Didactische competentie

Transcriptie

1

2 Didactische competentie Praktijkinitiatie Jos Jonckers 0475/

3 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Woord vooraf Competenties en attitudes 1 1 Competenties vanuit het opleidingsprofiel 1 2 Basisdoelen op basis van de competenties 1 3 Attitudes 2 Van voorbereiding tot uitvoering 3 1 Een bedenking 3 2 Lesvoorbereidingen 3 3 Belangrijke elementen van een lesvoorbereiding Situering in het leerplan Beginsituatie Didactisch materiaal Leermateriaal Ander didactisch materiaal Doelstellingen Hoofddoelstelling Lesdoelstellingen Drie categorieën van doelstellingen Formulering van doelstellingen Lesfasen Motivatiefase Leerfase Controlefase Timing Didactische werkvormen Omschrijving lesverloop Leerlingenactiviteit Media / Didactisch materiaal 10 Didactische competentie Praktijkinitatie i

4 Inhoudsopgave 4 Enkele gouden tips i.v.m. lessen voorbereiden Didactische principes Algemene vuistregels: Wat de inhoud betreft Wat het didactisch materiaal betreft 11 5 Een les geven Algemene tips De leerkracht zelf Vragen stellen Gebruiken van (eigen) leermateriaal tijdens het lesgeven 14 Omschrijving van de opdrachten 15 1 Algemene informatie 15 2 Praktische afspraken 15 3 Aan het einde van de rit 16 Bijlagen Didactische competentie Praktijkinitatie ii

5 Woord vooraf Deze notities worden gebruikt in de cursus Didactische competentie - praktijkinitiatie van de Specifieke Leraren Opleiding (S.L.O.) (module E3). We veronderstellen dat de cursisten de eenheid Didactische competentie - algemeen (module E1) of Didactische competentie algemeen verkort (module E2) met succes beëindigd hebben wanneer ze starten met de module Didactische competentie - praktijkinitiatie. Dit is logisch vermits principes en begrippen die in het vak Didactische competentie - algemeen besproken worden, nodig zijn om de didactische oefeningen tot een goed einde te brengen. De eenheid Didactische competentie praktijkinitiatie, die we in deze cursustekst Praktijkinitiatie zullen noemen, heeft tot doel via een aantal in tijd beperkte oefenmomenten, doelgerichte leer- en ontwikkelingsprocessen voor te bereiden en uit te voeren. Meer bepaald streven we volgende doelstellingen na: De gebruikte media en werkvormen kunnen voorbereiden, technisch beheersen en functioneel aanwenden rekening houdend met de didactische principes. Leerdoelen formuleren en correcte leerinhouden selecteren, rekening houdend met de vooropgestelde beginsituatie. Een product- en procesevaluatie kunnen uitvoeren. Een didactisch verbaal en non-verbaal gedrag kunnen aanwenden. De klasgroep waarin u de eenheid Praktijkinitiatie volgt zal een zekere mate van verscheidenheid in vooropleiding en onderwijservaring vertonen. Dit wordt zo goed mogelijk opgevangen door een eerder algemeen didactische bespreking van het lesgebeuren. Veel succes! Jos Jonckers aug. 2008

6 Competenties en attitudes 1 Competenties vanuit het opleidingsprofiel De overheid heeft voor de S.L.O. minimale doelstellingen en leerinhouden vastgelegd. Voor de module Didactische competentie - praktijkinitiatie levert dit de volgende lijst van kerncompetenties op: doelstellingen kiezen en formuleren leerinhouden / leerervaringen selecteren leerinhouden / leerervaringen structureren en vertalen in opdrachten een aangepaste methodische aanpak en groeperingsvormen bepalen in teamverband leermiddelen kiezen en aanpassen een adequate leeromgeving realiseren observatie / evaluatie voorbereiden proces en product evalueren domeinspecifieke kennis en vaardigheden beheersen, verbreden en verdiepen de verworven domeinspecifieke kennis en vaardigheid aanwenden Daarnaast vinden we in de modulefiche van Didactische competentie praktijkinitiatie ook nog de volgende gerelateerde competenties: de beginsituatie van de leerlingen en de leerlingengroep achterhalen vernieuwende elementen aanwenden en aanbrengen het eigen functioneren bevragen en bijsturen de eigen pedagogisch-didactische opdracht en aanpak in teamverband bespreekbaar maken 2 Basisdoelen op basis van de competenties Meer concreet vertalen deze competenties zich in de volgende doelstellingen voor de module Didactische competentie - praktijkinitiatie: de gebruikte media en werkvormen kunnen voorbereiden, technisch beheersen en functioneel aanwenden rekening houdend met de didactische principes Didactische competentie - Praktijkinitiatie 1

7 Competenties en attitudes leerdoelen formuleren en correcte leerinhouden selecteren, rekening houdend met de vooropgestelde beginsituatie een product- en procesevaluatie kunnen uitvoeren een didactisch verbaal en non-verbaal gedrag kunnen aanwenden 3 Attitudes Volgende attitudes worden in deze opleiding erg belangrijk geacht. Als toekomstige leerkracht is het dan ook essentieel u de volgende attitudes eigen te maken en hierin verder te evolueren. beslissingsvermogen (durven een standpunt in te nemen of tot een handeling over te gaan, en er ook verantwoordelijkheid voor opnemen) relationele gerichtheid in zijn contact met anderen (kenmerken van echtheid, aanvaarding, empathie en respect tonen) kritische ingesteldheid (bereid zijn zichzelf en zijn omgeving in vraag te stellen, de waarde van een bewering of een feit, de wenselijkheid en haalbaarheid van een vooropgesteld doel te verifiëren, alvorens een stelling in te nemen) leergierigheid (actief zoeken naar situaties om zijn competentie te verbreden en te verdiepen) organisatievermogen (erop gericht zijn de taken zodanig te plannen, te coördineren en te delegeren, dat het beoogde doel op een efficiënte manier bereikt kan worden) zin voor samenwerking (bereid zijn om gemeenschappelijk aan eenzelfde taak te werken) verantwoordelijkheidszin (zich verantwoordelijk voelen voor de school als geheel en zich engageren om een positieve ontwikkeling van de lerende te bevorderen) creatieve gerichtheid (erop gericht zijn om uit diverse situaties en informatiebronnen ideeën te genereren en deze op een originele manier gestalte te geven in een ontwikkelingsaanbod voor de lerende) flexibiliteit (bereid zijn zich aan te passen aan wijzigende omstandigheden, o.m. middelen, doelen, mensen en procedures) gerichtheid op adequaat en correct taalgebruik en communicatie (in de mondelinge en schriftelijke communicatie met lerenden, ouders, leden van het schoolteam en externen, erop gericht zijn een adequaat en correct taalgebruik te hanteren en aandacht te hebben voor het belang van non-verbale communicatie Didactische competentie - Praktijkinitiatie 2

8 Van voorbereiding tot uitvoering 1 Een bedenking Een les voorbereiden is, in tegenstelling met wat sommigen beweren, best wel een zinvolle bezigheid. Het is het moment waarop nagedacht wordt over de komende lesuitvoering. Het vertalen van de eigen kennis naar een didactische context ( Hoe breng ik de leerstof zo goed mogelijk over op de leerlingen? ) gebeurt niet vanzelf. Daar moet over nagedacht worden. Dit geldt, uiteraard, voor de beginnende leerkracht maar ook voor zijn ervaren collega, al zal het bij deze laatste groep wel vlotter gebeuren. Oefening baart kunst! Een lesvoorbereiding is de schriftelijke neerslag van dat denkproces 1. 2 Lesvoorbereidingen Een lesvoorbereiding omvat de volgende documenten: een volledig ingevuld (getypt) lesvoorbereidingsformulier (zie volgende blz.) 2 leermateriaal (uit handboek en/of zelf samengesteld) En indien van toepassing: een bordschema kopieën van transparanten hand-outs van een PowerPoint-presentatie een werkontleding (= stappenplan) eventueel een werktekening al dan niet aangevuld met een materiaalstaat een evaluatieblad Voorbeelden van lesvoorbereidingen vindt u in de bijlagen. 1 Het opstellen van een lesvoorbereiding hebben jullie ongetwijfeld uitgebreid besproken en ingeoefend in de module Didactische competentie algemeen. We verwijzen u dan ook graag naar het handboek 'Leren en onderwijzen' (geschreven door R. Standaert en F. Troch uitgegeven door Acco Leuven) voor meer details. 2 Het sjabloon van het lesvoorbereidingsformulier wordt u elektronisch ter beschikking gesteld. Stuur hiervoor een e- mail naar één van de docenten ( adressen op eerste cursusblad). Didactische competentie - Praktijkinitiatie 3

9 Van voorbereiding tot uitvoering 3 Belangrijke elementen van een lesvoorbereiding Zonder in extenso te gaan, overlopen we de voornaamste items die op het lesvoorbereidingsformulier terug te vinden zijn. Voor een volledige en expliciete uitleg over het formulier verwijzen we naar de module Didactische competentie algemeen. 3.1 Situering in het leerplan Het leerplan is een basisdocument bij de lesvoorbereiding. Het geeft aan welke leerstof of handelingen de leerlingen moeten verwerven gedurende het schooljaar. Dit leerplan (en niet het handboek!) is de leidraad op basis waarvan de leerkracht zijn/haar lessen moet voorbereiden. Elk leerplan omschrijft: de beginsituatie van de leerlingen (veronderstelde voorkennis) de doelstellingen die moeten bereikt worden de leerinhouden methodologische wenken (werkvormen, media, ) een bibliografie Op het internet kunt u bepaalde leerplannen terugvinden ( ). U kunt ook contact opnemen met een school en daar een leerplan opvragen. Op die manier kunt u reeds een eerste contact leggen met een eventuele stageschool. Welke leerplannen op een school worden gevolgd, wordt vrij door de inrichtende macht bepaald. 3.2 Beginsituatie De beginsituatie verwijst naar alle kennis, vaardigheden en houdingen die de leerlingen moeten bezitten om de les te kunnen volgen. Het omvat dus de nodige voorkennis van de leerstof. Op welke leerstof ga je verder bouwen? Soms kan het handig zijn hier ook o.a. specifieke organisatorische zaken te noteren zoals bijv. de voortaak die de leerlingen hebben moeten uitvoeren, materiaal dat de leerlingen moeten meebrengen,... Dit maakt dat u als leerkracht goed weet in welke omstandigheden de les gegeven zal worden en wie u voor u krijgt (wat kennen en kunnen zij). Didactische competentie - Praktijkinitiatie 4

10 Van voorbereiding tot uitvoering 3.3 Didactisch materiaal Leermateriaal Een leerling heeft recht op goed gestructureerd, inhoudelijk correct en gebruiksvriendelijk leermateriaal dat uitnodigt tot actieve deelname. Een goed handboek, vaak in samenspraak met vakcollega s gekozen, kan voldoen aan die vereisten. Bij gebrek daaraan moet men bij het samenstellen van het leermateriaal bovengenoemde eigenschappen zoveel mogelijk nastreven. Leerlingen enkel laten noteren moet vermeden worden. In bepaalde gevallen zal men genoodzaakt zijn hier en daar losse bladen toe te voegen. De leerkracht moet erop letten dat de leerlingen dan duidelijk weten waar deze bladen bijhoren en hoe ze moeten gerangschikt worden. Het toevoegen van dergelijke bladen aan een handboek moet tot een minimum beperkt worden. Wanneer u zelf leermateriaal moet samenstellen, denk dan aan de volgende zaken: Het leermateriaal dient teksttoegankelijk te zijn. Dit betekent dat een tekst verstaanbaar en begrijpelijk (cognitief) is en tevens motiveert tot lezen (affectief). Houd rekening met volgende aandachtspunten (los van de inhoud): eenvoud, structuur, bondigheid en levendigheid. Eenvoud krijgt men door korte, eenvoudige zinnen te bouwen met gebruikelijke woorden. De vaktermen worden verklaard. Het taalgebruik is concreet en aanschouwelijk. Structuur geeft aan in welke mate de informatie op een overzichtelijke en geordende manier wordt aangeboden. Men onderscheidt de innerlijke en de uiterlijke structuur. Met de innerlijke structuur verwijst men naar de zinvolle volgorde, de logische samenhang. De uiterlijke structuur zien we in de indeling in alinea s, tussentitels en onderstrepingen. Bondigheid wordt gemeten aan het aantal woorden dat gebruikt wordt om bepaalde informatie over te dragen. Een tekst is bondig als die zich beperkt tot de hoofdzaken of als elk woord noodzakelijk is om de boodschap door te geven. Levendigheid duidt aan in welke mate de tekst affectief aanspreekt. Is de tekst interessant, vol afwisseling, persoonlijk? Om een tekst begrijpelijk te maken moet men dus in de eerste plaats zorgen voor een eenvoudige formulering en een duidelijke innerlijke en uiterlijke structuur. De tekst mag daarbij niet te bondig zijn, maar veel uitweidingen zijn evenmin gewenst. Een al te levendige tekst kan soms het begrijpen belemmeren. Didactische competentie - Praktijkinitiatie 5

11 Van voorbereiding tot uitvoering Ander didactisch materiaal Som in het vakje didactisch materiaal op welk materiaal u mee naar de klas moet nemen. Bijv: overheadprojector, magneten, tijdschrift, grote prenten, 3.4 Doelstellingen Vooraleer onze eigen kennis in een lesvorm te gieten, is het zinvol om stil te staan bij de vragen: Wat wil ik met deze les bereiken bij mijn leerlingen? Wat moeten zij van mijn les overhouden en op welke manier moeten zij die kennis bezitten? Moeten zij bepaalde zaken kunnen herkennen, reproduceren, met eigen woorden weergeven, toepassen, uitvoeren,?" Het is dus niet alleen van belang wat er gekend moet zijn, maar ook de manier waarop iets gekend moet zijn, is het overdenken waard Hoofddoelstelling Lesdoelstellingen We onderscheiden twee soorten doelstellingen die aangegeven worden op een lesvoorbereiding: Hoofddoelstelling De hoofddoelstelling is algemener van aard en geeft aan wat een leerling geleerd moet hebben na de les. Zij overspant bijgevolg een grotere hoeveelheid leerstof dan de lesdoelstellingen. De hoofddoelstelling vormt het uitgangspunt voor het opstellen van de lesdoelstellingen. Lesdoelstellingen De lesdoelstellingen zijn de concretisering van de hoofddoelstelling. Deze doelstellingen situeren zich op het niveau van een fase van de lesvoorbereiding. Zij moeten dus gerealiseerd kunnen worden tijdens een gedeelte van de les. Bijgevolg bevat een les in principe meerdere lesdoelstellingen Drie categorieën van doelstellingen We onderscheiden drie categorieën van doelstellingen: De cognitieve doelstellingen die verwijzen naar het kennen van de leerlingen. De psychomotorische doelstellingen die verwijzen naar het kunnen van de leerlingen. (vaardigheden) De affectieve doelstellingen die over na te streven houdingen en waarden bij de leerling gaan. Verlies deze categorie van doelstellingen niet uit het oog! Didactische competentie - Praktijkinitiatie 6

12 Van voorbereiding tot uitvoering Formulering van doelstellingen Enkele richtlijnen: Doelstellingen worden vanuit het perspectief van de leerlingen en in de infinitief geformuleerd. (De leerlingen kunnen ) Doelstellingen bevatten een waarneembare handeling. Te vermijden werkwoorden zijn: begrijpen, kennen, weten, inzien, De leerlingen kunnen de definitie geven van de wet van Archimedes. De leerlingen kennen de wet van Archimedes. Doelstellingen verwijzen naar een concrete inhoud. De leerlingen kunnen de microscoop gebruiken bij het zoeken naar de celstructuur van tomatenmoes. De leerlingen kunnen de microscoop hanteren. De leerlingen kunnen de intrest berekenen over een termijn van 5 jaar van vreemde valuta. De leerlingen kunnen oefeningen op de intrestberekening maken. Doelstellingen zijn enkelvoudig. Ze bevatten één handeling per doelstelling. Eventueel kan nog aan een doelstelling worden toegevoegd: 3.5 Lesfasen hulpmiddelen of voorwaarden voor het realiseren van de doelstelling De leerlingen kunnen een volksliedje zingen onder begeleiding van een piano. De leerlingen kunnen de ademhalingsorganen van de luchtwegen benoemen aan de hand van een tekening van het ademhalingsstelsel. de minimumprestatie De leerlingen kunnen minstens 1 kilometer hardlopen. De leerlingen kunnen alle nieuw geleerde woorden correct spellen. Een les wordt opgedeeld in lesfasen. Chronologisch onderscheiden we in elke les de volgende lesfasen: Motivatiefase Leerfase Controlefase Didactische competentie - Praktijkinitiatie 7

13 Van voorbereiding tot uitvoering Motivatiefase Meestal treffen we in de motivatiefase de volgende onderdelen aan: Leerfase motiveren van de leerlingen (noteer op welke manier u belangstelling gaat wekken voor de les) onderwerp en bedoeling van de les aangeven (agenda invullen!!!) beginsituatie bepalen en/of gelijkstellen Na de motivatiefase, volgen een aantal leerfasen. Elke leerfase bevat een afgerond stukje leerstof. Een leerfase op zich bestaat uit volgende onderdelen: informatieverwerving: Dit is de instructiefase; het aanbieden van nieuwe leerstof. informatieverwerking: De leerstof wordt ingeoefend en/of toegepast. De bedoeling is een betere beklijving van de leerstof te bekomen (bijv. het zoeken van voorbeelden, oefeningen maken, ) evaluatie: Nagaan of de leerlingen de leerstof op de juiste manier verwerken. De bedoeling is snelle bijsturing van het leerproces mogelijk maken. (bijv. verbeteren van de oefeningen, individuele begeleiding tijdens de oefeningen, ) Deze cyclus van informatieverwerving, -verwerking en evaluatie wordt een aantal keer herhaald, lesfase na lesfase Controlefase Op het einde van de les wordt nagegaan of de hoofddoelstelling bereikt is bij de leerlingen. Dit kan gebeuren aan de hand van een oefening over de lesfasen heen, een herhalend en samenvattend onderwijsleergesprek, een toets, Opmerking: Differentiële fase Eventueel kan op het einde van een les of lessenreeks een differentiële fase worden ingelast. Dit kan vooral van belang zijn wanneer men met heterogene groepen werkt (leerlingen met verschillende beginsituatie of verschillend niveau) en daardoor binnenklasdifferentiatie noodzakelijk wordt. Na een controlefase kan men voor een deel van de leerlingen remediëringsleerstof (herhaling) voorzien. Dit voor de leerlingen die slecht scoorden tijdens de controlefase. De leerlingen die wel de lesdoelstellingen haalden, krijgen uitbreidingsleerstof (nieuwe leerstof). Didactische competentie - Praktijkinitiatie 8

14 Van voorbereiding tot uitvoering 3.6 Timing Het kan interessant zijn om in te schatten hoeveel tijd elke lesfase in beslag zal nemen. Zo vermijdt u dat u te lang blijft stilstaan bij een bepaald lesonderdeel en leert u in de toekomst beter in te schatten hoeveel tijd u nodig hebt. 3.7 Didactische werkvormen De didactische werkvormen verwijzen naar de organisatorische kant van de les, naar het HOE. Hoe zal ik mijn les concreet aanpakken? Bij elke lesfase worden de gebruikte didactische werkvormen expliciet aangegeven in de kolom didactische werkvorm. Enkele didactische werkvormen op een rij: doceren onderwijsleergesprek (lesopbouw a.h.v. vragen) leergesprek (foutenanalyse + doorgeven van oplossingsmethoden) klasgesprek (kringgesprek) demonstratie groepswerk Een gouden tip: Zorg voor voldoende VARIATIE!!! Hoe die didactische werkvormen concreet worden uitgewerkt, noteert u ook in deze kolom. Denk hierbij o.a. aan: Welke voorbeelden ga ik geven? Welke tegenvoorbeelden? Welke extra voorbeelden hou ik achter de hand? Welke vragen ga ik stellen aan de leerlingen? De manier van de klas te groeperen (K = klassikaal, I = individueel, G2 = groepjes van 2 leerlingen) wordt hier ook genoteerd. 3.8 Omschrijving lesverloop In deze kolom noteert u concreet en expliciet hoe u een bepaalde lesfase zal opbouwen. Welke vragen en voorbeelden u zal gebruiken, wat u wil benadrukken, waar er eventueel addertjes onder het gras zitten, Leerlingenactiviteit In deze kolom noteert u wat u van de leerlingen verwacht als deelname in deze lesfase. Bijv. beantwoorden van vragen, opzoekingswerk verrichten, noteren,... Didactische competentie - Praktijkinitiatie 9

15 Van voorbereiding tot uitvoering 3.10 Media / Didactisch materiaal Som in de kolom media / didactisch materiaal op welk materiaal u in deze lesfase gebruikt. 4 Enkele gouden tips i.v.m. lessen voorbereiden 4.1 Didactische principes Een goede les probeert zoveel mogelijk didactische principes te realiseren. Hier vindt u ze nog eens op een rij: Motivatieprincipe: de onderwijsleersituatie moet zo georganiseerd worden dat de leerling graag leert. Dit kan op verschillende manieren: door inzicht te hebben in hun interesses, beroep te doen op hun weetgierigheid, verwondering te wekken, uitdagingen te presenteren, Aanschouwelijkheidsprincipe: Nieuwe leerinhouden moeten de leerlingen kunnen waarnemen met zoveel mogelijk zintuigen. Wees concreet, toon de dingen aan de leerlingen, Activiteitsprincipe: Leerlingen moeten zo actief mogelijk aan het onderwijsleerproces deelnemen. Leerlingenactiviteit betekent actief zijn op zowel cognitief, psychomotorisch als op dynamisch-affectief vlak. Integratieprincipe: Leerstof wordt best niet alleen opgeslagen in het geheugen, maar gaat deel uitmaken van de persoonlijkheid. Het integratieprincipe houdt ook in dat elke nieuwe leerinhoud aansluit bij wat eerder werd geleerd. Herhalingsprincipe: Het is nodig dat de als onderwijsdoel geformuleerde gedragingen van de leerlingen voldoende worden herhaald om een vlot, feilloos en blijvend leerresultaat te bereiken. Geleidelijkheidsprincipe: Dit principe legt het accent op het geleidelijk vorderen zodat de verschillende moeilijkheden netjes na elkaar aan de orde zijn. Individualisatie- en differentiatieprincipe: Leerlingen zijn niet gelijk. Met differentiatie kan men tegemoet komen aan deze verschillen qua begaafdheid, taalbeheersing, tempo, cultuur, 4.2 Algemene vuistregels: Werk inductief: vertrekkend vanuit voorbeelden, praktijk of stage, naar theorie gaan. Maak de les concreet: leerlingen zoveel mogelijk laten zien, horen, voelen, enz. Didactische competentie - Praktijkinitiatie 10

16 Van voorbereiding tot uitvoering Breng structuur aan: les logisch opbouwen, degelijk bordschema of overzicht op transparant, hoofdpunten herhalen,... Breng afwisseling in de les: verschillende werkvormen en media gebruiken. Zorg voor zinvolle verwerkingsopdrachten: geen louter papegaaienwerk. 4.3 Wat de inhoud betreft Vertrek van het leerplan (niet noodzakelijk van het handboek). Raadpleeg voldoende informatiebronnen (niet alleen handboeken en nota s uit uw eigen schooltijd). Probeer zoveel mogelijk aan te sluiten bij de leefwereld van de leerlingen. Zoek voorbeelden uit hun dagelijks leven of interessesfeer. Probeer nieuwe kennis te integreren in bestaande kennis. Zorg voor een aangepaste hoeveelheid leerstof. Een les moet niet encyclopedisch (allesomvattend) zijn, maar wel het essentiële behandelen. Een goede structuur is heel belangrijk. Dit zowel voor de leerkracht zelf als voor de leerlingen. Maak duidelijk onderscheid tussen hoofd- en bijzaken en zorg voor een heldere opbouw met aandacht voor titels en onderverdelingen. Pas de moeilijkheidsgraad aan aan het niveau van de leerlingen. De aangeboden leerstof mag niet te ingewikkeld zijn maar zeker ook niet te eenvoudig. Voorzie voldoende verwerkingsopdrachten. Denk eraan dat u niet slaafs de bestaande teksten moet volgen. 4.4 Wat het didactisch materiaal betreft Gebruik didactisch materiaal om de leerstof beter uit te leggen, ter illustratie, als aanknopingspunt,... Zorg dat het materiaal goed waarneembaar is en controleer eventueel vooraf de werking. Laat de leerlingen veel waarnemen. Dit blijft altijd beter bij. Vermijd evenwel teveel materiaal. Leerlingen moeten er niet in verdrinken. Het gevaar bestaat dat ze dan blijven steken in het concrete en geen veralgemeningen gaan maken. Didactische competentie - Praktijkinitiatie 11

17 Van voorbereiding tot uitvoering 5 Een les geven 5.1 Algemene tips Zorg ervoor dat u de leerstof beheerst! Verwijs regelmatig naar het latere beroep van de leerlingen, vertel eigen werkervaringen of vraag naar stagebelevenissen. Werk zoveel mogelijk via gerichte, concrete vragen. Laat leerlingen informatie afleiden, bevragen, vergelijken, enz. Geef noteeraanwijzingen en overloop de cursus. Geef regelmatig studeeraanwijzingen. Er van uit gaan dat elke leeractiviteit aantrekkelijk kan voorgesteld worden is natuurlijk niet realistisch. Er zijn leersituaties waar een inspanning moet geleverd worden zonder dat er echte interesse voor is. Het leven is ook niet alleen aangename dingen beleven. Hoe kunnen we dit best aanpakken? 5.2 De leerkracht zelf Voorkomen: - Verwijzen naar de cognitieve uitdaging. - Beroep doen op de solidariteit van de leerlingen. - Eventueel een eindpunt aangeven (bijv. nu volgen twee moeilijke lessen). - Waardering uitspreken als het achter de rug is en goed verlopen is. U heeft een voorbeeldfunctie! (verzorgde kleding, haartooi, veiligheidsvoorschriften naleven,...). Zorg dat u rustig, zelfzeker en dynamisch overkomt. Taalgebruik: Gebruik een beschaafde taal, afgestemd op de leerlingengroep (geen dialect, geen geschreven taal, ). Gebruik geen ingewikkelde zinnen. Let op voor stopwoordjes! Leer nooit een les uit het hoofd. Gebruik een gestructureerd overzicht en leer al improviserend praten. Didactische competentie - Praktijkinitiatie 12

18 Van voorbereiding tot uitvoering Stem: Luid genoeg aangepast aan de grootte van het lokaal en het aantal toehoorders. Duidelijk vergeet niet om de medeklinkers uit te spreken op het einde van de woorden. Voldoende intonatie zorg dat het aangenaam luisteren wordt. Houding: Moet uitnodigen tot contact. Niet familiair, autoritair of nonchalant. Lichaamshouding: Geen overtollige bewegingen (met krijtje spelen, op en af marcheren, knipperen met balpen, kapsel fatsoeneren,...) Spijker u niet vast aan het bord of achter de lessenaar. Vermijd hangen tegen het bord en zitten op de banken. Geef liefst niet zittend les. Gebruik uw handen om de uitleg te ondersteunen. Oogcontact: Probeer met uw ogen steeds de hele klas te omvatten niemand vindt het leuk als hij nooit door de gesprekspartner wordt aangekeken, noch wanneer hij constant 'geviseerd' wordt. Via oogcontact kunt u ook een heleboel niet-verbale informatie ontdekken: begrijpen de leerlingen het, hebben ze interesse, zijn ze met iets anders bezig, Vragen stellen Probeer door middel van juist gestelde vragen de aandacht van de leerlingen op te wekken, hun geheugen op te frissen of hun denken op gang te brengen. Probeer denkvragen in plaats van reproductievragen te stellen. Vermijd suggestieve vragen. Laat een pauze na het stellen van een vraag. Ook minder snelle denkers moeten een kans krijgen om het antwoord te vinden. Geef niet te snel zelf het antwoord. Waardeer een gegeven antwoord. Zorg er bij een foutief antwoord steeds voor het antwoord en niet de persoon af te keuren. Didactische competentie - Praktijkinitiatie 13

19 Van voorbereiding tot uitvoering Tracht eventueel door bijvragen een fout of onvolledig antwoord om te zetten in een goed of een vollediger antwoord. Verwacht u aan onverwachte antwoorden. Moedig vragen van leerlingen aan zo ontdekt u ook eigen tekortkomingen en onduidelijkheden in uw betoog. 5.4 Gebruiken van (eigen) leermateriaal tijdens het lesgeven Het gebruik van leermateriaal verschilt van vak tot vak. Algemene richtlijnen formuleren is daarom erg moeilijk. We beperken ons tot een aantal vuistregels uit de praktijk: Vermijd aflezen van het leermateriaal tijdens het lesgeven. Vermijd routinematig voorlezen door leerlingen en onnodig pennen. Leer leerlingen structuur aanbrengen in hun leermateriaal en wijs hen op het belang van een goede samenvatting. Wees creatief en durf bij het lesgeven afwijken van het leermateriaal (een extra voorbeeld kan de leerstof nog meer verduidelijken). Voorzie regelmatig interessante vragen die leerlingen kunnen helpen bij het studeren. Didactische competentie - Praktijkinitiatie 14

20 Omschrijving van de opdrachten 1 Algemene informatie In de module Praktijkinitiatie is het de bedoeling dat u principes en begrippen die in de module Didactische competentie algemeen besproken worden, toepast in een aantal in tijd beperkte oefenmomenten. Sommige opdrachten worden door de cursisten individueel uitgevoerd, andere worden uitgewerkt in groepjes. De opdrachten zijn praktisch opgevat. Wat we precies van u verwachten vindt u in het vervolg van deze syllabus. Bij de meeste opdrachten voegen we een informatiebundel en een lijst met aandachtspunten toe. Deze tips and tricks moeten hierbij gezien worden als een ondersteunende gids en/of als achtergrondinfo. Graag verwijzen we ook naar het handboek Leren en onderwijzen, geschreven door R. Standaert en F. Troch en uitgegeven door Acco Leuven en het internet. 2 Praktische afspraken De volledige planning van deze opdrachten wordt bij aanvang van de module Praktijkinitiatie in overleg met de docent en de medestudenten opgesteld (zie planningsbundel). We willen u uitdrukkelijk vragen om u strikt aan de vooropgestelde planning te houden om alles voor iedereen op een aangename en efficiënte manier te laten verlopen. Samenstelling groepen De groepssamenstellingen worden u door de docent meegedeeld zo snel mogelijk na de eerste les. Bij het samenstellen van de groepen wordt (in de mate van het mogelijke) rekening gehouden met de gedane studies, de beroepsactiviteit en de reeds gevolgde modules van de S.L.O. Op basis van groepsgrootte, groepssamenstelling en andere praktische elementen zal in onderling overleg tussen de cursisten en de docent bepaald worden wie welke opdrachten zak uitvoeren. Niet iedere cursist zal daarom noodzakelijk alle opdrachten uitvoeren of er aan deelnemen. Didactische competentie - Praktijkinitiatie 15

21 Omschrijving van de opdrachten Evaluatiemomenten De evaluatiemomenten worden gespreid over het ganse semester (zie planningsbundel). Er is geen summatieve toets op het einde van het semester. Bij een evaluatie van een groepsopdracht moeten alle groepsleden aanwezig zijn. Indien iemand afwezig is (al dan niet gewettigd) dan wordt de evaluatie van deze groep uitgesteld. Om te slagen Bij bijna alle opdrachten wordt u geëvalueerd door de docent en een aantal observatoren (dit zijn willekeurig gekozen mede-cursisten). Voor alle opdrachten vindt u in deze syllabus de evaluatiebladen die door de observatoren worden ingevuld. Lees ze voor de evaluatie aandachtig, zo weet u waar precies op gelet zal worden bij de presentatie van de opdrachten. Van bijna alle opdrachten vragen wij een schriftelijke neerslag. Hieruit moet blijken dat u een degelijke kennis van het tekstverwerkingspakket Word 1 heeft. Zie bijlagen voor een aantal tips. We verwachten dat u in elke les aanwezig bent en dat u een actieve bijdrage levert (zowel in uw rol van lesgever, leerling, observator, ). Begeleiding De begeleiding gebeurt op vraag van de cursisten. Indien er onduidelijkheden zijn, kunnen tijdens de lessen vragen gesteld worden. De vragen kunnen ook schriftelijk geformuleerd worden via ( adressen van de docent(en): zie eerste cursusblad) of mondeling voor of na een les. 3 Aan het einde van de rit Om voor de module Praktijkinitiatie tot een eindbeoordeling te komen geeft u ten laatste op de voorziene datum (zie planningsbundel) een bundel met volgende documenten aan de docent: Evaluatiebladen van uw observatoren bij de opdrachten Bordschema, Transparanten, Toets, Aanvang van de les, Verwerving van leerstof, Groepswerk, Video / DVD en Demonstratieoefening. Zelfreflectie module Praktijkinitiatie 1 Of een ander tekstverwerkingspakket met gelijkaardige mogelijkheden, en de optie te bewaren als een.doc bestand. Didactische competentie - Praktijkinitiatie 16

22 Omschrijving van de opdrachten Bij de eindbeoordeling wordt ook rekening gehouden met uw evolutie doorheen de oefeningen, uw houding en medewerking in de klas (als leerling, als observator,...) en uw aanwezigheid. De puntenverdeling is als volgt: kennismaking 50 bordschema 50 of 20 transparanten 50 of 20 luisterstage 100 PowerPoint-presentatie 50 toets 50 internet 50 verwerking van leerstof 50 aanvang van de les 50 of 20 verwerving van leerstof 50 of 20 groepswerk 50 of 20 video / DVD 50 of 20 demonstratieoefening 50 of 20 zelfreflectie 100 inzet, houding, evolutie, aanwezigheid 200 Didactische competentie - Praktijkinitiatie 17

23 Omschrijving van de opdrachten Om te slagen voor de module Praktijkinitiatie moet u minstens 50 % halen op elk van de volgende onderdelen: Onderdeel 1: Onderdeel 2: Onderdeel 3: kennismaking PowerPoint-presentatie luisterstage of alternatief internet bordschema transparanten demonstratie aanvang van de les verwerving van leerstof groepswerk video / DVD Onderdeel 4: zelfreflectie inzet, houding, evolutie en aanwezigheid Een week na uitvoeren of overhandigen van een bepaalde opdracht kunt u aan de docent zijn/haar appreciatie vragen voor dat onderdeel (exacte punten worden niet meegedeeld). De mogelijkheden zijn: zeer goed goed ruim voldoende voldoende onvoldoende. zeer goed goed ruim voldoende voldoende Een opdracht waar weinig of niets op aan te merken valt. Een opdracht waarbij enkele opmerkingen kunnen gemaakt worden. Een opdracht met heel wat positieve elementen maar ook een aantal punten die kunnen bijgeschaafd worden. Er zijn een aantal belangrijke punten die verbeterd dienen te worden. minstens 80 % 70 % - 79 % 60 % - 69 % 50 % - 59 % onvoldoende Een opdracht met fundamentele tekorten. minder dan 50 % Didactische competentie - Praktijkinitiatie 18

24 Lesvoorbereidingsformulier Algemene info Datum Onderwerp Leervak Leerkracht School Richting & leerjaar Klas Aantal lln Klasindeling Situering in het leerplan aangeven waar deze les zich situeert binnen het leerplan Hoofddoel op globale wijze formuleren wat de leerlingen moeten kennen of kunnen na deze les Beginsituatie aangeven welke voorkennis (kennis, vaardigheden en attitudes) noodzakelijk is (of eventueel vermelden dat er geen voorkennis vereist is) Didactisch materiaal - voor de leerkracht opsomming van al het didactisch materiaal dat mee naar de klas moet gebracht worden - voor de leerlingen opsomming van al het didactisch materiaal dat mee naar de klas moet gebracht worden Bibliografie welke boeken, tijdschriften, cursussen,. hebt u gebruikt? Lesdoelstellingen Affectief omschrijf welke attitudes de leerlingen moeten verwerven Cognitief omschrijf welke kennis de leerlingen moeten verwerven code A1 A2... code C1 C2... Motorisch code omschrijf welke handelingen de leerlingen moeten verwerven M1 M2... uw naam 1

25 Lesverloop Motivatiefase tijd did. werkvorm / groeperingsvorm a) motiveren van de leerlingen omschrijving lesverloop llnactiviteit media / did. mat. b) onderwerp en bedoeling van de les aangeven c) beginsituatie bepalen en gelijkstellen Leerfase tijd fase 1 code doelst. did. werkvorm / groeperingsvorm omschrijving lesverloop llnactiviteit media / did. mat. fase 2... Slot tijd did. werkvorm / groeperingsvorm omschrijving lesverloop llnactiviteit media / did. mat. Bijlagen (indien van toepassing) bordschema - transparanten -... werkontleding werkvolgorde / stappenplan / werktekeningen evaluatieformulier leermateriaal uw naam 2