Vrijgevig zullen we zijn, ik een beetje meer dan jij?

Transcriptie

1 Vrijgevig zullen we zijn, ik een beetje meer dan jij? René Bekkers 2362 woorden (excl. samenvatting, incl. figuren/tabellen) René Bekkers, ICS/Sociologie, Universiteit Utrecht. Correspondentie: René Bekkers, ICS/Sociologie, Faculteit Sociale Wetenschappen, Universiteit Utrecht. Heidelberglaan 1, 3584 CS Utrecht. telefoon:

2 Vrijgevig zullen we zijn, ik een beetje meer dan jij? Samenvatting (97 woorden) Overschatten Nederlanders hun eigen vrijgevigheid ten opzichte van die van anderen, zoals vaak in Amerikaanse studies is gevonden? Nee, zo blijkt uit een experiment na afloop van het Geven in Nederland -onderzoek onder 883 Nederlanders. We schatten de vrijgevigheid van anderen vrij accuraat in of zijn zelfs bescheiden. De resultaten weerleggen ook de populaire verklaring van zelfoverschattingen die steunt op de attributietheorie, maar ondersteunen een controle -verklaring, die stelt dat we onszelf functioneel onderschatten op veranderlijke kenmerken. Eveneens in overeenstemming met de controle-verklaring zijn de bevindingen dat we onze altruïstische instelling juist overschatten, en dat bescheidenheid motiveert tot vrijgevigheid. 2

3 We denken vaak van onszelf dat we betere mensen zijn dan anderen. We overdrijven bijvoorbeeld onze eigen vrijgevigheid, terwijl we die van anderen heel aardig kunnen inschatten. Epley en Dunning (2000) lieten zien dat studenten overschatten hoeveel narcissen ze zouden kopen in een fondsenwervingsactie voor de American Cancer Society terwijl ze het gedrag van anderen vrij goed voorspellen. Epley en Dunning benoemen dit verschijnsel als het holier than thou -effect. Epley en Dunning veronderstellen dat het holier than thou - effect samenhangt met de fundamentele attributie fout (Ross, 1977). Als we ons eigen gedrag proberen te voorspellen baseren we ons op onze inschatting van onze eigen persoonlijkheid, en die is vrij rooskleurig. Als we echter het gedrag van anderen in een bepaalde situatie proberen te voorspellen maken we wel goed gebruik van de informatie die we hebben over die situatie, en geven we een meer accurate voorspelling, aldus Epley en Dunning (2000). Deze verklaring noemen we de attributie-verklaring. De attributie-verklaring geeft eigenlijk geen goed antwoord op de vraag waarom we ons eigen gedrag niet goed in kunnen schatten omdat zij een nieuwe vraag oproept: waarom hebben we zulke positieve inschattingen van onze persoonlijkheid? De attributie-verklaring geeft daar geen antwoord op. De theorie van Rothermund, Bak en Brandtstädter (2005) wel. Zij stellen dat het functioneel kan zijn om onszelf als te onderschatten op kenmerken waar we zelf controle over hebben, maar niet als het gaat om onveranderlijke kenmerken, zoals onze persoonlijkheid. Wie het eigen gedrag negatief waardeert is sterker geconcentreerd op factoren die succes belemmeren. Bescheidenheid zet aan tot inspanningen om nog betere prestaties te leveren. Maar het negatief beoordelen van de eigen persoonlijkheid is alleen maar frustrerend omdat het onze zelfwaardering ondermijnt en er geen verbetering mogelijk is. We noemen deze verklaring de controle-verklaring. In een studie naar factoren die samenhangen met studiesucces vonden Rothermund et al. ondersteuning voor hun voorspellingen. Op onveranderlijke kenmerken die als positief 3

4 gepresenteerd werden voor studiesucces (zoals emotionele stabiliteit) schatten de deelnemers zich positiever in dan wanneer deze kenmerken als negatief gepresenteerd werden. Op veranderlijke kenmerken (zoals altijd naar college gaan ) trad dit effect niet op. De bevindingen van Rothermund et al. zijn niet direct in tegenspraak met de attributieverklaring omdat de deelnemers zich niet vergeleken met anderen. Rothermund et al. keken slechts naar het effect van het presenteren van kenmerken als positief dan wel negatief voor studiesucces. Het is ook mogelijk dat Rothermund et al. andere bevindingen deden omdat zij studiesucces onderzochten, en niet vrijgevigheid. Van Lange (1991) deed dat wel en liet zien dat overschattingen op het gebied van moraliteit sterker zijn dan die op het gebied van intelligentie. Wellicht vonden Rothermund et al. geen overschatting van het eigen gedrag omdat ze studiesucces onderzochten, en overschatten mensen wél hun vrijgevigheid. In een experiment met geefgedrag is nagegaan of de voorspellingen van de attributieverklaring of de controle-verklaring stand houden. Een steekproef van Nederlanders schatte eerst in een vragenlijst hoeveel geld zij gaven aan goede doelen vergeleken met anderen, een veranderlijk kenmerk. Vervolgens werd geobserveerd of de deelnemers in verschillende prijscondities de beloning die ze kregen voor het invullen van een vragenlijst zelf hielden of (gedeeltelijk) weggaven aan een goed doel. Tenslotte vulden de deelnemers in wat zij dachten dat anderen in hun situatie zouden hebben gedaan. Volgens de attributieverklaring zouden de deelnemers (1) hun eigen geefgedrag positiever moeten inschatten dan dat van anderen; en (2) de invloed van prijscondities moeten onderschatten als ze hun eigen gedrag proberen te voorspellen, maar niet als ze het gedrag van anderen proberen te voorspellen. Volgens de attributie-verklaring zouden we in hypothetische situaties van onszelf immers gedrag verwachten dat in overeenstemming is met ons rooskleurige beeld van de eigen persoonlijkheid. Als we de vrijgevigheid van de gemiddelde Nederlander proberen te voorspellen treedt de attributie fout niet op omdat we geen betrouwbare informatie hebben 4

5 over diens persoonlijkheid. De controle-verklaring leidt tot een andere voorspelling. Als de theorie klopt dat we ons positiever inschatten dan anderen op onveranderlijke kenmerken, maar niet op veranderlijke kenmerken, zouden de deelnemers hun eigen geefgedrag als even of zelfs minder vrijgevig moeten inschatten dan dat van anderen. Ook wordt getoetst of bescheidenheid functioneel is, zoals de hypothese van Rothermund et al. luidt. Dan zal (3) bescheidenheid over de eigen vrijgevigheid aanzetten tot het weggeven van geld aan een goed doel. Methode Deelnemers Aan het experiment namen 1030 Nederlanders deel die via Internet in mei 2002 en 2004 vragenlijsten van het Geven in Nederland -onderzoek (GIN) hadden ingevuld. De deelnemers zijn door TNS/NIPO geselecteerd uit een toevallige steekproef van adressen en vormen een representatieve afspiegeling van de Nederlandse bevolking (voor meer informatie zie Schuyt & Gouwenberg, 2005). In februari 2005 vulden 838 deelnemers bovendien een vragenlijst in over hun giften aan Giro 555 ten gunste van de Tsunami-slachtoffers. 1 Design en procedure Met het invullen van de GIN-vragenlijst in 2004 verdienden de deelnemers punten die inwisselbaar zijn voor waardebonnen (bij Free Record Shop, Blokker), Air Miles, of een donatie aan een goed doel dat door TNS/NIPO gesteund wordt (Artsen Zonder Grenzen, KWF, Aids Fonds). Naarmate ze langer deden over de vragenlijst kregen ze een hogere beloning. Gemiddeld verdienden de deelnemers punten ter waarde van elf euro. Nadat het aantal verdiende punten bekend was gemaakt aan de deelnemers begon het experiment en 1 Een logistische regressie-analyse (op verzoek beschikbaar) laat zien dat de respons op deze vragenlijst ten opzichte van de tweede GIN-golf niet selectief was voor wat betreft een uitgebreide reeks achtergrondkenmerken en sociale waarden die relevant zijn voor geefgedrag. 5

6 kregen ze de vraag wat ze met de punten wilden doen. De deelnemers werden willekeurig toegewezen aan drie condities waarin de prijs van het geven van 1 euro verschilde. In de vijftig cent conditie kostte het geven van een euro voor de deelnemers slechts vijftig cent. TNS/NIPO betaalde de andere helft van de donatie. Hierdoor konden de deelnemers met hetzelfde aantal punten twee maal zo veel geven aan het goede doel. In de zesenzestig cent conditie kostte een donatie van één euro voor de deelnemers slechts twee derde van het bedrag dat naar het goede doel ging. In de één euro conditie kostte het geven van één euro gewoon één euro. Er vonden twee rondes plaats in het experiment. In de eerste ronde werden de deelnemers random aan de drie condities toegewezen. De deelnemers maakten eerst hun keuze over de besteding van hun beloning. Vervolgens rapporteerden de deelnemers het gedrag dat zij van de gemiddelde Nederlander verwachtten in dezelfde conditie. In de eerste ronde besloten 165 deelnemers over donaties tegen een prijs van één euro, 343 deelnemers bij een prijs van twee derde, en 353 deelnemers tegen een prijs van vijftig cent. In de tweede ronde werden de deelnemers random toegewezen aan een conditie waarin ze niet in de eerste ronde waren toegewezen en rapporteerden de deelnemers het gedrag dat zij van zichzelf verwachtten in een hypothetische situatie (n=169 voor prijs= 1, n=346 voor 0,67, en n=368 voor 0,50). Uit dit experiment zijn drie afhankelijke variabelen geconstrueerd: het feitelijk weggeven van tenminste een gedeelte van de beloning (gedrag), het hypothetisch weggeven van tenminste een gedeelte van de beloning (intentie) en de verwachting dat de gemiddelde Nederlander tenminste een gedeelte van de beloning weggeeft (verwachting). Alle drie de variabelen zijn dichotome variabelen. Uit de data over de bijdragen aan acties voor Tsunamislachtoffers is een vierde afhankelijke variabele geconstrueerd: het totaalbedrag gegeven aan acties, bijdragen aan giro 555 en andere acties bij elkaar opgeteld. Om de inschatting van de eigen vrijgevigheid ten opzichte van anderen vast te stellen schatten de deelnemers in de GIN-vragenlijst in of zijzelf veel minder (1), minder, ongeveer 6

7 evenveel, meer, of veel meer (5) geven aan goede doelen dan de gemiddelde Nederlander. Eerst werd deze subjectieve relatieve vrijgevigheid -score (SRVS) vergeleken met de totaalbedragen die de deelnemers in het afgelopen jaar gegeven hadden aan goede doelen in tien verschillende sectoren, omdat de deelnemers wellicht terecht zeggen dat zij meer (of minder) geven dan anderen. Deelnemers die minder dan de helft hadden gegeven van het bedrag dat de gemiddelde Nederlander geeft ( 176) kregen een objectieve relatieve vrijgevigheid -score (ORVS) van 1; tussen 50 en 80 procent een 2, tussen 80 en 125 procent een 3, tussen 125 en 150 procent een 4, en meer dan anderhalf keer zoveel een 5. Vervolgens werd de SRVS afgetrokken van de ORVS. Het verschil is de maat voor de onderschatting van vrijgevigheid in het afgelopen jaar. De maat had waarden van -4 tot 4 maar is gehercodeerd naar -2 (sterke overschatting) tot 2 (sterke onderschatting) om meer robuuste schattingen te krijgen. Resultaten Eigenlijk geef ik niet zoveel aan goede doelen In tegenstelling tot de voorspelling uit de attributie-verklaring waren de deelnemers vrij accuraat of zelfs bescheiden in hun inschattingen van de eigen vrijgevigheid ten opzichte van die van anderen. 35% had dezelfde score op de objectieve en subjectieve maten voor relatieve vrijgevigheid. 28% toonde enige, en 15% zelfs grote bescheidenheid. Slechts 22% overdreef (17% enigszins en 5% sterk). Deze bescheidenheid is in tegenspraak met de attributieverklaring, maar is in overeenstemming met voorspelling van de controle-verklaring van Rothermund et al.. 7

8 Al die vrijgevige mensen! Ook de resultaten van het experiment met de beloningen waren in tegenspraak met de attributie-verklaring. Van zichzelf verwachtten de deelnemers een gift in 58% van de gevallen, maar van de gemiddelde Nederlander nog vaker (76.0%). Dit resultaat komt overeen met de controle-verklaring. Ook het door de attributie-verklaring voorspelde patroon in de effecten van de prijs van het geven trad niet op (zie figuur 1). In tegenstelling met de attributie-verklaring blijkt dat er zowel in het feitelijk geefgedrag als in de hypothetische condities een significant effect is van de prijs van het geven (Chi kwadraten van respectievelijk ; df=2, p<.001 en 6.275; df=2, p<.043). Voor het geefgedrag verwacht van anderen is het verband in dezelfde richting maar niet significant (Chi kwadraat = 3.397, df=2, p<.183). Een logistische regressieanalyse van de verwachting van een gift van zichzelf en van anderen wijst uit dat de invloed van de prijs van een gift niet verschilt tussen eigen hypothetisch gedrag en gedrag verwacht van anderen (resultaten op verzoek beschikbaar). FIGUUR 1 ONGEVEER HIER Misschien moet ik maar eens wat meer gaan geven Heeft het onderschatten van de eigen vrijgevigheid ook positieve consequenties voor het geefgedrag, zoals de controle-verklaring veronderstelt? Jazeker, zo blijkt. De groep deelnemers die zijn eigen giften sterk onderschatte in vergelijking met de gemiddelde Nederlander gaf tijdens de acties voor Tsunami-slachtoffers gemiddeld 63. Dat is meer dan het dubbele van degenen die zich accuraat inschatten, of zichzelf enigszins of zwaar overschatten, die gemiddeld respectievelijk 29, 24 en 23 gaven. Een regressie-analyse (zie 8

9 tabel 1) laat zien dat dit grotendeels verschil blijft bestaan wanneer gecontroleerd is voor een reeks achtergrondkenmerken en sociale waarden die relevant zijn voor geefgedrag. TABEL 1 ONGEVEER HIER Conclusie en discussie De centrale bevindingen in het experiment zijn dat (1) Nederlanders hun vrijgevigheid in het afgelopen jaar vrij accuraat inschatten of licht onderschatten; (2) dat ze ook in experimentele situaties de vrijgevigheid van zichzelf onderschatten; (3) dat bescheidenheid motiveert tot vrijgevigheid. We kunnen er vrij zeker van zijn dat dit laatste resultaat niet te wijten is aan ongemeten variabelen of omgekeerde causaliteit omdat giften aan de Tsunami-acties minstens negen maanden na de meting van de inschatting van de eigen vrijgevigheid ten opzichte van anderen plaatsvonden, en omdat we gecontroleerd hebben voor een groot aantal factoren die relevant zijn voor geefgedrag. Tezamen vormen de bevindingen een sterke bevestiging van de voorspellingen uit de controle-verklaring van Rothermund, Bak en Brandstädter (2005). De attributie-verklaring van Epley en Dunning (2000) werd niet ondersteund door de resultaten. Bevinding (2) roept de vraag op hoe zij te rijmen valt met tegengestelde bevindingen in eerder onderzoek van Epley en Dunning (2000), Allison, Messick en Goethals (1989), en Van Lange (1991). Wellicht zijn subtiele verschillen in methodologie de oorzaak. Het is ook mogelijk dat culturele verschillen een oorzaak zijn. Alle voorgaande studies waarin overdrijving gevonden is van het eigen vrijgevige gedrag zijn gedaan in de VS. Ook de op het eerste gezicht opmerkelijke bevinding in de Duitse studie van Rothermund et al. kan verklaard worden door de hypothese dat Europeanen wat bescheidener zijn dan Amerikanen. Cross-cultureel onderzoek is nodig om deze hypothese te toetsen. 9

10 Andere vragen die de resultaten oproepen zijn hoe bescheidenheid tot stand komt en hoe zij precies ons gedrag beïnvloeden. Wellicht heeft zelfonderschatting te maken met schuldgevoel en sociale normen. Wie sterk de norm ervaart om te geven verwacht dat anderen (veel) geven. Wie vervolgens toch niet geeft (of minder dan anderen) zal zichzelf daar schuldig over voelen en dat schuldgevoel proberen te verminderen door aan de norm te gaan voldoen. 10

11 Referenties Allison, S.T., Messick, D.M. & Goethals, G.R. (1989). On being better but not smarter than others: The Muhammad Ali effect. Social Cognition, 7, Bekkers, R. (2004). Giving in the Netherlands: Sociological and Psychological Perspectives. Proefschrift Universiteit Utrecht. Epley, N. & Dunning, D.(2000). Feeling "Holier Than Thou": Are Self-Serving Assessments Produced by Errors in Self- or Social Prediction? Journal of Personality and Social Psychology, 79, Ross, L. (1977). The intuitive psychologist and his shortcomings: Distortions in the attribution process. In L. Berkowitz (Red.), Advances in Experimental Social Psychology, vol. 10. New York: Academic Press. Rothermund, K., Bak, P.M. & Brandtstädter, J. (2005). Biases in self-evaluation: moderating effects of attribute controllability. European Journal of Social Psychology, 35, Schuyt, T.N.M. & Gouwenberg, B.M. (2005). Geven in Nederland 2005: Giften, Sponsoring, Legaten en Vrijwilligerswerk. Amsterdam: Elsevier Overheid. Van Lange, P.A.M. (1991). Being Better but Not Smarter Than Others: The Muhammad Ali Effect at Work in Interpersonal Situations. Personality and Social Psychology Bulletin, 17, Woord van dank Dank aan TNS/NIPO voor de mogelijkheid dit experiment te houden en aan Theo Schuyt van de Werkgroep Filantropie aan de Vrije Universiteit voor toestemming om de Geven in Nederland -data te gebruiken. 11

12 Figuur 1. Feitelijke, hypothetische en verwachte vrijgevigheid in de drie prijscondities Giften in 1, 0,67 en 0,50 prijscondities kans op gift geobserveerd gedrag hypothetisch eigen gedrag verwacht van anderen 1 0,67 0,5 12

13 Tabel 1. Effecten van bescheidenheid over eigen giften vergeleken met de gemiddelde Nederlander in 2003 op giften aan acties voor Tsunami-slachtoffers in januari 2005 (n=838) Model 1 a Model 2 b b se Sign. b se Sign. Enigszins bescheiden c Sterk bescheiden c *** ** a Zonder controlevariabelen. b Gecontroleerd voor leeftijd, geslacht, gemeentegrootte, kerklidmaatschap, frequentie kerkbezoek, politieke voorkeur, inkomen, eigen huisbezit, opleidingsniveau, sociale waardenorientatie, altruïstische waarden, gegeneraliseerd sociaal vertrouwen, postmaterialisme, verbale intelligentie, empathie, en vertrouwen in goede doelen. c referentiecategorie: onderschatting of accurate schatting. *** p<.001; ** p<.01; * p<.05; (*) p<