SAMENVATTING. Witteveen+Bos/Grontmij LEU36-1 MER Veiligheid Zuidelijke Randmeren definitief 2 d.d. 31 januari 2007

Transcriptie

1 SAMENVATTING inleiding Waterschap Vallei & Eem, Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht en Rijkswaterstaat IJsselmeergebied onderzoeken de mogelijkheden om de veiligheid van de binnendijkse gebieden rond de Randmeren en Eem (dijkringgebieden) op het wettelijk vereiste peil te brengen. Hiertoe wordt een m.e.r.- studie uitgevoerd 1. De studie richt zich op het realiseren van de wettelijk vereiste veiligheid van dijkring 45. De veiligheid van de dijkringen 44 en 46 en van de buitendijkse gebieden valt buiten de scope van het onderzoek. veiligheidsprobleem De veiligheidsproblemen van Waterschap Vallei & Eem hebben betrekking op ongeveer 24 kilometer dijk. Dit is gebleken uit de uitgevoerde veiligheidstoets die Waterschap Vallei & Eem in 2006 heeft laten uitvoeren op de dijken langs de Randmeren en de Eem. De dijken van dijkringgebied 45 voldoen vooral niet op stabiliteit en piping 2. Ook de hoogte van de dijken is ontoereikend. De Randmeerdijken in het beheersgebied van het Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht (dijkring 44) en de Wakkerendijk (dijkring 46) voldoen wel aan de wettelijke veiligheidsnorm. De veiligheidsproblemen met de dijken zijn minder groot dan op grond van de resultaten uit een eerdere veiligheidstoets ( 2e toetsronde ) werd aangenomen. Door verbetering van de rekenmethode ten opzichte van 2001 zijn de waterstanden, die gebruikt worden voor het toetsen van de dijken, nauwkeuriger te bepalen. trechtering van alternatieven en maatregelen In dit MER worden twee oplossingsrichtingen beschouwd: - oplossingsrichting 1: alleen dijkverbetering; - oplossingsrichting 2: een beweegbare waterkering met aanvullende dijkverbetering. Voor een beweegbare kering zijn drie locaties onderzocht: een kering bij de Hollandse Brug (Muiderberg), bij de Stichtse Brug (Huizen) of in de monding van de Eem. Het oplossend vermogen 3 van de in de startnotitie aangedragen aanvullende maatregelen is eveneens beschouwd: - aanleg van eilandjes tussen Flevoland en Noord-Holland (voor de kust van Almere); - aanleg van een weerstandsgeul; - aflaten van water naar de Oostelijke Randmeren door het openzetten van de Nijkerkersluis. Tot slot is gekeken naar het oplossend vermogen van enkele maatregelen die in de inspraakprocedure op de startnotitie-m.e.r. zijn ingebracht: - grootschalige aanleg vooroevers Markermeer; - aanleg eiland tussen Flevoland en Noord-Holland; - compartimentering door middel van een dam tussen Flevoland en Noord-Holland. De aanleg van eilanden bij Almere en het openzetten van de Nijkerkersluis blijken geen significante vermindering van de waterstanden te geven en worden daarom niet verder uitgewerkt in het MER. Hetzelfde geldt voor de door de insprekers aangedragen maatregelen Zoals gebruikelijk wordt in deze nota de afkorting m.e.r. gebruikt als de gehele procedure van milieueffectrapportage wordt bedoeld. Het resultaat van de studie, het milieueffectrapport, wordt afgekort tot MER. Piping: als gevolg van een waterstandsverschil stroomt er water door een dijk, waarbij gronddeeltjes worden meegevoerd. Oplossend vermogen: de mate waarin het alternatief bijdraagt aan de veiligheid tegen overstromen. LEU36-1 MER Veiligheid Zuidelijke Randmeren definitief 2 d.d. 31 januari 2007 I

2 Op basis van het trechterproces zijn naast oplossingsrichting 1 dijkverbetering drie alternatieven met keermiddelen nader beschouwd: - keermiddel bij Stichtse Brug in combinatie met weerstandsgeul bij Hollandse Brug; - keermiddel bij Hollandse Brug in combinatie met een weerstandsgeul bij de Stichtse Brug; - keermiddel bij Eemmond in combinatie met weerstandsgeulen bij Hollandse Brug en Stichtse Brug. In totaal worden in dit MER fase 1 dus twee oplossingsrichtingen en vier alternatieven in beschouwing genomen. m.e.r.-procedure Omdat de dijkverbetering in beide oplossingsrichtingen betrekking heeft op een traject langer dan 5 kilometer, moet de procedure voor de milieueffectrapportage (m.e.r.) 4 worden gevolgd. Dit betekent dat een milieueffectrapport (MER) 5 moet worden opgesteld. Het opstellen van het MER gebeurt in twee fasen. Voorliggend rapport bevat de uitkomsten van de eerste fase van het MER. Op basis hiervan zal een oplossing (voorkeursalternatief) worden gekozen voor het bereiken van de vereiste veiligheid. Dit voorkeursalternatief zal in fase 2 in detail uitgewerkt worden in de vorm van een dijkverbeteringsplan, zoals bedoeld in de Wet op de Waterkering. Waterschap Vallei & Eem, Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht en Rijkswaterstaat IJsselmeergebied treden vooralsnog in deze m.e.r.-procedure op als initiatiefnemers. Waterschap Vallei & Eem treedt op als coördinerend initiatiefnemer. Gedeputeerde Staten van de provincies Gelderland, Flevoland, Noord-Holland en Utrecht zijn bevoegd gezag. De provincie Utrecht treedt op verzoek op als coördinerende instantie. Indien dijkverbetering als voorkeursalternatief wordt gekozen, is in fase 2 alleen Waterschap Vallei & Eem nog initiatiefnemer. De provincies Utrecht en Gelderland zijn in dat geval bevoegd gezag. globale uitwerking van de geselecteerde alternatieven Oplossingsrichting 1 dijkverbetering omvat de verbetering van 24 kilometer primaire waterkering. Daarbij gaat het vooral om het vergroten van de stabiliteit, het aanpassen van de hoogte van de keringen en het voorkomen van piping. Door toepassing van een keermiddel behoeft een kortere lengte dijk te worden verbeterd. In het alternatief met een keermiddel bij de Hollandse en Stichtse Brug bedraagt de totale lengte van de te verbeteren dijksecties bijna 20 km. De te nemen verbetermaatregelen in de alternatieven met een keermiddel bij de Hollandse of Stichtse Brug zijn bovendien minder ingrijpend (stabiliteit) dan de verbetermaatregelen die bij uitvoering van oplossingsrichting 1 benodigd zijn. In het bijzonder geldt dat door aanleg van een kering bij de Hollandse of Stichtse Brug in combinatie met een weerstandsgeul: verdwijnt het stabiliteitsprobleem aan het buitentalud van de dijk langs het Nijkerkernauw, hierdoor is geen versterking meer nodig over 1,3 km; behoeven enkele honderden meters dijk in Bunschoten bij de Oostmaat niet te worden verbeterd aan de taludstabiliteit; verdwijnen de problemen met de kruinhoogte en buitenwaartse stabiliteit over een lengte van ongeveer 1,9 km dijk langs de polder Bekaaide Maat in Eemdijk; behoeft circa 1 km dijk bij Eembrugge niet meer te worden aangepast in de kruinhoogte, de buitenwaartse stabiliteit en wat betreft pipinggevaar; reduceert de lengte van de benodigde dijkversterking aan de Eemlandse dijk met 0,6 km. Ingeval van de aanleg van een keermiddel in de Eemmonding moet nog circa 24 kilometer lichte dijkverbetering plaatsvinden. Bovendien moet over een traject van 5 kilometer een waterkering opnieuw worden aangelegd c.q. worden aangepast. 4 5 M.e.r. heeft betrekking op de procedure voor de milieueffectrapportage. MER heeft betrekking op het milieurapport. II

3 (milieu)effecten Met behulp van de globale ontwerpen, zijn in hoofdstuk 6 tot en met 10 de effecten van de beide oplossingsrichtingen op landschap, cultuurhistorie en archeologie, natuur, bodem en water en ruimtegebruik in beeld gebracht en beoordeeld. De uitkomsten worden hieronder samengevat. landschappelijke waarden Door dijkverbetering wordt het karakteristieke landschap aangetast. Met name het karakter van de oude dijkjes gaat verdwijnen en de dijken zullen meer op elkaar gaan lijken. Dit geldt in iets sterkere mate voor oplossingsrichting 1 dijkverbetering dan voor oplossingsrichting 2 keermiddel in combinatie met dijkverbetering, omdat in oplossingsrichting 1 de benodigde dijkverbeteringsmaatregelen omvangrijker zijn. De aanleg van een beweegbaar keermiddel betekent echter een beperkte visuele aantasting van het openwater. cultuurhistorische en archeologische waarden Vanwege de grotere lengte aan dijkverbetering in oplossingsrichting 1 dijkverbetering worden meer cultuurhistorische elementen en -patronen bedreigd dan in oplossingsrichting 2 keermiddel in combinatie met dijkverbetering. De nadelige effecten op de aanwezige cultuurhistorische waarden zijn echter relatief makkelijk te voorkomen door het treffen van mitigerende maatregelen. De gevolgen van beide oplossingsrichtingen voor de archeologische waarden in het gebied zijn niet onderscheidend. natuur De gevolgen voor natuur zijn niet onderscheidend voor beide oplossingsrichtingen. De extra kilometers dijkverbetering in oplossingsrichting 1 wegen op tegen de effecten van de aanleg van een keermiddel (ervan uitgaande dat de activiteiten zoveel mogelijk buiten het broedseizoen worden uitgevoerd). bodem en water Alleen dijkverbetering heeft een gunstiger effect op bodem en water dan een keermiddel in combinatie met dijkverbetering. Dit is het gevolg van de negatieve gevolgen voor de waterkwaliteit, de verminderde uitwisseling van oppervlaktewater tussen de Randmeren Met name een keermiddel bij de Hollandse brug heeft een negatief effect op waterkwaliteit. ruimtegebruik Alleen dijkverbetering scoort beter op het thema ruimtegebruik dan een beweegbaar keermiddel en beperkte dijkverbetering. Een keermiddel heeft nadelige gevolgen voor scheepvaart. Tevens leidt een keermiddel tot opstuwingseffecten voor het keermiddel hetgeen in het geval van een keermiddel bij de Hollandse of Stichtse Brug leidt tot een verhoogd veiligheidsrisico in de bebouwde buitendijkse gebieden (Huizen, Blaricum en Muiden) en een overschrijding van de wettelijke veiligheidsnorm voor de primaire waterkeringen bij IJburg. De aanleg van een keermiddel ter plaatse van de Eemmonding levert juist problemen op voor delen van de Eemvallei, doordat delen van de Eemvallei vaker onder water komen te staan kosten In hoofdstuk 11 van het MER zijn de globale aanlegkosten van de beschouwde alternatievenbepaald. Tabel 0.1 geeft een overzicht. III

4 Tabel 0.1. Kosten van alternatieven in miljoenen EUR (inclusief 19 % omzetbelasting) alt dijkverbetering alt Hollandse Brug alt Stichtse Brug alt Eemmond dijkverbetering 15,1 8,2 8,2 11,9 keermiddel n.v.t ,2 weerstandsgeul n.v.t. 6, ,9 totaal 15,1 47,7 47,7 52,7 De tabel toont dat het alternatief dijkverbetering qua kosten als gunstigste oplossing naar voren komt. De kosten van deze oplossing bedragen circa 15 miljoen EUR, hetgeen ruim 32 miljoen EUR minder is dan de kosten van het verbindend keermiddel met weerstandsgeul en aanvullende dijkverbetering bij de Hollandse of de Stichtse Brug (kosten 47,7 miljoen EUR, inclusief omzetbelasting) en bijna 37 miljoen EUR goedkoper dan de aanleg van een verbindend keermiddel in de Eemmonding in combinatie met weerstandsgeulen en aanvullende dijkverbetering (kosten circa 52,7 miljoen EUR, inclusief omzetbelasting). vergelijking alternatieven en aanzet MMA en VKA De vergelijking van alternatieven vindt plaats in drie stappen, waarbij de alternatieven beoordeeld worden op de thema s - landschap, cultuurhistorie, archeologie, natuur, bodem en water en ruimtegebruik (hoofdstuk 6 tot en met 10); - doelbereik (hoofdstuk 5); - kosten (hoofdstuk 11). Deze beoordelingen hebben samen geleid tot een aanzet voor het MMA (meest milieuvriendelijke alternatief) en VKA (voorkeursalternatief). Vergelijking alternatieven op milieuaspecten Onderstaande tabel geeft een totaalscore per thema. De scores in de tabel zijn gemaakt ten opzichte van het nulalternatief (huidige situatie en autonome ontwikkelingen), waarbij + staat voor een verbetering, 0 staat voor geen of nagenoeg geen verandering en staat voor een negatief effect. Tabel 0.2. Vergelijking van de alternatieven o.g.v. (milieu)aspecten (totaalscore per thema) aspect oplossingsrichting 1 dijkverbetering oplossingsrichting 2 keermiddel met dijkverbetering Hollandse Brug Stichtse Brug Eemmonding landschappelijke waarden - -/0 -/0 -/0 cultuurhistorische waarden - -/0 -/0 -/0 archeologische waarden natuur -/0 -/0 -/0 -/0 bodem en water ruimtegebruik 0/ Aanzet voor MMA Het meest milieuvriendelijk alternatief (MMA) is het alternatief dat is gericht op uitvoering van de best bestaande mogelijkheden ter bescherming en/of ter verbetering van het milieu. In dit alternatief worden de nadelige gevolgen voor het milieu zoveel mogelijk voorkomen of beperkt. Ook kan het MMA leiden tot een meerwaarde, bijvoorbeeld door overcompensatie van milieuverliezen. Het MMA dient wèl een realistisch alternatief te zijn, waarmee aan de doelstellingen van het project kan worden voldaan. Het MMA kan volgens een passieve en actieve methode worden bepaald. In de Richtlijnen voor deze MER wordt in dit verband gesproken over een conserverende, respectievelijk een ontwikkelende gedachtelijn. Bij de conserverende gedachtelijn wordt het alternatief dat op de milieuthema s het beste IV

5 scoort aangevuld met mitigerende maatregelen en dan bestempeld als het MMA. In de ontwikkelende gedachtelijn wordt actief ingespeeld op ontwikkelingen die reeds gaande of geprogrammeerd zijn. In deze MER wordt een ontwikkelende benadering gevolgd. Uit de analyse blijkt een eenduidige keuze voor één van de alternatieven als vertrekpunt voor het MMA niet mogelijk: oplossingsrichting 1 (dijkverbetering) scoort beter vanuit de milieuthema s bodem en water en ruimtegebruik, terwijl oplossingsrichting 2 (beweegbaar keermiddel met beperkte dijkverbetering) beter scoort vanuit de milieuthema s landschap en cultuurhistorie. De effecten op de overige milieuthema s (natuur en archeologie) zijn gelijk voor beide oplossingsrichtingen. Wel kan worden gesteld dat alleen dijkverbetering grootschaliger ingrepen omhelst dan de combinatie van een kering met beperkte dijkverbetering. Hierdoor biedt oplossingsrichting 1 meer mogelijkheden voor de versterking van aanwezige natuur-, landschappelijke-, cultuurhistorische en recreatieve waarden en sluit zodoende beter aan bij een ontwikkelende gedachtenlijn van de verbetermaatregelen in MER fase 2. In MER fase 2 wordt derhalve een actieve benadering van het MMA gevolgd. Voor wat betreft de nadelen van dijkverbeteringsmaatregelen op aanwezige waarden in en langs de dijk geldt dat deze grotendeels verzacht kunnen worden door het ontwerpen van uitgekiende oplossingen in MER fase 2. Dat wil zeggen dat voor knelpunten (zoals een waardevol wiel of bij woningen), een ontwerp wordt gemaakt dat recht doet aan de aanwezige waardevolle elementen, door dit knelpunt zoveel mogelijk te sparen, elders te compenseren of zo mogelijk te versterken. Bij woningen moet een ontwerp worden gemaakt dat rekening houdt met de bereikbaarheid en bewoonbaarheid. Voor het behoud van cultuurhistorische objecten (bijvoorbeeld het Werk aan de Krachtwijk) kan een talud aanpassing in verband met stabiliteitsproblemen betekenen, dat een damwandconstructie moet worden toegepast om de bestaande vorm van de waterkering zoveel mogelijk te behouden. Vergelijking op doelbereik en kosten Tabel 0.3 geeft een totaalscore van het doelbereik en de kosten van de beschouwde alternatieven. Tabel 0.3. Vergelijking van de alternatieven o.g.v. doelbereik en kosten oplossingsrichting 1 dijkverbetering oplossingsrichting 2 keermiddel met dijkverbetering Hollandse Brug Stichtse Brug Eemmonding Doelbereik Bescherming tegen overstroming Toekomstvastheid Beheer en onderhoud Kosten incl. omzetbelasting 15,1 miljoen EUR 47,7 miljoen EUR 47,7 miljoen EUR 52,7 miljoen EUR De aspecten uit Tabel 0.3 worden afzonderlijk toegelicht: bescherming tegen overstroming; Beide oplossingsrichtingen (dijkverbetering en keermiddel met dijkverbetering) bieden de wettelijke bescherming tegen overstroming met een kans met 1/1.250 per jaar. Nadeel van een kering bij de Hollandse Brug of Stichtse Brug is dat deze kan leiden tot opstuwing op het IJmeer en/of Gooimeer, met als gevolg: een toename van de overstromingsfrequentie van de aangrenzende buitendijkse gebieden. Een kering bij de Eemmond heeft als nadeel dat deze leidt tot het frequenter inunderen van een aantal buitendijkse gebieden in de Eemvallei. toekomstvastheid; Alleen dijkverbetering (oplossingsrichting 1) scoort goed op het aspect toekomstvastheid. Dit alternatief biedt in vergelijking met een keermiddel relatief goede mogelijkheden om te anticiperen op toekomstige ontwikkelingen en onzekerheden, zodat de maatregel tijdens de geplande levensduur goed blijft functioneren zonder dat ingrijpende en kostbare aanpassingen noodzakelijk zijn. V

6 beheer en onderhoud; Het alternatief dijkverbetering scoort goed op het aspectbeheer en onderhoud. De beheer- en onderhoudsituatie in geval van dijkverbetering is minder complex en onduidelijk dan van een beweegbaar keermiddel, waarvan zowel het functioneren als de effecten regio-overstijgend zijn. Bovendien betekent een alternatief met een beweegbaar keermiddel en aanvullende dijkverbetering een extra beheerstaak ten opzichte van een alternatief met alleen dijkverbetering. kosten Alleen dijkverbetering is de meest gunstigste oplossing ten aanzien van kosten. De kosten van deze oplossing bedragen circa 15 miljoen EUR, hetgeen ruim EUR 32 miljoen minder is dan de aanleg van een verbindend keermiddel bij de Hollandse of Stichtse Brug met een weerstandsgeul en aanvullende dijkverbetering en ruim 37 miljoen EUR goedkoper dan een keermiddel in de Eemmonding met weerstandsgeulen en aanvullende dijkverbetering. Conclusie en aanzet VKA Op basis van de beschreven vergelijking op milieuaspecten mag worden geconcludeerd dat vanuit landschap en cultuur een voorkeur bestaat voor het alternatief met een beweegbaar keermiddel (oplossingsrichting 2). Het keermiddel in combinatie met aanvullende dijkverbetering zorgt ervoor dat op korte termijn de veiligheid van dijkring 45 geborgd wordt en bovendien een groot buitendijks gebied beschermd wordt (Eemvallei). Op de langere termijn wordt echter een stijging van het meerpeil verwacht, waardoor dit alternatief niet voldoende bescherming tegen overstroming van de Eemvallei biedt. Vanuit bodem en water en ruimtegebruik gaat de voorkeur uit naar oplossingsrichting 1 dijkverbetering. Oplossingsrichting 1 (dijkverbetering) draagt het meest bij aan de projectdoelen (met name toekomstvastheid en beheerbaarheid van de waterkering). Ook qua kosten komt dijkverbetering als gunstigste oplossing naar voren. De kosten van deze oplossingsrichting bedragen ruim 15 miljoen EUR, hetgeen ruim 32 miljoen EUR goedkoper is dan de kosten van het verbindend keermiddel bij de Hollandse of Stichtse Brug met weerstandgeul en aanvullende dijkverbetering (kosten ruim 47 miljoen EUR) en bijna 37 miljoen EUR goedkoper dan een keermiddel in de Eemmonding met weerstandsgeulen en aanvullende dijkverbetering (kosten ruim 52 miljoen EUR). Geadviseerd wordt om fase 2 van deze MER te baseren op oplossingsrichting 1 dijkverbetering. Er zijn geen leemten in kennis geconstateerd die het nemen van een goed overwogen besluit in de weg staan. VI