantheatermakersmeteenetnischeachtergrond.ook nieuwetheatervormenkrijgeneenmogelijkheidomtotontwikkelingtekomen inditbedrijf.deaandeelhoudersvanmojotheaterb.v.beslotenin2013dat MojoTheaterB.V.weerwerdopgesplitstindebedrijvendiein1983waren samengegaan.alleactiviteitengaanverderonderdenaamgeorgevisser ProductionsB.V.Dezeactiviteitenbestaanuiteengrotevariatieaanartiestenen genres.veelcabaretenmuziek,maarookdeproductiesvanalbertverlinde EntertainmentwordenvertegenwoordigddoorMojoTheaterB.V.Naastde gevestigdenamengeeftditbedrijfookruimteomveelbelovendnieuw

21 theateraanbodeenkanstegeven.zowelgeorgevisserproductionsb.v.als TriColourProductionsB.V.behorentotdegrootstetheaterimpresariatenvan Nederland. 43 Stardust$B.V.$1988$ KoninklijkTheaterCarréismeestaldethuisbasisvoordeproductiesvan StardustB.V.Hetbedrijfproduceerteigenmusicals.Dezewordennietalleenin Nederlanduitgebracht,maarookinBelgië,DuitslandenEngeland.StardustB.V. haaltookinternationaleballetgezelschappennaarnederlandenprogrammeert HetGroteGalavandeDans.Decircustakvanditbedrijfproduceertonderandere dewereldkerstcircussenincarré. 44 Opus$One$1988$ ProducentMaartenVoogel,regisseurohnYost,componistTonScherpenzeelen tekstschrijvercootvandoesburghzijndedrijvendekrachtenachteropusone datin1988werdopgericht.hetiseenrondreizendmusicalendansproducent metalsstandplaatsamsterdam.hetgezelschapmaaktproductiesvoor middelgrotezalenwaarindans,zang,muziekentheatergecombineerdworden. Debasisvanhunproductieszijnklassiekeverhalenofklassiekeliterairethema s. Vanuitditbeginpuntmakenzijeenfamilievoorstelling. NaastdezeproductiesleidtOpusOneookhetprojectLEF.Metditprojectlaathet bedrijfamsterdamsescholierenkennismakenmettheaterenmuziek. 45 Impresariaat$Wallis$Finkers$1992$ ImpresaritaatWallisFinkersiseensamenvoegingvandeimpresariatenWallis 2002)enAngéliqueFinkers1992).ImpresariaatWallisFinkersbestaatvanaf juni2010.zemakenkwalitatiefhoogwaardigeproductiesdievooreenbreed

22 publiektoegankelijkzijn.hunzwaartepuntligtopcabaret,toneelenmuziek. Verderwerkenzesamenmettheatermakersdieproductiesmakendienietvoor eenbreedpubliekzijngemaakt,maardiezijvanuiteenartistiekoogpuntde moeitewaardvindenomuittebrengen. 46 Rick$Engelkes$Producties$1999$ DeproducentRickEngelkesmaaktvanaf1999eigentijdseenverfrissende dramaproducties.dezeproductieswordengemaaktopeenspecifiekedoelgroep perproductie.hiermeekunnenzenadenkenoverdethema sdieindedoelgroep vallen,maarookhunmarketingencommunicatiehieropaanpassen.naast theater,produceertrickengelkesproductiesookvoorfilmentv. 47 Albert$Verlinde$Entertainment$1999$ Ditbedrijfbegintin1999alsmusicalproducentmetdenaamV&V Entertainment.VerlindedoetditsamenmetRoelVente.ZedebuterenmetPiaf,$ de$musical$ennaastdemusicalsmakenzijookblijspelen.vanaf2007noemenze zichzelfdetweedetheaterproducentinnederland,naastoopvandenende Theaterproducties. 48 In2011zegtVerlindehetvertrouwenopinVenteenzet hemopnonactief.ventegaataandeslagbijoopvandenende Theaterproductiesalsalgemeendirecteur.NadatVenteisontslagen,verandert denaamvanv&ventertainmentnaaralbertverlindeentertainment. 49 Naast musicalsmaaktalbertverlindeentertainmentooktoneelproducties,tv conceptenenhetleverenvanentertainmentnieuws. 50 Bos$Theaterproducties$1999$ ANP

23 BosTheaterproductiesmaaktsinds1999toneelproducties,musicals, boekbewerkingenenfamilievoorstellingen.ditzijnhuneigenproducties. Daarnaastfungeerthetbedrijfalsimpresariaatvoorverschillendecabaratiers. HuninternationalewerkbestaatuithetnaarNederlandhalenvangrote, buitenlandseproducties. 51 EB$Theater$2002$ EBTheateriseenimpresariaatmetalsbasisAmsterdam.Zedoendepromotie endeverkoopvanveelcabaratiers. 52 Lex$Passchier$productions$2003$ LexPasschierproduceertsinds2003theaterproducties.Daarnaastheefthijnog HetThrillerTheater.Hetheeftalsdoelomdeklassieketoneelthrillerterugte brengeninnederland. 53 Dommelgraaf$2003$ Dommelgraafproduceertzowelshows,alsmuziek,toneelendans.Ze producerenproductiesuitdehelewereld.naastditproducerendoenzeookde marketingvoordeproducties. 54 Niehe$Van$Lambaart$Theaterproducties$2005$ NieheVanLambaartTheaterproductiesbegintalsNieheMediain2005.Inhet beginzijnhetvooralsoloproductiesvanniehezelf.vanaf2012iserwinvan LambaartdirecteurvanNieheVanLambaartTheaterproducties.Hetbedrijfheeft alsdoelomeenbreedenkwalitatiefhoogwaardigassortimentaanproductieste

24 biedeninnederland.naastconcerten,showsensolorproductiesproduceerthet ooktoneelstukken Verweving-gesubsidieerde-en-vrij-geproduceerde-circuit- In2000wordterindeVolkskrantvoorspelddathetgesubsidieerdeenvrij geproduceerdecircuitdichterbijelkaarzullenkomenindekomendejaren.deze voorspellingwordtgebaseerdophetfeitdatdeoverheidmeerwaardehechtaan economischeaspectenvanhaarkunstbeleid.hetrijkvindtdatgezelschappenen kunstenaarsmeervoorhuneigeninkomstenmoetenzorgen.bovendieniservan descheidingtussenkunstvoorelitieenvermaakvoorhetvolkallanggeen sprakemeer.zoalsophethollandfestival,waaronderleidingvanivovanhove, geprobeerdwerdomeenbrederkunstaanbodtebrengeneneenanderpubliek tetrekken.doordezetweeredenenishetsteedsvanzelfsprekenderdatacteurs vanhetgesubsidieerdetheaternaardevrijeproductiesgaan. 56 RobbertvanHeuven,theaterjournalistendramaturg,schrijftin2007datdevrije toneelsectorbloeitalsnooittevorenendathetgemopperwatverstomt.hijziet dattussen2002en2007,naastdetraditionelegesubsidieerdeaanbiedersvan toneel,ersteedsmeermarktisvoortoneelvandevrijeproducenten.zij leverdensuccesvolleproductieszoalsanna,$hanna$en$ohanna$vantheatergroep DeKern,Herfstsonate$vanHummelinckStuurmanwinnaarPublieksprijs2006), Sexual$Perverstiy$vanRickEngelkensinsamenwerkingmetMTV,Gloed$van ImpresariaatGislebertThierensenWho$is$afraid$of$Virginia$Woolf?,ookvan HummelinckStuurmanenwinnaarvandePublieksprijs2007.VanHeuven verklaartdatdetheatersectorsteedsmeergewendraaktaandevrije producentenendatdevrijeproducentenookwelsubsidieswillenvoorhun repertoireproducties.ditvindtvanheuveneenslechteredenering.volgenshem issubsidiebedoeldomproductiesmogelijktemakendiezonderoverheidssteun nietzoudenkunnenwordengemaakt,omdatzemindertoegankelijkofmeer experimenteelzijn.volgensvanheuvenisereenslechteaansluitingtussen Auteuronbekend,Volkskrant 23

25 vraagenaanbodbijdegesubsidieerdetheatersector.ditheeftalsgevolgdatde podiamaarweiniggesubsidieerdtheaterprogrammeren,wantmusicalsen cabaretlopenwelgoedbijeengrootpubliek.ooknaardegrote theaterproductiesvandevrijeproducentenisoverhetalgemeenveelvraag. Dezeproductieswordenveelgeprogrammeerd,wattenkostegaatvanhet gesubsidieerdetheater.volgensvanheuvenmakenvrijeproducenten productiesdiehetpubiekwilzien,terwijldegesubsidieerdegezelschappen productiesmakenwaarvanzijvindendathetbelangrijkisdatzeworden gemaakt.hijontkentnietdaterookinhetgesubsidieerdecircuittheatermakers zijndiezichrichtenopeenbreedpubliek.anderzijdskampenookdevrije producentenregelmatigmeteenhalfvolleoflegezaal.vanheuvenvindtdat gesubsidieerdegezelschappennogweleensvergeten,ofwellichtverdringen, wathetbezoekersprofielisvandegemiddeldetheaterbezoekers.devrije producentenkennenditbezoekersprofieluithunhoofd,omdatzij,bijgebrekaan subsidie,zoveelmogelijkzalenmoetenvullenmetpubliekomuitdekostente komen.deaanpakdaarvoorvandevrijeproducentenisvolgensvanheuvenom depreciezedoelgroepvooreenproductietewetenendaarhunmarketingop aantepassen.daarnaastwordterbijderepertoirekeuzeencastingdoorde vrijeproducentenalgemiktopeenzogrootmogelijkaantalbezoekers.boeken filmbewerkingenzijnvolgensvanheuvengoedepubliekstrekkers.mochthet stukbijeengrootpubliekonbekendzijn,danneemtdevrijeproducenteencast metgrotetelevisie)namen.hijschrijftdathetvoordeacteursnietmeeruitlijkt temakeninwelkecircuitzijspelen.verschillendeacteursgaaninhetseizoen vanhetenecircuitnaarhetanderecircuit,onderwiegrotenamenals CaricevanHouten,PierreBokmaenWilvanKralingen. 57 UitdesectoranalysevanDeRaadvoorCultuuruit2012valthetdeRaad eveneensopdatdescheidingtussengesubsidieerdenvrijgeproduceerdtheater nietmeerzoduidelijkis.beidecircuitsgebruikengedeeltelijkhetzelfde repertoireendevrijeproducentengebruikenookregisseurs,vormgeversen acteursdievoorheenaltijdinhetgesubsidieerdecircuitwerkten. 58 Hetblijkt ookuithetonderzoekvanonderanderefnvkiem,vakverenigingvoor 57 VanHeuven,Robbert 58 RaadvoorCultuur 24

26 werknemersenzelfstandigenindekunsten,entertainment,mediaen informatieindustrie,datermeeroverlapontstaat.uitditonderzoekisgebleken datdeindelinginzuilenvroegernogbestond,maarsteedsminderrelevant wordt.meeracteurswordenfreelancersenwordenperprojectingehuurddoor detheaterproducent.afwisselendwerkenzebijgesubsidieerdeenvrij producerendewerkgevers.zovervaagtdegrenstussendebeidesectoren.ruim dehelftvandeondervraagdeacteurswerktbijgesubsidieerdtheaterenook meerdedandehelftvandeondervraagdeacteurswerktvoorniet gesubsidieerdetheaterproducenten.meerdaneenderdevandeondervraagde acteurswerktbijzowelgesubsidieerdalsvrijgeproduceerdtheater. Gesubsidieerdetheaterproducentenzijndebelangrijkstewerken opdrachtgeversmet40dagenperjaar.ditisgemetennaarhetaantaldagendat acteursvoorhenwerktenperjaar ).Gevolgddoordeopdrachtgevers voorrollenspellenentraningenmet24dagen.opdederdeplaatszijndatde vrijetheaterproducentenmet23dagenperjaar. 60 DitjaarisereensamenwerkingtussenhetNationaleToneelenImagineNation BV.ImagineNationishetproductiebedrijfvanRobindeLevita.DeLevitawas producentbijsoldaat$van$oranje,waarhijsamenmetregisseurtheuboermans, artistiekleidervanhetnationaletoneel,in2010soldaat$van$oranje$maken.de productiediezijnusamengaanmakenisanne.theuisartistiek eindverantwoordelijkvoordeproductie,beoordeelthetscriptenzoektde acteurs.eendirectorinresidencemaaktvervolgensdevoorstelling.deze samenwerkingisafgestemdmethetministerievanoc&wenderaadvoor Cultuur.HetNationaleToneel,eengesubsidieerdgezelschap,steltzijnartistieke kennisterbeschikkingenkrijgtdaarvoorbetaald.daarnaastkrijgenzeeendeel vandeopbrengenvanimaginenation. 61 NaastdeartistiekekennismagImagine NationookwerkenmethetdécorenkostuumateliervanhetNationaalToneel ishetonderzoeksjaarvanhetonderzoeksrapportvanFuhr,S.Vonder,e.a. 60 Fuhr,S.Vonder,e.a Wensink,H. 25

27 3 ERVARINGEN-ACTEURS- Omeengoedbeeldtekrijgenvandeoverstappen,komenindithoofdstukde acteursaanhetwoord.zezijngekozenopeenaantalcriteria.teneerstehebben zeallemaaleenacteurofkleinkunstopleidinggevolgdaanéénvandevier toneelscholeninnederland.datzijndetoneelacademiemaastricht, ToneelschoolArnhem,AmsterdamseToneelschoolenKleinkunstacademieende HKUActeursopleidinginUtrecht.Daarnaasthebbenzeallemaalinzowel gesubsidieerdalsvrijegeproduceerdeproductiesgewerkt.omdatdehistorie ookeenrolspeeltindezescriptie,zijndeacteursminimaal15jaaraanhetwerk indetheaterwereld.dankunnenzeookvergelijkenhoedebeeldvormingvan overstappenvroegerwasenhoehetnuis.devragenlijstvoordeinterviewsiste vindenindebijlage. DegeïnterviewdeacteurszijnDorisBaaten,PeterBlok,RiaEimers,Hugo Haenen,HeinvanderHeijden,WilvanderMeerenPaulR.Kooij. DorisBaatenisin1980afgestudeerdaande KleinkunstacademieinAmsterdam.Zemaakteverschillende soloproductiesenwerktopditmomentbijhij$gelooft$in$mij vanoopvandenendetheaterproducties. In1982isPeterBlokafgestudeerdaandeToneelschoolin Maastricht.Hijheeftgewerktbijverschillendetheateren toneelgezelschappenwaarondertoneelgroepcentrum,de NieuweKomedie,HetNT,HetToneelSpeeltenRegioTheater Zaandam.MomenteelwerktookbijhijHij$gelooft$in$mijvan oopvandenendetheaterproducties. 26

28 RiaEimersstudeerdein1979afaandeToneelschoolvan Arnhem.Nawerkzaamhedenbijonderanderede Bloemgroep,HetRoTheater,HetOT,MaatschappijDiscordia endelamarproductiesiszenutezienbijbellevue Lunchtheater. HugoHaenenwerktbijersey$BoysvanoopvandenEnde Theaterproducties.Nazijnafstuderenin1985aande ToneelschoolvanMaastricht,werktehijonderanderebij ToneelgroepCentrum,TGA,GislebertThierensB.V.,Stage EntertainmentenLexPasschierProducties. In1983studeerdeHeinvanderHeijdenafaande ToneelschoolinArnhemenspeeltopditmomentinde muziektheaterproductieblue$hynder.hijspeeldeonder anderebijtoneelgroeptheater,tga,hummelinck StuurmanTheaterbureau,StichtingMightySocietyenoop vandenendetheaterproducties. NaeenaantaljareninvastediensttezijngeweestbijHet NoordNederlandsToneelisWilvanderMeernufreelance acteurenregisseur.hijstudeerdein1984afaande AcademievoorKleinkunstinAmsterdam.Hijwerkteonder meerbijbostheaterproducties,operaspanga,hetnt,het NNTenImpresariaatacquesSenf&Partners. PaulR.Kooijstudeerdein1986afaandeToneelschoolin Arnhemenwaswerkzaambijverschillendegezelschappen zoalshetpubliekstheater,hetrotheater,hetnnt,het ZuidelijkToneelenHummelinckStuurmanTheaterbureau. HijspeeltnuindeproductieGod$van$de$slachting$van producentsenftheaterpartnersenzalderolvanotto FrankopzichnemeninhetnieuwetoneelstukAnne. 27

29 Naaanleidingvandeinterviews,zijndeantwoordenopgedeeldinvijfcategoriën. Alseerstekomendeverwachtingenendromenvandeacteursaanbodtoenze nogopdeopleidingzaten.watwashetideaaltoendeacteursopdeopleiding zaten?waarwildenzijwerken?daarnawordtergekekennaarhoedeze verwachtingenendromeninderealiteituitpakte.deacteursgevenantwoorden oponderanderedevragenhoedewerkelijkheidisnahunafstuderenenhoehun loopbaaneruitziet.ominzichttekijkenwaaromzevooreennieuweproductie kiezen,komenookdecriteriavoornieuweproductiesaandeorde.vervolgens wordtergekekennaardebeeldvormingvandeoverstappen.watishet algemenebeeldhiervanenhoeziendeacteurshetzelf?afsluitendwordende voorennadelenbesprokenvanhetwerkeninzowelgesubsidieerdealsvrij geproduceerdeproducties. 3.1 Op-de-opleiding- Deverwachtingenendromenvandegeinterviewdeacteurszijnallemaalheel persoonlijk,maartochzijnerookovereenkomstentevinden.detheaterwereld wastoennogheelanders.eimerszegtdatjenunergensmeerheenkuntalsje afgestudeerdbent.blokverteltdatzijnklasdelaatsteklaswasdieeenvast contractkreegvooronbepaaldetijd.nahemveranderdedatgeleidelijk.uitde klassendieeerderwarenafgestudeerddanhij,kreegiedereenaltijdvoor onbepaaldetijdeencontractaangebodengekregenbijeengezelschap. ToneelschoolMaastrichtiseendegelijke,maaruitgebreideopleidingwaarjehet vakechtleert.hetartistiekedeelmoestjezelfmaarleren.erwarentwee stromingenstudenten.erwarendestudentendiekozenvoorhetklassieke repertoiregezelschappenzoalsdehaagsecomedie.daarnaastwarenerde studentendienaarwatmeermoderneregezelschappengingen,zoalshet Werkteater. ZowelBlokalsEimerswildennietnaareengroot repertoiregezelschap.volgensblokzijndiewattuttigerenisheterveilig. VoorzowelHaenenalsVanderMeerwashettheatereennieuwewereld.Van dermeerverteltdathijalleenmaarhetschooltoneelendeplaatselijke toneelverenigingenhadgezien. Ikwasnognooitinaanrakinggeweestmet 28

30 acteren.hetleekmeeenvakwaarmeejeaanzienkuntkrijgenenikwilde beroemdworden.ditwaseensoortvanextentieëledrift. VoorHaenenwaszijn opleidingeenopenbaring.alzijntalentenkwamendaarsamen,waarhijzichzo breedmogelijkkonontwikkelen.toneelspelenisvoorhaeneneenmanierom ietsanderstezijn. Hetiselkekeerweeranders,wanthetiseen momentbeleving. VanderMeerzegthieroverdatjeietskuntveranderenen teweegkuntbrengenbijhetpubliek.ehebtdieverantwoordelijkheidalsacteur. Baatensdroomwasomtezingenineentheatralesetting.Ookzijbevestigtdatde theaterwereldtoenanderswasdannu. Erwarennoggeengroteinternationale musicals.demusicalsdieerwaren,warendiemetasperinadeong,guus VleugelendeAnnieM.G.Smidt. ZehadthuisaltijdnaardeDuitsetvgekekenen daarzangeressengeziendieineentheatralesettingliedjeszongen.datiszeop deacademievoorkleinkunstookgaandoen.kooijgingnaarzijnopleiding omdathetzijnlevensvervullingwas. Ikwildemealtijdzobreedmogelijkopde marktzetten.vankindertelevisietotrepertoiretoneel.hopelijkkanikditzolang mogelijkdoenzondercynischoftreurigteworden alduskooij. 3.2 Carrière- Voordemeesteacteurskwamermeteeneenvasteaanstellingbijeen gezelschap.voorhaenenbegonhetalvoorzijnafstuderen.hijkreegeenvast contractaangebodenbijtoneelgroepcentrum.indietijdeenbekendegroep. OokBlokisbegonnenmetwerkenbijToneelgroepCentrum.Hijkwamineen ensemblewaarhijdejongstewasendusverzekerdwasvanwerk.hijkreegalle jongemannenrollen.blokverteltdathijgoedkonmeekomenendepraktijk eigenlijkwelmeeviel.voorbaatenwasdepraktijkkeihard. Ikdachtdatde wereldopmijzattewachten,aldusbaaten.uiteenrecensievanhansvander BergopdesolodiezijsamenmetRuutWeismannmaakteintheaterSuikerhof, bleekietsanders. Ikhadvolgenshemeenakelig,kilstemgeluid,zegtBaatenmet eenglimlach.nanogeenpaarvrijgeproduceerdesolo siszeauditiegaandoen voorles$miserables.zemerktedatsolo seigenlijkniksvoorhaarwarenenwilde graagmeermensenomhaarheen.netzoalsbaaten,hadvandermeerookzijn 29

31 eerstebaanbijeenvrijgeproduceerdeproductie.nazijnafstuderendeedhij tweeproductiestegelijkertijd.ééngesubsidieerdeenéénvrijgeproduceerde productie. Doordestudiewasiklangzaamafgedrevenvanhetideedatik kleinkunstofmusicalwildendoen.hetaantalacteursdatvandeopleidingen afkwamwasveelminderdannuenerwerdenhooguitdriemusicalsperjaar gemaakt.deopleidinggingmeeroveracteren,dusikgingookalsacteuraande slag, aldusvandermeer. Eimerskreegmeteeneenbaanaangebodennahaarafstuderen. Zowelbijde AppelinDenHaagalsdeBloemgroepinRotterdamkonikgaanwerken.Ikkoos voordebloemgroepwaarweonsverdieptenindemaatschappelijkethema s waardeproductiesovergingen.nogsteedswashetwelzoekenwatbijhaar past.volgenseimerskanjedatnietopschooldoen,maarmoetjedatinde praktijkdoen.zewildegeenvasteaanstellingbijeengezelschap.haarvoorkeur ginguitnaarkleineregroepen,zoalshetonafhankelijktoneel,carveren Discordia.ZulkekleinemakersgroepenontstondenonderandereinArnhem. Kooij,netzoalsEimerseenalumnusvanToneelschoolArnhem,verteltdatzijn opleidingopleidttotzelfstandigekunstenaars.kooij: ekonookinzo ngroepje makersindietijd.ehadnamelijkbehoudvanuitkeringalsjeaankontonendat jeerooknognaastwerkte.egleedalshetwarezo ngroepjein.alsjenietwilde werken,danwasdateenbewustekeuze.wantiedereenhadsowiesowerk. Van dermeerstemthiermeein.ookhijzegtdatjeindietijdnogmakkelijkereen uitkeringkreegenbehield.baatenvoegthieraantoedateenvastcontracttoch meerzekerheidgafopeenuitkeringdanalsjefreelancerwas. Indejaren80en90werdernogveelwerkaangebodenaanacteurs.De geinterviewdeacteurshaddengeenmoeitemetwerkvinden.blokenkooij kregeneenaanbiedingbijhetrotheaterenvandermeerkreegeenaanbodom bijoopvandenendetheaterproductiestegaanwerken. Keuzemoetenmaken Erisbijdeacteursniethetgevoeldatzemoestenkiezentussengesubsidieerde ofvrijgeproduceerdeproducties. emoetgelukhebbeninhetvak, zegteimers. Gelukkigkonikvoormijneigenontwikkelingkiezen.Datkomtvoormijopde 30

32 eersteplaatsendaarnapasmijncarrière.hetwasnietbelangrijkhoehoogikop deladderzoustaatenwaarikzouwerken. EimerswildesamenmetOlga Zuiderhoekeenvoorstellingmaken.Zekregeneenrepetitieruimteaangeboden doorivovanhoveindestadsschouwburgvanamsterdam,titusmuizelaar wildewelafentoekomenregisserenendeverkoopwerdgedaanvoor impressariaatwallisb.v.blokkwamookpaslaterbijdevrijeproducenten.de afgelopenzesjaarishijaanhetwerkinzowelinhetgesubsidieerdealsdevrij geproduceerdesector.ookhijzegtdathetvroegeranderswas. Erwasgenoeg keuzebijdegesubsidieerdegezelschappen.diewarenerinovervloed, zegtblok. Kooijisnietmeteennaareenvrijeproducentgegaan.Weldeedhijalseerstevan zijnklaseencommercial.hijvertelthoedaaropgereageerdwerd. Erwarenin dietijdnoghokjesofzuilen.opschoolwerdgeleerddathetnotdonewasom commercieeltewerken.diecommercialwaseenschande.éénvanmijn klasgenotengingnaardehaagsecomedietegenheteindvandejaren80.ook daarwerdschandeovergesprokendoordedocenten. Verderishetvolgens Kooijzodatalsjeeenmaalbijeenvrijeproducentgewerkthad,jenietmeer terugkonnaarhetgesubsidieerdetheater. Toenwashetrepertoirevandevrije producentooknoganders.hetklassiekerepertoireeneenenkelblijspelwasde taakvanhetgesubsidieerdetheaterendevrijeproducentmaakteamusementen kluchten. Loondienstofzelfstandigondernemer Eimerswilgraagvrijzijnindeproductiesdiezeaanneemtenzitaltijdin projectmatiginloondienst.daardoorheeftzealleskunnendoenwatzewilde, omdatzenietvastzataaneengezelschap. Ikhebtijdensmijncarrièrenietover mijnpensioenofgeldnagedacht.toenik45waseneenhuiskocht,moestik opeenswerkenvoormijngeld.daarvoormaakteikgewoonmooie voorstellingen.nuhebikmeermezelfgevondenindetheaterwereld,maardenk ikwelnaovermijnpensioen. Kooijzatookaltijdinloondienst,maarna2005 veranderdedat. Toenbenikzzp ergeworden.datwasvooralbelastingtechnisch makkelijker.alhoewelerwerdgezegddatiknueigenbaaswas,maaktedatvoor mijgeenverschil.ikmoestalsnogallerepetitieserbijzijn, alduskooij.haenen 31

33 bevestigtdat.nadathijbijtoneelgroepcentrumentoneelgroepamsterdameen vastcontracthad,ishijalsfreelancergaanwerken. Ikkontochmijneigen dingendoen.alleenwasikwelafhankelijkvanwatergebodenwerd, zegt Haenen.NuzithijweerinvastedienstbijoopvandenEndeTheaterproducties. Naastzijnvastecontractkanhijzijneigendingenblijvendoen,zoalstelevisie. Haenen: Indiediversiteitkanikookmijnkrachtkwijt. Moreeloordeel VolgensHaenenzijnerveelvooroordelenoverdevrijesector.Vanuitzijn opleidingwasdegedachtedatjevoordekunstkoos.devrijeproducenten werdennietgewaardeerd,zegthaenen,maardiekwaliteitisnuwelverhoogd. DatdeartistiekekwaliteitminderwaszegtookBlok. Devrijeproducties werdenindejaren80vooraldooracteurszelfgeproduceerd.datwarenmeestal stukkendiemakkelijkliepen,wantermoestgeldverdiendwordenomdekosten eruittekrijgen, verteltblok. WillemNijholtvoeldeteweinigwaarderingvanuit hetgesubsidieerdetoneeltoenhijbijdevrijeproducentenzat, zegthaenen, Volgensmijbenjegeenandermensalsjedaarwerkt.ebentelkedagmetjevak bezig.alhoeweldevrijeproducentennietdeartistiekehoogstandjesmaken. Baatenzegtdatervanuiteenbepaaldehoektochweleenmeningwas.De acteursdiebijvrijeproducentenzaten,haddengeencontactmethet gesubsidieerdetheater. Ookwashet,toenikbegonindejaren80,notdoneom commercialstedoen.verderhebikweleensmeegemaaktdatmijngitaristperse nietvoordetroswildewerken, verteltbaaten.kooijverteltdattoenohnny Kraaijkampsr.alsKingLearwerdgevraagdbijhetRoTheater,daaropalsvolgd werdgereageerd: Eenkomiekkontochechtnietbijhetgesubsidieerdetheater werken. VanVanderMeerwerdaltijdalwelgedachtdathijinzowel gesubsidieerdalsvrijegeproduceerdeproductieszoustaan. Tijdensmijn werkzaamhedenbijart&proverteldeik,nalanghetvoormeuitgeschovente hebben,regisseurfransstrijardsdatikeenaanbodvanoopvandenendehad gekregen.hijreageerdeheelgoed.laterverteldeikhetaandeacteursendie dachtenallemaalallangdatikwelnaardemusicalzougaan, aldusvandermeer. 32