_., i _._ Lo-. -J EEN ANALYSE VAN EEN SPELLETJE MET DOMINOSTENEN. door. Jacob Wijngaard.

Transcriptie

1 _., i _._ Lo-. -J EEN ANALYSE VAN EEN SPELLETJE MET DOMINOSTENEN door Jacob Wijngaard Bd/OR/75-06

2 Een veel beoefend spelletje met dominostenen is het volgende: Zet aile dominostenen rechtop, op afstanden van elaar die net iets leiner zijn dan de hoogte van de stenen. Gooit men dan de laatste steen om, dan rijgt men een ettingreatie van omvallende stenen. Dat an een grappig gezicht zijn, vooral als men de rij niet recht maar bijvoorbeeld S-vormig opbouwt. Ret probleem bij dit spel is dat de zaa vaa al voortijdig omvalt, doordat de opgezette steen meteen omvalt. Dat risio an men wei enigszins verleinen door eerst gaten open te laten en die later op te vullen; valt er dan een steen voortijdig om,danheeftdat tenminste niet al te atastrofale gevolgen. Nu dringt het probleem zich op hoeveel gaten men aanvanelij open moet laten; wat is de beste strategie bij het opzetten van de stenen. We idealiseren dit probleem nu wat en nemen aan dat aileen de steen waar men mee bezig is de troubles veroorzaat. Er is een ans p dat de steen naar lins valt en een ans p dat hij naar rechts valt. De tijd, nodig voor het opzetten van een steen noemen we een tijdseenheid. Om enig inzicht in het probleem te rijgen beijen we het geval van 3 stenen. Ret probleem an opgelost worden m.b.v. dynamische programmering. We onderscheiden de volgende toestanden: toestand 0 (een stip stelt een onbezette plaats voor, toestand 1 x een ruis staat voor een reeds staande toestand 2. x. steen ) toestand 3 x x. toestand 4 x. x toestand 5 x x x Op grond van de symmetrie in het probleem hoeven we geen onderscheid te maen tussen de toestanden x en.. x en de toestanden x x. en x x In toestand 0 an men iezen uit de aties + en + (een pijltje staat voor een nieuw op te zetten steen), in toestand 1 an men iezen

3 -2- uit de aties x + en x +, in toestand 2 is er geen euze mogelij (atie + x.), dat geldt oo voor de toestanden 3 en 4. Er zijn dus drie mogelije volgordes van opzetten, nl. I 2 3, I 3 2 en 2 I 3. Nu maat het natuurlij geen verschil of we de laatste steen lins of rechts van de vorige twee zetten, dat beteent dat we geen verschil hoeven te maen tussen de volgordes I 2 3 en 2 3. We hebben dus slechts twee echt verschillende strategieen, nl. 2 3 en I 3 2. Definieer nu t. als de verwachte tijd die minimaal nodig is om toel. stand i te bereien, t als de verwachte tijd die in totaal nodig I23 is als men de volgorde I 2 3 gebruit en t l32 als de verwachte totaaltijd als men I 3 2 gebruit. Dan geldt t s - = min(t I23, t I32 ) en verder t l = I + 2pt l t 2 t 3 = t l = t l + I + p.t 3 + P(t 3 -t l ), als de nieuwe steen naar t 4 lins valt moet je opnieuw beginnen, valt hij naar rechts dan blijft er nog een staan. = t + I I + P(t 4 -t I )+P(t 4 -t l ) t l23 = t 3 + t l32 = t P(tI23-t2)+P.tI23 + P(tI32-tl)+P(tI32-tl) Daaruit voigt I = t 2 = = = t l23 = 1+( I-P)tl I I-n ] -n _ n = ~ t =t + ~ t -2t + -L-- t I I I I I I+(l-2p)t] = 2t l 1+(I-p)t 3 I+2(l-P)tI (l-p)p = + t 2 l I+t -2pt I+2(l-p) t (l-2p) = Dus ti32<t123' de volgorde 3 2 is dus beter dan de volgorde I 2 3. De verwachte tijd onder volgorde 132 is eelij aan 2_ + 2 (I-2p)

4 -3- We willen deze aanpa nu generaliseren naar het opzetten van meer dan drie stenen. Nu hebben we bij het voorbeeld van drie stenen nogal gemaelij gesproen over een volgorde. Daarop moeten we nu eerst wat nader ingaan. Een volgorde is een strategie waarbij aan el van de posities een rangnummer is toegeend. In ele toestand zet men een steen op de vrije positie met het laagste rangnummer. Bij het opzetten van drie stenen zijn aile strategieen volgordes, iest men in toestand atie ~. dan heeft men de volgorde 2 1 3, iest men in toestand atie ~. en in toestand x atie xi. dan heeft men de volgorde 1 2 3, iest men in toestand atie i.. en in toestand x atie x i dan heeft men de volgorde 3 2. In het algemeen echter zijn de volgordes slechts een deellasse van aile strategieen. Bij vier stenen bijvoorbeeld an men een strategie hebben waarbij in toestand x atie x ~ wordt geozen, in toestand x x atie x ~ x en in toestand x. atie x ~ Deze strategie an geen volgorde zijn. Het is echter mogelij te bewijzen dat er onder de optimale strategieen minstens een volgorde is. Daarvoor hebben we oo nog het begrip -volgorde nodig. Stel het gaat om het opzetten van n stenen. Een strategie heet een -volgorde ( ~n) als aan posities de rangnummers 1 tim zijn toegevoegd en men, zolang er geen ongenummerde posities bezet zijn en wei genummerde vrij, steeds de positie met het laagste rangnummer iest om een steen op te zetten. Men zet dus eerst een steen op positie 1 dan een steen op positie 2, enz.; valt er iets om dan begint men weer bij de laagste positie, zo gaat men verder tot de genummerde posities bezet zijn, dan plaatst men stenen op ongenummerde posities, vallen er daarna genummerde om en blijven er ongenummerde staan, dan hoeft men niet weer te beginnen met de laagste genummerde positie.

5 -4- Stelling I. Onder de optimale strategieen voor het opzetten van een willeeurig aantal stenen is er een volgorde. Bewijs. Ret bewijs gaat door volledige indutie naar het aantal op te zetten stenen. We hebben al gezien dat het geldt voor 3 stenen. Voor I steen en voor 2 stenen geldt het oo. Stel nu dat het geldt voor I, 2, 3,., n-i stenen. We moeten dan bewijzen dat het oo geldt voor n stenen. Dit gaat opnieuw door volledige indutie. Mer op dat een n-volgorde een volgorde is en dat ele strategie een I-volgorde is. Stel nu dat er een -volgorde v is die optimaal 1S. Onder strategie v omt men uiteindelij terecht in de toestand waarbij de genummerde plaatsen bezet zijn en de rest niet. Deze toestand wordt toestand genoemd en an als voigt symbolisch worden voorgesteld. Ele I. 1'---_ stelt een rijtje van naast elaar staande stenen voor, een. staat voor een vrije plaats. De lengte van een rijtje an oo nul zijn, dan beteent I I niets anders dan twee vrije plaatsen naast elaar. Er zijn n- lege plaatsen dus n-+1 rijtjes. Stel de lengte van het i~ rijtje, Onder strategie v wordt in toestand een van de vrije plaatsen (zeg de je van lins) aangewezen om bezet te worden. Valt de nieuwe steen naar lins of naar rechts, dan neemt hij het je of (j+l)e rijtje mee. Omdat v een -volgorde is moet dat groepje eerst weer opgebouwd worden. Uiteindelij omt men terecht in de toestand waarbij (t.o.v. toestand ) het je en (j+l)e rijtje verbonden zijn. Deze toestand noemt men de toestand +l. Stel s is de niminale verwachte tijd nodig voor het opzetten van m m dominostenen naast elaar. Omdat v optimaal is, geldt sn=t+l+r + 1, waarin t + 1 de verwachte tijd is die verloopt voor men onder v voor het eerst in toestand +l terecht omt en r + 1 de verwachte tijd nodig om onder strategie v van toestand +l in de eindtoestand te omen.

6 -5- Vanwege de optimaalheid van v geldt oo dat t + 1 gelij moet zijn aan de minimale verwachte tijd nodig voor het realiseren van toestand +l. Maar dat is juist gelij aan de som van de minimale verwachte tijden nodig voor het opzetten van el van de rijtjes in toestand +l. Dus j-i t = L s + s +1. I '+1+1 ~= ~ J J n-+1 + L i=j+2 Onder strategie v worden dus eerst zo sne1 moge1ij de rijtjes in toestand +1 opgebouwd. Zonder bepering der a1gemeenheid mag men dus aannemen dat de nummers I tim 11 in het eerste rijtje zitten, de nummers 1 +1 tim 1 +1 in het tweede rijtje, enz., terwij1 de rangorde binnen de rijtjes overeenomt met nummering in een optima1e vo1gorde voo~ 11' 1 2,. stenen. Onder strategie v zet men dus eerst zo slim mogelij rijtje lop, dan rijtje 2, enz. We zu11en nu bewijzen dat v een (+I)- vo1gorde is waarbij het rangnummer +1 is toegevoegd aan de je vrije p1aats in toestand, de positie die we in toestand vo1gens strategie v moeten iezen. We moeten dus aantonen dat in een toestand waarin geen ongenummerde posities bezet zijn en wei genummerde posities vrij, steeds de 1aagste genummerde positie bezet moet worden. A1s beha1ve de ongenummerde posities oo de positie met rangnummer +1 onbezet is voigt dit meteen uit het feit dat v een -vo1gorde is. Het prob1eem wordt dus gevormd door de toestanden waarbij de ongenummerde posities vrij zijn, de positie met nummer +1 bezet en een aanta1 posities met 1agere nummers vrij. In een derge1ije toestand an men slechts terecht omen via een toestand waarin t.o.v. de toestand +1 een of meer van de rijtjes 1,2,.., j-i, j+2,, n-+1 ontbreen. Deze toestanden duidt men aan met I, hierin is I een dee1verzame1ing van {1,2,.,j-l,j+2,,n-+I}, aanduidend de rijtjes die er nog wei staan. Ste1 r is de minima1e verwachte tijd nodig om vanuit toestand I de I eindtoestand te bereien. Een manier om de n stenen op te zetten is eerst zo snel moge1ij de rijtjes iei op te zetten en de rijtjes j en j+1 op te zetten en te verbindenen dan zo sne1 moge1ij vanuit toestand I naar de eindtoestand te gaan.

7 -6- Er ge1dt du8 8: I..LEI r I n J J+ I. We hadden al j-i n-+1 8n=ig l sl.+sl.+l.+i+ i=~+2 sl.+r +1 I. J J I. Dus en omdat r I de minimale verwachte tijd is moet gelden Dat beteent dat men het sne1st vanuit toestand I in de eindtoestand terecht omt als men eerst zo sne1 mogelij de rijtjes i.ii weer opzet. Dat gebeurt a1s men steeds op de vrije positie met het 1aagste rangnummer een steen p1aatst. Hiermee is aangetoond dat we zonder bepering der a1gemeenheid mogen aannemen dat v een (+I)-volgorde is. We hebben dus middels indutie laten zien dat onder de optima1e strategieen voor het opzetten van n stenen een volgorde is. Daarmee is het bewijs van stelling 1 voltooid. Door dit resultaat wordt de analyse een stu gemaelijer. Stel we weten hoe 1,2,,n stenen moeten worden opgezet. Dan unnen we daaruit met behulp daarvan bepalen hoe n+1 stenen moeten worden opgezet. Beij de beste van aile volgordes waarbij de i e positie van lins het rangnummer n+1 rijgt. Voor deze strategie geldt dat eerst twee rijtjes van i-i en n+l-i stenen zo snel mogelij worden opgezet en daarna verbonden. Stel t 1. is de verwachte totaaltijd onder deze strategie n+,i. en definieer s als in het bewijs van stelling 1. m Dan geldt: t 1.=S. I+s +1.+I+p(t +1.-s. 1)+P(t 1.-s +1.) n+,i. I.- n -I. n,i. I.- n+,i. n -I., ofwe 1 1+(I-p)(s. I.-n I+ s +1 -I..) n+i,i. t.=.. als we afspreen dat so=o dan geldt deze betreing oo voor i=1 en i=n+l.

8 -7- Uit deze betreing volgt dat t +1. minimaal is als s. I+s +1. n,1 1- n-1 minimaal is. Omdat de beste strategie voor het opzetten van n+1 stenen een volgorde is geldt natuurlij oo dat s +I=min t +1., n i. n,1 de positie i waarvoor s. I+s +1. een minimum aanneemt rijgt het 1- n-1 rangnummer n+1 in de optimale volgorde. Roe de rangnummers I tim n verdeeld worden hangt af van de optimale volgordes voor i-i en n+l-i stenen. Men an eerst de liner groep opzetten en dan de rechter of andersom, of door elaar heen als de onderlinge volgorde binnen de groepen maar niet verstoord wordt. In de volgende stelling zullen we laten zien dat het minimum van s. I+s +1. wordt aangenomen daar waar het verschil tussen i-i en 1- n-1 n+l-i zo lein mogelij is. Stelling 2. Voor ele n geldt dat s. I+s +1. minimaal is als het verschil tussen 1- n-1 n+l-i en i-i zo lein mogelij is. Bewijs Ret bewijs wordt geleverd m.b.v. volledige indutie. Eerst zullen we laten zien dat het waar is voor n=2. I s 1=-- s = 2 1+(1 -p) sl De stelling is dus waar voor n=2. Neem aan dat het waar is voor n=2,3,,-1 We zullen bewijzen dat het oo geldt voor n= Eerst vergelijen we s+so en s_l+sl met elaar (i=1 en i=2) Voor s unnen we schrijven s = ---::--::=----~- I+(I-p)(s,+s)... m, waarbij l+m=-i, l~m en /l-ml zo lein mogelij

9 -8- Dan ge1dt dus 1+(1 -P)(sl+sm_l) s-i = en 1+(I-p)(sl+sm_l)+()sl s-l+ s l= Op grond van de indutieaanname ge1dt sm_l+sl~ sm,dus s_l+sl~ s Voor =3 hebben we de moge1ijheden so+s3 en sl+s2 en uit het bovenstaande vo1gt dat sl+s2 ~so+s3. Neem nu aan dat ~4. Kies i ZQ dat 2~i-l~+l-i Beschouw s. l+s Voor si-l unnen we op grond van de indutie-aanname schrijven l+(i-p)(sl+sm) si-l = waarbij 1+m = i-2, l~m en 11-m1 zo lein moge1ij. ZO oo voor s+l-i 1+(1 -p)(sh+s. ) s.= J +l-1. waarbij h+j Dan ge1dt en Dus = +l-i-l, h~j en Ih-jl zo lein moge1ij. 1+( I-p) (sl+sm_l) si-2 = S+l-i+1 = 1+(I-p)(sh+l+Sj) 2+(I-p)(Sl+s +sh+s.) m J si_l+s+l_i = ~I--2~p------~ en 2+(I-p)(Sl+s I+sh l+s.) m- + J si-2+ s +l-i+l=

10 Omdat ISm en hsj geldt dat msh+l. Het verschil tussen m en h is dus niet groter dan het verschil tussen m-i en h+1 Daaruit voigt sm+shssm_l+sh+1 en s. +s I.ss. 2+s. i-i l-l+1 Samen met s_l+siss voigt hieruit dat het minimum van si-l+s+l-i wordt aangenomen daar waar het verschil tussen i-i en +l-i zo lein mogelij is. Hiermee is het bewijs voltooid. Uit dit resultaat volgen meteen de optimale volgordes voor het opzetten van een willeeurig aantal stenen. Een optimale volgorde voor 8 stenen is bijvoorbeeld I. Maar er zijn natuurlij meer optimale volgordes, bijv. I , enz. Het hoeft zelfs niet altijd zo te zijn dat men als laatste steen de middelste of, bij een even aantal, een van de middelste moet iezen. en s +s = I 3 1+(1 -p)(s I+sO) 1+( l-p)(so+so) 1+(1 -P)(sl +so) + --~-=--.,;;,-- I+( I-p)(s I+S I ) + --:---:::---- Dus s2+s2=sl+s3. Bij het opzetten van 5 stenen an men dus evengoed de 2e positie het nummer 5 geven als de middelste positie. Optimale volgordes zijn en JW/IR.