5l1msterdam-1Qjnkanaal. 5l1msterdam-1Qjnkanaal voor ~treefbeeld

Transcriptie

1 FEB 1997

2 l1msterdam-1Qjnkanaal Het Amsterdam-Rijnkanaal is heel belangrijk vr de scheepvaart. Bijna 1. schepen varen jaarlijks over het kanaal tussen Amsterdam en de rivieren Waal, Nederrijn en Lek. Dit aantal zal de komende jaren groeien. Daarnaast heeft het kanaal een belangrijke functie voor de aan- en afvoer van water naar en vanuit de omgeving. Het kanaalwater wordt gebruikt voor de landbouw, de natuur, de drinkwaterbereiding en als viswater en koelwater. Hierdoor worden veel eisen gesteld aan de waterkwaliteit, de hoeveelheid water in het kanaal en de inrichting van het kanaa!. Rijkswaterstaat is daar als beheerder van het Amsterdam-Rijnkanaal verantwoordelijk voor. Zo wordt er gezorgd voor een vlotte en veilige afwikkeling van de scheepvaart. Ook worden er strenge eisen gesteld aan het lozen van afvalwater, wordt het kanaal op diepte gehouden en worden oevers van het kanaal onderhouden. De oevers van het kanaal zijn hard, hoog en steil. In het kanaalleven vrijwel geen planten en di eren. Het water is dus niet 'gezond'. De dieren die het uithouden in het kanaal, zoals sommige vissoorten en bodemdiertjes, zijn in slechte conditie vanwege het ontbreken van voedse!. De AMOEBE is ee n visuele voorstelling van de eco logische gesteldheid van het water ten opzichte van een gekozen referentiebeeld. de ideale situatie voor de natuur. Het referentiebeeld wordt verbeeld als ee n cirke l. De 'taartpunten' geven aan in hoeverre de gesteldheid van het water overeenkomt met het referentiebee ld. Het gaat hierbij met name om het ve rschil tussen de huidige situatie en het streefbeeld 21. Het referentiebeeld is voor het Amsterdam - Rijnkanaal niet haalbaar. Het zou namelij k betekenen dat de oevers van het gehele kanaal natuurvriendelijk moeten worden gemaakt en dat is onmogelijk. Aa n de AMOEBE is af te lezen dat de natuurvriendelij ke oevers een positief treefbeeld 5l1msterdam-1Qjnkanaal voor 21 effect wilen hebben op vissen en watervogels. Het effect op de oversteekbaarheid van het kanaal voor dieren is niet uit de AMOEBE af te leiden. Vandaar dat bijvoorbeeld de ree Vr de natuur in en rond het Amsterdam-Rijnkanaal is een streefbeeld opgesteld voor 21. Met andere woorden: hoe ziet het kanaal er uit in 21O? Dit streefbeeld is: 'In de oeverzone en een aantal kilometers daarbuiten in het kanaal komen vissoorten als karper, snoek en ruisvoorn vr. De oeverzone doet dienst als paai-, opgroei- en foerageergebied voor vissen en als broedgebied voor verscheidene vogelsoorten. In en rond de natuurvriendelijke oevers groeien water- en oeverplanten als riet, mattenbies en egelskop. In het water komen insecten voor als kevers, wantsen en larven van libellen en kokerjuffers. Door de aanleg van een aantal natuurvriendelijke oevers zijn de grootste barrieres vr de verspreiding van planten- en diersoorten opgeheven.' In 2 1 is in totaal 6 ha natuurvriendelijke oeverzone gerealiseerd, zo veel mogelijk verspreid langs het hele Amsterdam-Rijnkanaa!. en de otter in de AMOEBE ontbreken.

3 IJ AMOEBE (A lgemene methode voo r oecosysteem beschrijving en -beoordeling) voor het Amsterdam Rijnkanaal (bran: RIZA, in preparatie) Huidige situatie IJmeer ; Weesp (C; Libelle Aetsveldsche Polder Vlnk eveensche ( ) I Vreeland o potentiele locatie natuurvriendelijke oever Loosdrech [sche eco logische verbi ndingszone Streefbeeld 21 Plossen o 5 Maarssen Usselstein Op deze figuur is geschetst hoe de oever bij Nigtevecht er over een aantal Vianen jaren uit zal moeten zien: een 'natuurgebiedje' met flauwe overgangen tussen water en land en ee n gevari ee rd e begroeiing. Overstekende dieren kunnen hier tot rust komen voordat ze wee r verder trekken. Vissen kunnen vrij in- en uitzwemmen van en naar het Amsterdam-Rijnkanaal. Impressie van een brede natuurvriendelijke oever langs een scheepvaartkanaal (Beschikbaar gesteld door Witteveen & Bas) / [ \

4 Ve CVenen en Ve CVechtplassen Watuurvriendelijke oevers Aan weerszijden van het Amsterdam-Rijnkanaal tussen Maarssen en \ Weesp liggen twee internationaal belangrijke natuurgebieden. Aan de westzijde De Venen en aan de oostzijde De Vechtplassen. Vroeger, voordat de snelweg, de spoorlijn en het Amsterdam-Rijnkanaal waren aangelegd, vormden deze gebieden een groot laagveen Rijkswaterstaat gaat langs het Amsterdam -Rijnkanaal natuul'vriendelijke oevers aanleggen. In een natuurvriendelijke oever komen water- en oeverplanten voor. Zo'n water- en oeverplantenzone is een leefen voedselgebied voor vissen en andere diersoorten. De natuurvriendelijke oever wordt meestal afgeschermd tegen scheepvaartgolven moerasgebied. Voor veel diersoorten is het leefgebied in De Venen en De Vechtplassen te klein om op lange termijn te kunnen overleven. Dieren moeten zich vrij kunnen verplaatsen en hebben een groot leefgebied nodig om zich te kunnen voortplanten. Veel diersoorten zullen binnenkort uitsterven of zijn inmiddels verdwenen, zoals de otter. door een vooroeververdediging. Deze heeft een flauwe helling. Golven worden niet langer teruggekaatst zoals bij de stalen damwandoever, zodat het water rustiger wordt. De natuurvriendelijke oevers zullen verschillen de positieve effecten op het kanaal en de omgeving hebben: de visstand verbetert, omdat het rust-, paai- en voedselgebied voor vissen - 1 km De afgelopen jaren is onderzoek gedaan naar de mogelijkheid de natuurgebieden weer met elkaar te verbinden. Dit betekent dat zowel de A2, het spoor, het Amsterdam-Rijnkanaal en een aantal andere kleinere hindernissen passeerbaar gemaakt moeten worden voor (zoals snoek en karper) wordt uitgebreid; het leef- en foerageergebied voor insecten, watervogels en amfibieen wordt groter en aantrekkelijker; de barrierewerking van het kanaal voor overstekende dieren uit het laagveen diersoorten uit deze gebieden. Het realiseren van verbindingszones is een gezamenlijke verantwoordelijkheid va n onder moeras wordt verminderd; de natuur en het landschap langs het Amsterdam-Rijnkanaal worden andere provincie, waterschappen en rijksoverheid. gevarieerder en daarmee aantrekkelijker voor recreatie (fietsen, wandelen). Langs andere kanalen, bijvoorbeeld in Twente en Brabant, zijn met succes natuurvriendelijke oevers aangelegd en ook langs Amsterdam-Rijnkanaal en Lekkanaal bij Nieuwegein het Noordzeekanaal worden de oevers op verschillende plaatsen natuurvriendelijk gemaakt. ( Wool, Beneden-Leeuwen

5 Locaties voor natuurvriendelijke oevers De ruimte voor een natuurvriendelijke oever is zeer beperkt. De kanaaldijk ligt bijna overal direct langs het water. Op de meeste plaatsen is het onmogelijk om zonder zware ingrepen een natuurvriendelijke oever aan te leggen. Het verleggen van de kanaaldijk is zo'n zware ingreep. Rijkswaterstaat hanteert als uitgangspunt: 'Liever op een beperkt aantal plaatsen een grondige aanpak, waar de natuur echt veel aan heeft, dan op veel plaatsen een marginale aanpak met weinig resultaat'. Voor de keuze van locaties speelde een aantal factoren een rol. Dit zijn, in vo lgorde van afnemende prioriteit: ligging in de zogenaamde Ecologische Hoofdstructuur 1; goede spreiding van natuurvriendelijke oevers; aanwezigheid van zijwateren; de mate waarin de oever deel uit kan maken van een groter natu urgebied; de beschikbare ruimte. Op het kaartje zijn de locaties aangegeven waar mogelijkheden zijn voor natuurvriendelijke oevers. De locaties tussen Maarssen en Weesp hebben de hoogste prioriteit, omdat hier de ecologische verbindingszone tussen De Venen en De Vechtplassen gerealiseerd zal worden. De eerste stap naar een natuurvriendelijker kanaal is al gezet: in 1995 zijn bij Breukelen enkele zogenaamde wild-uittreedplaatsen aangelegd. Reeen, watervogels en andere kleinere dieren kunnen hier vanuit het water via een flauwe helling de oever opklimmen. Wigtevecht De locatie met de hoogste prioriteit ligt bij Nigtevecht. De verb in ding tussen De Venen en De Vechtplassen wordt zoveel mogelijk tot stand gebracht via bestaande natuurgebieden en wateren. De Vecht en het Gein zijn hiervan de belangrijkste. Fort Nigtevecht, aan de westzijde van het Amsterdam-Rijnkanaal is ook zo'n schakel in de verbinding. Het fort is bovendien 'verbonden' met het Gein door middel van de Vuurlinie, die evenals het fort in bezit is van Natuurmonumenten. Aan beide zijden van het Amsterdam Rijnkanaal zal een natuurvriendelijke oever van ruim 5 meter lengte worden aangelegd. De kanaaldijk moet daarvoor worden verplaatst. Vanwege de schaal van het project is gekozen voor een fasering in de uitvoering: als eerste is een ontwerp gemaakt voor de oever aan de westzijde, later wordt een ontwerp gemaakt voor de oostzijde. Voor de verplaatsing van de kanaaldijk zal in 1997 een m.e.r.-procedure worden doorlopen. o... De Ecologische Hoofdstructuur (EHS) is vastgesteld in het Natuurbeleid sp lan van het Ministerie van LNV. De EHS bestaat uit Kernge bieden, Natuur ontwikkelingsgebieden en Ecologische Verbindingszones. De Venen, De Vechtplass en (Kerngebieden) en de beoogde Ecol ogische Verbinding Venen Vechtplassen maken onderdeel uit van de EH S. Het beleid volgens het Natuurbeleidsplan is, dat de EHS wordt gerealiseerd en in stand gehoud en.

6 CVoorlopige planning van natuurvriendelijke' oevers Het tempo van de uitvoering wordt, behalve door de prioriteitstelling, ook bepaald door meer praktische zaken, zoals eigendomssituaties, planologische belemmeringen en werkzaamheden aan de oever. Zo zal bij werkzaamheden aan de Noodkering Zeeburg worden ingespeeld op mogelijkheden voor natuurontwikkeling, aansluitend op het Amsterdamse 'Ecolint'. Het gehele project natuurvriendelijke oevers heeft een looptijd van minimaal 2 jaar. Bij het aanleggen van natuurvriendelijke oevers langs een druk scheepvaartkanaal moet met veel randvoorwaarden rekening worden gehouden en dit vraagt veel voorbereidingstijd. Daarnaast moeten verschillende procedures worden doorlopen (grondaankoop, bestemmingsplannen, vergunningen). Het 'streefb eeld' voor het Amsterdam-Rijnkanaal is voorlopig nog niet bereikt, maar elke natuurvriendelijke oever die gerealiseerd wordt brengt dit wei dichterbij. Rietzanger Planning Zeeburgerkering Aetsveldsche Polder Nigtevecht-West Nigtevecht-Oost Nieuwe Wetering Breukelen Utrecht - Oog in AI Plofsluis 2e Veld Polder Vuijlcop Wickenburgh Den Oord Maurikse Wetering Linge ' -:; ;: ' u: < ' ' CJ '... ' ' < ' u ' ;::. Cl. ' - <...: '.:.;: <?, --:. -t: -.;. ::r:: ' ' ' <>: ' '. ' ';; If} ' E' ' (j C>.,.':l -1: V) l:l g; :5 '.O:! t (j ll::, :! :;; -S ;; 2' Ii.':l -t: ;::..., ' <>: ::;:-. <>: Q, Cl ' > < ' ' CJ...!::... z ::> u.