Plek onder de zon. docentenhandleiding

Transcriptie

1 Plek onder de zon docentenhandleiding

2 Uitgave: ANMEC Plek onder de zon docentenhandleiding Tekst: Lay-out: Mirella Vierveijzer, Dieuwke de Vries (stagiaire opleiding PABO aan de Hogeschool Utrecht) Jolanda van der Heijden Het lesmateriaal mag vrij gekopieerd worden voor gebruik op school en is gratis te downloaden van onze website Vermenigvuldiging voor overige doeleinden is uitsluitend toegestaan na toestemming van ANMEC. Telefoon Fax Website Januari 2014

3 Inhoud Inleiding 5 1 Water en Zon 6 2 Rekenen met energie 7 3 Proefjes met zonlicht 8 Gastles op school 10 Creatieve activiteit 10 Feestelijke afsluiting 10 Werkbladen Werkblad 1 Werkblad 2 Werkblad 3a Werkblad 3b Werkblad 4a Werkblad 4b Werkblad 4c Werkblad 4d Kijkopdracht Waar schijnt de zon vaker? Wat levert een zonnepaneel op? Energie- en geldbesparing Maak je eigen zonnegrill Maak je eigen waterwarmer Wat wordt er warmer? Zwart of wit? Maak je eigen zonne-oven Antwoorden werkbladen 23 a n m e c - h a n d l e i d i n g p l e k o n d e r d e z o n 3

4 4 a n m e c - h a n d l e i d i n g p l e k o n d e r d e z o n

5 Inleiding Binnenkort gaat u met uw klas van start met het zonneenergieproject Plek onder de zon. Dit project wordt u aangeboden door de Diaconie Evangelisch- Lutherse Gemeente Amsterdam, de Alliantie, stichting PicoSol en ANMEC. Tijdens dit project krijgen de leerlingen uit de groepen 6 t/m 8, met hoofd, hart en handen inzicht in wat zonne-energie voor mogelijkheden biedt, zowel in Nederland als in ontwikkelingslanden. Het project daagt de leerlingen uit om op een praktische en speelse wijze aan de slag te gaan met zonne-energie. Met behulp van deze handleiding wordt u wegwijs gemaakt door het project. In deze handleiding zijn kopieerbare werkbladen, antwoordenbladen en beschrijvingen van de opdrachten opgenomen om er in de klas mee aan de slag te gaan. Naast deze handleiding ontvangt u ook een tas met de volgende materialen: tournsesols (voor iedere leerling 1 exemplaar) 1 DVD Water en Zon Leerdoelen van dit project De leerlingen weten dat zonne-energie omgezet kan worden in voor de mens bruikbare energie; De leerlingen kunnen voorbeelden geven waarvoor zonne-energie in zowel Nederland als in ontwikkelingslanden kan worden ingezet. (het oppompen van water en het opwarmen van de verwarmingsketel) De leerlingen weten dat zonne-energie een duurzame en schone manier van energieopwekking is en dat er ook nog andere duurzame energiebronnen zijn (zoals water- en windenergie); De leerlingen zijn zich bewust van hun eigen energieverbruik en gebruik; De leerlingen kunnen (zelfstandig) een proefopstelling bouwen aan de hand van een stappenplan; De leerlingen kunnen op een creatieve manier een product bedenken en ontwikkelen; De leerlingen kunnen hun gemaakte product zelf presenteren en verantwoorden. Praktische informatie De afsluiting van het project is op donderdag 12 of 19 juni Het programma zal ongeveer tot uur duren. Noteer deze datum alvast in uw agenda. Tijdens deze dag presenteren de leerlingen hun zelfgemaakte project aan de andere deelnemende groepen, een jury, politici en andere geïnteresseerden. De groep met de beste presentatie wint een uitstapje op vrijdagochtend 27 juni Veel plezier tijdens het project Plek onder de zon! a n m e c - h a n d l e i d i n g p l e k o n d e r d e z o n 5

6 1 Water en zon Doel De leerlingen weten dat zonne-energie een duurzame manier van energieopwekking is en kunnen voorbeelden noemen van zonne-energiegebruik. Benodigdheden: computer / digibord werkbladen 1 en 2 dvd Water en Zon bewoners uit het dorp. De stichtingen geven ondersteuning door middel van kennisoverdracht en materieel. Laat de leerlingen na het bekijken van de filmpjes de vragen van werkblad 1 beantwoorden. De leerlingen verwerken vervolgens bij werkblad 2 het gemiddelde aantal zonuren van Nederland en Indonesië, gemeten in 2011, in een staafdiagram. Afsluiting - 10 minuten Bespreek de antwoorden van beide werkbladen met de leerlingen en vul het woordweb verder aan. Voorbereiding Zorg ervoor dat de filmpjes klaar staan. Zorg ervoor dat werkbladen 1 en 2 gekopieerd zijn voor iedere leerling. Introductie - 10 minuten In deze les gaan de leerlingen een tweetal filmpjes bekijken over zonne-energie. Maak een woordweb rond het woord energie. Besteed in ieder geval aandacht aan de volgende begrippen: duurzame energie, zonne-energie, windenergie en waterenergie. U kunt als leerkracht er ook voor kiezen om het woordweb in groepjes of tweetallen te doen. Maak daarna met de leerlingen gezamenlijk één woordspin op het bord, die na het bekijken van de filmpjes eventueel verder kan worden aangevuld. Kern - 40 minuten De klas gaat nu een tweetal filmpjes bekijken over het gebruik van zonne- energie in Nederland en in ontwikkelingslanden. Bij elkaar duren deze filmpjes ongeveer 16 minuten. Hieronder vindt u een korte beschrijving van beide filmpjes. Laat als eerst het filmpje Energie van de toekomst! zien. Hierin zien de leerlingen dat je met de zon van alles kunt doen. Bijvoorbeeld bruin worden, maar ook koken. Zo heb je dus geen kolen, olie en gas meer nodig. Je hebt ook zonnepanelen. Zonnepanelen zetten het zonlicht om in elektriciteit. Dit is een vorm van schone energie. Om het filmpje te bekijken gaat u naar Zoek op zonne-energie en kies vervolgens het filmpje Energie van de toekomst!. Vervolgens bekijken de leerlingen het filmpje Water en Zon (bijgesloten DVD). Hierin zien de leerlingen hoe stichting Pico Sol en stichting Rajori afreizen naar Biak (Papua, Indonesië) om een duurzame oplossing uit te werken voor schoon drinkwater. Er wordt een water-systeem aangelegd waarbij zonnepanelen een belangrijke rol spelen. Dit wordt aangelegd door de 6 a n m e c - h a n d l e i d i n g p l e k o n d e r d e z o n

7 2 Rekenen met energie Doel De leerlingen weten hoe ze het energieverbruik in de klas kunnen meten en kunnen voorbeelden noemen van energiebesparende maatregelen. Benodigdheden: werkbladen 3a en 3b Voorbereiding Kopieer de werkbladen 3a en 3b voor iedere leerling. Introductie - 10 minuten De leerlingen weten nu dat zonne-energie een schone en duurzame bron van energie is. Ze gaan bij deze opdracht berekenen wat het kost om zonne-energie op te wekken en welke besparing ze dat eventueel oplevert. Hoeveel zal het kosten om een zonnepaneel aan te schaffen? Kern - 20 minuten De leerlingen maken werkblad 3a. Hierbij gaan ze berekenen wat een zonnepaneel oplevert en na hoeveel jaar ze de aanschaf- en installatiekosten terug hebben verdiend. Als de leerlingen daar mee klaar zijn gaan ze verder met werkblad 3b. Bij dit werkblad gaan de leerlingen berekenen wat er in hun klaslokaal aan energie wordt verbruikt per dag. Dit werkblad is extra. Afhankelijk van de tijd die u nog over heeft kunt u ervoor kiezen deze opdracht te laten maken of achterwege te laten. Deze opdracht is geïnspireerd op het landelijke project Energieke scholen. Afsluiting - 20 minuten Bespreek de gemaakte opdrachten met de leerlingen. Hebben de leerlingen besparingstips voor energiegebruik in de klas? a n m e c - h a n d l e i d i n g p l e k o n d e r d e z o n 7

8 3 Proefjes met zonlicht Voorbereiding Voer de proefjes uit op een warme en zonnige dag. Kies van tevoren welke proefjes de leerlingen gaan uitvoeren en op welke manier (klassikaal, in tweetallen, groepjes of in circuit vorm). U kunt er ook voor kiezen een aantal proefjes thuis te laten uitvoeren. Zorg ervoor dat alle materialen klaar staan en de werkbladen 4a t/m 4d zijn gekopieerd. Introductie - 15 minuten De leerlingen gaan aan de hand van 4 proefjes onderzoeken wat je met zonlicht allemaal kunt doen. Introduceer de proefjes klassikaal. Kern De leerlingen gaan de proefjes uitvoeren met behulp van de werkbladen 4a t/m 4d. De proefjes komen van de website Maak je eigen zonnegrill - ± 40 minuten Doel: de leerlingen ervaren dat de zon warmte (energie) uitstraalt en als je die tot 1 punt centreert je iets kunt verwarmen en/of laten smelten. Benodigdheden: werkblad 4a schoenendoos dun karton aluminiumfolie breinaald of een lange satéprikker marshmallows zonlicht lijm schaar De leerlingen maken hier een zonnegrill. Als de zonnegrill in de zon staat gaan de marshmallows smelten. Doordat het aluminiumfolie reflecteert krijgen de marshmallows extra zonnestralen, waardoor de marshmallows zacht zullen worden en zelfs gaan smelten. Maak je eigen waterverwarmer - ± 35 minuten Doel: de leerlingen ervaren dat de zon warmte (energie) uitstraalt en als je die tot 1 punt centreert de temperatuur hoger wordt. Benodigdheden: werkblad 4b een (oude) paraplu aluminiumfolie touwtje thermometer stopwatch of klokje plastic zakje met water zonlicht De leerlingen moeten ervoor zorgen dat de paraplu (bekleed met aluminiumfolie) recht in de zon ligt. Het zakje met water wordt warmer. Omdat de zon weerkaatst door het aluminiumfolie, hebben de zonnestralen meer kracht en zal het water sneller opwarmen. Wat wordt warmer, zwart of wit? - ± 35 minuten Doel: de leerlingen leren en ervaren dat wit en zwart, zonlicht weerkaatsen en absorberen. Benodigdheden: werkblad 4c 2 glazen jampotjes zwarte en witte verf (kan eventueel ook met zwart en wit papier) ijsklontjes zonlicht De leerlingen schilderen of beplakken de glazen potjes. Vervolgens vullen ze de potjes met ijsklontjes (let op: evenveel klontjes in beide potjes) en zetten deze in de zon. De leerlingen kijken wat er gebeurt. In welke potjes smelten de ijsklontjes als eerste? Ze zullen zien dat in het glazen zwarte potje de ijsklontjes als eerste zullen smelten. Dit komt omdat zwart, zonlicht (en dus warmte) absobeerd en wit, zonlicht weerkaatst. 8 a n m e c - h a n d l e i d i n g p l e k o n d e r d e z o n

9 Maak je eigen zonne-oven - ± 45 minuten Doel: leerlingen ervaren dat de zon warmte (energie) uitstraalt en dat je die warmte kunt gebruiken om iets mee op te warmen. Benodigdheden: werkblad 4d schoenendoos zwart papier aluminiumfolie doorzichtig huishoudfolie stukje touw punaise schaar lijm liniaal thermometer oven thermometer zonlicht De leerlingen maken een oven die werkt op zonlicht. Ze gaan onderzoeken of hun proefopzet daadwerkelijk leidt tot hogere temperaturen in de oven. Afsluiting - 30 minuten De leerlingen presenteren aan elkaar welk proefje ze hebben gedaan en leggen uit hoe het werkt. Wat hebben de leerlingen gezien en waren er misschien ook verschillen met de andere groepjes? Hoe kan dat? Heeft dat te maken met de proefopzet? Of de omstandigheden? Om ervoor te zorgen dat de presentaties duidelijk zijn voor iedereen, kunt u de leerlingen de volgende vragen laten beantwoorden. - Welk(e) proefje(s) hebben jullie gedaan? - Wat was de onderzoeksvraag? - Wat hadden jullie verwacht dat er zou gebeuren? - Hoe hebben jullie het aangepakt? - Wat was het resultaat? - Wat is jullie antwoord op de onderzoeksvraag? - Klopt het antwoord met wat jullie hadden verwacht? a n m e c - h a n d l e i d i n g p l e k o n d e r d e z o n 9

10 Gastles op school - 90 minuten Gedurende het project krijgt uw klas op school één gastles aangeboden door een educatief medewerker van het Amsterdams NME Centrum. De datum van de gastles heeft u, tenzij anders afgesproken, al tijdens de informatiebijeenkomst vastgelegd. Tijdens de gastles krijgen de leerlingen een korte presentatie in de klas over de werking van zonneenergie. Ook gaat de klas mee naar buiten, waar ze aan de hand van een proefopstelling en zelf meegebrachte apparatuur een echt zonnepaneel gaan bekijken en testen. Vervolgens gaan ze in de klas zelf de draaiende zonnebloemen (tournesols) in elkaar zetten. Deze heeft u bij de informatiebijeenkomst al ontvangen. Creatieve activiteit - tijdsinvestering zelf te bepalen Opdracht De klas maakt een product/ werkstuk dat werkt of kan werken op zonne-energie. Ideeën kunnen zijn: Een modelauto die rijdt op zonne-energie Een föhn die werkt op zonne-energie Een waterfilter (vooral in ontwikkelingslanden zeer bruikbaar) Voor materialen (zonnecellen) kijk dan op de website: Handige websites voor product ideeën: Feestelijke afsluiting - 1 dag De productie dient in 5 minuten gepresenteerd te kunnen worden tijdens de feestelijke afsluiting op donderdagochtend 12 of 19 juni in de Oude Lutherse Kerk aan het Spui en dingt dan mee voor de hoofdprijs. De winnende klas krijgt een leuke prijs! Per klas mag maar één presentatie ingezonden worden. De jury zal gaan beoordelen op: de wijze van presenteren, het product (en de werking daarvan), creativiteit en originaliteit. De prijs voor de winnende school is: de Plek onder de zon- Wisselbeker en een schoolreisje met de hele klas op vrijdagochtend 27 juni naar het Naardermeer. Daar maakt de klas een spannende vaartocht met de fluisterboot. Vervoer van en naar het Naardermeer zal volledig worden verzorgd. Ofschoon er -helaasnatuurlijk maar één klas kan winnen, vragen we u vrijdagochtend 27 juni alvast in de agenda te zetten. Ouders, familie en vrienden zijn uiteraard ook zeer welkom om de feestelijke afsluiting op 12 of 19 juni bij te wonen! 10 a n m e c - h a n d l e i d i n g p l e k o n d e r d e z o n

11 Werkbladen a n m e c - h a n d l e i d i n g p l e k o n d e r d e z o n 11

12 Werkblad Kijkopdracht 1 Waar zou je zonne-energie allemaal voor kunnen gebruiken? Noem 5 voorbeelden: Zonne-energie wordt ook wel een schone energiebron genoemd. Noem 3 vormen van niet schone energiebronnen: In welk land ligt het dorp Biak? Wat zijn ze aan het bouwen in Biak? Hoe lang zijn de bewoners in Biak onderweg om schoon drinkwater te halen? Waar zorgen de zonnepanelen voor? a n m e c w e r k b l a d p l e k o n d e r d e z o n

13 Hoeveel mensen kunnen nu, door de zonnepanelen, gebruik maken van schoon drinkwater? Waarom zouden ze gekozen hebben voor zonnepanelen? a n m e c w e r k b l a d p l e k o n d e r d e z o n

14 Werkblad Waar schijnt de zon vaker? 2 Dit heb je nodig: kleurpotloden (blauw en rood) Dit ga je doen: Bekijk de tabel hieronder. In de tabel staat het gemiddeld aantal uren direct zonlicht per dag in Nederland en Indonesië in Zet de gegevens in een staafdiagram. Januari is al voorgedaan. Gebruik voor Nederland het rode potlood en voor Indonesië het blauwe potlood. Gemiddeld aantal zonuren per dag in Nederland en Indonesië in 2011 Maand jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Gemiddeld aantal 2,2 2,4 6,0 8,3 8,1 7,0 5,1 4,5 5,3 4,9 3,3 1,7 zonuren in Nederland Gemiddeld aantal zonuren in Indonesië 6,2 6,6 7,8 8,6 8,4 8,6 9,2 9,6 9,8 9,0 7,8 7,0 Gemiddeld aantal zonuren per dag in Nederland en Indonesië in jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec bron: KNMI en a n m e c w e r k b l a d p l e k o n d e r d e z o n

15 Bekijk het staafdiagram goed. In welke maand scheen de zon in Nederland gemiddeld per dag het langst? In welke maand was dat in Indonesië? In welke maand scheen de zon in Nederland gemiddeld per dag het kortst? In welke maand was dat in Indonesië? In welk land scheen vaker de zon? Hoe komt dat eigenlijk? Maak eventueel gebruik van de wereldbol. a n m e c w e r k b l a d p l e k o n d e r d e z o n

16 Werkblad Wat levert een zonnepaneel op? 3a Dit heb je nodig: rekenmachine Stel: Een zonnepaneel van 1m 2 kost 700,00. Het installeren van een zonnepaneel kost 200,00. 1 zonnepaneel van 1m 2 levert per jaar 75,00 op. Hoeveel kost het om één zonnepaneel te kopen en hem te laten installeren? Na hoeveel jaar heb je de aanschafkosten en installatiekosten terugverdiend als je één zonnepaneel van 1m 2 koopt? En na hoeveel jaar is dat als je er 4 koopt? (let op: je hoeft maar één keer installatiekosten te betalen) a n m e c w e r k b l a d p l e k o n d e r d e z o n

17 Werkblad Energie- en geldbesparing 3b Dit heb je nodig: rekenmachine Dit ga je doen: Tel het aantal lampen, computers en eventueel digiborden in de klas. Vul deze gegevens in, onder het kopje aantal, in de tabel op de achterzijde van dit werkblad. Bekijk in de klas op de lampen hoeveel Watt ze zijn. Je ziet dit op de fitting van de lamp. Vul de gegevens in onder het kopje Watt. Als je het niet kunt vinden, staan in het schema hieronder een aantal voorbeelden. Vul de rest van de tabel in met behulp van het schema. Voorbeeld: Aantal Watt Aantal uur per dag in gebruik Aantal Watt per dag Aantal kwh Prijs Lampen ,240 0,05 Gloeilamp: Spaarlamp: TL lamp: Led lamp: 30 Watt per uur 10 Watt per uur 8 Watt per uur 4 Watt per uur Per schooldag doe je gewoon zo! Er hangen 3 gloeilampen in het lokaal. Die branden allemaal 8 uur per dag. 30 W x 8 uur = 240 Watt per dag 240 W : 1000 = 0,240 kwh 0,240 kwh x 0,22 = 0,05 Computer in gebruik: Computer op stand-by: Digibord: 1000 watt = 1 kwh 1 kwh kost 0, Watt per uur 150 Watt per uur 250 Watt per uur Per schoolweek (5 dagen) doe je gewoon zo! Totaalprijs x 5 dagen=? Verwarming: 0,58 eurocent per m 3 per dag a n m e c w e r k b l a d p l e k o n d e r d e z o n

18 Lampen Computer op stand-by Computer in gebruik Digibord Aantal Watt Aantal uur per dag in gebruik Aantal Watt per dag Aantal kwh Prijs Verwarming m 3 m 3 m 3 Totaal Wat kost het om één schoolweek (5 dagen) energie te gebruiken? Wat kost het om het hele schooljaar (40 weken/200 dagen) energie te gebruiken? Denk je dat de school op energiekosten kan besparen? Ja / nee, want Noem 3 manieren waarop jij denkt dat de school energie kan besparen: a n m e c w e r k b l a d p l e k o n d e r d e z o n

19 Werkblad Maak je eigen zonnegrill Dit heb je nodig: schoenendoos dun karton breinaald of een saté prikker aluminiumfolie 4a marshmallows (roze en wit) zonlicht lijm schaar Dit ga je doen: Knip een stuk karton uit dat iets korter is dan de lengte van de doos. Let op: het moet wel veel breder zijn dan de doos. Plak aluminiumfolie op het karton. lengte breedte Plak het karton, met aluminiumfolie, halfrond in de doos. Knip een sleuf aan beide korte zijkanten van de doos (in het midden). Knip het net zo ver dat als je de breinaald erin zou leggen dat hij de onderkant niet raakt. Steek verschillende kleuren marshmallows op de breinaald. Hang de breinaald in de gleuf. Zet de zonnegrill in de zon en zorg dat de zon er vol op schijnt. Welke kleur marshmallow smelt het eerste?... Hoe komt dat denk je?... Waarom moet je aluminiumfolie gebruiken? Denk je dat het proefje zonder aluminiumfolie ook lukt?... Doe het proefje nog een keer, maar nu zonder aluminiumfolie. Wat zie je nu? a n m e c w e r k b l a d p l e k o n d e r d e z o n

20 Werkblad Maak je eigen waterverwarmer 4b Dit heb je nodig: een (oude) paraplu aluminiumfolie touwtje thermometer stopwatch/klokje plastic zakje met water zonlicht Dit ga je doen: Bekleed de binnenkant van de paraplu met aluminiumfolie. Strijk de folie zo glad mogelijk. Richt de paraplu met de binnenkant naar de zon. Meet met de thermometer de warmste plek. Hang het zakje met water en een thermometer op die plek. Meet om de minuut de temperatuur. Maak daar een grafiek van. Wat gebeurt er met de temperatuur van het water in het zakje? Hoe komt dat denk je? Waarom moet je aluminiumfolie gebruiken? Denk je dat het proefje zonder aluminiumfolie ook lukt? Doe het proefje nog een keer, maar nu zonder aluminiumfolie. (Neem een nieuw zakje met water). Wat gebeurt er nu? Hoe komt dat denk je? a n m e c w e r k b l a d p l e k o n d e r d e z o n

21 Werkblad Wat wordt warmer? Zwart of wit? 4c Dit heb je nodig: 2 glazen jampotjes zwarte verf en witte verf ijsklontjes zonlicht Dit ga je doen: Beschilder één glazen potje met zwarte verf en het andere potje met witte verf. Als de verf opgedroogd is, doe je evenveel ijsblokjes in het witte potje als in het zwarte potje. Zet beide potjes in de zon. In welk potje smelten als eerste de ijsklontjes? Hoe komt dat?... Doe dit proefje ook in de schaduw. In welk potje smelten nu als eerste de ijsklontjes?... Hoe komt dat?... a n m e c w e r k b l a d p l e k o n d e r d e z o n

22 Werkblad Maak je eigen zonne-oven 4d Dit heb je nodig: schoenendoos zwart papier aluminiumfolie stukje touw doorzichtig huishoudfolie plakband schaar lijm liniaal punaise thermometer zonlicht Dit ga je doen: Beplak de binnenkant van de schoenendoos met zwart papier. Let op! Eén zijkant van de doos beplak je niet met papier. Dit wordt de deksel van je oven. Teken een deksel op de zijkant van de doos. Zorg ervoor dat je 3 cm van de kanten vrijhoudt. Snijd de deksel aan drie zijden uit. Vouw de vierde voorzichtig om, deze kant wordt het scharnier. Plak aluminiumfolie aan de binnenkant van de deksel. Klap de deksel open en leg de huishoudfolie onder de deksel. Zet je zonne-oven, met de deksel open, in de zon. Richt hierbij de oven op de zon en zorg ervoor dat de deksel zo ver openstaat, dat er zoveel mogelijk zonlicht in de oven valt (gebruik hiervoor het touwtje en de plakband). Wat denk je dat er gebeurt met de temperatuur in de oven? Meet de temperatuur buiten de oven en in de oven. De temperatuur buiten de oven is?... De temperatuur in de oven is?... Meet je een verschil tussen de temperatuur in en buiten de oven? Hoe komt dat?... Meet na 10 minuten de temperatuur in en buiten de oven. Wat is er veranderd?... a n m e c w e r k b l a d p l e k o n d e r d e z o n

23 Antwoorden Werkbladen Werkblad 1 Waar zou je zonne-energie allemaal voor kunnen gebruiken? Noem 5 voorbeelden: 1 Om te koken 2 Om auto te rijden 3 Om licht te laten branden 4 Om water te verwarmen 5 Om een zaklamp te laten branden 6 Als verwarming 7 Voor je rekenmachine Zonne-energie wordt ook wel een schone energiebron genoemd. Noem 3 vormen van niet schone energiebronnen: 1 kolen 2 olie 3 gas In welk land ligt het dorp Biak? In Indonesië. Wat zijn ze aan het bouwen in Biak? Ze gaan zonnepanelen plaatsen bij een natuurlijke waterbron om ervoor te zorgen dat de mensen in Biak niet zover meer hoeven te reizen voor schoon drinkwater. Hoe lang zijn de bewoners in Biak onderweg om schoon drinkwater te halen? 60 á 90 minuten Waar zorgen de zonnepanelen voor? De zonnepanelen zorgen dat er schoon drinkwater omhoog gepompt kan worden. Ook zorgen de zonnepanelen dat de geluidsinstallatie in de kerk het doet en dat de school een computer kan aansluiten. Hoeveel mensen kunnen nu, door de zonnepanelen, gebruik maken van schoon drinkwater? 1500 mensen Waarom zouden ze gekozen hebben voor zonnepanelen? Omdat daar de zon heel veel schijnt en ze geen geld hebben voor een elektriciteitscentrale. a n m e c - h a n d l e i d i n g p l e k o n d e r d e z o n 23

24 Werkblad 2 Bekijk het staafdiagram goed. In welke maand scheen de zon in Nederland gemiddeld per dag het langst? In april En in welke maand was dat in Indonesië? In september In welke maand scheen de zon in Nederland gemiddeld per dag het kortst? In december En in welke maand was dat in Indonesië? In januari In welk land scheen vaker de zon? In Indonesië Hoe komt dat eigenlijk? Maak eventueel gebruik van de wereldbol. Omdat Indonesië vlakbij de evenaar ligt Werkblad 3a Wat levert een zonnepaneel op? Stel: Een zonnepaneel van 1m 2 kost 700,00 Het installeren van een zonnepaneel kost 200,00 1 zonnepaneel van 1m 2 levert 75,00 op per jaar. Hoeveel kost het om één zonnepaneel te kopen en hem te laten installeren? 700, ,00 = 900,00 Het kost 900,00. Na hoeveel jaar heb je de aanschafkosten en installatiekosten terugverdiend als je één zonnepaneel van 1m 2 koopt? 900,00 : 75,00 = 12 Na 12 jaar heb je de kosten terugverdiend. En na hoeveel jaar is dat als je er 4 koopt? (let op: je hoeft maar één keer installatiekosten te betalen) 700,00 x 4 = 2.800, ,00 = 3.000,00 De aanschaf en installatie kosten zijn samen 3.000,00 75,00 x 4 = 300,00 Per jaar leveren de zonnepanelen samen 300,00 op ,00 : 300,00 = 10 Na 10 jaar heb je de aanschaf en installatiekosten terugverdiend. Werkblad 3b Noem 3 manieren waarop jij denkt dat de schoolenergie kan besparen: 1 minder lampen laten branden 2 minder electrische apparaten aan laten staan 3 aan het einde van de schooldag óók de standby knoppen van apparaten uitzetten 24 a n m e c - h a n d l e i d i n g p l e k o n d e r d e z o n

25 Werkblad 4a Welke kleur marshmallow smelt het eerste? De donkere marshmallow Hoe komt dat denk je? Omdat een donkere kleur het zonlicht beter opneemt Waarom moet je aluminiumfolie gebruiken? Omdat aluminiumfolie het zonlicht reflecteert op de marshmallow Denk je dat het proefje zonder aluminiumfolie ook lukt? Eigen mening... Doe het proefje nog een keer, maar nu zonder aluminiumfolie. Wat zie je nu? De marshmallows smelten niet Werkblad 4b Wat gebeurt er met de temperatuur van het water in het zakje? Deze stijgt Hoe komt dat denk je? Omdat aluminiumfolie het zonlicht reflecteert op het zakje water Waarom moet je aluminiumfolie gebruiken? Omdat dit het zonlicht weerkaatst op het zakje Denk je dat het proefje zonder aluminiumfolie ook lukt? Eigen mening Doe het proefje nog een keer, maar nu zonder aluminiumfolie. (Neem een nieuw zakje met water). Wat gebeurt er nu? In het begin niets. Na lange tijd zal het later wel warmer worden Hoe komt dat denk je? Omdat er geen aluminiumfolie is, wordt het zonlicht niet gereflecteerd Werkblad 4c In welk potje smelten als eerste de ijsklontjes? In het zwarte potje Hoe komt dat? Zwart houdt warmte beter vast dan wit In welk potje smelten nu als eerste de ijsklontjes? Zou niet moeten uitmaken Hoe komt dat? Er is geen zonlicht aanwezig, dus het maakt niet uit of het potje zwart of wit is a n m e c - h a n d l e i d i n g p l e k o n d e r d e z o n 25

26 Werkblad 4d Wat denk je dat er gebeurt met de temperatuur in de oven? Eigen bevinding Meet de temperatuur buiten de oven en in de oven? De temperatuur buiten de oven is... eigen bevinding De temperatuur in de oven is... eigen bevinding Meet je een verschil tussen de temperatuur binnen en buiten de oven? Hoe komt dat? De temperatuur in de oven is hoger dan buiten de oven. Dat komt doordat het aluminiumfolie de warmte weerkaatst in de doos Meet na 10 minuten de temperatuur binnen en buiten de oven. Wat is er veranderd? De temperatuur in de oven is gestegen t.o.v. de temperatuur buiten de oven. Dit komt omdat de aluminiumfolie de warmte weerkaatst op de huishoudfolie in de doos 26 a n m e c - h a n d l e i d i n g p l e k o n d e r d e z o n

27

28