Verbintenissen uit de wet en Schadevergoeding

Transcriptie

1 Prof. mr. J. Spier Prof. mr. T. Hartlief Prof. mr. G.E. van Maanen Prof. mr. R.D. Vriesendorp Verbintenissen uit de wet en Schadevergoeding Vierde druk a Wolters Kluwer business Deventer

2 INHOUDSOPGAVE Afkortingen / XXI Initialen van de vermelde NJ-annotatoren / XXIII Verkort aangehaalde literatuur / XXV 1 ALGEMENE INLEIDING / Introductie /1 1. Opbouw van dit studieboek /1 1.2 De verbintenis uit de wet /1 2. Algemene uitgangspunten /1 3. Verschillende verbintenissen uit de wet / Verhouding tot andere rechtsgebieden en situering / 3 4. Samenloop met andere sancties binnen het vermogensrecht / 3 5. Verhouding tot het strafrecht / 4 6. Plaats van de 'verbintenissen uit de wet' in het wettelijk systeem / Enkele algemene thema's / 5 7. Verschillende grondslagen / 5 8. Over schuld, fout en risico / 5 9. Doel en functie van het aansprakelijkheidsrecht / Verzekering en aansprakelij kheid /10 10a. Nieuwe risico's / Overgangsrecht / Rechtsvergelijking en informatie over andere rechtsstelsels /16 2 AANSPRAKELIJKHEID VOOR EIGEN GEDRAG OP GROND VAN ART. 6:162 / Inleiding/ Overzicht van de stof/ Het wettelijk systeem / De onrechtmatige gedraging /19 VII

3 16. De toerekening / Aansprakelijkheid van rechtspersonen / De onrechtmatigheid van de gedraging en de betekenis van de rechtvaardigingsgrond / De relativiteit van de normschending / Onderlinge verhouding van de onrechtmatigheidscriteria / Strijd met de wet en inbreuk vroeger als enige criteria / De verruiming door Lindenbaum-Cohen / Strijd met een wettelijke plicht / Hoofdregel / Specifieke voorschriften / De rol van wettelijke strafbepalingen / Sterkere bewijspositie / Bijkomende voordelen van het zich kunnen beroepen op de schending van een wettelijke norm / Soms speelt de overtreding van een wettelijke bepaling een minder prominente rol / Overtreding van een wettelijk voorschrift ook door de eiser zelf/ Zijdelingse betekenis van wettelijke voorschriften / Afrondende opmerkingen over de schending van een wettelijke plicht / De rechtsinbreuk / De inbreuk op een (subjectief) recht / Fundamentele belang van subjectieve rechten / Welke subjectieve rechten? / Problemen met de toepassing van het criterium inbreuk op een recht / Beperking tot directe, rechtstreekse en opzettelijke inbreuk / Toetsing vooraf aan andere criteria / Bevat de inbreuk zelf een gedragsnorm? / Extra toetsing aan ongeschreven normen / Voordeel van het zich kunnen beroepen op de schending van een subjectief recht / Het belang van de inbreuk / Strijd met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt / Algemeen / Wat is 'hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt'? / Zorgvuldigheidsnormen en relativiteit / 44 VIII

4 44. Bewijslast: 'res ipsa loquitur' / Vuistregels en gezichtspunten: algemene en bijzondere regels / Verschillende situaties / Gevaarzetting / Kelderluik-factoren voor gevaarzettende situaties / Sport en spel: contextgebonden gedragsnormen / Sportsituaties en spelregels / Bijzondere zorgplicht voor terreinbeheerders / Zorginrichtingen en gevaarzetting / Een ongelukkige samenloop van omstandigheden / Zuiver nalaten; bewustheid van gevaar / Zorgvuldigheidsnormen buiten gevaarzettingssituaties / Andere situaties dan gevaarzettende / Hinder/ Hinder tussen verafgelegen gebruikers / Beroepsaansprakelijkheid / Andere gevallen van onzorgvuldig gedrag / Relativiteit / Het relatieve karakter van de onrechtmatigheid / Dubbele functie van art. 6:163 / Relativiteit bij de verschillende onrechtmatigheidscategorieën / Wie wordt beschermd bij de inbreuk op een subjectief recht? / Strijd met wettelijke normen/ Wat is de beschermingsomvang van ongeschreven zorgvuldigheidsnormen? / De betekenis van het relativiteitsvereiste / Afsluitende opmerkingen over de beantwoording van de onrechtmatigheidsvraag / Van algemeen naar bijzonder; van abstract naar concreet / De toerekening van onrechtmatig gedrag aan de dader / De persoon van de dader; toerekening / Wat betekent 'schuld'? / Schuld en toerekening en de vraag naar persoonlijke verwijtbaarheid / Het ontbreken van schuld / Dubbelzinnige betekenis van 'schuld' in de rechtspraak en in lid 3 van art. 6:162/ Toerekenen opgrond van de in het verkeer geldende opvattingen / 81 IX

5 73. De verschillende toerekeningsgronden: 'schuld' en 'krachtens verkeersopvattingen' / Het ontbreken van toerekening is uitzonderlijk; bewijslast / Aansprakelijkheid ondanks geestelijke en lichamelijke tekortkomingen / Regres op de toezichthouder / Kinderen / Enkele bijzondere bepalingen uit afd / Groepsaansprakelijkheid / Rectificatie / Afwijzing verbodsactie / 87 3 R1SICO-AANSPRAKELIJKHEID (AFD ) / Inleiding / Inleiding/88 A. AANSPRAKELIJKHEID VOOR PERSONEN / Algemene opmerkingen / De persoon voor wie aansprakelijkheid bestaat moet zelf onrechtmatig hebben gehandeld / Cumulatieve aansprakelijkheid / Aansprakelijkheid voor kinderen / Kinderen tot veertien jaar / Inleiding / Een als een doen te beschouwen gedraging, welke aan het kind zou kunnen worden toegerekend, als zijn leeftijd daaraan niet in de weg zou staan / Kinderen van veertien en vijftien jaar j 91 Maatstaf voor de aansprakelijkheid / 91 Aansprakelijkheid van de werkgever / 92 Inleiding en ratio / 92 Zeggenschap vereist / 93 Uitlening / 93 Kansvergroting / 94 Een natuurlijk persoon als werkgever / 95 Onderlinge verhouding werkgever/werknemer / 95

6 3.5 Aansprakelijkheid voor niet-ondergeschikten / Aansprakelijkheid voor niet-ondergeschikten / Aansprakelijkheid voor vertegenwoordigers / Aansprakelijkheid voor vertegenwoordigers / 98 B. AANSPRAKELIJKHEID VOOR ZAKEN EN STOFFEN / Inleiding / Aansprakelijkheid voor gebrekkige zaken / Inleiding/ Lid]/ Roerende zaak/ Gebrek vereist/ Bijzonder gevaar / Bekendheid/ Schade aan personen of zaken / Tenzij... / Aansprakelijke persoon / lid 2 (verhouding tot productaansprakelijkheid) / Aansprakelijkheid van de producent gaat voor / Producent niet aansprakelijk / Stelplicht en bewijslast / Uitgezonderde zaken / Aansprakelijkheid voor opstallen / Inleiding en ratio / Wat is een opstal? / Gebrek vereist/ Tenzij... / Aansprakelijke persoon / Aansprakelijkheid voor gevaarlijke stoffen / Inleidingen ratio/ Het begrip stof/ Bijzonder gevaar van ernstige aard / Gevaar in plaats van gebrek / Bekendheid/ Schade aan personen of zaken / Aansprakelijke persoon /116 XI

7 3.10 Aansprakelijkheid voor stortplaatsen / Aansprakelijkheid voor stortplaatsen / Aansprakelijkheid voor mijnbouwwerkzaamheden en bodemdaling/ Aansprakelijkheid voor mijnbouwwerkzaamheden en bodemdaling / Bevrijdende omstandigheden / Bevrijdende omstandigheden / Aansprakelijkheid voor dieren / Inleiding en grondslag der aansprakelijkheid / Door een dier aangerichte schade / De bezitter is aansprakelijk / Tenzij... / Bijzondere regels inzake de aansprakelijke persoon / Inleiding/ Medebezitters hoofdelijk aansprakelijk / Aansprakelijke persoon bij overdracht onder opschortende voorwaarde/ Uitoefening in bedrijfsverband / Hoofdelijke aansprakelijkheid van gezamenlijke exploitanten / Jeugdige leeftijd of geestelijke of lichamelijke tekortkoming / Uitbreiding van het schadebegrip / Uitbreiding van het schadebegrip /129 4 PRODUCTAANSPRAKELIJKHEID/ Inleiding/ Inleiding/ Productaansprakelijkheid in art. 6:185 e.v. / Wat is een product?/ Uitgesloten producten / In het verkeer brengen van het product / Aansprakelijkheid bij gebrekkigheid van het product / a. Gebrekkigheid en de richtlijn inzake algemene productveiligheid / Geen verwijt vereist / Bevrijdende omstandigheden / Eigen schuld van benadeelde en gedraging van een derde / De producent als aansprakelijke persoon /140 XII

8 143. Bewijslast/ Voor vergoeding in aanmerking komende schade / Verjaring en verval van het vorderingsrecht / Exoneratie niet toegestaan / Voor de benadeelde gunstiger bepalingen van Nederlands recht / De richtlijn als Europees recht / Productaansprakelijkheid op grond van art 6:162 / Inleiding/ Onrechtmatigheid en gebrek / Toerekening krachtens art. 6:162 lid 3/ Bewijslast/ Waarschuwingsplicht of product recall /148 5 AANSPRAKELIJKHEID VOOR MOTORRIJTUIGEN / Inleiding/ Hoofdlijnen van art. 185 WVW / De 100%-regel voor slachtoffers jonger dan 14 jaar/ Het overmachtverweer / Het beroep op eigen schuld: de 50%-regel / Causale verdeling en extra billijkheidscorrectie / De positie van regresnemers / Welke normen zijn van toepassing op de regresvordering? / Schade van de gemotoriseerde: reflexwerking van art. 185 WVW / Wijziging van het stelsel van verkeersaansprakelijkheid /166 6 MISLEIDENDE RECLAME EN AANSPRAKELIJKHEID VAN INTERNETPROV1DERS/ Overzicht van de regeling / Het doen van misleidende mededelingen is onrechtmatig; omkering bewijslast/ Ook omkering van de bewijslast ten aanzien van de schuld / Verbod en rectificatie / a. Aansprakelijkheid van de certificatiedienstverlener / b. Aansprakelijkheid van de internetprovider /172 7 ONRECHTMATIGE OVERHEIDSDAAD / Inleiding / Inleiding/174 XI11

9 7.2 Burgerlijke of bestuursrechter? / De bevoegdheid van de rechter en de ontvankelijkheid van eiser / Aanvullende rechtsbescherming / De betekenis van het oordeel van de bestuursrechter / De leer van de formele rechtskracht / De onrechtmatigheid van overheidshandelen / Toetsing aan alle onrechtmatigheidscriteria / De aard van het overheidshandelen / Beleidsvrijheid/ Marginale toetsing / Algemene beginselen van behoorlijk bestuur / a. Schending van mensenrechten / Onrechtmatige wetgeving / Wetgeving in materiële zin / Wetgeving in formele zin / Niet tijdige of onjuiste omzetting van EG-wetgeving / Verdragen/ Rechtspraak / Rechtspraak/ Vernietigde besluiten / Vernietigde besluiten / Strafvorderlijk optreden / Strafvorderlijk optreden / a. Toezicht/ Rechtmatige overheidsdaad: gelijkheid voor de openbare lasten / Rechtmatige overheidsdaad: gelijkheid voor de openbare lasten /194 8 ARBEIDSONGEVALLEN EN BEROEPSZIEKTEN / Inleiding/ Zorgverplichting van de werkgever / a. Beperking tot lichamelijk letsel? / Geen risico-aansprakelijkheid / Geen onmogelijke of onredelijke verplichtingen / a. Aansprakelijkheid krachtens art. 7:658 beperkt tot werkomgeving / Stelplicht en bewijslast / 204 XIV

10 191. Opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer / De aansprakelijke persoon / Exoneratie niet toegestaan / a. Goed werkgeverschap / Schade aan zaken van de werknemer / a. Schade aan niet-werknemers / SCHADEVERGOEDINGSRECHT/ Inleiding en plan van behandeling / Beginsel van volledige vergoeding / Beginsel met vele uitzonderingen / Inhoud en bereik van afd / Inhoud van afd / Bereik afd : wettelijke verplichtingen tot schadevergoeding / Schade/ Schade is niet gedefinieerd / Schade is een vermindering in een object / Vergoeding van vergeefs gemaakte kosten en verlies van een kans / a. Proportionele aansprakelijkheid / Onderscheidingen / Vermogensschade en ander nadeel / Vermogensschade: geleden verlies en gederfde winst / Personenschade, zaakschade en zuivere vermogensschade / Bereddingskosten, expertisekosten en incassokosten / Wijze van begroting / Wijze van begroting: vrijheid van de rechter / Uitgangspunt: concrete schadebegroting / Uitzondering: abstracte schadebegroting / Belang voor opeisbaarheid van de schadevergoedingsvordering / Bijzondere wijze van begroting: winstafdracht / Probleem bij de schadebegroting: toekomstige schade / Vorm van schadevergoeding / Schadevergoeding in geld of in natura / 234 XV

11 9.7 Omvang van de schadevergoeding / Inleiding/ Causaliteit: vestiging en omvang / Een (bewijs)probleem in de vestigingsfase / Van de adequatieleer naar de leer van de toerekening naar redelijkheid / Multi-factor-benadering / Deelregels van Brunner / Enkele gevallen nader beschouwd / Toerekening bij risico-aansprakelijkheid / Leiding- en kabelschades / Toerekening bij personenschade / Bijzondere omstandigheden / Invloed op schadebegroting / Voordeelstoerekening / Eigen schuld. Inleiding / Twee maatstaven: causale verdeling en billijkheidscorrectie / Causale verdeling / Billijkheidscorrectie / Eigen schuld in het verkeer / Zaak van benadeelde in de macht van een derde / Reflexwerking van bijzondere aansprakelijkheden / Bijzondere eigenschuldregels / Risico-aanvaarding is geen zelfstandig leerstuk / Schadebeperkingsplicht / Meervoudige causaliteit, alternatieve causaliteit en hoofdelijkheid / Inleiding / Meervoudige causaliteit / Alternatieve causaliteit / Het DES-arrest / Hoofdelijkheid bij aansprakelijkheid voor dezelfde schade / Aansprakelijkheid voor dezelfde schade is essentiële voorwaarde / Verhouding tussen aansprakelijke personen onderling: draagplicht / Hoofdelijke aansprakelijkheid en eigen schuld van de benadeelde / Omslag bij insolventie / Letselschade en overlijdensschade / Inleiding / Letselschade / Smartengeld / 273 XVI

12 248. In welke gevallen heeft men recht op smartengeld? / Omvang van de vergoeding / Overgang van het recht op smartengeld / Schrik-en affectieschade / De positie van derden / Verplaatste schade / Overlijdensschade / Kring van gerechtigden / Schadesoorten / Omvang van de schade / Matiging en limitering / Inleiding/ Rechterlijke matiging / Matigingsplicht / Matigingsverbod / Limitering/ Rechtvaardiging van limitering / Limitering komt tot nu toe weinig voor / DE TIJDELIJKE REGELING VERHAALSRECHTEN / Inleiding / Inhoud en achtergrond van art. 6:197 / Consequenties / Reflexwerking van art. 6:197: jurisprudentiële beperking van regres / ZAAKWAARNEM1NG/ Bronnen van verbintenis; overige verbintenissen uit de wet / Inleiding; afbakening / Plan van behandeling en literatuur / Inleiding zaakwaarneming / Grondslag / Afbakening ten opzichte van ongewenste bemoeizucht / Vereisten voor zaakwaarneming / Inleiding/ Het behartigen van andermans belang / Willens en wetens / Zonder bevoegdheid daartoe / Redelijke grond / 305 XVII

13 278. Goedkeuring door de belanghebbende / Termijn voor goedkeuring / Gevolgen zaakwaarneming / 307 ï ï.4.1 Verplichtingen van de belanghebbende j Schadevergoedingsverplichting belanghebbende / Vergoeding voor inkomstenderving / 308 /1.4.2 Verplichtingen en bevoegdheden van de zaakwaarnemer / Zorgplicht zaakwaarnemer / Vertegenwoordigingsbevoegdheid zaakwaarnemer / Voortzettingsplicht zaakwaarnemer / Rekening en verantwoording zaakwaarnemer / Opschortings- en retentierecht zaakwaarnemer / Samenloop/ Inleiding/ Zaakwaarneming en vinderschap / Zaakwaarneming en onrechtmatige daad / ONVERSCHULDIGDE BETALING / Grondslag/ Vereisten voor onverschuldigde betaling / Inleiding/ Prestatie (betaling)/ Aan wie en door wie is gepresteerd? / Zonder rechtsgrond / Gevolgen onverschuldigde betaling / Terugvordering van een onverschuldigd betaalde geldsom / Inleiding/ Koersverschil / Renteverlies / Terugvordering en ongedaanmaking / Terugvordering van een zonder rechtsgrond gegeven goed; vruchten; kosten / Onderscheid feitelijk geven tegenover overdragen / Teruggave is niet meer mogelijk / Ongedaanmaking van een prestatie van andere aard / 327 XV111

14 Bijzondere gevolgen / Inleiding/ Handelingsonbekwaamheid / Namens een ander onbevoegd ontvangen geldsom / Waardevergoeding op grond van een nietige overeenkomst / a. Faillissement en onverschuldigde betaling / Samenloop / Inleiding/ Onverschuldigde betaling en revindicatie / Onverschuldigde betaling en onrechtmatige daad / ONGERECHTVAARDIGDE VERRIJKING / Grondslag/ Vereisten voor ongerechtvaardigde verrijking / Inleiding/ Verrijking / Verarming / Causaal verband tussen verrijking en verarming; indirecte verrijking / Ongerechtvaardigd / Rechtvaardiging door een rechtshandeling / Rechtvaardiging door de wet / Aanvullende redelijkheidstoets / De vordering ex art. 6:212 als grond voor bijzondere verrijkingsacties / Gevolgen ongerechtvaardigde verrijking / Inleiding / Ontstaan van de vordering uit ongerechtvaardigde verrijking / Beperking en verval van de verrijkingsvordering / Vaststelling van de schadevergoeding / Afwikkeling van de schadevergoedingsverplichting / Samenloop/ Inleiding/ Ongerechtvaardigde verrijking en onrechtmatige daad / Ongerechtvaardigde verrijking en onverschuldigde betaling / Ongerechtvaardigde verrijking en zaakwaarneming / Ongerechtvaardigde verrijking en ongedaanmaking bij ontbinding; ongerechtvaardigde verrijking als verweer / 355 XIX

15 14 OP ART. 6:162 TE BASEREN VORDERINGEN / Inleiding / Verklaring voor recht / Rechterlijk verbod / De bevoegdheid van belangenorganisaties / a Collectieve afwikkeling massaschade / Rectificatie / VERJARING/ Inleiding / Inleiding / De korte (vijfjaar) termijn / Uitgangspunten / a. Bekendheid met schade en aansprakelijke persoon / b. Beroep op verstrijken van korte termijn onmogelijk / Schade door letsel en overlijden / c. Bijzondere regel voor schade door letsel en overlijden / De lange verjaringstermijn / De 20 jaartermijn / Uitbreiding van de termijn in verband met milieuverontreiniging, art. 6:175 en seksueel misbruik en mensenhandel / a. Beroep op verstrijken lange termijn onaanvaardbaar / Diverse onderwerpen / Onrechtmatige toestand / Rechtsvorderingen ter zake van een tekortkoming in de nakoming / Stuiting en erkenning/ Verlenging / Verval / 373 Jurisprudentieregister / 375 Wetsartikelenregister / 390 Trefwoordenregister / 396 XX