I. Wetenschap van de economische analyse van het recht!

Transcriptie

1 Rechtseconomie 12-13! I. Wetenschap van de economische analyse van het recht! 1. Oorsprong! Eind jaren 60 opgang universiteit van Chicago! Geschiedenis van de rechtswetenschap opdelen in drie stromingen:! - Formalistische benadering! Recht = gesloten systeem! De studie van het recht is het onderzoek naar de logische verbanden tussen juridische begrippen! Jurist kijkt louter naar de rechtsregels, niet naar de omgeving daar rond juridische wereld = wereld op zich! - Sociologische jurisprudentie! Recht objectief vaststelbare regels = verweven met sociaal-economische factoren (twee-richtingen)! Recht is resultaat tussen politieke, economische en sociale variabelen! Voorbeeld: Strengere regels ten aanzien van medische fouten! Formele benadering: dit is de regel, die is zo uitgevoerd, einde verhaal.! Sociologische jurisprudentie: interactie in twee richtingen. Enerzijds heb je stijgend aantal ongevallen in medische wereld. Resultaat: wetgever reageert door wetten te stellen.! Law & Econimcs bestudeerd hoe die regel inwerkt op de samenleving:! Plots stijgt medische aansprakelijkheid voor gynaecologen. Gevolg: drastische stijging van keizersnede. Reden: wijziging van het recht = direct gevolg dat meer geneesheren bezorgd zullen zijn over aansprakelijkheid, dokters willen in casu complicaties uit de weg. Jurist moet niet enkel weten wat de regel is ook hoe mensen omgaan met die regels! - Legal Realism! Recht = middel om sociale doelstellingen te verwezenlijken! Rechtseconomie = de toepassing van de economische wetenschappelijke methode op juridische fenomenen! Doelstelling: hoe van A naar B op een manier dat:! - Effectief: geeft aan dat de uitkomst van het proces gerealiseerd wordt.! - Efficiënt: middel bereiken met zo weinig mogelijk middelen, of zo veel mogelijk bereiken met beschikbare middelen! Wat? Onderzoek naar de oorsprong, ontwikkeling en de sociale en economische impact van juridische instellingen! - Verklaringen voor het bestaan, inhoud en evolutie van het recht! - Voorspellingen over de sociale werking van rechtsregelen, onder welke condities ze effectief toegepast zullen worden, (ex-ante beginsel)! Beschrijvend ( positief wetenschappelijk onderzoek is vragen beschrijven)! Normatief ( normatief ought vragen aanbevelen)! Vertrekt vanuit specifieke doelstelling! Verlagen proceskosten,! Zowel positief/normatief onderzoek gebasseerd op eenzelfde economische analyse! - " 1 -

2 Discussie over class actions :! Class actions : Defect aan auto. Schade bedraagt 40 + ongemak om auto terug te brengen. Elk individu heeft een zeer lage opbrengst om schadeclaim in te dienen. Kosten om schadeclaim op te starten zijn enorm hoog (advocatenkosten, gerechtskosten, expertise, ). Niemand dient dus schadeclaim in ($ procesgang > $ schadeclaim). Economische term hiervoor = Collective Action Problem. Iedereen zou eigenlijk samen moeten handelen. Dit is zeer nefast voor economie. In Amerika bestaat mogelijkheid waarbij advocaten miljoenen mensen kunnen vertegenwoordigt en waarbij schadeclaims worden gebundeld. In België enige oplossing: Staat België dient klacht in.! - Formalistische benadering van dit probleem: Wat is de regeling in België? Begrip en toepassing in België?! - Rechtseconomische benadering: Wat is het doelstelling van procesrecht? Wat is het effect van class actions?! Rechtseconomie = zoals economie, maar:! - Rechtsregelen zijn het voorwerp van de studie! - = logisch denken over de maatschappij, rationele analyse bij schaarste! 2. Old, New en Newest Law & Economics! Onderscheid tussen 3 types rechtseconomie naargelang tijdsperiode:! 2.1. Old! Meest aanvaarde vorm (w gebruikt door vennootschappen, Europese Commissie, )! Markt is het doel vrije marktwerking stimuleren door efficiënte regelgeving! 2 voorbeelden:! - Europees mededingingsrecht: predatory pricing! - Ontslagvergoeding aan managers! Predatory Pricing:! Verbod op Predatory Pricing (= producten verkopen aan een zodanige lage prijs met als doel om competitie weg te drijven of een hoge barrière te creëren om te beginnen met een bepaalde activiteit). Wat is de kost van een dergelijk verbod? Vergt heel veel boekhouding en zorgt dus voor een grote kost voor de maatschappij.! Economist in Amerika wou het gevaar dat Predatory Pricing met zich mee bracht analyseren omdat hij geen sociaal verlies zag en oordeelde dat dit juist goed was voor de consument. Zijn hypothese was dat predatory pricing pas moet verboden worden indien deze negatieve sociale gevolgen zou teweegbrengen. Wanneer vinden deze gevolgen dan plaats?! - Enkel slecht indien het gevolg van pp = ontstaan monopolies! Want dan kan bedrijf aan heel hoge prijzen verkopen! - Maar die monopolies komen er niet zo evident:! Fnac monopolist en verkoopt aan gigantische prijzen. Wat doet jonge ondernemer? Die verkoopt aan iets minder. Fnac zal dus nooit die prijs kunnen houden.! - Wanneer zijn monopolies dan een reëel gevaar?! Alles draaid rond de Fixed Costs (vaste kosten) = kosten die niet veranderen naargelang de omvang van de productie:! Vb: luchtvaartmaatschappij: hier is er een reëel gevaar want eens er een monopolie aanwezig is, is het niet evident om een nieuwe onderneming te beginnen (vliegrechten, landingsrechten)! - Alle andere markten (de Contestable Markets = lage entry/exit kosten) hebben geen gevaar voor predatory pricing! - " 2 -

3 mooi voorbeeld van Old L&E: recht verbeteren door een goede marktkennis! Hoe toepassen in beleid?! - Mogelijkheid 1: categorieën creëren en enkel verbod bij categorie die probleem stelt = Rules! - Mogelijkheid 2: algemeen verbod maar toezichtsbeleid focussen op markten die gevaar zijn = Standards! Meer flexibiliteit voor overheid om aan te passen! Nadeel is dat je meer onzekerheid creëert bij bedrijven! - Afweging die je moet maken is dus tussen flexibiliteit (losse regulering) en onzekerheid (strakke regulering)! = Kernvraag in Law & Economics Onderschied tussen Standards en Rules! Ontslagvergoedingen aan managers:! Vele beleidsmakers zijn voorstander van het inperken van de ontslagvergoeding van managers. Maar wat zal het effect daarvan zijn?! Dit is een voorbeeld van een Principle-Agent-problematiek.! - Principle: degene die agent toestemming geeft om in zijn naam en rekening te treden! - Agent: persoon die beslissingen maakt.! Probleem in deze theorie is dat deze twee partijen niet noodzakelijk zelfde belangen hebben. Kan moeilijk zijn om Agent te motiveren om beste keuze te maken voor Principle, Agent kan in zijn eigen belang beginnen werken (cf. Contingent Fee bij advocaten):! - Principle (in casu Aandeelhouders van bedrijf): zij zijn risc-loving omdat zij aan risicospreiding doen. Aandeelhouders willen dat Agent zo veel mogelijk risico s neemt om zo hoog mogelijke winst op te halen! - Agent (in casu Manager, CEO van bedrijf): is meer risico-avers. Heeft jaren gewerkt om zo een hoge positie te bekleden. Hij wilt deze positie niet verliezen, waardoor hij veel minder risico s gaat nemen. (= Empire building)! Er ontstaat dus probleem: aandeelhouders en manager hebben tegengestelde belangen. Hoe lost men dit op?! - Voor een deel van inkomsten CEO bezorg je hem aandelen (kan niet volledig, want anders heeft hij geen zekerheid)! - Je geeft hem hoge ontslagvergoeding om zijn aversie tov risico s weg te nemen. Indien hij een slecht risico begaat en moet ontslag nemen of w ontslaan dan heeft hij wel veel geld.! Wat zou er gebeuren indien er verbod is? Veel goede managers vertrekken dan naar landen waar deze maatregel niet aanwezig is.! 2.2. New! De werking van de markt is belangrijk! Onderscheid zich van old doordat markt op zich niet alleen een doel. Markt begrijpen.! - Bv: drugbeleid: we willen markt van de drugs niet verbeteren maar drugsgebruik verminderen. Doel is niet de markt verbeteren.! Drugbeleid! Crack-epidemie zorgde voor enorme stijging criminaliteit. Antwoord was war on drugs. Dit streng beleid was voornamelijk gericht op verkoop van drugs (aanbod).! Wat gebeurd er als aanbod van drugs belast wordt met zware afdwingingspolitiek:! - Risico voor verkoper wordt groter prijs zal stijgen! - Hoe komt dat je nog steeds drugdealers hebt, zelfs al is er een groot gevaar?! - " 3 -

4 ! Drugs = een heel lage prijs-elasticiteit kent (als boter duur w nemen mensen substituut) blijft lucratief! Gevolg: er komen zeer gesofisticeerde drugsdealers op de markt! Grote schaaleffecten, meer winsten! Arbeidsdiscriminatie (jonge vrouwen)! Bijzonder type van discriminatie is discriminatie tegen jonge (toekomstige) moeders. Zij zijn minder welkom omdat ze meer afwezig zijn en dus zorgen voor hogere administratieve kosten.! Op gegeven moment kwam er verbod om op solliciatiegesprekken vragen te stellen over (toekomstige) gezinssituatie. Bleek dat dit helemaal niet werkte.verbod had geen enkel gunstig effect op discriminatie. Hoe komt dit? Indien de vrouw in kwestie gunstige informatie had, dan gaat ze dit gewoon vrijwillig meedelen: je verteld er zelf over. Indien iemand er dan niets over zij, dan was dit negatief. Rechtseconomen hebben hier het gametheory toegepast.! Vrouwen type 1 (jonge vrouwen, jonge moeders, ) Vrouwen type 2 (oudere vrouwen, kans dat zwanger w laag) Zwijgen Zwijgen niet Je wilt naar een situatie waarbij werkgever niet discrimineert. M.a.w: je wilt dat er geen merkbaar verschil (signaal) is tussen de verschillende types (= pooling equilibrium)! Hoe kun je dit doen? Vrouwen mogen liegen op sollicitatiegesprek zonder aansprakelijkheidsgevolgen.!! Kredietkaarten! In polissen van kredietkaarten merk je dat het altijd zeer voordelig (lage kosten) is om in te stappen maar dat er later zeer hoge kosten volgen als je wilt weggaan of als je te laat bent met betalen of onder nul zakt.! Studie toont aan dat dit bijna bij alle banken zo is. Wat is hier aan de hand? Psychologen hebben vastgesteld dat zij overoptimistisch zijn wat betreft hun eigen kunnen/ berekenbaarheid. Bedrijven kunnen niet anders dan hier op in spelen: als een bank eerlijk is en kosten gaat gelijk gaat verdelen over de periode, dan gaan mensen niet naar die bank gaan omdat ze - in vergelijking met de anderen - veel te duur zijn.! Wat is een potentiële oplossing: verplichte informatieverstrekking: in grote letters schrijven dat zoveel % van de mensen in schulden zit etc! Zelfde probleem dat hiermee te maken heeft zijn de terugzend kasbonnen. Mensen krijgen korting als ze een bonnetje opsturen naar fabrikant. Volgens studie is er maar ongeveer 30% van de mensen die dit doet.! 2.3. Newest! Hypothetische markten! Voorbeelden:!! - " 4 -

5 Aansprakelijkheidsrecht! Probleem van daders die Judgement Proof zijn. Je wordt veroordeeld voor een bedrag dat je kapitaal overschrijdt. Jurist zal zich beperken tot oordelen dat dit jammer is. Economist gaat verder en zal beoordelen dat dit fenomeen zijn gedrag zal beïnvloeden:! Bedrijf heeft keuze tussen:! - Indien strikt aansprakelijk voor schade:! Geen voorzorgen: Prev = 0 2% kans op schade (VK = )! Extra voorzorgen: Prev = % kans op schade (VK = )! Zal voorzorg nemen ( = )! - Maar stel dat kapitaal bedrijf slechts bedraagt:! Geen voorzorgen: Prev = 0 2% kans op maximale boete = (VK = -2000)! Voorzorg: Prev = % kans op maximale boete = (VK = )! Zal geen voorzorgen nemen! Dus: onder-kapitalisatie zorgt voor gebrek aan voorzorg.! Belangrijk voor:! - Zakelijke zekerheden: bedrijf heeft # financiële middelen maar deze w gefinancierd door in onderpand met bank gaan dus niet naar slachtoffer! - Dochterondernemingen (Subsidiary s): kleinere bedrijven die risico s nemen! Mogelijke oplossingen:! - Verplichte verzekering: voorzorgen nemen zal bijgevolg premies laten zakken! - Voorafgaande waarborg eisen: meer overheid! - Ex-ante veiligheidsregulering ipv aansprakelijkheid ex-post! Nadeel: informatieprobleem: overheid moet alles weten over die sector! Voordeel aansprakelijkheid ex-post: bedrijf zoekt zelf naar meest efficiënte weg! 3. Ludieke voorbeelden! Economische rol van verlovingsringen! Studie heeft getoond dat een gemiddelde verlovingsring in de VS ongeveer 3 keer het maandloon kost. Belangrijke evolutie hierbij is dat dit in de jaren 50 plots is gekomen. Wat is er gebeurd toen?! Economische theorie: reden is te herleiden naar juridische regel. Verloving is een mondelinge belofte en tot de jaren 50 stond er zware bestraffing op verbreking van deze belofte. In jaren 50 w dit drastisch verzacht waardoor man die belofte brak een zekere immuniteit had. Economisch gezien w de verlovingsring bijgevolg gebruikt als een waarborg. Indien je dure ring aanschaft heb je een grote geloofwaardigheid. Dit is opnieuw toepassen van de gametheory. Het was een techniek van de vrouwen om een separating equilibrium te maken waardoor ze verschillende type mannen kunnen onderscheiden.!! Echtscheidingen - het schuldbegrip en vergoedingsprincipe! Vroeger w alimentatie verdeeld naargelang de schuld (bedriegen, ). Wat doet men met vergoeding indien we vandaag geen schuld meer kennen?! Economist kwam tot conclusie dat vrouwen beter beschermd moeten worden:! - Vrouwen investeren in relatie-specifieke zaken: dit leid tot opportunisme: man kan vertrekken wanneer hij wil! - " 5 -

6 - Her-huwelijksmarkt is slechter voor vrouwen dan mannen, omdat vrouwen langer leven man heeft meer keuze! Conclusie: indien je geen ex-ante vergoeding voor de vrouw dan zullen zij minder relatiespecifieke investeringen doen! 4. Onderscheid rechtseconomie en traditionele rechtswetenschap! Binnen rechtswetenschap zijn er 3 taken te onderscheiden:! - Beschrijven! - Samenvatten (doctrines)! - Voorstellen van (nieuw) recht! Soms lacunes & hiaten wat is dan geschikte regel?! Meestal zal jurist zich dan baseren op gevoel van rechtvaardigheid! Rechtseconomie wil dit achterhalen door efficiëntste wijze te zoeken = utilitarisme! - Kosten-baten analyse! - Minimalisering vd kosten! 5. De methodes van de rechtseconomie! Onderzoek = efficiëntie van rechtsregelen en instituties! 5.1. Maximalisatie van baten! Efficiënte regel draagt bij tot verhoging vd welvaart van leden van de samenleving! Hoe meten we de efficiëntie?! - Pareto-criterium: Sociale verandeing verhoogt de welvaart in de samenleving wanneer niemand iets verliest en minstens één persoon iets wint.! Pareto-optimaliteit bereikt wanneer geen verdere wijziging mogelijk is zonder dat iemand erop achteruit gaat! Probleem: bij meeste sociale veranderingen = winnaars én verliezers! - Kaldor-Hicks: sociale verandering = efficiënt wanneer de winnaars de verliezers compenseren! Kan louter hypothetisch! 5.2. Minimalisatie van kosten! = kortste weg naar het vooropgestelde doel! Toepassing van Kaldor-Hicks criterium: Rechtsmisbruik! 5.3. Assumpties! a. Rationaliteit! Rechtseconomie gaat ervan uit dat mensen tot op zeker niveau rationeel zijn! Verschilt wel afhankelijk van welk rechtsgebied: passionele moordenaar zal minder rationeel zijn! b. Methodologisch individuealisme! Gedrag w bepaald door de constante afweging van marginale baten en marginale kosten! Opmerking: wel bijstellen met cognitieve psychologie (zie voorbeeld met kredietkaarten)! c. Rechtsregelen werken als prijzen! Juridische regelen en sancties als prijzen vatbaar voor wetten van vraag en aanbod! Als prijs stijgt dan daalt consumptie juridische regelen en sancties = verhogen prijs! Voorbeelden:! - " 6 -

7 - teveel misdaad, zwaardere bestraffing! - teveel vervuiling, belasting => vervuiling is duurder! - aansprakelijkheidsrecht: riskant gedrag duurder maken! - verbintenissenrecht: bestraft de breuk van juridische verbintenissen! Opletten: bredere context is van belang! - Vb: Haifa-kinderopvang:! Probleem: ouders haalden kinderen te laat op.! Mogelijke oplossing: boete opleggen indien men kind te laat ophaalt! Gevolg was: In centra waar ouders boete kregen steeg het aantal laatkomers! Verklaring? In systeem met boetes verdween de sociale druk: je kon je schuld afkopen. Boete w louter een vorm van consumptie. Ze consumeerde meer omdat sociale druk daalde en prijs laag genoeg was om extra te betalen. (= Crowding out)! 6. De basiselementen van een efficiëntie-analyse! Drie pijlers voor rechtseconomische analyse! 1. Aansporing/ontmoediging (incentives)! 2. Risico Allocatie! - Risico moet gelegd w bij persoon die best geplaatst is om risico te dragen = cheapest cost avoider! Als iemand ongeval kan vermijden met kost van 10 ipv 20 dan spaart samenleving 10 uit! Voorbeel: Contractrisico: contract tussen oliebedrijf in midden-oosten en bedrijf die olie wilt in westen. Wie moet de kosten dragen van het risico dat er oorlog uitbreekt in midden-oosten en dat daardoor geen olie geleverd kan worden? Bedrijf in midden-oosten: door haar locatie veel gemakkelijker.! 3. Transactiekosten! zoekkosten, onderhandelingskosten en afdwingingskosten! 7. Functies van het recht: marktfalingen! Enigste functie van het recht = corrigeren van marktfalen! Pionier van deze stelling R. Coase: The problem of Sociale Cost! - = Wanneer individuen vrij kunnen onderhandelen en transactiekosten nihil zijn, dan is het recht irrelevant! Voorbeeld dat hij aanhaalt = burenhinder:! Buurt waar er woningen zijn en een industrieel boerderij dat veel lawaai maakt. Enorm contrast tussen 2 activiteiten. Traditionele visie van recht: rechter beslist wie mag blijven. Coase spreekt dit tegen. Volgens hem is rechter slechts van belang wanneer de transactiekosten in bepaalde situatie heel hoof zijn. Rechter is bijgevolg irrelevant als transactiekosten laag zijn. Indien partijen vrij kunnen onderhandelen zal de economische meest voordeligste activiteit voortgezet w. De meest meest voordeligste activiteit zal immers het recht van de andere afkopen.! Welke marktfalen zijn er in het recht?! - Transactiekosten! - Externaliteiten! - Asymmetrische informatie! - Monopolie-situaties! - " 7 -

8 7.1. Transactiekosten! Citaatrecht! Door auteursrecht moet je toestemming vragen om beschermde zaken te gebruiken. Het citaatrecht geeft recht om korte aanhalingen te gebruiken.! Deze regel is er gekomen uit bezorgdheid dat indien dit niet bestond dat er veel minder materiaal zou gebruiken. Immers, om iedereen te contacteren brengt een zeer hoge transactiekost met zich mee, waardoor de toegevoegde waarde van het citaat niet altijd groot genoeg is.!! Aanvullend recht! (Suppletief recht) dit zijn regels die inhoudelijk meerderheidsregels zijn. Dit zorgt ook dat transactiekosten enorm w gedrukt bij contracten.! 7.2. Externaliteiten! Klassiek voorbeeld: als bedrijf niet verantwoordelijk w gesteld voor vervuiling zal die kost gedragen w door maatschappij en zal er overproductie bestaan! Ander voorbeeld SUV s:! - Groter voordeel voor SUV s is dat ze veel veiliger zijn! - Groter nadeel voor slachtoffers in kleine wagens = grote schade! Meer schade dan normaal voertuig! Onderzoek toont aan dat SUV s meer levens redden dan kosten = positieve zaak! Negatieve zaak is dat die veiligheid ten kosten gaat van onveiligheid anderen! Conclusie: veiligheid bestuurder is dus een last dat gedragen wordt niet niet-suv sbestuurders. Hoewel totale aantal doden daalt, zorgen ze voor hogere kosten voor maatschappij. Gemiddelde kost voor gemiddelde burger is hoger.! Wat zijn mogelijke beleidsaanpassingen?! - Verhogen van minimumvoorwaarden verzekering! - Strengere verkeersvoorschriften voor SUV s! 7.3. Asymmetrische informatie! = ene partij beschikt over meer informatie dan de andere partij! Vooral probleem bij Credence Goods = zaken die je aankoopt waarvan men kwaliteit moeilijk zelf kan beoordelen (garagisten, tandarts, )! Asymmetrische informatie: Tweedehandsautomarkt:! Stel dat persoon X een auto van merk BMW wil kopen. In beste geval is deze BMW euro waard. In slechtste geval euro. Eigenaar van tweedehands auto heeft optimale informatie: weet of er ongelukken gebeurd zijn, mogelijke mankementen, Gemiddelde koper weet weinig over auto s. Die zal zich dus baseren op de prijs: neemt gemiddelde bedrag (20k). Probleem is dat verkopers die een auto in perfecte staat hebben, en die dus 30k waard is, niet zullen verkopen. Deze auto s verlaten de markt. De slechtste auto s, die maar 10k waard zijn, blijven wel in de markt. Zo blijven er altijd maar slechtere en slechtere auto s achter. Volgende stap is dat mensen verwachtingen bijstellen en oordelen dat 20k beste prijs is en zullen dan naar een gemiddelde gaan van 1.5k, etc! Oplossing:! - " 8 -

9 ! - Waarborg: als je effectief auto aanbied die perfect is en dus 30k waard is, is het zinvol om een waarborg aan te bieden! Toegevoegde waarde is dat dit iets zegt over de auto! Dit is zelfde oplossing als verlovingsring! Koper moet onderscheid kunnen maken tussen goede/slechte auto s! = Seperating equilibrium bevorderen! Asymmetrische informatie: aankoop van huis! Traditionele regel bij verkoop van een huis = Caveat Emptor (buyer beware): koper moet waarde en kwaliteit inspecteren. Indien hij iets over het hoofd ziet is dit zijn eigen schuld. verplichting berust hier dus op koper! Nieuwe regel = mededelingsverplichting: indien bepaald defect en hierover geen communicatie is geweest is verkoper aansprakelijk! Waarom is mededelingsverplichting het beste?! - Zeer zware asymmetrische informatie heel duur om informatie over hele huis te verzamelen! - Verkoper = cheapest cost avoider! 7.4. Monopolie! Één specifiek monopolie die vaak voorkomt bilaterale monopolie: 1 koper - 1 verkoper! Traditionele monopolie = 1 verkoper.! Vb: schipbreuk en je zit op eiland. Er komt schip langs. Reddingsoperatie: jij bent enigste koper, kapitein is enigste verkoper.! Vb: echtscheiding! Heel moeilijk te voorspellen of partijen tot goede overeenkomst zullen komen! - Heel moeilijk om uitspraak te doen over equilibrium! - Klassiek artikel van Cooter: partijen hebben evenveel macht als onmacht dus niet te voorspellen! Voorbeeld: Quasi-contracten! = contract opleggen aan ander persoon. Geen echte contracten want geen toestemming! Dit zou anders een situationele monopolie zijn met heel hoge transactiekosten. Eenmaal buur betaald voor herstellingen is hij in zeer zwakke situatie.!! - " 9 -

10 II. Eigendomsrechten! 1. Verschil rechtseconomische/europees-continentale eigendomsbegrip! Belgische definitie eigendom art. 544 BW! Rechtseconomisch:! - Veel ruimer! - Verklaring: rechtseconomie is niet geënt op 1 bepaald rechtsysteem! Grijpt terug naar economie en hanteert transculturele methodiek die boven positiefrecht staat! Rechtseconomisch begrip:! - Institutioneel erkende bevoegdheid: een dief heeft geen eigendom, omdat hem dat niet wordt erkend.! - Actueel/toekomstig: bv vruchtgebruik: splitst men af van het eigendomsrecht en de man die eigendom had heeft de naakte eigendom. Zijn bevoegdheid is niet actueel maar slapend. Waarde van naakte eigendom w bepaald naargelang de verwachte duur van het vruchtgebruik. Er is een Net present value : toekomstige dingen hebben nu al een waarde. Maar er is wel een time discount hieraan verbonden.! - Bevoegdheid van personen, groepen of instellingen: opentrekken van eigendom naar andere instanties. Niet louter individueel.! - Lichamelijk of onlichamelijk goed! - Bevoegdheid tot: toegang (mogen lopen over grond van iemand anders), opbrengst (vruchten plukken), beheer, uitsluiting, overdracht & vernietiging. Wie al deze rechten heeft, heeft de breedst mogelijke vorm van eigendom.! 2. Waarom private eigendomsrechten! Meest gebruikte argument: bevordert het optimaal beheer van schaarse goederen:! - Gaat overgebruik tegen! - Optimale timing van gebruik! - Gaat onderinvestering tegen! 2.1. Gemene eigendom: tragedy of the commons! (Hier gaat het om eigendomsloosheid - niet hetzelfde als gemeenschapseigendom)! Overgebruik:! - Verhaal:! Een weide met daarop schapen van 10 boeren! Elke boer zet 1 schaap voor zichzelf bij! Denkt dat dit geen impact zal hebben!! Gevolg: overbegrazing! - " 10 -

11 - Bij eigendomsloosheid! Schapen totdat MO > MK (70-80 schapen)! Waarde land geen belang! - Bij eigendom! Rekening houden met waarde land (50 schapen)! Suboptimaal timing van gebruik = prematuur gebruik! - Bos met uitbaat voor houtwinning: wat is timing voor kappen van bos?! Te vroeg: bomen nog niet groot genoeg! Te laat: worden ziek en oud! Te lang wachten: wachtkosten! $! - Bij eigendomsloosheid:! Kappen als MO > MK (T3)! Men wacht niet, wil snel winst maken! - Bij eigendom:! Rekening houden met tijd (T6)! Onderinvestering! Vb. waarde grond door bemesten! - Bij eigendomsloosheid: niemand wil die kost dragen, want iedereen profiteert ervan! 2.2. Oplossingen voor de tragedy of the commons! Privatisering! - Eigenaar kan kosten niet meer afwentelen op (gedeelte) van groep! - Eigenaar internaliseert alle kosten! 2.3. Het probleem van collectieve actie! Collectieve actie = probleem van tragedy of the commons! - Men vreest dat ander individuen niet zullen inhouden nemen zekere voor onzekere: eigen belang! Prisoner s dilemma! - Verhaal: twee beschuldigden in voorarrest! Beiden strafvermindering indien ze bekennen, andere dan zwaardere straf! Individueel belang te bekennen, gevaar dat andere zal bekennen! - 11 " -

12 Best = zwijgen gebrek aan bewijs! - Opbrengst-Matrix! Indien 1 bekent, andere niet! Bekenner: 0,5 jaar gevangenis! Zwijger: 7 jaar gevangenis! Indien beide zwijgen: elk 1 jaar gevangenis! Indien beide bekennen: elk 5 jaar gevangenis! Hoogst totaal! Wanneer ze vrezen verraad te worden! 3. Wanneer ontwikkelen eigendomsrechten zich?! Desmetz:! - Onderzoek: Labrador Indianen naar systeem van private eigendomsrechten op bisons! 2 redenen:! Schaarste: waardewijziging van goederen! Oorzaak: bontmantels als luxe-product! Oplossing: voorkomen tragedy of commons door eigendomsrechten! Transactie en omsluitingkosten: beheerskosten private eigendom! Westen: geen eigendomsrechten bosgebieden omsluitingskost! - Demsetz-criterium: eigendomsrechten ontstaan wanneer kosten < voordelen! - Vb. uitbouw grootgrondbezit in VS door ontwikkeling prikkeldraad! 4. Patroon van eigendomsrechten! Private eigendommen goed: als baten > kosten! - <-> goederen waarvan verdeling moeilijk is! collectieve eigendom: beheer aan iedereen! Vb. zee, lucht! - Invloed technologie! Vb. via satellieten quota s voor visactiviteiten afdwingen! richting systeem van private eigendom! Vb. Muziek! - Afdwingingkosten = kosten voor effectief uitoefenen van rechten van eigenaar! Zeer groot door opkomst breedbandinternet! - Opl.: auteursrecht door subsidiesysteem vervangen! Muziek als publiek goed voor iedereen beschikbaar! 5. Individueel of collectief! 5.1. Begrip! Collectieve eigendom! - = groep die eigenaar is, kan andere groep uitsluiten! Bijkomende kosten! - " 12 -

13 - eigendomsloosheid! Grote ideologische discussie Rechtseconomen bekijken nuchter vanuit kosten-baten analyse: zie volgend hoofdstuk! 5.2. The optimal Commons! Private eigendom = niet steeds noodzakelijk! - Zorgvuldig beheer en onderlinge afspraken kunnen noodzakelijk coördinatie tot stand brengen! Zorgt wel voor coördinatiekosten en afdwingingskosten! Opstellen van regels van goed beheer (informatiekosten)! Onderhandelingen over gebruiksrestricties (transactiekosten)! Toezicht op naleving (monitoring en afdwingingskosten)! - Kosten private eigendom:! Hoge afsluitingskosten! Registratie van eigendom! Opstellen van regelen voor beheer en oplossen van conflicten! $! Vb. groep 100 mensen: controle over stuk land! - Extreme pooling: 1 stuk waarvan alle 100 eigenaar! - Intermediair: in 10 stukjes verdelen, per stuk 10 eigenaars! - Extreme fragmentering: alles in stukjes kappen, elk 1 eigenaar! Transactiekosten: gebruik van groep reguleren! - Onderhandelingskosten! - Informatiekosten om tot efficiëntie te komen! - Handhaving! Exclusiekosten: eigendom organiseren (grenzen trekken), instituties voor handhaving...! Optimal commons = som exclusiekosten en transactiekosten het laagst!! - " 13 -

14 Historische voorbeelden:! - New England! Begin 17e E: gronden in commons van dorpsgemeenschap! Door protestanten! Evolutie: fragmenteren! Oorspronkelijk! Homogene ideologie (samenhang) + dreigende oorlog met native Americans! Dus: transactiekosten poolen! Later:! Nieuwe volken (o.a. joden) + indianenkwestie opgelost! Dus: transactiekosten en exclusiekosten fragmenteren! 18e E: individuele eigendom (per familie)! - Landhervorming in Indië! Tot jaren 60: oude patriarchen bepalen wie temporele eigendomsrechten kreeg! Congresparty aan macht: iedereen mag over allocatie beslissen (democratisering)! Ongewenst effect: privatisering! Reden: transactiekosten! 6. Beperkingen van de uitoefening van eigendomsrechten! Beginsel: private eigendom efficiëntie welvaartsverhoging! - Er zijn uitzonderingen! 6.1. Hinder uit nabuurschap! Activiteiten die hinder voor omgeving genereren! - Vb. verbouwingen (geluidsoverlast)! - = Externe effecten! Externe effecten: 2 soorten! - Negatieve: iemand wentelt kosten van zijn gedrag af op ander, maar bekomt wel baten! Vb. muziek s nachts als je vroeg moet opstaan! - Positieve (Vb. genieten van muziek)! Recht: oplossing in RS! - Men maakt een fout tegen het recht aansprakelijk! Art BW: foutbegrip! Art. 544 BW: algemene beperking op eigendomsrecht! - Men maakt geen fout tegen het recht! Stopzetten activiteit als normale evenwicht tussen buren verstoord is! Kraaien van haan niet hinderlijk op platteland, wel in stad! 6.2. Ruimtelijke ordening! Preventief: activiteiten groeperen! - Vb. industrie niet in woonbuurten! Woonbuurt: strengere normen van hinder! 6.3. Onteigening! Verplicht: t.v.v. doelstelling van algemeen nut + gepaste vergoeding! - Eigenaar kan geen subjectieve vraagprijs opleggen! Onteigening als oplossing voor transactiekosten en strategisch gedrag! - Meestal eigenaars moeten toestemming geven! - " 14 -

15 1 heeft vetorecht vraagt maximale prijs duur! - Opl.: vetorecht ontnemen! 6.4. Tragedy of the anticommons! Verhaal/oorsprong! - Moskou (jaren 90): handel in kiosken i.p.v. leegstaande winkelruimtes! - Reden: eigendomsrechten te sterk gefragmenteerd! Veel instanties voor 1 gebouw: verdeelde eigendomsrechten! - kiosk is makkelijker = suboptimaal gebruik! Anti-commons: fragmentatie van uitsluitingsbevoegdheid!! - " 15 -

16 III. Intellectuele eigendom! = tijdelijk monopolierecht op de exclusieve uitbating van creaties en uitvinding! - Beschermen informatiegoederen (creatieve uitvoering van ideeën) = niet-fysieke goederen! Er zijn verschillende types:! - Auteursrecht: expressie! - Octrooirecht: toepasbare ideeën! - Merkenrecht: merken en symbolen! - Bedrijfsgeheim! 1. Auteursrechten! 1.1. Begrip! Wet van 30 juni 1994! Wat:! - Werken van letterkunde muziek, tekeningen,! - Betreft enkel de uitdrukking (!!), niet het idee! - Beschermt enkel tegen kopiëren, niet tegen onafhankelijke creaties! Voorwaarde:! - Geen formaliteiten! - Enige voorwaarde: eigen intellectuele schepping! Rechten! - Vermogens- en morele rechten! - Duurtijd: tot 70 jaar na overlijden auteur! basisprincipes! 1. Auteursrecht betreft enkel de uitdrukking, niet het idee zelf! - Idee: superheld die de wereld red! - Uitdrukking: superheld die zwarte bril heeft, gespierd, werkt bij krant, etc! = beschermd! - Recent proces: auteurs boek The holy blood and the holy grail klaagde Dan Brown aan voor het stelen van idee! Idee in beide boeken: onwettig kind van Jezus en Maria! = Idee, mag gekopieerd worden! Tweede element: dit is een feit! 2. Auteursrecht wordt automatisch bekomen! - Geen formaliteiten! - Enigste voorwaarde = eigen intellectuele schepping! 3. Auteursrecht bied bescherming tegen het kopiëren van de uitdrukking! - Vaak speurwerk vereist en berekenen wat kans is dat iemand onafhankelijk op zelfde nummer komt! 4. Geen bescherming tegen onafhankelijke creaties die gelijklopend zijn! - Zie hierboven! 5. Auteursrecht geeft exclusief recht tot reproductie, bewerking/vertaling, verhuring en publieke uitvoering! - " 16 -

17 6. Auteursrecht omvat ook exclusieve recht tot creatie van afgeleide werken! - Bv iemand die Lexicon maakte van Harry-Potter boek werd aangeklaagd! Kan J.K. Rowling die Lexicon zelf overnemen?! Deels wel maar de originele elementen van die persoon (originele beschrijving tovenaar)! 7. Auteursrecht geeft ultieme belissingsrecht aan de auteur! - Vaderschap! - Wijziging: niemand mag wijzigen zonder jou toestemming! Volgt het werk: verkoop tv-show, mag men niet in knippen! - Bekendmaking: niemand anders mag het in jou plaats bekendmaken! 8. Muziek & auteursrecht! - Twee rechthebbende personen:! Componist! Uitvoerende muzikant! - Auteursrechthebbende heeft recht op vergoeding bij publieke uitvoering! Indien bv componist akkoord gaat maar artiest niet! altijd mogelijkheid om te heropnemen! - SABAM: private organisatie die dient als transactieregulator! Zorgen dat transactiekosten laag zijn! 1.3. Uitzondering op auteursrecht! Parodie:! - Indien geen uitzondering zouden we geen parodieën hebben want transactiekosten zijn oneindig hoog! - Onderscheid tussen parodie en satire:! Satire = toestemming! Parodie (vertellen van origineel werk met kritiek) = sociaal waardevol)! Feitelijke beoordeling door rechter (criterium = inhoudelijke kritiek leveren)! Citaatrecht:! - Sociale toegevoegde waarde! 2. Economische verklaring voor IER! 2.1. Economisch effect van IER! Creëert exclusief recht tot verkoop en uitbating meeropbrengst voor auteur (want enigste verkoper)! - Noodzakelijk om zo te beschermen want:! Niet-rivale goederen: meerdere personen kunnen goed consumeren! Probleem met monopolies = creëert deadwieght losses : groep consumenten w uitgesloten door artificieel hogere prijs! - Deze daling in consumptie = puur verlies voor maatschappij! Creëert dus monopoliekosten! Let wel op (!!examen!!): Je krijgt een monopolierecht betekend niet noodzakelijk dat je monopolie zult hebben:! - Er bestaan substituten = producten die elkaar kunnen vervangen! 2.2. Economische kosten van auteursrecht! Economische kosten:! - Culturele verarming: minder verspreiding van dergelijke goederen! - " 17 -

18 Geen competitie hogere prijs bepaalde doelgroepen schaffen niet aan (arm kind moet wachten tot er paperback versie is van Harry Potter)! - Vastleggen grenzen van intellectuele eigendomsrechten! Makkelijker bij auteursrechten dan octrooiten! - Afdwingingskosten! - Transactiekosten! Zie Tragedy of the Anticommons bij octrooien! 2.3. Waarom bestaan auteursrechten?! productiekosten inzake informatiegoederen! - Hoge vaste kosten: idee bedenken, neerschrijven, opnemen van de plaat/film! Moeten gerecupereerd worden! - Lage variabele kosten! = kosten die veranderen naargelang de productie! - Lage kosten van kopiëren: o.m via digitale technologie! Beleidsmatig argument voor auteursrechten =! - Vrees dat enkel kopieën w verkocht en dat men niet meer investeert in originelen! - = Noodzakelijk kwaad om creatie informatiegoederen aan te moedigen! Logische volgende stap is de vraag naar:! - Hoeveel auteursrechtelijke bescherming! - De wijze van afdwinging van het auteursrecht! 2.4. Teveel bescherming?! Feitelijk vast te stellen dat auteursrechten worden uitgebreid:! - Krijgen langere duur! - Verbod van kopiëertechnologie (Napster, P2P)! - Terwijl distributie en productie steeds goedkoper is! Transfer effect : tussenpersoon (platenhandelaar) w geëlimineerd! Blootstellingseffect w groter! Rechtseconomische verklaring =! - Public-choice:! Rent-seeking: homogene groep heeft meer invloed dan het algemene publiek! Kleine groep is sterk vertegenwoordigd en hebben enorm veel baten door het uitbreiding van deze rechten! 2.5. Wijze van afdwinging! Voorbeeld muziek op internet! - Absoluut verbod delen muziek zonder licentie! - Geregeld pogingen (met succes) tot verbieden technologieën! - Rechtszaken! Hoe komt dat afdwinging dan toch faalt?!! 1) NURDS:! Tijd is kosteloos! Indien je technologie verbied als regulator kom je in arms-race terecht! Geschiedenis toont aan dat er altijd technologische ontwijking van vervolging zal zijn:! - Vb: Napster: men maakt vervolgens regels zodat website als Napster niet meer kunnen bestaan. Regel luid bijvoorbeeld als volgt: je mag geen controle hebben over illegale inhoud.! - " 18 -

19 Gevolg: nurds ontwijken deze juridische aansprakelijkheid door een nieuwe technologie te ontwikkelen die deze juridische formulering kan omzeilen! Conclusie: platenmaatschappij lopen achter feiten aan! Quid YouTube:! - = groot bedrijf (Google) hebben enorm veel geld te verliezen! - Proberen dus licenties af te sluiten! 2) Tweede oorzaak waarom afdwinging soms faalt = sociale normen! - Snowball effect: te veel mensen die downloaden. Hoe meer mensen downloaden, hoe lager het percentage wordt dat men effectief gepakt wordt! - Sticky norms: norm is dat downloaden moet kunnen. Deze normen worden dan bijgevolg geïnternaliseerd.! - Backlash effect: Indien Sticky Norms sterk worden bestraft zal de norm w versterkt. Indien men fervent-downloader is zal de aanvaarding tov downloaden stijgen. Strengere bestraffing heeft enkel effect bij mensen die nog niet downloaden.! 2.6. Wat is oplossing?! Eerste mogelijkheid: auteursrecht als een belasting:! - Iedereen betaald kleine taks bij internetverbinding, of taks op lege cd, usb-stick,! - Lage kosten! - Nadeel: cross-subsidies! = hoge prijzen vragen voor één groep om lagere prijze te subsidiëren voor de andere groep! Tweede mogelijkheid: zelf-hulp:! - Vergoeding uit verkoop van rivale goederen! - Offertedoos! 3. Octrooirecht! 3.1. Juridische basis! 1) Octrooien = beschermt toegepaste ideeën (niet machines): uitvindingen! - Wat niet kan: bril om door kleren te kijken! - Wat wel kan: wijze waarop deze bril technisch zou werken! 2) Er zijn sterke formaliteiten aan verbonden octrooiaanvraag:! - Beschrijft de omvang en de toegevoegde waarde! 3) Moet ook nieuw zijn:! - Tijdstip van applicatie telt eerste indiener is winnaar! - <-> auteursrechten: je moet origineel zijn, niet de eerste! 4) Het moet een gevolg zijn van uitvinderswerkzaamheid! - = inhoudelijke vereiste! - Mag niet voor de hand liggend zijn! - Mogen geen (want zijn ontdekkingen, geen uitvindingen):! Wiskundige methodes! Biologische processen! 5) De duurtijd is slecht 6 of 20 jaar (<> 70 jaar auteursrecht)! 6) Het creëert een exclusief recht tot:! - Verkoop! - Voortbrengselen! - Toepassing werkwijze! - " 19 -

20 3.2. Economische fundamenten van het octrooirecht! Sociale kost van octrooien deadweight losses (zie 2.1, 2.2)! Afweging die gemaakt moet w (= Quid pro quo 1):! - Hogere prijs <> Bijkomende productie en verspreiding! Hogere Prijs: Research en Development kost veel geld. Producenten willen kosten terugwinnen van verloren projecten dus hebben we monopolies om dat te financieren! Verspreiding: octrooiaanvraag w publiek ingediend. Kennis w gedeeld in maatschappij. Eerste 20 jaar beginnen experimenten, nadien mogen producten op de markt.! Compromis:! - = dynamische analyse en noodzaak aan bescherming van eigendom! Zonder eig R sub-optimale investering! Oplossing: in tijd beperkte eigendomsrechten! Wel nuanceren:! - Klassiek argument: octrooien = meer uitvindingen! - Nuanceren: doordat uitvindingen cumulatief zijn, heb je soms een rem op innovatie! Alternatief:! - Publieke eigendom met publieke investering! - Probleem =! Kennisprobleem: welk onderzoek, in welk domein, hoeveel geld, wie bepaald wat?! 3.3. Octrooien evolutie! In de VS: patent explosion :! - Zowel aantal octrooien als aantal processen stijgen exponentieel! Verklaring voor toename:! - Informatie-economie! - Beschikbaarheid kapitaal voor R&D investeringen! - Uitbreiding recht van octrooien! - Octrooien als een signaal:! Signaal dat bedrijf innovatief is! - Rationele onwetendheid octrooikantoor:! Als regulator = Steeds moeilijker om bij te blijven bij octrooiaanvragen! Rationeel de overweging laten om ex ante die aanvragen in detail te bekijken! Opzettelijk vlot octrooien verlenen! octrooien = processen = maatschappelijke kosten! - Maatschappelijke kosten van processen > winsten! Enige uitzondering hierop = farmaceutische wereld! Verklaring?! Informatiekosten in farmaceutische wereld zijn veel lager dan andere bedrijven! Omlijning octrooien in farma wereld is veel makkelijker! In andere industrieën is omlijning heel moeilijk! Vandaag de dag kan men octrooien op Offensieve en Defensieve manier gebruiken! Offensief gebruik:! - Non-practicing Enteties (NPE): actoren die zelf niets uitvinden, maar wel octrooien in hun bezit hebben en kopen en daarover ook processen voeren! 1 Voor wat, hoort wat - " 20 -

21 - Niet altijd sociaal onwenselijk:! Veel kleine uitvinders verkopen octrooi aan advocatenkantoor omdat zijzelf niet kapitaalkrachtig genoeg zijn om rechtszaken aan te spannen! Advocaten worden zo tussenpersoon, net zoals SABAM doet met muziek! - Wat is er zo verdienstelijke aan deze industrie:! Basiskost van proces is heel erg hoog! Heel technisch, uitleg verstaan, applicatie begrijpen, etc! Wanneer iemand gedagvaard w is de startprijs al meteen erg hoog (informatiekosten)! Dit leidt tot opportunistisch gedrag:! Advocaten kunnen deze kosten dragen! Repeat-players! Risicospreiding! Advocaten dreigen met proces (proces kost bv euro)! Kleine uitvinder: < minnelijke schikking van ! Je weet dat NPE niet bluffen: moeten reputatie hoog houden! Defensief gebruik:! - Indien men over veel patenten beschikt! Kans groot dat indien iemand jou dagvaard, dat hij patenten van jou overtreedt! = indekkingsmechanisme kosten patent-trolls! 3.4. Octrooien & Anticommons! Standing on the shoulders of giants! - Elke nieuwe applicatie (appelblauwzeegroen) baseert zich op voorafgaande uitvindingen (groene)! - = downstream innovation! Potentieel probleem is dat je zodanig veel licentieaanvragen moet doen dat het moeilijk w om uitvinding te verwezenlijken! Oorzaken van anticommons:! - Transactiekosten! - Strategisch gedrag (hold-up)! - Cognitieve effecten (attribution bias)! Vb: elke groene bol denkt dat zijn uitvinding voor 80% verantwoordelijk is voor nieuwe (abz bol) uitvinding. Indien iedereen zo denkt moet onderste bol 320% betalen! transactiekosten om mensen te overtuigen dat ze niet zo veel verantwoordelijk zijn! - Externaliteiten! Cournot-duopolie : hypothetische situatie waarin je gemeente hebt met 2 schoenwinkels, 1 met links en 1 voor rechts. Hier heb je een dubbele monopolie dus je krijgt grotere deadweight losses! Als P links, dan V links V rechts P rechts totaalprijs! 3.5. Oplossingen! Fusies (markt)! Octrooirecht bijstellen (ex-ante):! - Octrooiaanvragen grondiger behandelen en minder snel verlenen! Verplichte licenties (ex-post):! - Meeste inbreuken nu beschermd door Injunctions (niet verder gebruiken/verkopen)! - " 21 -

22 - Andere (betere) oplossing = werken met schadevergoeding = dwanglicenties! Mensen verplichting om octrooi te gebruiken?! - Raakt kleine uitvinder harder! Beste mogelijke oplossing volgens Depoorter: aanpakken procesrecht:! - Proceskosten laten dragen door verliezende partij! 4. Merken! Merk = teken van producten of diensten om ze te onderscheiden van andere producten of diensten! Duurtijd = onbeperkt, mits vernieuwing! - Maar, vervalt indien::! Woordmerken kunnen ook een naam van een soort worden (frigo, googlen misschien?, )! Daarom belangrijk voor Coca-Cola om op toezien dal als iemand coca-cola krijgt hij ook effectief het merk krijgt en niet Pepsi! Economische functie =! - Verlaagt informatiekosten consumenten! Garantie dat product goed is, minder tijd investeren in goed product zoeken! - Verhoogt concurrentie! Criterium om inbreuk te beoordelen: mogelijke verwarring! - Consument mag zich niet vergissen! - Hoe goedkoper product hoe sneller we ons vergissen! 5. Bededrijfgeheim! = informatie waarvan groot deel van de waarde gelegen is in de geheimhouding! = juridische bescherming voor dit geheim tov werknemers en concurrenten (stelen van geheim)! Waarom opteren sommige bedrijven voor bedrijfsgeheim?! - Gevaarlijk indien reverse engeneering mogelijk is! - Gevaar als iemand er zelf achter komt geen bescherming! Alleen bescherming tegen onrechtmatig wegnemen! - Voordeel: langere bescherming! - Voordeel: geen publieke bekendmaking! - = Quid pro quo! 6. IER als Publiek Goed! In essentie: alle intellectuele goederen zijn publieke goederen! - Niet uitsluitbaar: bij openbaring van informatie, verspreiding moeilijk tegen te houden! - Niet rivaal: vb. lezing kan door 3e én 4e samen doorverteld worden! <> vb. niet beiden met 1 auto rijden! Economische theorie: innefficiënt publieke goederen te privatiseren! - Kostelijk wegen niet uitsluitbaar en niet rivaal! - " 22 -

23 ! - Vb. iemand boek laten lezen, maakt schrijven niet duurder! royalty s voor auteur zijn bovenmatig! - Argument tegen intellectuele eigendom! Tegenargument: niet-monetaire zaken kunnen volstaan als aanmoediging voor creatie! Vb. de reputatie! (= Twijfelachtig)! - " 23 -

24 IX. Economische analyse van contracten(recht)! 1. Twee onderzoeksvragen! Economische analyse van contracten en contractenrecht draagt bij tot:! 1.1. Het schrijven van betere contracten! Goede contracten: transactiekosten drukken, nalevingskosten drukken, etc! - = efficiënt welvaartsverhoging! Advocaat belangrijke rol hierin:! - Niet enkel grootste beschikbare deel voor eigen cliënt (distributie)! - Eerst en vooral de gemeenschappelijke winst opdrijven (productie) door efficiënt contract! 1.2. Een betere contractenrecht! Regels van contractenrecht analyseren zoals eenzijdige contractbreuk etc! 2. Efficiënt contracteren! 2.1. Contracten en economische surplus! Vrijwillige overeenkomsten partijen in staat wederzijde welvaart te verhogen! - D.m.v overeenkomsten goederen/diensten uitwisselen! - Zodat persoon/bedrijf die goed/dienst hoogst waardeert, erover kan beschikken! - Verschil tussen waarde voor A (willingness to pay) en B (willingness to accept)! = door transactie ontstane waarde (surplus)! Probleem =! - Bij sluiten contract niet steeds alle relevante informatie voorhanden! - Contract kan dan soms nadelig uitvallen voor één van de partijen! 2.2. Knelpunten bij contracten! a. Risico! Onvoorziene omstandigheden (staking, natuurramp, ) uitvoering contract bemoeilijken/ onmogelijk maken! Ondanks hierover niets voorzien zal één van de partijen risico moeten dragen! - Recht legt dit vaak op aan persoon die verliezen kan dragen aan een lagere kost! b. Verborgen informatie! Informatie = ongelijk verdeeld tussen partijen (asymmetrische informatie)! Verkoper is vaak beter op de hoogte! c. Verborgen actie! Één van de partijen kan zich niet houden aan bepalingen! - Bank verleend lening maar w gebruikt voor meer risicovolle onderneming normaal hogere rente! d. Specifieke investeringen! relatie-specifieke investeringen = partij maakt kosten die niet recupereerbaar zijn buiten specifieke contractsverhouding! - Plaat partij in een kwetsbare positie! creëert mogelijkheid tot opportunistisch gedrag! Probleem ontstaat doordat contracten zelden simultaan w uitgevoerd:! - " 24 -

25 - Autofabrikant besteld machine bij een firma. Machine w specifiek gemaakt voor dat type merk. Stel dat deze machine 1 miljoen euro waard is, en Ford betaald er 1,5 miljoen voor. Probleem is, als deze machine in productie gaat, en al voor 500k klaar is. Moest overheid niet kunnen afdwingen dan kan autofabrikant gewoon plots zeggen we betalen er maar 600k voor.! Onderneming heeft keuze:! Verlies van (productie stoppen)! 1m (kosten machine) = ! = Hol-Up: je geeft geld af gewoon omdat je vreest voor ergere sanctie! - Gevolg: verkoper zal anticiperen op hold-up game en zal niet contracteren! Relatie-specifieke investeringen hebben groot belang bij ontwerpen van contract:! - Hollywood: tijdens jaren vast contract, nu: free agents! Acteurs moesten opgeleid worden. Indien men die opleiding gaf, wou men niet dat acteur naar andere studio ging, anders was men investering kwijt.! Is veranderd omdat hold-up w gecreëerd (zelfde proces als hieronder) ipv vermeden! - GM:! FisherBody maakt gesloten metalen constructie voor wagens carrosserie kon enkel gebruikt w op auto van GM! FB anticipeerde op Hold-Up:! Je moet contract sluiten voor 10 jaar! GM betaald deel van variabele kost! FB kreeg variabele winst van 20% (indien auto verkocht 100: 17,6)! Toch is het GM die in Hold-Up terecht kwam met FB en niet andersom! Na 4 jaar nam de vraag voor deze constructies enorm toe! FB moest enorm uitbreiden om te voldoen aan vraag! Hoe meer kosten FB maakten, hoe meer winst! Fabrieken zo ver mogelijk openen! 2.3. De basisanalyse! Drie belangrijke elementen bij contracten:! - Incentives: prikkels om te doen wat wenselijk is! - Transactiekosten: onderhandelingskosten zo laag mogelijk pogen te houden! - Risico-allocatie: risico leggen bij de partij die het best geplaatst is deze te dragen! Hoe komt dat in pre-industriële China landbouw w georganiseerd op basis van sharecropping (deelpacht)?! - Deelpacht: gedeelte van oogst afgeven en tevens krijgen loon! - Vaste pacht: huursom voor gebruik van de grond, opbrengsten blijven bij pachter! - Loon: men krijgt loon voor arbeid, ongeacht opbrengst! Incentives Transactiekosten Risicoallocatie Vaste Pacht Positief Positief B Deelpacht B/LE Loon Negatief Negatief LE Deelpacht w verkozen voor risicospreiding: Deelpacht bied betere verspreiding: boeren (B) en landeigenaren (LE)! Wie was best geplaatst om risico te dragen?! In westen verzekeringsmaatschappijen / bestonden niet in China noodzaak in verdeling! - " 25 -

26 3. Efficiënt contractenrecht! 3.1. De functies van contractenrecht! Functies die ze moet vervullen:! - Coöperatie afdwingen! - Transactiekosten verlagen! - Externe Effecten vermijden! 3.2. Samenwerking bevorderen! Indien afspraken w nagekomen beroep op rechtssysteem overbodig, omdat:! - Goed persoon, schuldgevoelens,! - Belangen benadelen:! Toekomstige transacties met tegenpartij moeilijk (repeat play)! Eventuele gevolgen voor reputatie! Niet altijd doorslaggevend! Indien geen wederkerende transactie (end game)! Informatie verspreidt zich slecht! gevaar van opportunistisch gedrag! Voorbeeld: partijen A en B sluiten overeenkomst om huis van euro te bouwen, wat zijn betalingsmogelijkheden?! - 1) A geeft aannemer vooraleer de werken een aanvang nemen! In wereld zonder afdwingbare contracten ziet A aannemer niet terug! - 2) Betaling bij de afwerking van het huis! Aannemer zit in zwakke positie! - 3) A betaald naarmate werken vorderen! Imperfect: als huis 3/4de klaar is kan aannemer heronderhandelingen beginnen want huis is niet waardevol voor A, en kennis ligt bij aannemer dus kan geen andere aannemer inschakelen (of zal veel kosten)! Wat is hier specifieke eigenschap dat moeilijk maakt? Uitgestelde uitvoering of betaling.! Probleem kan als volgt geïllustreerd worden:! - Investering zonder contractenrecht! B Belegt B Fraudeert A Investeert +5! +5 A Investeer niet 0! ! 0! Probleem = medewerking vereist! Prisonner s dillema beide partijen vrezen strategische zet, dus handelt zelf strategisch!! - " 26 -