Leidraad bij het leerplan Informatica TSO Toerisme 2 e graad

Transcriptie

1 Leidraad bij het leerplan Informatica TSO Toerisme 2 e graad 1 INLEIDING 1.1 Opzet van dit document Dit document vormt een leidraad bij het leerplan Informatica (bestelnummer D/2003/0279/029) dat vanaf 1 september 2003 van toepassing is in TSO Toerisme 2 e graad. Deze leidraad is samengesteld door een werkgroep bestaande uit enkele leden van de betrokken leerplancommissie en enkele begeleiders informatica. De leidraad moet de leraar helpen bij de interpretatie van het leerplan. Daartoe worden de leerplandoelstellingen en de leerinhouden van het leerplan aangevuld met extra didactische wenken. Deze wenken moeten er onder meer toe bijdragen dat er geen doelstellingen te uitgebreid behandeld worden, zodat het risico vermeden wordt dat het leerplan wegens tijdsgebrek niet afgewerkt zou kunnen worden. Vanzelfsprekend vormt het leerplan als dusdanig de eerste inspiratiebron voor de leraar en moet deze leidraad steeds gelezen worden als een aanvulling die ondergeschikt is aan het leerplan. Voor diverse andere aspecten (algemene doelstellingen, didactische wenken, minimale materiële vereisten, evaluatie) verwijzen we naar het leerplan. De didactische wenken zijn hieronder weergegeven in de vierde kolom. In de eerste kolom staan de leerplandoelstellingen en in de derde kolom de leerinhouden; deze zijn vanzelfsprekend identiek dezelfde als wat in het leerplan staat. In de tweede kolom is met een vinkje aangegeven of het al dan niet om een VIA-doelstelling gaat (Vlaams ICT-attest). Leerplandoelstellingen en leerinhouden waarvan de behandeling facultatief is, zijn cursief genoteerd. 1.2 Overzichtstabel van de leerplanonderdelen Kennismaking met computers en netwerken Klavier- en muisbeheersing Een oplossing ontwerpen en beschrijven: basisbegrippen, sleutelvaardigheden en -attitudes Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een toepassingsgericht softwarepakket Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving Taakgericht werken met softwarepakketten: sleutelvaardigheden en -attitudes Systeemprogrammatuur Verplicht Verplicht Verplicht Verplicht Facultatief Verplicht Verplicht Leidraad leerplan Informatica 1 TSO 2e graad Toerisme

2 Toepassingsprogrammatuur: algemeenheden, tekstverwerking, rekenblad, gegevensbeheer, presentaties, communicatie met de buitenwereld Maatschappelijk-ethische aspecten Verplicht Verplicht Leidraad leerplan Informatica 2 TSO 2e graad Toerisme

3 2 KENNISMAKING MET COMPTERS EN NETWERKEN 2.1 Inleiding De leerinhouden met betrekking tot computers en netwerken vormen geen doel op zich, maar dienen steeds gezien te worden in relatie tot het gebruik dat de leerlingen ervan zullen maken. De klemtoon ligt dus op functionele kennis en niet op encyclopedische kennis. Deze leerinhouden worden waar mogelijk geïntegreerd met andere leerplanonderdelen, zodat bijvoorbeeld bij de behandeling van de programmatuur voldoende de band gelegd kan worden met aspecten van de apparatuur. 2.2 Leerplandoelstellingen Leerinhouden Didactische wenken Gegevens, gegevensverwerking, informatie Het verband inzien tussen gegevens, gegevensverwerking en informatie De specifieke mogelijkheden en voordelen van automatische gegevensverwerking door middel van een computer kennen en waarderen. Gegevens, gegevensverwerking en informatie. De theoretische achtergrond zeer beperkt houden. Automatische gegevensverwerking en computer. De theoretische achtergrond zeer beperkt houden Het computersysteem Weten dat er verschillende soorten computers bestaan en de belangrijkste kenmerken ervan omschrijven De begrippen computersysteem, apparatuur en programmatuur omschrijven en hun onderling verband toelichten De belangrijkste componenten van een computersysteem situeren in het gegevensverwerkend proces. Onder andere mainframe computers, pc s, laptopcomputers. Computersysteem, apparatuur, programmatuur. Enkel aandacht besteden aan de kenmerken die relevant zijn voor de gebruiker, bijvoorbeeld snelheid, geheugencapaciteit, toegankelijkheid... Toelichten in algemene bewoordingen in functie van het belang van deze begrippen voor de gebruiker. Systeemeenheid. Geheugeneenheden. Invoereenheden. itvoereenheden. Een eenvoudig schema waarop de belangrijkste gegevensstromen weergegeven zijn, volstaat. Leidraad leerplan Informatica 3 TSO 2e graad Toerisme

4 2.2.3 Werking van de systeemeenheid Enkele belangrijke componenten in het inwendige van een pc aanwijzen De functionele samenhang tussen de belangrijkste componenten van de systeemeenheid omschrijven en in een schema voorstellen. Onder meer hoofdkaart, processor, intern geheugen, voeding, opslagmedia, uitbreidingskaarten. Centrale verwerkingseenheid (processor), intern geheugen, invoereenheid, uitvoereenheid. Het is enkel de bedoeling dat de leerling het verband leert leggen tussen deze fysische componenten en de theoretische begrippen van de vorige doelstellingen. De leraar wijst de componenten in een echte computer aan. De toelichting bij de functionele samenhang beperken tot de gegevensstromen Het onderscheid kennen tussen RAM en ROM. RAM, ROM. Enkel het onderscheid vanuit het standpunt van de gebruiker, niet het onderscheid inzake technologische opbouw Het onderscheid kennen tussen vluchtige en niet-vluchtige geheugentypes en weten voor welke toepassingen ze in aanmerking komen Het verband leggen tussen de elementaire bouwstenen van een (digitale) computer en de binaire representatie van gegevens De noodzaak inzien van het gecodeerd voorstellen van gegevens De noodzaak inzien van standaardisatie bij het gebruik van een code Een gevolg kennen van het gebruik van een code. Vluchtige en niet-vluchtige geheugentypes. Bit. Chip. Gegevensrepresentatie. Byte. Bijvoorbeeld ASCII-code, nicode. Onder meer bij het alfabetisch rangschikken van gegevens. Enkel het onderscheid vanuit het standpunt van de gebruiker, niet het onderscheid inzake technologische opbouw. In algemene bewoordingen kunnen uitleggen waarom computergegevens met 0-en en 1-en voorgesteld worden. Enkel ingaan op de noodzaak van codes. Het is niet de bedoeling dat de leerlingen gegevens in codes leren omzetten.. Het is niet de bedoeling dat de leerlingen gegevens tussen codes leren omzetten. Zich beperken tot de aspecten die relevant zijn voor de gebruiker. Leidraad leerplan Informatica 4 TSO 2e graad Toerisme

5 2.2.4 Opslag van gegevens De betekenis van de begrippen lezen en schrijven op opslagmedia toelichten Van enkele opslagmedia de praktische aanwendingsmogelijkheden vergelijken. Lezen en schrijven. Onder meer capaciteit, vluchtigheid, herschrijfbaarheid, snelheid. Niet ingaan op de technische of fysische werking van een lees- of een schrijfbewerking. Alleen die aspecten behandelen die relevant zijn voor de gebruiker: wanneer bewaar ik waar welke gegevens? Invoer en uitvoer van gegevens Het begrip randapparatuur toelichten. Van de belangrijkste randapparaten de functie en het gebruik kennen De belangrijkste mogelijkheden kennen om een randapparaat op de systeemeenheid aan te sluiten. Toetsenbord, muis, beeldscherm, diskettestation, harde schijf, cd-eenheid, dvd-eenheid, printer, scanner, multimedia-componenten... Onder meer poorten, interfaces en uitbreidingskaarten. Serieel en parallel gegevenstransport. Draadloze connectie. Enkel die aspecten van de randapparaten belichten die relevant zijn voor de gebruiker. Enkel de aansluitingsmogelijkheden kennen. De werking toelichten of de apparaten fysisch aansluiten is niet vereist. Deze doelstelling kan samen met leerplandoelstelling behandeld worden Het beeldscherm instellen voor optimaal gebruik. Kantelhoek, helderheid, contrast. De leerling moet in zijn concrete situatie in de klas deze instellingen kunnen aanpassen. Het is niet nodig alle soorten beeldschermen te kunnen instellen Netwerken Enkele voordelen en enkele risico s noemen van het verbinden van pc s in een netwerk Het onderscheid kennen tussen lokale en wereldwijde netwerken. Netwerken. Voordelen en risico s verwoorden, zonder op de technische details in te gaan. Lokale en wereldwijde netwerken. In algemene bewoordingen toelichten, zonder op de technische details in te gaan De begrippen server en werkstation omschrijven. Server. Werkstation. Deze begrippen in algemene bewoordingen omschrijven, zonder op de technische details in te gaan Enkele soorten connecties noemen en met elkaar vergelijken. Breedband versus smalband. Enkel die aspecten vergelijken die relevant zijn voor de gebruiker, bijvoorbeeld snelheid, kostprijs... Leidraad leerplan Informatica 5 TSO 2e graad Toerisme

6 In algemene bewoordingen omschrijven hoe een computer op een netwerk aangesloten kan worden Weten dat in netwerken communicatie tussen computers tot stand komt via een protocol. Bijvoorbeeld modem, netwerkkaart, ADSL-modem, kabelmodem, switch, hub, router. TCP/IP. IP-adres. Omschrijven welke componenten welke rol kunnen spelen, zonder op de technische details in te gaan. De betekenis van deze begrippen in algemene bewoordingen toelichten, zonder op de technische details in te gaan Evolutie van computerapparatuur Computersystemen vergelijken op basis van enkele belangrijke kenmerken Aandacht opbrengen voor de hedendaagse evolutie van computerapparatuur. Processortype, klokfrequentie, capaciteit van werkgeheugen en van harde schijf. Bijvoorbeeld op basis van advertenties de betekenis van de belangrijkste kenmerken bespreken in functie van het gebruik dat de gebruiker ervan gaat maken. Niet alle snufjes zijn steeds even relevant. Evolutie van computerapparatuur. Geen encyclopedische kennis opbouwen, wel de attitude van de leerling vormen. Leidraad leerplan Informatica 6 TSO 2e graad Toerisme

7 3 KLAVIER- EN MISBEHEERSING 3.1 Inleiding Bepaalde elementen van het leerplanonderdeel Klavier- en muisbeheersing zoals de invoer van speciale codes (harde spatie, regeleindemarkering...) moeten worden gespreid over het leerplanonderdeel Tekstverwerking bij de behandeling van de invoer van tekst-entiteiten. 3.2 Leerplandoelstellingen Leerinhouden Didactische wenken Klavierbeheersing De letters en de tekens van de gidsrij, de onderrij en de bovenrij beheersen Cijfers en getallen vingerblind intypen. De cijferrij. Het numerieke klavier Speciale tekens op het toetsenbord probleemloos Onder [, ], {, }, \. vormen Alle courante diakritische tekens probleemloos Onder meer à, á, ò, ó, ù, ú, ì, í, ñ, ê, ë. vormen Teksten met letters, cijfers en allerhande tekens tienvingerblind vlot, efficiënt en technisch correct invoeren. De leerlingen moeten deze vaardigheden onder begeleiding van de leerkracht uitgebreid en grondig inoefenen zodat ze deze vlot en efficiënt kunnen uitvoeren. De leerlingen moeten deze vaardigheid grondig beheersen. Er wordt geen minimum aantal aanslagen per minuut vooropgesteld. Het ritmisch werken is belangrijk. Leidraad leerplan Informatica 7 TSO 2e graad Toerisme

8 4 ONTWERPEN EN BESCHRIJVEN VAN OPLOSSINGEN 4.1 Inleiding Nihil. 4.2 Leerplandoelstellingen Leerinhouden Didactische wenken Een oplossing ontwerpen en beschrijven: basisbegrippen, sleutelvaardigheden en -attitudes Een probleem analyseren met het oog op de oplossing ervan met behulp van de computer De stapsgewijze verfijning als methode van analyse en probleemoplossing spontaan toepassen Ongeacht de eenvoud of de complexiteit van een probleem, een analyse maken en vooraleer tot het gebruik van de computer over te gaan, minimaal voor zichzelf het principe van een oplossing formuleren Bij de oplossing van een probleem systematisch een aantal stappen doorlopen: Voor een gegeven eenvoudig probleem een nauwkeurige probleemdefinitie formuleren. Een gegeven probleemstelling analyseren en een oplossing bedenken. De oplossing (eventueel schematisch) beschrijven (op papier, mondeling...). De oplossing invoeren in de computer en testen aan de hand van enkele testgegevens. Probleemanalyse. Stapsgewijze verfijning. Grofstructuur en verfijningen. Eerst denken, dan doen. Beschikbare gegevens, uit te voeren verwerking, gewenste resultaten. Probleemanalyse. Bijvoorbeeld in eigen woorden, met een schets of met behulp van pseudocode, een boomstructuur of een structogram. De eerste vier doelstellingen van dit leerplanonderdeel leggen de klemtoon op het systematisch en gestructureerd werken bij het oplossen van problemen. Daartoe moet de leerling zich verscheidene vaardigheden en attitudes eigen maken. Dit kan enkel gerealiseerd worden door vele oefeningen te maken, met stijgende moeilijkheidsgraad, waarbij de leraar er scherp op toeziet dat de leerling bij elke probleemstelling systematisch en gestructureerd werkt. Is dat niet zo, dan moet de leraar steeds opnieuw er op wijzen hoe er gewerkt moet worden en waarom dat zo is. Het gaat er immers niet alleen om dat de leerling weet en begrijpt hoe hij of zij moet werken, maar er ook van overtuigd is dat het zinvol is deze methodes zelf spontaan toe te passen. Leidraad leerplan Informatica 8 TSO 2e graad Toerisme

9 Fouten in de oplossing opsporen en de oplossing bijsturen. Bijvoorbeeld verkeerde analyse, verkeerde invoer in het pakket, verkeerde testgegevens Begrippen in verband met het beschrijven van algoritmen herkennen en hanteren in concrete situaties De drie controlestructuren kennen, gebruiken en voorstellen, bijvoorbeeld onder grafische vorm. Processor, algoritme, deelalgoritme. Abstracte opdracht, concrete opdracht. Bij het teamwerk en tijdens gesprekken met de leraar moet de leerling deze begrippen steeds accuraat hanteren Spontaan gebruik maken van de beschikbare hulpmiddelen Zelfredzaamheid ontwikkelen teneinde zelfstandig oplossingen te realiseren Doorzettingsvermogen ontwikkelen bij het zoeken naar en realiseren van een oplossing, maar zo nodig tijdig advies vragen aan de leraar of aan teamgenoten. Controlestructuren. Opeenvolging (sequentie), keuze (selectie), begrensde en voorwaardelijke herhaling (iteratie). Bijvoorbeeld ingebouwde helpfunctie, handleiding. Zelfredzaamheid. De leerling moet deze controlestructuren voldoende vaak in oefeningen gebruiken Tijdens het oplossingsproces kritisch reflecteren op de eigen werkwijze en deze zo nodig bijsturen Een kritische instelling ontwikkelen t.a.v. gegevens en oplossingen, deze controleren en zo nodig corrigeren. Doorzettingsvermogen. Zelfreflectie. Zelfreflectie. Kritische instelling. Tijdens de probleemoplossende activiteiten in de klas moet de leraar de leerlingen voortdurend stimuleren om deze vaardigheden in de praktijk toe te passen. Gaandeweg moeten de leerlingen er toe komen dit spontaan te doen Bij het realiseren van een oplossing defensieve oplossingswijzen nastreven en anticiperen op toekomstige evoluties in de probleemstelling. Leidraad leerplan Informatica 9 TSO 2e graad Toerisme

10 4.2.2 Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een toepassingsgericht softwarepakket Met behulp van toepassingsgerichte softwarepakketten oplossingen voor praktijkgerichte problemen op systematische wijze beschrijven en realiseren Een breed gamma aan gegevens, operatoren, functies en functionaliteiten van toepassingsgerichte softwarepakketten creatief gebruiken bij probleemoplossende werkzaamheden De functionaliteiten van toepassingsgerichte softwarepakketten gebruiken om syntactisch correcte uitdrukkingen te formuleren, de oplossing te testen en te verbeteren. Verschillende types gegevens en hun operatoren. Logische operatoren (EN, OF, NIET) en combinaties van deze operatoren. Voorgedefinieerde functies. Ingebouwde functionaliteiten (onder meer controlestructuren). Het is wenselijk dat de leerlingen geconfronteerd worden met een voldoende aantal probleemstellingen voor uiteenlopende softwarepakketten. Het inzichtelijk en efficiënt gebruik maken van de ingebouwde functionaliteiten van de toepassingssoftware staat centraal. In dit leerplanonderdeel wordt dus niet gewerkt met een ontwikkelomgeving of een programmeertaal (ook niet met VBA). Het is evenmin de bedoeling de extra tijd te gebruiken om meer commando s of meer menu-items aan te leren. Het leerplan legt niet gedetailleerd vast welke gegevenstypes, operatoren, functies en functionaliteiten behandeld moeten worden. De klemtoon ligt op het leren probleemoplossend werken, niet op een encyclopedische kennis van een softwarepakket. De klemtoon ligt op het ontwikkelen van de nodige attitudes (zie 4.2.1) voor het oplossen van problemen en het implementeren van de oplossingen. Leidraad leerplan Informatica 10 TSO 2e graad Toerisme

11 4.2.3 Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving Met een eenvoudig pakket zelf gevonden probleemoplossingen invoeren Grofstructuur, verfijningen van abstracte deelalgoritmen, controlestructuren en samengestelde voorwaarden creatief gebruiken bij probleemoplossende werkzaamheden De faciliteiten van de ontwikkelomgeving gebruiken om de oplossing te testen en te verbeteren. Grofstructuur, verfijningen van abstracte deelalgoritmen, controlestructuren en samengestelde voorwaarden. Men beperkt zich tot het oplossen van problemen aan de hand van algoritmen. De bedoeling is dat de leerlingen zich ten volle kunnen concrentreren op probleemoplossend denken en zich niet verliezen in de syntactische details van een programmeertaal. De leerling moet voldoende tijd te krijgen om effectief met de ontwikkelomgeving te werken. De klemtoon ligt op het leren probleemoplossend werken, niet op een encyclopedische kennis van de ontwikkelomgeving. De klemtoon ligt op het ontwikkelen van de nodige attitudes (zie 3.2.1) voor het implementeren van de oplossingen. Leidraad leerplan Informatica 11 TSO 2e graad Toerisme

12 5 TAAKGERICHT WERKEN MET SOFTWAREPAKKETTEN 5.1 Inleiding Nihil. 5.2 Leerplandoelstellingen Leerinhouden Didactische wenken Sleutelvaardigheden en -attitudes Inzicht hebben in de functionaliteit van softwarepakketten en een verantwoorde keuze maken uit de beschikbare software voor het efficiënt realiseren van de oplossing van een gegeven probleem Spontaan gebruik maken van alle beschikbare documentatiebronnen bij de realisatie van een oplossing Aandacht besteden aan leesbaarheid, aan uniforme, esthetisch verantwoorde en doeltreffende vormgeving en aan normering De gevolgen kennen van het binnendringen van virussen in een computersysteem, een preventieve houding ontwikkelen ten aanzien van de verspreiding van virussen en weten hoe gepast te reageren bij de confrontatie met een virus. Functionaliteit van softwarepakketten: tekstverwerking, rekenblad, gegevensbeheer, presentatie... Onder meer ingebouwde hulp, BINvoorschriften, softwarehandleiding, leerboek, eigen notities. Vormgeving. BIN-norm NBN Z De leerling moet zelfstandig het meest geschikte pakket kunnen uitkiezen voor de taak die hij of zij gaat uitvoeren. Deze attitude moet nagestreefd worden door er tijdens het werken aan de computer geregeld aan te herinneren. De leerling moet voldoende zorg leren besteden aan leesbaarheid, vormgeving en normering. Virussen. De leerlingen hoeven niet in detail te weten hoe een virus werkt, ze moeten wel de gevolgen kennen. Ze moeten leren tijdens het werken met , diskettes e.d. doorlopend alert te zijn. De leerlingen moeten niet noodzakelijk leren een pc te desinfecteren. Risicosituaties of besmetting herkennen, de schade niet vergroten of deskundige hulp inroepen vormen ook gepaste reacties. Leidraad leerplan Informatica 12 TSO 2e graad Toerisme

13 5.2.2 Systeemprogrammatuur Vele vaardigheden die verworven worden bij het werken met systeemprogrammatuur, kunnen zonder meer worden overgedragen naar het werken met toepassingsprogrammatuur. De leraar moet deze transfer uitdrukkelijk nastreven De gelaagde structuur van de software toelichten en de gevolgen hiervan voor de gebruiker correct inschatten Het verschil toelichten tussen een besturingssysteem en toepassingssoftware De belangrijkste taken van een besturingssysteem kennen, zijn centrale rol correct inschatten en het verband leggen met de systeemeenheid Het belang van systeeminstellingen inzien en eenvoudige systeeminstellingen doorvoeren Van een gegeven computersysteem de belangrijkste kenmerken vaststellen De belangrijkste componenten van de gebruikersinterface kennen, gebruiken en aanpassen. BIOS. Besturingssysteem. Gebruikersomgeving. Toepassingsprogrammatuur. Vooral wijzen op de samenwerking tussen de verschillende componenten en de betekenis ervan voor de gebruiker. Besturingssysteem versus toepassingssoftware. Besturingssysteem. Vooral bekijken vanuit het standpunt van de gebruiker. Bijvoorbeeld: systeemdatum of -tijd aanpassen, schermbeveiliging instellen, beeldschermresolutie aanpassen. Type en versie van processor en van besturingssysteem, capaciteit van werkgeheugen en van harde schijf. Onder meer startmenu, snelkoppeling, bureaublad, taakbalk. Beperken tot de systeeminstellingen waarvan de aanpassing relevant is voor de gewone gebruiker. Vooral de kenmerken die van belang zijn voor de gebruiker. Deze doelstelling kan samen met leerplandoelstelling behandeld worden. Beperken tot de belangrijkste componenten. De leerling moet er effectief mee kunnen werken Een snelkoppeling aanmaken. De leerling moet dit effectief uitvoeren Efficiënt navigeren binnen de organisatiestructuur De leerling moet dit effectief uitvoeren van een schijf Elementaire handelingen op het niveau van een Onder meer De leerling moet deze handelingen effectief uitvoeren schijf(volume) uitvoeren. de actieve schijf herkennen, een schijf(volume) activeren, de vrije geheugenruimte op een schijf(volume) bepalen, een diskette formatteren Elementaire bewerkingen met mappen uitvoeren. Onder meer een map activeren, creëren, verwijderen. Leidraad leerplan Informatica 13 TSO 2e graad Toerisme

14 Elementaire bewerkingen met mappen uitvoeren. Onder meer een map kopiëren, verplaatsen, herbenoemen Bestandsaanduidingen interpreteren. Bestandsnaam, bestandsextensie, bestandseigenschappen, bestandspictogram Het verband kennen tussen de bestandsextensie en de toepassing waarmee het bestand verwerkt kan worden Een bestand wissen. Een gewist bestand terugzetten. Een bestand definitief verwijderen Een bestandenlijst opvragen volgens bepaalde criteria Een bestand waarvan (een deel van) de naam gekend is, zoeken. De leerling moet weten wat de bestandsaanduidingen betekenen en moet ze kunnen hanteren bij de omgang met bestanden. Bestandsextensie. De leerling moet van alle toepassingen waarmee in de klas gewerkt wordt, de bijhorende extensies kennen en herkennen. Prullenbak. Criteria zoals bepaalde volgorde, bepaalde selectie.. De leerling moet deze bewerking effectief met de opgesomde criteria uitvoeren Bestand zoeken. De leerling moet deze bewerking effectief uitvoeren De betekenis van * als jokerteken kennen. Jokerteken. De leerling moet uitdrukkingen zoals *.* op het scherm kunnen interpreteren, maar hij moet niet noodzakelijkhet jokerteken zelf leren gebruiken Weten dat in bepaalde omstandigheden niet alle mappen, toepassingen en bestanden voor elke gebruiker toegankelijk zijn. Correct reageren op boodschappen dienaangaande. De leerling moet correct kunnen reageren op boodschappen in verband met gedeelde netwerkfaciliteiten Toepassingsprogrammatuur Algemeenheden toepassingsprogrammatuur De transfer van de aangeleerde vaardigheden van de ene toepassing naar de andere en van het ene softwarepakket naar het andere moet expliciet worden nagestreefd (bijvoorbeeld cursorverplaatsingen, opmaken, selecteren, knippen en plakken,...). Voor bewerkingen waarvoor alternatieve werkwijzen bestaan (menu, sneltoets, snelmenu...) volstaat het slechts één werkwijze aan te leren. Dit zal tijdsbesparend werken Enkele typische toepassingsprogramma's noemen en hun toepassingsdomein omschrijven. Soorten toepassingsprogrammatuur. In algemene bewoordingen formuleren waarvoor een tekstverwerker, een rekenblad e.d. dienen. Leidraad leerplan Informatica 14 TSO 2e graad Toerisme

15 Zoeken en manueel of automatisch vervangen in een bestand Zich bewust zijn van de risico s verbonden aan automatisch zoeken en vervangen. Zoeken en vervangen. Toelichten aan de hand van enkele voorbeelden waarbij de vervangoperatie fout loopt Een printer selecteren. De leerling moet deze bewerking effectief uitvoeren Een afdrukvoorbeeld bekijken en beoordelen. Afdrukvoorbeeld. De leerling moet deze bewerking effectief uitvoeren Een bestand vanuit een toepassing geheel of gedeeltelijk afdrukken. Het verloop van de drukopdracht opvolgen. Een drukopdracht annuleren en verwijderen Werken met verschillende soorten toepassingen die gelijktijdig open zijn. Gegevens via kopiëren (of knippen) en plakken overbrengen van de ene toepassing naar de andere De betekenis van standaardinstellingen kennen, het belang ervan inzien en illustreren met voorbeelden in de gekozen programmatuur Het concept cliënt/servertoepassing in algemene bewoordingen omschrijven. Afdrukken. Afdrukbeheer. Knippen en plakken. Standaardinstellingen. Bijvoorbeeld aan de hand van een webbrowser en een webserver. Enkel in de mate dat deze standaardinstellingen de courante werkzaamheden beïnvloeden (facultatief). Toelichten zonder te diep in te gaan op technische details (facultatief) Tekstverwerking Voor meer omvangrijke oefeningen kan de leraar digitale teksten ter beschikking stellen Enkele belangrijke opmaakkenmerken op het niveau van teken, alinea en pagina kennen en herkennen, en deze vlot en efficiënt toewijzen en ongedaan maken. De opmaak van een tekstfragment kopiëren Weten wat een opmaakprofiel is en een bestaand opmaakprofiel gebruiken Beperkte aanpassingen doorvoeren aan een opmaakprofiel. Onder meer: instelling van marges en tabulatie, superschrift, subschrift, opsomming, paginanummering, kop- en voetteksten, afdrukstand. Opmaakprofiel. De leerling moet deze opmaakkenmerken effectief toepassen en ongedaan maken Het volstaat dat de leerling een opmaakprofiel kan gebruiken en aanpassen, hij of zij hoeft het niet te ontwerpen Leidraad leerplan Informatica 15 TSO 2e graad Toerisme

16 Het nut inzien van modeldocumenten en een bestaand modeldocument hanteren Inzicht hebben in het splitsen of samenhouden van tekst-entiteiten Tekstfragmenten in een document zoeken en eventueel vervangen. Zich bewust zijn van de risico s verbonden aan automatisch zoeken en vervangen Tabellen creëren en elementaire bewerkingen er op uitvoeren. Modeldocument. Het volstaat indien de leerling een modeldocument hanteert, hij hoeft het niet te ontwerpen Een grafiek of (deel van een) rekenblad in een tekst inlassen en eenvoudige aanpassingen aan de lay-out aanbrengen Spellingcontrole toepassen, de aanwijzingen interpreteren en zo nodig verbeteringen aanbrengen. Weten wat grammaticale controle en automatische tekstcorrectie doen Een bestaand document aanpassen op basis van opgedragen correcties Efficiënt, correct en taakgericht de aangeleerde technieken toepassen in één of meer realistische voorbeelden. Soorten koppeltekens, spaties, eindemarkeringen. Zoeken en vervangen (manueel en automatisch). Onder meer: een tabel creëren, opmaakkenmerken van een cel wijzigen, rijen en kolommen toevoegen en verwijderen, hoogte en breedte aanpassen. Onder meer: vergroten, verkleinen, verplaatsen, tekstomloop aanpassen. Spellingcontrole. Grammaticale controle. Automatische tekstcorrectie. De leerling moet weten hoe de tekstverwerker een teken, een woord, een alinea... herkent. De leerling moet deze bewerking effectief uitvoeren De risico s kunnen geïllustreerd worden met voorbeelden van vervangingen die fout lopen. Het volstaat dat de leerling enkel de spellingcontrole effectief uitvoert en de begrippen grammaticale controle en automatische tekstcorrectie kan toelichten. De leerling moet deze bewerking effectief uitvoeren Een document invoeren, structureren, aanpassen, opmaken, afdrukken Rekenblad De belangrijkste structuurelementen van een werkmap kennen en hanteren. Werkblad. Cel, bereik, rij, kolom. Actief structuurelement. Celadres (celverwijzing). De leerling moet met de opgesomde structuurelementen effectief kunnen omgaan. Leidraad leerplan Informatica 16 TSO 2e graad Toerisme

17 De cursor efficiënt naar de gewenste cel verplaatsen. Structuurelementen vlot en efficiënt selecteren. Cursorverplaatsing. Selecteren.. tijdens de les Rijen en kolommen invoegen en verwijderen. Invoegen en verwijderen Verschillende gegevenstypes herkennen en efficiënt invoeren en wijzigen. Verschillende notatievormen toepassen op een cel of een groep cellen Het onderscheid toelichten tussen de inhoud van een cel en het weergegeven resultaat De belangrijkste structuurelementen efficiënt opmaken Cellen automatisch vullen met een opeenvolgende reeks waarden Een formule opstellen en correct en efficiënt invoeren Cellen en groepen van cellen efficiënt kopiëren, verplaatsen, wissen en verwijderen Enkele belangrijke standaardfuncties kennen en gebruiken Een aantal rijen sorteren in oplopende of aflopende volgorde. Getal, tekst, datum. Decimale notatie met bepaald aantal cijfers na de komma. Inhoud versus weergave. Het is belangrijk dat de leerling dit onderscheid goed inziet. Bijvoorbeeld: lettertype en lettergrootte, vet, cursief, verschillende vormen van uitlijning, kolombreedte en rijhoogte aanpassen. De leerling moet enkele van de opgesomde opmaakkenmerken effectief toepassen Automatisch vullen. De leerling moet deze bewerking effectief uitvoeren tijdens de les, bijvoorbeeld opeenvolgende maanden, kwartalen, jaartallen, weekdagen. Formules en operatoren. Relatieve en absolute celverwijzing. Kopiëren, verplaatsen, wissen en verwijderen. Onder meer som, gemiddelde, aantal, als. De leerling moet deze bewerking effectief uitvoeren De leerling moet de opgesomde standaardfuncties tijdens de les effectief aanwenden in een (bestaand) werkblad. Sorteren De paginaopmaak instellen en wijzigen. Koptekst, voettekst, paginanummer. De leerling moet deze bewerking effectief uitvoeren Een grafische voorstelling maken van (een deel van) een werkblad. Enkele soorten grafische voorstellingen, bijvoorbeeld staafdiagram, cirkeldiagram, lijndiagram. Opmaak van de grafische voorstelling. De leerling moet tijdens de les effectief enkele grafische voorstellingen maken en in beperkte mate opmaken. Leidraad leerplan Informatica 17 TSO 2e graad Toerisme

18 Voor een bepaalde dataset de meest geschikte grafische voorstelling kiezen Het nut omschrijven van grafische voorstellingen bij het analyseren en interpreteren van gegevens en enkele voorbeelden geven Navigeren tussen verschillende werkbladen binnen één werkmap Efficiënt, correct en taakgericht de aangeleerde technieken toepassen in één of meer realistische voorbeelden. Bijvoorbeeld tussen staaf-, cirkel- en lijndiagram. Van een gegeven eenvoudig probleem een analyse maken, de oplossing onder de vorm van een werkblad invoeren, een grafische voorstelling maken, het resultaat afdrukken, bewaren en interpreteren. De leerling moet uit de aard van de dataset leren afwegen welke voorstelling de gegevens het duidelijkst weergeeft, bijvoorbeeld een lijndiagram voor de weergave van een evolutie over een bepaalde periode, een taartdiagram voor een procentuele verdeling of een staafdiagram voor de omzetcijfers over een periode van 12 maanden. Omschrijven in algemene bewoordingen. De leerling moet deze bewerking effectief uitvoeren De leerling moet deze bewerking effectief uitvoeren Gegevensbeheer De belangrijkste structuurelementen van een databank kennen en hun functie omschrijven Het begrip tabel en de belangrijkste structuurelementen ervan omschrijven en hanteren De belangrijkste gegevenstypes kennen en gebruiken Andere gebruikelijke gegevenstypes kennen en gebruiken Enkele eigenschappen van velden kennen, interpreteren en aanpassen. Betekenisvolle veldnamen hanteren. Databank. Relatie. Tabel. Formulier. Omschrijven in algemene bewoordingen. Rapport. Query. Tabel, record (rij), veld (kolom). De leerling moet effectief met de opgesomde structuurelementen werken Onder meer tekst, getal, datum, logisch. Valuta, multimediale gegevens (beeld, geluid...). Onder meer veldlengte, toegelaten waarden. De leerling moet effectief met de opgesomde gegevenstypes werken De leerling moet effectief met de opgesomde veldeigenschappen werken Een primaire sleutel definiëren. Primaire sleutel. De leerling moet deze bewerking effectief uitvoeren Leidraad leerplan Informatica 18 TSO 2e graad Toerisme

19 Een tabel ontwerpen voor een eenvoudige, welomschreven probleemstelling. Een bestaande tabel aanpassen Efficiënt navigeren in een tabel. De gegevens in een tabel raadplegen en interpreteren Een rij opzoeken op basis van een bepaald gegeven of een combinatie van gegevens. Tabelontwerp. Een vlakke (niet-relationele) tabel ontwerpen en aanpassen. Zoeken. De leerling moet deze bewerking effectief uitvoeren Eenvoudige logische uitdrukkingen opbouwen. De logische operatoren EN, OF, NIET. De leerling moet deze bewerking effectief uitvoeren Rijen volgens een gegeven volgorde rangschikken Op basis van een gegeven informatiebehoefte een gegevensbank bevragen en de gegevens rangschikken Een tabel updaten. Records (rijen) aanpassen, toevoegen of verwijderen Gegevens groepsgewijze in een tabel wijzigen of eruit verwijderen De functie van een formulier toelichten. Een bestaand formulier gebruiken. Weten hoe aanpassingen aan een bestaand formulier doorgevoerd worden Een nieuw formulier ontwerpen aan de hand van een wizard De functie van een rapport toelichten. Een bestaand rapport gebruiken. Weten hoe aanpassingen aan een bestaand rapport doorgevoerd worden Een nieuw rapport ontwerpen aan de hand van een wizard Relaties tussen twee of meer tabellen begrijpen en aan de hand van een eenvoudig, gegeven voorbeeld toelichten. Het begrip relationele databank toelichten. Rangschikken. De leerling moet deze bewerking effectief uitvoeren Filter. Selectiequery. Actiequery. Formulier. De leerling moet een bestaand formulier gebruiken en aanpassen Formulierontwerp. Voor het ontwerpen van een nieuw formulier mag hij of zij steeds de wizard gebruiken. Rapport. De leerling moet een bestaand rapport gebruiken en aanpassen Rapportontwerp. Voor het ontwerpen van een nieuw rapport mag hij of zij steeds de wizard gebruiken. Relaties. Relationele databank. Refererende sleutel. De leerling moet deze begrippen enkel toelichten, hij of zij moet geen relationele databank ontwerpen of maken. Leidraad leerplan Informatica 19 TSO 2e graad Toerisme

20 Presentaties Verschillende vormen van schermopbouw in een presentatie gebruiken In een bestaande presentatie dia's tussenvoegen, verwijderen, verplaatsen en dupliceren De vormelijke componenten van de presentatie kiezen, opmaken en aanpassen. Onder meer titel, opsomming, genummerde lijst, grafische voorstelling. Tussenvoegen, verwijderen, verplaatsen en dupliceren. Lettertype, achtergrond, opsommingstekens. De leerling moet de opgesomde schermindelingen effectief hanteren Ontwerpsjablonen gebruiken en aanpassen. Ontwerpsjablonen. Het is aanbevolen niet te veel tijd te spenderen aan het aanpassen van ontwerpsjablonen Spontaan en op sobere en functionele wijze gebruik maken van de mogelijkheden die het pakket biedt. Onder meer beeldopbouw, dia-overgangen, animatie-effecten. De leraar kan onder meer voorbeelden tonen van geslaagde en minder geslaagde presentaties Grafische vormen toevoegen (pijl, cirkel...). Grafische vormen. De leerling moet deze bewerking effectief uitvoeren Statische objecten invoegen. Bijvoorbeeld afbeelding of tabel. De leerling moet deze bewerking effectief uitvoeren Hyperlinks toevoegen aan een presentatie. Hyperlinks. De leerling moet deze bewerking effectief uitvoeren Multimediale objecten invoegen en de eigenschappen met betrekking tot de werking instellen De presentatie op verschillende wijzen afdrukken Een presentatie voorwaarts en achterwaarts doorlopen op het scherm. Een automatisch doorlopende presentatie maken. Multimediale objecten (geluiden, bewegende beelden) en hun eigenschappen (aanvang, duur...). De leerling voert deze bewerking effectief uit tijdens de les. Hand-outs. De leerling moet deze bewerking effectief uitvoeren Presenteren. De leerling moet deze presentatie tijdens de les op zijn of haar eigen pc uitvoeren (dus geen klassikale presentaties). Leidraad leerplan Informatica 20 TSO 2e graad Toerisme

21 Vuistregels hanteren met betrekking tot het maken van een goede presentatie Efficiënt, correct en taakgericht de aangeleerde technieken toepassen in één of meer realistische voorbeelden. Bijvoorbeeld lettertype en lettergrootte, aantal woorden per regel en per scherm, geen toeters en bellen. Een esthetisch verantwoorde, sobere, functionele en doeltreffende presentatie. De leerlingen streven ernaar deze regels bij hun eigen ontwerpen toe te passen. De leraar kan onder meer voorbeelden tonen van geslaagde en minder geslaagde presentaties. Voorbeelden van dergelijke regels zijn: een schreefloos lettertype gebruiken, maximum 7 regels van 7 woorden per scherm, schreeuwerige kleuren vermijden, geluidseffecten zeer matig of helemaal niet gebruiken... De leerling moet deze bewerking effectief uitvoeren Communicatie met de buitenwereld Het begrip Internet en enkele mogelijkheden ervan toelichten De functie van een dienstenleverancier (provider) toelichten. Enkele voorbeelden van Internetdiensten beschrijven De belangrijkste elementen van een bericht kennen en hun functie omschrijven Taakgericht werken met . Onder meer doorsturen, verwijderen. Internet. Bijvoorbeeld videoconferentie, telewerken, telebankieren. Provider. Bijvoorbeeld www, , ftp, irc Werken met aangehechte bestanden. Onder meer een aangehecht tekstbestand openen en afdrukken, een bestand aan een bericht hechten en verzenden Weten hoe een adresboek wordt samengesteld en actueel gehouden. Toelichten in algemene bewoordingen. Eventueel meer recente mogelijkheden behandelen dan degene die zijn opgesomd. Toelichten in algemene bewoordingen. Eventueel meer recente diensten behandelen dan degene die zijn opgesomd. Onder meer aangehecht bestand. Alleen het aangehecht bestand moet nog behandeld worden. De overige elementen zijn behandeld in de eerste graad. Bewerkingen zoals openen, intypen, verzenden, beantwoorden en afdrukken van een mail zijn reeds gekend van de eerste graad. adresboek. Weten volstaat, de leerling hoeft deze bewerkingen niet noodzakelijk aan de computer uit te voeren. Leidraad leerplan Informatica 21 TSO 2e graad Toerisme

22 6 MAATSCHAPPELIJK-ETHISCHE ASPECTEN 6.1 Inleiding De leraar verweeft deze leerplandoelstellingen met de overige leerplandoelstellingen, bijvoorbeeld naar aanleiding van het actualiteitsgebeuren. Alle leerplandoelstellingen van dit hoofdstuk hebben hoofdzakelijk of uitsluitend betrekking op attitudevorming. Het is niet zozeer de kennis van deze maatschappelijk-ethische aspecten die voorop staat, maar wel het ontwikkelen van goede attitudes. Het ontwikkelen van attitudes vereist het doorlopen van een aantal stappen, met name: (1) de leerling begrijpt de attitude, (2) de leerling erkent dat de attitude waardevol en correct is, (3) de leerling vindt het zinvol dat hij of zij zich de attitude eigen maakt, (4) de leerling past de attitude spontaan toe in de situaties die daarvoor in aanmerking komen. Dit leerproces vergt veel tijd. Men kan niet verwachten dat de leerlingen zich in de loop van de tweede graad al deze attitudes tot op een bevredigend niveau eigen maken. Toch is het waardevol er naar te streven voor elk van de zes attitudes zo ver mogelijk te gaan in het doorlopen van de hierboven opgesomde vier stappen. Het is immers zeer belangrijk dat de leerlingen zich een correcte houding eigen maken ten aanzien van persoonsgegevens, auteursrechten, virussen, hacking, milieu-effecten e.d. 6.2 Leerplandoelstellingen Leerinhouden Didactische wenken Alert zijn voor het feit dat ontwikkelingen binnen ICT een maatschappelijk-ethische dimensie kunnen inhouden Bij de verwerking van persoonsgegevens respect opbrengen voor de persoonlijke levenssfeer. Een kritische reflex ontwikkelen ten aanzien van de verzameling en het gebruik van persoonsgegevens door derden Een correcte houding ontwikkelen ten aanzien van de auteursrechtelijke aspecten van software en van digitaal tekst-, beeld- en geluidsmateriaal. Maatschappelijk-ethische aspecten van ICT. Zie 6.1 inleiding. Persoonlijke levenssfeer. Zie 6.1 inleiding. Auteursrechtelijke aspecten, onder meer op het Internet. Zie 6.1 inleiding. Leidraad leerplan Informatica 22 TSO 2e graad Toerisme

23 6.2.4 Bewust streven naar maatschappelijk-ethisch correct handelen inzake informaticaproblematieken in de eigen leefwereld Alert zijn voor de milieu-effecten van computergebruik en spontaan voorzorgsmaatregelen nemen Bereidheid ontwikkelen om op eigen initiatief levenslang bij te leren en op de hoogte te blijven van nieuwe ontwikkelingen. Bijvoorbeeld inzake virusverspreiding, Zie 6.1 inleiding. illegaal binnendringen in gegevensbanken, inzage in persoonsgegevens. Bijvoorbeeld beperking papier- en Zie 6.1 inleiding. inkt- of tonerverbruik, afdrukvoorbeeld op het scherm, energiebesparende functies van apparaten, recycleren van pc s, printers en toners. Levenslang leren. Zie 6.1 inleiding. Leidraad leerplan Informatica 23 TSO 2e graad Toerisme

24