delta Zomer > Ontwerp je eigen strand > Toerisme in China > Techniek van vlindertuin > Luieren in het

Transcriptie

1 delta Inspiratiebron voor tuin- en landschapsinrichters 4711 > Ontwerp je eigen strand > Toerisme in China > Techniek van vlindertuin > Luieren in het Wertheimpark > Gloednieuwe golfbaan > Van varkenshouderij naar recreatieboerderij Zomer Relaxen in het Wertheimpark, Amsterdam

2 Stap in jouw toekomst! Hogeschool Van Hall Larenstein heeft een brede expertise in de architectuur van de buitenruimte. Binnen de opleidingen Tuin- en landschapsinrichting, Land en watermanagement en Bos en natuurbeheer zijn verschillende majors te volgen. Deze zijn in voltijd te volgen en in deeltijd. Heeft u een hbo opleiding en bent u klaar voor een nieuwe stap in uw carrière? Dan zijn de cursussen en maat werktrainingen van Training & Consultancy iets voor u. Denk hierbij aan: - Adviseur Openbaar Groen - Opleiding Landelijk Vastgoed - Grondwaterhydrologie en bronbemaling - Master Project- en procesmanagement (op het gebied van land en water in deeltijd) Kijkt u voor meer informatie over de master, één van de majors of de cursussen op

3 delta47 11 Juli 2011 Zomer Met een rood koffertje naar China De tuin van René Lemenschot en Frans-Jan Visser Zomer in het Wertheimpark Column: Zomeren Van boerderij naar recreatiehoeve Berichten Afstudeeropdrachten In de lente voelde het al aan als zomer. Als het mooie weer aanhoudt, kunnen we ons zelfs met geheel nieuwe en ongekende activiteiten bezig gaan houden zoals GPS-wandelen door de bedding van de IJssel, de Geffense plas omtoveren tot een motorcrossterrein en op de Posbank zonnecollectoren plaatsen om lekker in de schaduw bijvoorbeeld de film Hard Rain te bekijken. Economisch zal het ook voor de wind gaan. Schepen krijgen passende rupsbanden aangemeten en eindelijk kunnen we op de Wadden gaan bouwen. Maar gelukkig... zo ver is het nog niet. In deze Delta komen niet zulke extreme projecten aan bod, maar wel projecten waar bepaalde gebieden of plekken worden omgetoverd voor zomerse activiteiten. Het akkerland van de Stippelberg is omgeploegd tot een golfbaan, passend in het natuurlijke landschap. De varkenshouderij op Haarzuilens wordt een recreatiehoeve. In het Amsterdamse Wertheimpark is het niet het zomerse klimaat dat de functies gaat bepalen, maar het financiële klimaat... Mocht je geen zin hebben in een activiteit, dan kun je ook een zomerse passiviteit aannemen. Gewoon genieten onder de Hollandse wolken, liggend in een grazige weide. Of onder een parasolletje in alle rust deze Delta lezen... Veel leesplezier en zomerse groeten, Loes Leentjes en Hans Jacobse Evelyn Derksen ontwerpt haar eigen strand Vlinders vanuit een technisch perspectief Michiel van der Vaart maakt van akkerland een golfbaan 20 Uitgelicht: Studenten bedenken plannen voor uitloopgebied Oss Colofon Promotieblad voor de tuin- en landschapsingenieur, een gezamenlijke uitgave van de Alumnivereniging VVA Larenstein en de opleiding Tuin- en Landschaps inrichting van Hoge school Van Hall Larenstein te Velp Redactieadres VVA Larenstein, t.a.v. redactie Delta Postbus 350, 6880 AJ Velp tel info@vva-larenstein.nl Advertenties Annette Slotboom VVA-bureau, postbus 350, 6880 AJ Velp tel info@vva-larenstein.nl Redactie Hans Jacobse en Loes Leentjes (hoofdredactie), Pim de Bokx, Freddy van Dijken, Remco van Eijndhoven, Leonie Heutinck, Melanie Koning, Mieke Latijnhouwers, Sjanet Niemantsverdriet, Niels Peters, Marloes Pikkemaat, Liesbeth van Rijnsbergen, Eline van Straaten, Tamara van Tricht, Marianne van Lidth de Jeude, Marleen Malais, Marianne Verheij Eindredactie Ria Dubbeldam GAW ontwerp en communicatie, ria@gaw.nl Aan dit nummer werkten mee Evelyn Derksen, Jorg Kirchner, René Lemenschot, Judith van der Poel, Marco Quist, Niek Roozen, Jaap Spoelstra, Michel van der Vaart, Frans-Jan Visser Grafische vormgeving Michel Backus en Harry Harsema (GAW ontwerp en communicatie) Foto omslag Liesbeth van Rijnsbergen Drukwerk Kerckebosch Grafische Communicatie, Zeist. Delta wordt gedrukt op chloorvrij papier Oplage 3100 exemplaren Delta 47, juli 2011 ISSN delta 47 3

4 Evelyn Derksen studeert in 2007 als deeltijdstudent Tuin- en Landschapsinrichting af bij Van Hall Larenstein, richting ontwerp. Daarvoor heeft ze een lerarenopleiding gedaan, gevolgd door de opleiding kunst, cultuur en educatie. Sinds haar afstuderen is ze als senior-landschapsontwerper in dienst bij Maris l&t. Ook houdt ze zich bezig met landschapskunstprojecten. Ontwerp je eigen strand Een recreatiegebied, waar je zelf regelmatig gebruik van maakt, mogen ontwerpen. Dat klinkt als een droomopdracht. Voor Evelyn Derksen werd deze droom realiteit. Nog maar net klaar met haar opleiding, kon ze aan de slag met een ontwerp voor het Woldstrand in Zeewolde, op nog geen 100 meter van haar eigen woning. Zeewolde groeit en daarmee ook de druk op het strand bij het dorp aan het Wolderwijd. De gemeente wil daarom het strand en de bijbehorende parkeergelegenheid uitbreiden. De bewoners van Zeewolde, de belangrijkste toekomstige gebruikers, werden uitgedaagd daarvoor ideeën en gedachten op papier te zetten. Denk en teken mee voor een fantastisch strand voor jong en oud stond er in februari 2006 in de plaatselijke krant. Tijdens een drukbezochte algemene bewonersavond in een tent op het strand presenteerde de gemeente de inzendingen. De toegestroomde bewoners konden hun favoriete thema s en de voor hen belangrijkste uitgangspunten kiezen. De wensen die de meeste bijval kregen, zijn opgeschreven. Dit vormde de leidraad voor de visie die Wide van der Kooij van Maris landschapsontwerp en techniek kon gaan opstellen. Prachtig plan Voor het uitwerken van die visie tot een ontwerp, kwam naast Wide de net afgestudeerde Evelyn in beeld. Plannen strand goed ontvangen, Verrassend mooi plan voor Zeewolder Strand en Prachtig plan kopten de kranten, na de presentatie 4 delta 47

5 van het ontwerp aan een zaal vol bewoners. De meeste ideeën en suggesties waren blijkbaar naar wens in het plan verwerkt. Niemand in de zaal miste iets. Wel waren er nog enkele punten van zorg over het aantal parkeerplaatsen, overlast en mogelijk verminderd uitzicht, maar verder waren de reacties erg positief. Om de zorgen weg te nemen is er wat aan het plan geschaafd en zijn er afspraken gemaakt met betrokkenen. Inmiddels zijn we bijna vier jaar verder. Op wat helaas een van de weinige bewolkte dagen tot nog toe blijkt te zijn, gaan we met Evelyn kijken naar haar strand, een 2 kilometer lange strook aan de rand van het dorp tot aan de campings in het zuiden. Ondanks de wind en de bewolking ziet het geheel er al goed uit. Een enthousiaste maar iets gestreste eigenaar richt nog snel zijn strandpaviljoen in voor de opening, er wandelen en joggen mensen en het strand ligt er schoon en aantrekkelijk bij. Fasen De realisatie van het project gebeurt in fasen. Telkens wanneer er weer geld beschikbaar is, voornamelijk uit Europese subsidie, wordt er weer een deel uitgevoerd. Veel onderdelen zijn al klaar. Wat zeer goed in de smaak valt bij het publiek is de segmentatie van het recreatiegebied. Zongenieters, ouders met kleine kinderen, zwemmers, jongeren en surfers hebben allemaal hun eigen stuk en bezorgen elkaar daardoor weinig overlast. De kapstok waar alles aan opgehangen is, is de dijk. Omdat daar zowel fietsers, skaters, wandelaars als strandgangers samenkomen, is het er op mooie dagen veel te druk. Daarom is op het strand een parallelle strook, een boardwalk, aangelegd voor de strandgangers en wandelaars. Dit slenterpad vormt een functionele verbinding tussen de verschillende stranddelen en is de ruggengraat van de parkeerplaatsen, de haakse voetpaden, het strandpaviljoen en de speelvelden. Deze boardwalk van betonplaten bleek exact 1 kilometer lang te zijn en is op een creatieve manier opgedeeld in stukken van 50 meter. Een uitdaging voor de hardloopclub, die er, zodra de boardwalk er lag, kwam trainen. Multifunctionele uitzichtpunten Er komen nog drie uitzichtpunten op of aan de dijk, die alle een meervoudige functie zullen krijgen. Het moeten behalve uitzichtpunten ook ontmoetingsplekken, rustpunten en/of verkeersknooppunten zijn. Op het gloednieuwe strandpaviljoen zat Zeewolde echt te wachten, blijkt wel uit de reserveringen voor feesten en partijen die al voor de definitieve opening binnenkwamen. Het terras van het paviljoen kijkt uit op een unieke (speel)zwemsteiger die ongeveer 50 meter lang is en naar het toekomstige zwembad voert. Dat zwembad komt zo ver vanaf de oever te liggen, omdat het water over een lang stuk slechts een meter diep is. Zwemmen is er nauwelijks mogelijk. Voor het zwembad is een stuk van circa 45 x 30 meter gereserveerd. Na het zomerseizoen begint de aanleg. Het zwembad zal worden gevormd door het halfronde uiteinde van de steiger, samen met het halfronde rif aan de andere zijde. Onder water zal de diepte gemaakt worden met een damwand. Op het breedste deel van de steiger komen een duikplank en startblokken. Nog een sportveldje en dan is het project klaar. Wat het ontwerp afmaakt zijn de degelijke, vaak natuurlijke materialen in neutrale kleuren. Dit zorgt voor eenheid en rust. Mevrouw de ontwerper Bureau Maris l&t maakt niet het bestek, maar Evelyn is in de rol van vormcoördinator nog steeds rechtstreeks betrokken bij het project. Er vindt geregeld overleg plaats met de gemeente, de uitvoerder en de bestekmaker. Ze heeft een goede band met de mannen van de uitvoering, die inmiddels gewend zijn aan het commentaar van mevrouw de ontwerper, zoals ze haar noemen. Verzuchten ze bij de uitvoering soms: wie heeft dit nou weer verzonnen, naderhand zeggen ze vaak: joh, wat ziet dat er mooi uit. Omdat Evelyn bijna dagelijks even kan komen kijken, omdat ze er heel dichtbij woont, zit ze overal met haar neus bovenop. Zo kan worden voorkomen dat kleine elementen, zoals een toiletgebouw of een fietsenrek, door een verkeerde plaatsing of een vreemd type, het ontwerp verpesten. Ja, zucht Evelyn tevreden, het wordt nog mooier hier en daar gaan heel veel mensen van genieten. Marleen Malais en Sjanet Niemantsverdriet delta 47 5

6 Met een rood koffertje naar China De eerste Chinese Floriade in Shenyang, Noord-China. Het was een een hele toer om de bollen op tijd in bloei te krijgen. Er zijn maar weinig landschapsarchitecten die ondernemen in een land met zo n andere cultuur. Niek Roozen doet het! In 1998 stapt hij met een rood koffertje het vliegtuig in, op weg naar China. Hij weet Chinezen te overtuigen. Diverse opdrachten volgen. Door het goede contact met Nederlandse sierteeltpromotiebureaus komt Niek in contact met Chinese opdrachtgevers. De eerste jaren werkt hij in opdracht van deze bureaus aan de inrichting van verschillende expo s, waaronder de Expo 1999 in Kunming. In 2006 wordt Niek adviseur voor de eerste Chinese Floriade in Noord- China met een oppervlakte van ruim 200 hectare. In opdracht van de burgemeester van Shenyang organiseert en ontwerpt Niek deze tentoonstelling in het bos, ook wel The First Expo in the Forest genoemd. De Chinezen willen graag onze Nederlandse Keukenhof nabootsen, maar volgens hem is dat onmogelijk. Je kunt de Keukenhof wél overtreffen met zeven miljoen en één bloembollen, houdt Niek voor. Shenyang is enorm enthousiast! Het bizarre gevolg is dat in dat jaar 10 procent van de Nederlandse bloembollenexport naar de Expo in China gaat. Voor het beplantingsplan schakelt Roozen Jacqueline van der Kloet in vanwege haar expertise op het gebied van bloembollen en het combineren van vaste planten en bloembollen. Vierhonderd Chinezen doen het plantwerk. Indrukwekkend om te zien. Bollenexpertise De bollen moeten tijdens de opening op 1 mei bij de entree in bloei staan. Daar stond de burgemeester op, benadrukt Niek. Maar laat het die winter nou de koud- ste winter sinds dertig jaar zijn! Om ervoor te zorgen dat de bollen toch op tijd bloeien, wordt een trucje van een Nederlandse bloembollenkwekerij uit de kast gehaald. Secuur worden tunneltjes van plastic gemaakt, die met bamboestokken over de tulpen worden geplaatst. Dit geeft hetzelfde effect als een broeikas. Bij te veel zon worden de tunnels handmatig opengezet en als het nodig is wordt er beregend. Zo staat er op de dag van de opening toch maar mooi 55 procent van de bollen in bloei. Fantastisch, want het was wel even spannend of het zou gaan lukken, geeft Niek achteraf toe. Bij Niek groeit onder meer door dit project het inzicht dat er voor Nederland, als een 6 delta 47

7 Rechtsboven: Chinese floriade in Shenyang. Rechtsonder: park voor de Expo in Shanghai Niek Roozen groeit op in de bollenstreek. In 1974 studeert hij af bij de Rijks Hogere School voor Tuin- en Landschapsinrichting in Boskoop, richting ontwerp. Met een aantal studievrienden richt Niek een bureau op: Groep A5 en in 1986 begint hij zijn eigen bureau: Niek Roozen bv landschapsarchitecten. Binnenkort viert het bedrijf zijn 25-jarig bestaan. Judith van der Poel studeert in 2001 af bij Hogeschool Larenstein in Tuin- en Landschapsinrichting, richting ontwerp. Judith begint in 2002 bij Niek Roozen bv. Hier werkt zij nog steeds. echte bloembollennatie, in dit land erg veel mogelijkheden liggen. We hebben heel veel kennis van sierteelt en hiervan wordt het buitenland enthousiast. We moeten die kennis verpakken in ontwerpen. Duurzame, groene technologieën Een prijsvraag voor de ontwikkeling van een centraal park voor de Expo in Shanghai volgt in 2010, als groene hart van de tentoonstelling. Het gaat om een gebied van 35 hectare dat vraagt naar nieuwe technologieën van groen en duurzaamheid. Roozen pakt dit project op samen met NITA, een groep jonge Chinese ontwerpers een aantal Nederlandse bureaus. Doordat de Expo in 2006 heel goed verlopen is, komen nu extreem veel opdrachten onze kant op, vertelt Judith van der Poel, die sinds 2002 bij Roozen werkt. Wij kijken naar de bestaande kwaliteiten van een gebied en dat is de reden waarom ze onze werkwijze waarderen en ons telkens weer vragen. Waar Nederlanders goed in zijn, is het ontwikkelen van een visie. Het uitwerken van de details en het doorrekenen van constructies is iets wat de Chinezen het beste zelf kunnen doen. Zij kennen de Chinese regelgeving en zijn veel goedkoper, bevestigt Niek. Zo verliep ook de samenwerking bij het project Clean air Factory in Shanghai, voor meer bomen als schone fabriekjes in de stad. Zie het als een natuurlijke airconditioning, zegt Judith. Bomen fi lteren de lucht, waardoor er minder fi jnstof is, wat in drukke steden in China van groot belang is. Nederland is goed in het onderzoeken naar de effecten van fi jnstof, CO 2 et cetera. Van die Nederlandse kennis maakt China graag gebruik. Niek: Groen is de economische drager van de Chinese plannen. Eerst wordt groen aangeplant en daarna begint het bouwen. Een verbazingwekkend slimme werkwijze. Er moet veel voorgefi nancierd worden, maar het plan is al terugbetaald vóór de eerste bewoner komt! Krab eten Bureau Roozen ontwerpt veel in samenwerking met de lokale bevolking. Zo ook bij het visserseiland Lotus Island (Lianhua). Het eiland wil weer zelfvoorzienend worden door vooral het toerisme jaarrond aantrekkelijk te maken. Het pittoreske en toeristische visserseiland, qua grootte vergelijkbaar met Marken, omvat vijf kleine nederzettingen, die je alleen per boot kunt bereiken. De honderd jaar oude traditie is om in novem- ber gezamenlijk krab te eten, wanneer deze op z n lekkerst is. Dan komen er dagelijks zo n vijfduizend mensen bij de vissers thuis op de binnenplaatsen eten. Maar het eiland wil ook buiten het krabseizoen toeristen trekken. Roozen krijgt de vraag om het eiland zo aantrekkelijk te maken, dat toeristen het hele jaar door er willen komen. Niek vat het plan op om de opdrachtgever uit te nodigen voor een excursie naar de vissersdorpen langs het IJsselmeer. Deze dorpen zijn de inspiratie voor de opdracht. Hij adviseert de opdrachtgever het toerisme te concentreren in één dorp, zodat de cultuur in de andere dorpen zoveel mogelijk behouden blijft. Voor de maanden buiten het hoofdseizoen is bij de haven, waar de boten met toeristen aankomen, een museum gebouwd. Dat vertelt de geschiedenis van het werk in de krabvisserij. Eveneens zijn er nu een aantal restaurants op het water, waar het hele jaar gegeten kan worden. Judith is ook bij het project betrokken. We adviseren om met kleine ingrepen veel te bereiken. Bijvoorbeeld het delta 47 7

8 Links: Lotuseiland. Bureau Roozen ontwierp samen met de lokale bevolking een plan om meer zelfvoorzienend te zijn. De inwoners verbouwen hun eigen groenten, die zij verkopen aan lokale restaurants. Rechts: het ontwerp van de Expo in Sjanghai. dorp interessant te maken met inheemse beplanting, zoals streekeigen Chinese rozen en bomen langs de kanaaltjes. Zo ontstaat een meer authentieke sfeer bij de witte huisjes langs het kanaal. Het aantal toeristen buiten het hoogseizoen is aanmerkelijk gestegen. De welvaart stijgt. Je ziet dit bijvoorbeeld aan de vervangen daken van woningen, geeft ze aan. De lokale bewoners kunnen met de extra toeristen het hele jaar door een inkomen verdienen. De kinderen krijgen weer een toekomst op het eiland in plaats van in de stad. Voor de nieuwe restaurants langs het water verbouwen de inwoners hun eigen groenten, die zij verkopen aan deze restaurants. De plannen zijn niet heel ingrijpend, maar zetten wel een verandering in gang, aldus Niek. Elkaar vertrouwen Het geheim van Niek voor het succes in China: Het is allemaal een kwestie van elkaar vertrouwen, afspraken nakomen, meegaan in de cultuur en betrokken blijven tot het eind van het proces. Mensen meenemen in het proces, middels vele ontwerpen en referentiebeelden. De kracht van de ontwerpen van Niek zit m in het zien van de bestaande kwaliteiten van een gebied, de mogelijkheden die de kwaliteiten bieden en hoe je deze kunt benutten in een ontwerp. Op deze manier maakt hij plannen die passen bij de plek. Wat ook belangrijk is: Wij maken niet alleen het ontwerp, maar helpen ook bij de realisatie ervan en gaan dáár naar de lokale markt om de beplanting in te kopen. Ook sta ik soms zelf te graven en te spitten. Op deze manier krijg ik veel betrokkenheid en makkelijk contact met de Chinese bevolking, vertelt Niek. Ik wil mezelf niet vergelijken met Christo (de kunstenaar bekend van het inpakken van gebouwen); een plan maken is leuk, maar zorgen dat het ook gerealiseerd kan worden is nog veel leuker, lacht hij. Werken in China Omdat de Chinese en de Nederlandse cultuur ver uit elkaar liggen, zoekt Niek constant de beste manier om Chinezen te benaderen. Als opdrachtnemer kost het tijd om mee te gaan in de Chinese cultuur, je moet die leren en willen begrijpen. Als je de cultuur eenmaal een beetje door hebt en je geaccepteerd bent, dan is het heel aangenaam, lacht Niek. Chinezen ontvangen liever geen kritiek op hun werk, maar waarderen inmiddels wel sterk mijn mening. Nieks werkwijze bij directies is om eerst tien foto s te laten zien van mooie uitwerkingen van het ontwerp en dan volgen vele beelden van details die beter kunnen. China is een land van thema s en verhalen. Judith en Niek vinden het essentieel om oude verhalen van een plek terug te laten komen op die plek. Chinezen denken daar soms anders over. De gedachte overheerst: opruimen en wat nieuws neerzetten. Dat is snel en goedkoop. Die gedachte is logisch als je bedenkt dat een gebouw van vijftig jaar niet oud is in een cultuur die al duizenden jaren bestaat. Judith en Jacqueline gaan regelmatig mee naar China, waardoor ook zij de cultuur leren begrijpen. In de Chinese cultuur is het een belediging om te zeggen dat je iemand niet begrijpt, vertelt Judith. Ze zeggen je te begrijpen, achteraf blijkt soms van niet. Je moet dus veel tijd investeren in afspraken, veel overleggen en zaken goed vastleggen. Maar in China geven ze je ook snel een heel warm en welkom gevoel, dat maakt het werken bijzonder en erg leuk! Eline van Straaten en Melanie Koning 8 delta 47

9 De tuin van... René Lemenschot en Frans-Jan Visser René Lemenschot studeert af in 1989 aan de opleiding Tuin- en Landschapsinrichting, richting cultuurtechniek en beheer in Boskoop. Sinds 2001 werkt hij bij Waterschap De Dommel als projectmanager. Hij houdt zich voornamelijk bezig met herinrichting van watersystemen. Frans-Jan Visser studeert in 1989 af in de richting civiele techniek en beheer. Frans-Jan werkt bij Grontmij in Eindhoven/Roermond als senior projectleider. Momenteel is hij voornamelijk bezig met beekherstelprojecten voor waterschappen en met de ontwikkeling van vrije woningbouw kavels in geheel Brabant voor ontwikkelings maatschappij Ruimte voor Ruimte. We hebben in 2001 een ruim tweehonderd jaar oude boerderij in Frankrijk gekocht. Het ligt in de prachtige en rustige streek Bourgogne en toch relatief dicht bij de tweede stad van Frankrijk: Lyon. Na onze studie hebben we eerst zelf een huis gebouwd in Vught en wilden toen graag een tweede huis in deze idyllische streek: de eerste buren op een paar honderd meter afstand, geen verkeer, een mooie omgeving en prachtige vergezichten. De afgelopen tien jaar hebben we hier vrijwel elke vakantie doorgebracht om deze boerderij, die al sinds 1938 onbewoond en daardoor nog geheel in de oorspronkelijke staat was, tot een comfortabel huis te verbouwen. Dit doen we met respect voor het historische karakter. Met uitzondering van het stuc-, metsel- en voegwerk, doen we zo veel mogelijk alles zelf. Niet alleen de boerderij hebben we verbouwd, maar ook een dependance (een voormalige cuisine d été). Dat is een gastenverblijf geworden. De bestaande, grotendeels verzakte tuinmuur hebben we in de oorspronkelijke staat hersteld met gebruikmaking van de oude stapeltechniek. De muur biedt weer een woonplaats aan hagedissen, insecten en planten. We kunnen de court volledig afsluiten met het zelf ontworpen stalen hek. Bijzonder is dat de burgemeester tevens de smid is van het dorp en voor ons dit hek heeft gemaakt en geplaatst, waar hij dan ook erg trots op is. Elk klein dorp heeft hier zijn eigen burgemeester en die moet je beslist te vriend houden om vergunningen voor verbouwingen te krijgen. Rondom het huis ligt 5 hectare grond, grotendeels weilanden omzoomd door gemengde landelijke hagen. Een gedeelte is een oud eikenbos. Het grootste deel van het land hebben we verpacht. Hier lopen schapen of koeien of het wordt gebruikt als hooiland. Onze eigen tuin houden we eenvoudig en dus onderhoudsvriendelijk, aangezien we er ook lange periodes niet zijn. De grove structuur van bomen, heesters en gras is gereed; de rest komt later. Telkens als we in het voorjaar naar Frankrijk gaan, moeten we eerst een paar dagen met de gras- en bosmaaier aan de slag. De strook direct rondom het huis houden we kort, zodat je op blote voeten kunt lopen zonder door een adder te worden gebeten. We hebben wel enkele mooie klimmers langs onze muur, die fraai bloeien en er staan veel wilde bloemen. In de tuin, maar ook in de omliggende weilanden staan diverse fruitbomen. Helaas zijn we niet altijd op het juiste moment in Frankrijk om te kunnen oogsten voor zelfgemaakte jam. Onze droom is om uiteindelijk in Frankrijk te gaan wonen. We volgden al meerdere jaren een cursus Frans en hebben leuke contacten in de omgeving, zowel met autochtonen als met buitenlanders. Immers, in de omgeving van ons huis wonen verschillende nationaliteiten. René Lemenschot en Frans-Jan Visser delta 47 9

10 Bij vlinders denk je niet in eerste instantie aan een technisch staaltje vernuft voor de inrichting van een grote kas. Toch was dit nodig om het vlinderpaviljoen in Artis tot een succes te maken. Marco Quist van Rod or Advies begeleidde de technische uitwerking. De Duitse architect Helmut Sprenger maakte het bouwkundige ontwerp; het inrichtingsontwerp is van Studio Landlab in nauw overleg met de architect en Artis. En Marco nam de technische uitwerking van de binneninrichting voor zijn rekening. Aan de hand van slechts een beeldbestand met een impressie ging hij aan de slag. Hij maakte een globale kostenraming, werkte de inrichting technisch uit, zorgde voor de aanbesteding en begeleidde de technische uitvoering. Flinke uitdagingen Technisch was het plan een echte uitdaging, legt Marco uit. De looproute in de kas verloopt van maaiveldniveau tot vier meter hoogte, waar het restaurant zich bevindt. Op zich is zo n looproute niet zo ingewikkeld om te maken, maar Amsterdam ligt op een slappe ondergrond: veengrond. Dat betekent dat je rekening moet houden met een grondbalans, waarbij het gewicht gelijk moet blijven. Door de relatief zware aarde uit de ondergrond af te graven en deze te vervangen door een lichter materiaal met een vele malen groter volume, kan het maaiveld worden verhoogd tot het gewenst niveau. Om goede berekeningen te maken, werkte hij samen met een bouwkundig adviseur. De materiaalkeuze viel op EPS (expanded polystyrene), een soort piepschuim, dat in hoogtelijnen is gemodelleerd. Hierop is het beton voor het looppad gestort en daarin zijn flagstones in een mozaïekpatroon aangebracht. Niet alleen waren er technische eisen aan de looproute, bovenal moest er rekening worden gehouden met de toegankelijkheid. Naast een avontuurlijk slingerpad van flagstones is er ook een speciale route gekomen, die geschikt is voor rolstoelgebruikers en de onderhoudswagen. Handige buizenstructuur Onder de vloer liggen mantelbuizen met kabels en leidingen voor de wateraanvoer Vlinders vanuit een technisch perspectief 10 delta 47

11 Links: Slingerende looproute met flagstones van maaiveldniveau tot aan het restaurant op 4 meter hoogte. Rechts: De spreng kruist het wandelpad: het water stroomt tussen de flagstones door. en -afvoer, beregening, stroomvoorziening en drainage. De kabels en leidingen moeten fl exibel te gebruiken zijn. Als er aanpassingen nodig zijn in de kas moet de vloer niet worden opengebroken. Ook moeten de leidingen goed bereikbaar zijn voor onderhoud, zoals vervanging en inspectie. Daarom is er gekozen voor een grid van mantelbuizen, waarbij de knooppunten in het midden van de plantvakken liggen. Op het hoogste punt van de kas ontspringt aan de ene kant een bron en aan de andere kant een waterval. Op verschillende plekken wordt de waterspreng bijgevoed om de werking van een echte bron zo goed mogelijk na te bootsen. De spreng begint klein en neemt net zoals in de natuur in volume toe. De waterval is een eyecatcher, maar mag niet met te veel geweld naar beneden storten. De luchtstroom en het opspattende water die dat opleveren, zijn niet gunstig voor de vlinders. Als ondergrond voor de waterlopen is een folie gebruikt. Deze is afgedekt met een leemlaag. Zo blijven de waterlopen goed waterdicht, legt Marco uit. Zo heeft het folie minder kans op beschadigingen en hebben de waterlopen een natuurlijke uitstraling. Hoge tijdsdruk Door de geplande openingsdatum had Marco te maken met een hoge tijdsdruk. Hij stond voor een onmogelijke opgave. We hadden een zeer strakke tijdsplanning van vier weken; het geheel moest uitgevoerd zijn voor de bouwvak. We hebben dit wat op kunnen rekken naar vijf weken door wat ruimte te vinden in de aanbestedingsprocedure. Ondertussen werd besloten, dat de aannemer dezelfde zou zijn als die ook al de kas bouwde. Dit vanwege de zeer intensieve raakvlakken met de afbouw van de kas. Zij hebben in heel korte termijn gecalculeerd, terwijl wij ook calculeerden. Dit leverde tijdwinst op. Tenslotte is de uitvoering gestart, maar de gestelde openingsdag bleek met name vanuit de bouw toch niet haalbaar. De uiteindelijke openingsdatum is daardoor doorgeschoven naar 4 oktober De technische uitwerking van het interieur en de bouw liepen gelijk op. Dat maakte het spanningsveld nog groter. Er moesten beslissingen genomen worden over mantelbuizen, bouwkundige sparingen (scheiding tussen het beton en een doorbreking) en ruimtereserveringen bijvoorbeeld, terwijl er nog heel veel niet zeker of bekend was over het interieur of de bijbehorende techniek. We moesten dus zekerheden inbouwen en accepteren dat er wellicht dingen teveel zouden gebeuren of net even anders dan eigenlijk de bedoeling was. Denk aan achteraf onnodige sparingen of mantelbuizen die toch niet zijn aangesloten, licht Marco toe. Slimme oplossing De waterspreng kruist op een bepaald punt het wandelpad. Artis was aanvankelijk huiverig voor de natte fl agstones. Zouden die niet te glad worden? Marco moest dus een slimme oplossing bedenken. Hij gebruikte een grote kabelkoker voorzien van een deksel met grote openingen, die vlak onder de waterlijn ligt en daardoor onzichtbaar is voor de bezoekers. Daarop werden de fl agstones van tien centimeter dik gelegd. Het water stroomt nu tussen de fl agstones door zonder dat ze nat en glad worden. Alle sterke staaltjes techniek hebben er uiteindelijk voor gezorgd, dat het ontwerp gerealiseerd kon worden en dat de bezoekers en vlinders prima hun weg vinden in het paviljoen. Niels Peters en Tamara van Tricht Marco Quist studeert in 1997 af bij de Internationale Agrarische Hogeschool Larenstein in de opleiding Tuin- en Landschapsinrichting, richting techniek. In datzelfde jaar gaat hij als cad-tekenaar aan de slag bij Rod or Advies, toen een klein bedrijf in Utrecht. Het bedrijf op een zolderkamer groeit uit tot een onderneming met drie vestigingen verspreid door het land. Marco groeit mee en werkt achtereenvolgens als werkvoorbereider, projectleider en vestigingsmanager van Rod or Advies in Arnhem. delta 47 11

12 Zomer in het Wertheimpark Waar ga je heen als het zomer is in Amsterdam? Naar het Wertheimpark bijvoorbeeld, het oudste en enige park in het centrum. Kunnen stads-bewoners er straks ook nog ongestoord genieten van de zon? Dat hangt af van keuzen in en rondom het park, beschrijft Liesbeth van Rijnsbergen van R.I.E.T. Auschwitzmonument van Jan Wolkers. Al in de 17 e eeuw wisten Amsterdammers het park te vinden. Toen lag het nog net buiten de stad in het tuinengebied De Plantage; een populaire plek voor de gegoede burgerij. In de 18 e eeuw begon de bouw van de Plantagebuurt, maar het park bleef bestaan als concerttuin met een schouwburg. In 1898 werd het park vernoemd naar A.C. Wertheim, een Joodse fi lantroop die later ook de fontein schonk die nog steeds in het park staat. Veel mensen kennen het Wertheimpark van de jaarlijkse herdenking bij het Auschwitzmonument. Het park ligt aan de Plantage Middenlaan, ingeklemd tussen de Hortus Botanicus en het sportpark Park Schouwburg. Rondom het park zijn ontwikkelingen die het gebruik en de sfeerbeleving zullen gaan beïnvloeden, positief of negatief. De drukke Plantage Middenlaan wordt naar verwachting afgesloten voor doorgaand verkeer, de Hortus wil uitbreiden met een kindertuin en het sportpark 12 delta 47

13 Zonnebadende bezoekers liggen graag aan het water van de gracht. Het sportpark wil uitbreiden. wil vernieuwen en uitbreiden. Om deze ontwikkelingen in goede banen te leiden, vroeg stadsdeel Centrum aan adviesburo R.I.E.T. uitgangspunten vast te leggen voor de toekomst van het Wertheimpark en zijn omgeving. In het rapport Uitgangspunten en Programma worden scenario s geschetst voor integrale ontwikkeling van het gebied. Het plan is geen ontwerp, maar een kapstok om kansen en problemen aan te pakken. Unieke ligging benutten Eén van de problemen is de slechte toegankelijkheid. Het park ligt zeer centraal voor zowel buurtbewoners als toeristen. Nemo, Artis, de Hermitage en het Joods Historisch Museum zijn op loopafstand, maar er staat een hek rondom het park, omdat het s avonds wordt afgesloten. Er is maar één ingang, er zijn geen doorgaande wandelroutes en de zichtlijnen zijn dichtgebouwd of dichtgegroeid. R.I.E.T. geeft aan waar zichtlijnen gemaakt of hersteld kunnen worden en waar wandelverbindingen en nieuwe entrees mogelijk zijn, zodat het park veel beter kan functioneren als rustpunt in de drukke stad. De voorgestelde wandelroute verbindt de attracties in de buurt en loopt langs het water. De vraag is of de route direct langs de gracht moet komen en daarmee de zonnebadende bezoekers van het water scheidt, of op enige afstand van de gracht, zodat bezoekers heerlijk aan het water kunnen zitten. Sportpark: kans of bedreiging? Een bedreiging is de herontwikkeling van het sportpark. De plannen zijn zo omvangrijk dat het sportpark moet uitbreiden. Het sportpark wil plaats gaan bieden aan korfbal, tennis, een Cruijff Court, jeu-deboulesbanen en een accommodatie met horeca. Het is de vraag hoe dit opgelost kan worden. Neemt het sportpark een hap uit het park? Is er multifunctioneel ruimtegebruik mogelijk? Of kan een deel van het programma in het Wertheimpark worden gerealiseerd? Horeca of jeu-de-boulesbanen bijvoorbeeld passen prima in een stadspark en zijn zeker s zomers een goede aanvulling. Hoe dan ook, de ruimtelijke hoofdstructuur van het Wertheimpark mag niet aangetast worden, vinden de opstellers van het rapport. Maar een creatief dubbel ruimtegebruik en een zorgvuldige inpassing van bijbehorende functies in het Wertheimpark is zeker mogelijk. Het kan zelfs het park een meerwaarde geven! Verkeersruimte of parkruimte? Een kans is het autovrij maken van de Plantage Middenlaan. De laan is ruim opgezet met twee rijbanen, een trambaan en fiets- en voetpaden aan beide zijden. Als de laan autovrij wordt, komt er veel ruimte vrij en verdwijnt de barrière tussen de Hortus en het park. Maar wat ga je met de ruimte doen? Betrek je die bij het park of zet je de historische lijn aan met extra rijen bomen? Wat doe je met de fiets- en voetpaden? Leg je die evenwijdig aan de trambaan of informeel en slingerend door het park? Wat ga je doen met de trambaan zelf: leg je de rails in het asfalt, zodat het ook een calamiteitenroute wordt? Of wordt het een groene tramlijn door een park? Het rapport stelt vier principes voor. De keuze hangt af van de beslissing of het park afsluitbaar moet blijven of niet. Als de hekken verdwijnen, kan het park uitgebreid worden, zelfs tot aan de Hortus. Als de hekken blijven heeft dat geen zin. Uitbreiding Hortus De uitbreiding van de Hortus met een kindertuin bestaat uit een binnengedeelte en een tuin. Voor deze kindertuin is het oog gevallen op het Hortusplantsoen, een groenstrook die nu nog openbaar is. Op zich heeft de tuin geen directe gevolgen voor het Wertheimpark, maar als het Hortusplantsoen niet langer openbaar toegankelijk is, beperkt dit de mogelijkheden voor routes van en naar het park. Ook de komst van een hek om de kindertuin zal de beleving van het Hortusplantsoen veranderen. Het rapport geeft niet alleen een overzicht van de keuzen die gemaakt moeten worden, maar ook van de verbanden tussen die keuzen. Dit samen resulteert in een integrale benadering van de ontwikkelingen delta 47 13

14 Liesbeth van Rijnsbergen studeert in 1990 af aan de Rijks Hogere School voor Tuin- en Landschapsinrichting in Boskoop, richting ontwerpen. Ze werkt twee jaar als ontwerper bij Hollandschap en daarna negen jaar bij Oranjewoud in Capelle aan den IJssel. Sinds 2001 werkt ze bij adviesburo R.I.E.T. in Bunnik als ontwerper en teamleider. Vanaf 1991 is ze redactielid van Delta. Kinderen spelend in de fontein, die A.C. Wertheim ooit eens aan het park schonk. rond het Wertheimpark. Uit onze analyse blijkt dat twee keuzen leidend zijn: sluit je de Plantage Middenlaan af voor doorgaand verkeer of niet? En blijft het park in de toekomst afsluitbaar of niet? In een stroomschema is samengevat waar de keuzen toe leiden. Maak je de Plantage Middenlaan autovrij, dan kunnen Hortus, Wertheimpark en Sportpark op elkaar worden aangesloten. Blijven de auto s, dan is het belangrijk een goede wandelverbinding aan te leggen die de gebieden aan beide zijden van de laan aan elkaar knoopt. Hoe verder? Het is aan de bestuurders om keuzen te maken. Dat zal zeker lastig zijn. Nu het financiële klimaat niet meezit, neigt men naar de goedkoopste oplossingen. Als de keuzen eenmaal helder zijn, kunnen de plannenmakers aan de gang met de eisen en wensen uit het rapport. Zij kunnen het Wertheimpark behouden voor zonnebadende stadsbewoners en voor de passerende toerist een aangename rustplek creëren. Liesbeth van Rijnsbergen en Remco van Eijndhoven Advertentie 14 delta 47

15 Column Zomeren In het Nederlands Dagblad van 14 mei 2011 las ik een verhaal met als titel Irritant, zo n smartphone. Het gaat over bereikbaarheid en besmette tijd. Besmette tijd is dat je luistert en tegelijk belt, sms t of mailt. Of dat je luiert aan het Woldstrand en tegelijk mailt, sms t of belt. Het mag ook in een andere volgorde. Worden lummelen, soezen en dagdromen begrippen uit de oude doos, die niet meer in de sociale mediabox passen? Proef het woord zomeren. Daar zit de zon en vitamine D in. Vitamine D3 kan het menselijk lichaam produceren onder invloed van ultraviolet licht van de zon, zoals Wikipedia vermeldt (opgezocht terwijl ik zit te schrijven). Zie je hoe besmettelijk besmette tijd is? Zomeren. Dat is voor een ander de Python in de Efteling, waar je bijna misselijk en met hartkloppingen jezelf terug vindt. Dat is in de hitte van de stad een boom proberen op te zoeken, terwijl je het ijsje in recordtijd moet opeten, om het niet in witte regen te laten wegsijpelen. Regen, hè, dat is waar ik naar verlang in de zomer na die hitte. Mooie regen, van die dikke druppels, die het stof wegspoelt, zodat je weer fris kunt ademhalen. Geen strakblauwe luchten, maar luchten met wolkengevaarten die drijven en draaien en steeds andere vormen en kleuren aannemen. Een hemels fresco. Dan hoef ik niet naar de Veluwe met al die bomen waar je geen luchten kunt zien. Maar dan lig ik op mijn rug, languit, op het strand of in het gras. En kijk ik naar boven naar dat wisselend theater van lucht, wolken en zon, en af en toe regen, waardoor ik besef: niet ik maak de zomer. Vlindertuinen vind ik prachtig, hoewel ik vlinders liever in het vrije veld tegenkom, omdat ze dan een uitzondering zijn, en ik uitroep: zo zeg! Dat kun je niet duizend keer zeggen in een vlindertuin. Het blijft ongewoon wonderlijk dat uit een pop zo n prachtig diertje te voorschijn komt, met een tekening zo symmetrisch alsof Gods glimlach er op ligt. Zulke kleuren, harmonisch geschikt, en patronen van lijnen en stippen, dat zie je niet als je in de Python naar beneden raast. Het zal duidelijk zijn waar mijn voorkeur naar uitgaat. Nog een keer zomeren. De Eilandspolder bij de Rijp, Noord- Holland, in mei. Een laagveengebied, en altijd water. De hitte heeft weinig invloed op de waterstand, want het veen houdt het water stevig vast. Je ziet boterbloemen, zuring, kieviten, scholeksters en grutto-grutto. En vooral stilte, alleen het geluid van de weidevogels. Je snuift de geur op na een bui. Je proeft de geurigheid van de bloemen en ziet de dampen die uit de grond trekken. Er loopt een kerkenpad dwars door de polder. Dan pas ervaar je, ver weg van alle sociale media, de binding met alles wat leeft, en met de frisse kleuren, en met het water dat je zompig betreedt. Dat is pas echt zomeren. Jaap Spoelstra delta 47 15

16 Golfspelers trekken hun trolleys onder een strakblauwe hemel over de heuvels en door de dalen van de gloednieuwe golfbaan. Waar tot voor kort vlak maïsland was, is nu een geaccidenteerd terrein te midden van grote plassen. De inspiratie voor de vormgeving komt dan ook niet uit de voormalige maïsvelden maar uit het historische landschap. Een eeuw geleden lagen hier nog duintjes, stippelbergjes, van een stuivend deel van de Peel. Ontginning maakte er bossen en akkers van en nu wordt de geschiedenis teruggedraaid: een ware renaissance van het landschap. Bij het ontwerpen van een nieuwe golfbaan haal ik mijn inspiratie altijd uit het lokale landschap, zegt Michiel, en hoe ik dat kan inzetten en versterken om de golfbaan een eigen identiteit te geven. Bij De Stippelberg grijp ik terug op het voormalige geaccidenteerde landschap. Bij de golfbaan in het Bentwoud bij Zoetermeer in de polder gebruik ik heel andere karakteristieken. Renaissance van De Stippelberg Ten zuiden van het Brabantse natuurgebied De Stippelberg is op 95 hectare voormalig akkerland een uitdagende 27-holes golfbaan gerealiseerd. Michiel van der Vaart vertelt over zijn jongste creatie. Lokaal enthousiasme In 2008 gaf de gemeente Gemert-Bakel het bureau Landschapspartners de opdracht een integraal gebiedsplan te maken, waarbij zandwinbedrijf De Peelhorst voldoende zandwinconcessies zou krijgen. De randvoorwaarden die de gemeente daarbij stelde, waren natuurcompensatie en recreatief medegebruik. Natuurterreinbeheerders bezaten reeds de bossen, de rest was landbouwgrond. Het idee om een golfterrein aan te leggen werd lokaal enthousiast ontvangen. Vanaf het eerste moment was het duidelijk dat de golfbaan zich moet onderscheiden van andere golfbanen in de streek. Michiel: De concurrentie is groot. We werden uitgedaagd een bijzondere golfbaan te maken, in landschappelijke en golftechnische zin. Golfspelers moeten hier iets bijzonders beleven. Ik ontwierp een baan, waarbij het golfspel tevens een narratieve wandeling is, vol avontuur en verleiding. Ik ensceneer het spel voor de speler in het veld en voor de toeschouwer vanuit het clubhuis. In het verhaal van het golfspel wordt naar een dramatisch slot bij het eindpunt, het clubhuis, toegewerkt. Boetseren Dit uitgangspunt was een grote uitdaging voor de ontwerper. Zijn materiaal is de grond. Daarmee moet hij boetseren. Het is de kunst een parcours te ontwerpen dat uitdagend is voor zowel de gevorderde als minder gevorderde golfer. Elke lengte, breedte, hindernis, afslag-tee, bunker en hole is 16 delta 47

17 Masterplan van de golfbaan Stippelberg. minutieus ontworpen. Ik heb er plezier in om het parcours on the edge te ontwerpen, ofwel met een onverwachte moeilijkheidsgraad. Michiel haalt zijn inspiratie voor dit soort dingen bij drie golfontwerpers: de Amerikanen Kyle Philips en Ben Crenshaw en de Engelsman Alister MacKenzie. De kwaliteit van een golfcourse leer je het best kennen door hem zelf te bespelen en dat probeer ik zoveel mogelijk te doen. Heel bijzonder blijft the home of golf, de golfcourse van St. Andrews in Schotland. Het verhaal gaat dat golf daar is uitgevonden, door herders die weinig te doen hadden en die in het golvende heidelandschap van de Schotse kust een balletje voor zich uit sloegen. Ook voor de golfleek is er veel te beleven op De Stippelberg. Een eerste blik op het golfterrein zet je op het verkeerde been. Waar je een glad groen tapijt verwacht, zijn er zandvlakten en waterplassen. Aan de rand van een grote plas bij het clubhuis slaan golfers hun ballen naar wuivende vlaggetjes op kleine vierkante witte eilandjes midden in het water. Op deze zonnige dag zijn de lucht en het water fel blauw gekleurd, het zandige landschap eromheen is stralend blond. Aan de overkant van de plas verrijst het clubhuis met een groot rieten dak, dat meedoet met de tint van het landschap. Het is een golfterrein om geïmponeerd door te raken. Verankering Het bijzondere zit m ook in de landschappelijke verankering. Alle elementen van de omgeving zijn gebruikt: de waterplassen van de zandwinning, de bestaande lanen met Amerikaanse eiken, de boerderijen en hun erven en de bossen rondom. Bovendien speelt de kerktoren van Bakel mee als oriëntatiepunt in het spel. Aandacht is ook besteed aan de emotionele verankering van de golfbaan in het gebied. Met de boeren rondom zijn keukentafelgesprekken gevoerd over de aansluiting van hun erven op de golfbaan. Daaruit bleek dat ze graag uitzicht hebben op de golfbaan. Daarom zijn doorzichten vanaf de boerderijen op het golfbaanlandschap gemaakt. Nog een emotionele verankering is dat ook nietgolfers via de lanen toegang hebben tot het terrein. Inheemse beplanting De natuurcompensatie is ingevuld door alle ruimte buiten de intensief bespeelde delen (ongeveer een derde van het terrein) een natuurlijke uitstraling te geven. De beplanting is inheems: grove den, berk, lijsterbes, eik en brem. Op grote oppervlakten komt heide. Open zand is overvloedig aanwezig in de grote bunkers (de voor het golfspel traditionele zandholtes). Bovendien zijn de intensief bespeelde delen nog altijd milieuvriendelijker dan de voormalige maïsakkers. Het beregeningssysteem voor de intensief bespeelde fairways, greens en tees staat niet in contact met de zandwinplassen en de twee natuurlijke beekjes die over het terrein stromen, maar wordt gevoed vanuit eigen waterbassins. Ten opzichte van het watergebruik en de bemestingsdruk van de landbouw eist het golfterrein heel wat minder. Michiel vindt zijn vak bijzonder. Hij mag mensen plezier bezorgen. Als ik hier in cognito op het terras zit en om mij heen spelers commentaar hoor leveren op individuele holes en specifieke kenmerken per hole, dan geniet ik. Tegelijkertijd vind ik het belangrijk dat die individuele hole onderdeel is van het landschap en dat de golfer gast is in dat landschap. Marianne van Lidth de Jeude en Marianne Verheij Michiel van der Vaart rondt in 2000 zijn studie Tuin- en Landschapsinrichting bij Hogeschool Larenstein af. Na zijn studie werkt hij een aantal jaren als technisch ontwerper bij MTD Landschapsarchitecten. In 2003 maakt hij de overstap naar Jol Golf Design. Hij volgt in 2007 de opleiding tot golfbaanarchitect aan het European Institute of Golf Course Architects. Tegenwoordig is hij samen met Philip Spogård eigenaar van Jol Golf Design. Zij richten in 2009 Spogård en Van Der Vaart op om de de buitenlandse markt op te gaan. delta 47 17

18 Bij de oude boerderij Wielreveld met rood-witte luiken belt Jorg Kirchner aan. Misschien kan hij even binnen kijken. Helaas, er is niemand thuis. Over een paar jaar zal het er hier anders uitzien, vertelt Jorg. Deze boerderij op landgoed Haarzuilens is er dan nog wel, maar het erf is omgetoverd tot onder meer een recreatiehoeve waar mensen terecht kunnen voor informatie en een kop koffie. Van boerderij naar recreatiehoeve Zittend in de zon vertelt Jorg over deze boerderij en de nieuwe functie die ze moet krijgen. Hij heeft er samen met zijn collega s een ontwikkelingsperspectief voor opgesteld. Vroeger was hier een varkenshouderij. De stallen zijn al gesloopt, maar de karakteristieke langhuisboerderij staat er nog. Natuurmonumenten wil op deze locatie een recreatiehoeve vestigen. Het moet een pleisterplaats worden voor recreanten, maar er is ook ruimte gereserveerd voor een kantoor en werkplaats van Natuurmonumenten. Bewoners van de Utrechtse wijk Leidsche Rijn gaan veel naar landgoed Haarzuilens met het kasteel De Haar om te wandelen. Boerderij Wielreveld ligt op de rand van het landgoed en vormt straks de poort naar het kasteel. Er is heel bewust gekozen voor deze locatie om een recreatiehoeve te realiseren. Zo ligt de boerderij tegenover een manege: een strategische positie. De manege trekt al heel veel bezoekers en de recreatiehoeve kan hier straks hopelijk van meeprofiteren. Samen moeten ze een brede groep recreanten aantrekken. Ook wat betreft verkeersstromen ligt de boerderij gunstig. Wielreveld ligt aan de Thematerweg, een verbindingsweg tussen het dorp Vleuten en kasteel De Haar. Precies bij de boerderij kruist een fietspad. De binnenplaats op het achtererf van de boerderij sluit aan op dit fietspad. Traditioneel boerenerf Achter de boerderij liggen grote, lege velden. Daar zal het kantoorgebouw van Natuurmonumenten wel komen. Jorg pakt het ontwerp erbij: We zijn uitgegaan van de karakteristieke indeling van het boerenerf. Dat betekent aan de voorkant het woonhuis en een boomgaard en op het achtererf bedrijvigheid. De boerderij behoudt haar functie als woonhuis en wellicht komt er nog een vergaderruimte in. Rondom de binnenplaats komt de nieuwe ontwikkeling: activiteitsgebouwen en de kantoorschuur voor medewerkers van Natuurmonumenten en vrijwilligers. Voor- en achtererf vormen samen één boerenerf dat wordt ontsloten via de oorspronkelijke toegangsweg. Direct achter de boerderij komt een bescheiden parkeergelegenheid voor de medewerkers. De grote bezoekersparkeerplaats krijgt een plek bij de manege aan de overkant van de 18 delta 47

19 Bovenaanzicht van het toekomstige erf van de recreatiehoeve. weg. De binnenplaats van de recreatiehoeve blijft daardoor vrij van auto s. Toekomstige bezoekers worden vanaf de bezoekerparkeerplaats om de boerderij heen geleid en komen via een voetpad vanaf het achtererf op de binnenplaats. Lange zichtlijnen Het erf ontwikkelen in de lijn van de oorspronkelijke karakteristieke bebouwing; dat was een uitdrukkelijke wens van Natuurmonumenten. Jorg laat referentiebeelden en schetsen zien en vertelt verder. Bij het inrichtingsplan hebben we rekening gehouden met de bouwrichting van de andere erven aan de Thematerweg. Typerend hier is dat de gebouwen in de lengterichting op het erf staan. Vanaf de toegangsweg ontstaat er dan een lange zichtlijn naar de achterliggende velden. Ook qua stijl zoeken we aansluiting bij de omliggende gebouwen. We hebben in ons ontwerp gebruik gemaakt van een rode steen en een rieten kap. De zijden van de gebouwen die gericht zijn op het centrale achtererf, worden van glas. Binnen en buiten staan zo in verbinding met elkaar. Dit zijn natuurlijk maar ideeën. Hoe het er werkelijk uit gaat zien bepaalt de architect, die Natuurmonumenten hiervoor gevraagd heeft. Ik hoop natuurlijk wel dat er iets overeind blijft van onze ideeën, glimlacht Jorg. Jorg kreeg vooral technische randvoorwaarden mee, waar hij in het ontwerp rekening mee moest houden, zoals de bouwvolumes, de functies van de gebouwen en het aantal parkeerplaatsen. Randvoorwaarden voor de exploitatie mocht hij zelf opstellen. Natuurmonumenten wil een recreatiehoeve met een horecagelegenheid. Maar dit is vaak niet voldoende winstgevend, zegt Jorg. Wielreveld is ideaal gelegen aan een knooppunt van recreatieve routes. Het is een mooie start- en rustplek voor fietsers, wandelaars, ruiters, kanovaarders en skaters. Ons advies is daarom: kijk ook naar mogelijkheden voor fiets- of kanoverhuur. Er is hier een mooie aanlegplaats voor kano s te maken. Het erf ligt aan een waterplas, die nu al verbonden is met een kanoroute. Om ook door de week mensen te trekken, zou je bijvoorbeeld een dierenweide kunnen inrichten. De weides achter het boerenerf kunnen gebruikt worden voor evenementen. Naast deze recreatieve activiteiten zal er in de recreatiehoeve ook van alles over het landgoed Haarzuilens en zijn directe omgeving worden verteld. Samenwerking De recreatiehoeve maakt deel uit van een groter plan, verduidelijkt Jorg. In het Definitieve Landinrichtingsplan 2007 van Dienst Landelijk Gebied is opgenomen dat boerderij Wielreveld als pleisterplaats een nieuwe functie zal gaan vervullen tussen drie andere grote trekpleisters: de manege, Kasteel De Haar en het dorpje Haarzuilens. Om dit tot stand te brengen werkt Natuurmonumenten nauw samen met Dienst Landelijk Gebied, provincie en gemeente Utrecht. Dienst Landelijk Gebied heeft het landinrichtingplan opgesteld, waarbinnen het plan voor de recreatiehoeve moest passen. De gemeente is betrokken, omdat het bestemmingsplan zal worden aangepast. Voor Natuurmonumenten is de recreatiehoeve een manier om in contact te komen Jorg Kirchner studeert in 2001 af aan de Internationale Agrarische Hogeschool Larenstein, bij de opleiding Tuin- en Landschapsinrichting, richting ontwerp. Tijdens zijn studie heeft hij bij Marcelis Wolak Landschapsarchitectuur stage gelopen en komt er na het afstuderen in dienst als landschapsontwerper. Hij houdt zich er ook bezig met de technische uitwerking van plannen en beheervraagstukken. met hun doelgroep. En bezoekers kunnen in een authentieke boerderijsfeer met hun kinderen of kleinkinderen vertoeven. Helaas gaat dat vandaag nog niet lukken. Het is nog wel even wachten voordat er een lekker kopje koffie is te drinken op het boerenerf. Marloes Pikkemaat en Leonie Heutinck delta 47 19

20 Uitgelicht Inspirerende plannen voor uitloopgebied Oss Het plangebied van de Integrale Opdracht voor tweedejaars T&L-studenten bevond zich dit jaar aan de zuidzijde van de gemeente Oss: een stedelijk uitloopgebied voor recreatie, natuurbeleving, rust en ontspanning. Vooral de Geffense Plas, een gevarieerd bosgebied met een centrale grote waterplas (zandwinning) en ligweiden, is belangrijk. De gemeente wil van het gebied nog meer een recreatieve trekpleister maken. De belangrijkste aandachtspunten zijn: opwaardering van de horeca, verbreding van de activiteiten, het organiseren van evenementen en verbetering van de natuurwaarden. In groepjes maakten de studenten masterplannen en presenteerden deze met posters en een maquette. De opleiding licht de drie meest inspirerende plannen toe. Oss west, thuis best Rosanne Schrijver, Ellen te Boekhorst, Jasper Nillessen en Edwin van der Burg zijn begonnen met een bezoek en een analyse van het gebied: wat zou je uit het huidige gebied kunnen gebruiken? Een opvallend aspect bleek een kruispunt ten noordoosten van het recreatiegebied dat een perfecte zichtlijn richting de plas kan vormen. Op deze manier komen drie zichtlijnen bij elkaar. Het projectgebied hebben ze opgedeeld in een cultuurlijke en natuurlijke zone. Door de cultuurlijke zone in te richten voor intensieve recreatie, wordt de natuurlijke zone gespaard ten behoeve van de flora en fauna. Een route zorgt ervoor dat mensen in dit gebied de meest interessante aspecten tegenkomen: de heide, het stuifzand, een kwekerij, het bos, de belangrijkste zichtlijnen en de bloemenweide. Om meer historische waarde in het gebied te brengen is gebruikgemaakt van de oude Aan het eind van het tweede studiejaar werken T&L-studenten een half jaar aan een Integrale Opdracht. Het vormt de afsluiting van het algemene deel van de opleiding. De eerste tien weken maken de studenten in groepjes van vier een masterplan voor een gebied van ongeveer 40 hectare. In de daarop volgende tien weken werken ze het masterplan in detail uit. Door deze opdracht leren de studenten samenhang aan te brengen tussen het ontwerp, de techniek, de beplanting en het beheer van de buitenruimte. Floating islands: beplantingsbakken in het water die meedrijven met de waterstand. 20 delta 47