Spreekpunten mw Van Es Dag van de Integriteit 19 november 2009

Transcriptie

1 Spreekpunten mw Van Es Dag van de Integriteit 19 november 2009 Allereerst, heel hartelijk dank voor dit prachtige boekwerk. Ik heb begrepen dat ook u vandaag dit boek ontvangt. Het is goed om te zien waar we een kleine 20 jaar na Ien Dales staan. De vrouw die integriteit met zwangerschap vergeleek: een beetje integer kun je niet zijn. Dames en heren. Welkom op de eerste officiële Dag van de Integriteit. Er zijn filosofen en pedagogen die het zeker weten: ieder kind is in het begin open, eerlijk, zonder verborgen agenda s. Als je twee bent is een NEE onomstotelijk NEE en een JA een JA. Later kan een ja handig zijn met het oog op een toekomstige carrière. En nee kan het gepaste antwoord zijn omdat iedereen nee zegt. Daar is op zich niets mis mee totdat we allen vinden dat een bepaalde gedraging het daglicht niet kan verdragen. En dan raken we de essentie van integriteit. Maar wat integer gedrag is bepalen we grotendeels zelf met ons eigen geweten, onze gewoonten, onze cultuur. Ondanks dat is integriteit de hoeksteen van het sociale leven. Eerlijk handelen is nodig omdat mensen elkaar willen vertrouwen in relaties, in vriendschappen, in het deelnemen aan het maatschappelijk verkeer.

2 2 Ook organisaties hebben gedrag en zijn al of niet betrouwbaar. Als organisatie neemt de overheid een heel speciale plaats in. De overheid zijn wij gedeeltelijk zelf en de overheid heeft machtsmiddelen, kan ons dingen opleggen of verbieden. Als de overheid - vaak in de persoon van ambtenaren - het vertrouwen niet heeft, verliest het openbaar bestuur zijn gezag en kan zij niet effectief functioneren. De relatie tussen overheid en burger staat onder druk. Het gebrek aan vertrouwen is deels van alle tijden, maar het is nu wel extreem. Dat betekent een opdracht en de afgelopen 15 jaar is ook veel werk verzet. Maar zonder enige afbreuk te doen aan die inspanningen, we zijn nu halverwege. BZK heeft de wet- en regelgeving voor integriteit gemaakt en BIOS opgericht om organisaties te helpen en te ondersteunen. Nu komt het aan op de implementatie en bewustwording van het beleid en het gedachtegoed daarachter. Gekozen en benoemde bestuurders vervullen daarbij een belangrijke rol. Zij zijn niet alleen verantwoordelijk voor hun eigen organisatie maar hebben ook een voorbeeldfunctie. Daarom is BZK van plan de verantwoordelijkheden en bevoegdheden van burgemeesters op het gebied van integriteit te versterken, met een ook rol voor de Commissaris van de Koningin. Integriteitsbeleid is vooral gericht op het voorkomen van schendingen. Dat lukt kennelijk niet altijd, maar dat het uitkomt is goed. De openheid daarover herstelt het vertrouwen.

3 3 De medewerkers spelen hierbij een essentiële rol. Naast de bestaande controlemechanismen als auditdiensten en inspecties - die nu eenmaal niet alles zien vormen zij de voornaamste informatiebron. Daarom is het van belang dat ze zonder gevaar kunnen melden. Ze moeten er ook op kunnen vertrouwen dat er daadwerkelijk iets met de melding wordt gedaan. En de procedures voor het melden moeten helder zijn. Veiligheid, vertrouwen en duidelijkheid zijn hier de sleutelwoorden. Uit de evaluatie van de werking van klokkenluidersregelingen in de publieke dienst blijkt dat er aan dit alles nogal wat schort. De afgelopen maanden is samen met de werkgevers- en werknemersorgnisaties in de sectoren Rijk en Politie en Defensie hard gewerkt om daar verbetering in te brengen, en met resultaat: Vandaag kan ik u aankondigen dat op 1 januari 2010 de nieuwe klokkenluidersregeling voor de sectoren Rijk en Politie in werking treedt. De nieuwe regeling biedt de klokkenluider op belangrijke punten meer bescherming. Ik noem er een aantal. 1. Als een klokkenluider zijn identiteit niet wil prijsgeven, kan vertrouwelijk worden gemeld. Dat is echt nieuw. 2. In de eigen organisatie melden blijft het uitgangspunt, maar als dat niet gaat, kan men sneller dan nu naar een extern onafhankelijk instituut. 3. De werkgever mag de ambtenaar niet benadelen als gevolg van een melding. In de nieuwe regeling is veel concreter

4 4 aangegeven wat benadeling allemaal kan inhouden. Op dit benadelingsverbod kan bij de rechter een beroep worden gedaan. 4. In dat geval bestaat aanspraak op een financiële voorziening voor de proceskosten. Deze bestaat uit een tegemoetkoming in de proceskosten vooraf en een volledige proceskostenvergoeding - met een plafond achteraf als de klokkenluider in het gelijk wordt gesteld. 5. De regeling heeft een veel ruimer bereik. Zo kunnen ook ex-ambtenaren melden. Misstanden bij andere organisaties dan waarbij je zelf werkt, kunnen ook worden gemeld. Omdat de definitie van misstand is verruimd, kunnen meer - ook kleinere - aangelegenheden worden gemeld. De huidige Commissie integriteit overheid blijft onder de nieuwe regeling voorlopig de rol van het externe instituut vervullen. De commissie zal uiteindelijk worden vervangen door een nieuw extern meldpunt voor de hele overheid, maar kan in de tussentijd een nuttige rol vervullen. De commissie kan namelijk door de nieuwe ruimere regeling in veel meer gevallen optreden. Een wezenlijk kritiekpunt op het functioneren van de commissie, wordt daarmee weggenomen. Er is nu een belangrijke taak weggelegd voor de organisaties en het management. Zij moeten de meerwaarde van het melden inzien, uitdragen en ernaar handelen. Een gebrek aan optreden doet uiteindelijk afbreuk aan het beeld van de organisatie. En dat is voor de hele overheid schadelijk.

5 5 De werknemers die zaken signaleren, vragen we open te zijn. Niet wegkijken maar je verantwoordelijkheid nemen. Dat klinkt veel eenvoudiger dan het is. Zeker nu er banen op de tocht staan. Opnieuw: een taak voor het management. Bij dit alles moeten we ons goed realiseren dat waar mensen werken, fouten worden gemaakt. Vaak schieten organisaties in een kramp als zaken aan het licht komen. Paniek is geen raadgever. Bovendien kunnen fouten hebben ook nut hebben. Daarom is openlijk spreken over fouten zo ontzettend belangrijk. Daar rust nog echt een taboe op. Ik roep management en medewerkers op dit taboe te doorbreken. Dames en heren, het moet duidelijk zijn, een betrouwbaar openbaar bestuur, gaat mij zeer aan het hart. De afgelopen periode hebben we op dit terrein ook flinke vooruitgang geboekt: Ik heb u gemeld dat op 1 januari 2010 voor de sectoren Rijk en Politie een nieuwe klokkenluidersregeling in werking treedt. Een aantal in het oog springende klokkenluiderszaken zijn vlot getrokken; Markt en overheid gaan samen een advies- en verwijspunt voor klokkenluiders in richten, en Er komt nieuw onafhankelijk meld- en onderzoekspunt voor de overheid. Ik wil besluiten met een compliment aan u allen.

6 6 Integriteitsbevordering staat of valt met het er simpelweg over te hebben. Met uw aanwezigheid hier geeft u het goede voorbeeld. Ik hoop dat dit congres u veel inzichten verschaft die u verder brengen in uw eigen praktijk. En als u het even niet meer weet, doe dan nog eens een beroep op het kind in u en vraag u af: Is uw JA echt een JA, en is uw NEE echt een NEE? Ik wens u een inspirerende dag!