MS IN DE POSTPARTALE PERIODE EN BIJ OUDERE PATIËNTEN

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "MS IN DE POSTPARTALE PERIODE EN BIJ OUDERE PATIËNTEN"

Transcriptie

1 CONGRES Tijdens de 18 èmes Rencontres de Neurologie werd de behandeling van MS bij twee specifieke patiëntenpopulaties besproken: vrouwen met MS die net bevallen zijn en oudere patiënten. Prof. Nathalie Derache (Caen) lichtte de behandeling tijdens de postpartale periode toe en prof. Jean-Christophe Ouallet (Bordeaux) trachtte een antwoord te formuleren op essentiële vragen omtrent de behandeling van oudere MS-patiënten. 18 ÈMES RENCONTRES DE NEUROLOGIE (PARIJS) MS IN DE POSTPARTALE PERIODE EN BIJ OUDERE PATIËNTEN Dominique-Jean Bouilliez MS bij patiëntes in de postpartale periode Het beleid bij vrouwen met MS die pas bevallen zijn, brengt twee essentiële vragen met zich mee: wat is het risico op recidief (en kan terugval voorkomen worden) en verergering van de handicap, en hoe zit het met het hervatten van de basisbehandeling? Om die vragen te beantwoorden, moet er waarschijnlijk reeds voor de bevalling op geanticipeerd worden. N2472N Nathalie Derache (Caen) Wat is het risico op een recidief in de postpartale periode? Studies geven daar geen eenvormig antwoord op, want een gynaecoloog definieert postpartaal immers anders dan een neuroloog: voor een gynaecoloog gaat het om de periode van de bevalling tot het hervatten van de menstruatie (gemiddeld 6 weken), terwijl een neuroloog tot 3 maanden na de bevalling telt. Dankzij de epidemiologische studie PRIMS (PRegnancy In Multiple Sclerosis) hebben we duidelijke informatie over 10 l NEURON VOL 22 Nr

2 Figuur 1: Risico op recidief tijdens en na de zwangerschap. Relapses per Woman per Year 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0, before Pregnancy de invloed van zwangerschap en bevalling op de evolutie van MS (Figuur 1). De recidieffrequentie blijkt sterk te dalen tijdens de zwangerschap, vooral tijdens het derde trimester, en stijgt vervolgens tijdens het eerste trimester na de bevalling. De recidieven die optreden tijdens de zwangerschap en na de bevalling zijn echter niet ernstiger dan buiten die periode, maar ze gebeuren op een ogenblik dat de vrouw zich liever alleen zou bezighouden met haar baby. Tijdens die periode is een ziekenhuisopname vaak synoniem met een moeilijke scheiding, en dan hebben we het nog niet over de vermoeidheid en de functionele hinder als gevolg van de recidief. De belangrijkste risicofactoren zijn het optreden van een terugval tijdens het laatste jaar voor de bevruchting, het aantal relapsen tijdens de zwangerschap en de duur van de ziekte (2). Dit kan op individueel vlak echter nooit voorspeld worden. Houdt de peridurale anesthesie een risico in? Volgens de bevindingen van de PRIMSstudie en die van de POPART MUSstudie (3) beïnvloedt een peridurale anesthesie het risico op recidief niet, ook niet als er een relaps was tijdens de zwangerschap (4). De Franse GRESEP (Groupe de Réflexion sur la SEP) stelt dan ook dat je de wijze van bevallen niet hoeft aan te passen bij zwangere vrouwen met MS. Bij de keuze van de bevallingswijze moet je enkel rekening houden met verloskundige criteria. during Pregnancy Delivery after Pregnancy Toch gaat de voorkeur uit naar een peridurale anesthesie met gebruik van anesthetica in lage concentratie. De indicatie voor rachianesthesie of uitbreiding van de peridurale anesthesie moet geval per geval worden besproken. Bij een medullaire recidief zijn die technieken echter te vermijden (5). Minder terugval in geval van borstvoeding? De PRIMS-studie heeft aangetoond dat borstvoeding geen risicofactor is voor postpartale relaps (2). Volgens sommige studies zou exclusieve borstvoeding tijdens de eerste 2-3 maanden zelfs een beschermend effect hebben. Meerdere auteurs hebben daar echter vragen bij en stellen dat vrouwen die borstvoeding geven juist die patiëntes zijn bij wie de aandoening doorgaans minder actief is. De GRESEP concludeert dat borstvoeding na de bevalling mogelijk is als er geen klinische indicatie bestaat om snel een basisbehandeling te hervatten. Als een basisbehandeling vereist is, mag enkel interferon-bèta worden voorgeschreven (5). Een behandeling voorschrijven om recidieven te voorkomen? Twee retrospectieve studies hebben deze vraag onderzocht met corticoïden. In de studie die werd uitgevoerd in 2005 was de incidentie van relapsen tijdens de eerste drie maanden na de bevalling lager bij de patiënten die werden behandeld met corticoïden (0,8 versus 2; p = 0,018). De studie omvatte 42 patiënten: 20 patiënten werden behandeld met 1g corticoïden i.v. bolusinjectie per maand gedurende 6 maanden en 22 met een placebo (7). De resultaten werden bevestigd door een studie bij 52 patiënten (van wie er 39 1g corticoïden i.v. na de bevalling hadden gekregen). Ook in die studie was het aantal recidieven tijdens de eerste drie maanden na de bevalling lager bij de vrouwen die corticoïden hadden gekregen (17,9% tegen 46,2%; p = 0,0448). Door het kleine aantal patiënten in die studie, is het echter moeilijk een definitieve conclusie te trekken. De PRIMS-studie heeft aangetoond dat borstvoeding geen risicofactor is voor postpartale relaps. Een retrospectieve studie toonde aan dat toediening van immunoglobulines het aantal recidieven tijdens de zwangerschap en na de bevalling kan verlagen. Drie behandelingsgroepen werden onderzocht: een placebogroep (n = 49), een groep die immunoglobulines i.v. in een dosering van 0,4g/kg gedurende 5 dagen had gekregen tijdens de eerste week na de bevalling en daarna na 6 en 12 weken (n = 28), en een groep die soortgelijke doseringen kreeg gedurende de hele zwangerschap (n = 41). Het aantal vrouwen zonder recidief was het hoogst in die laatste groep (78%, tegen 51% in groep 2 en 31% in de placebogroep) (9). Deze resultaten werden echter niet bevestigd door de enige gerandomiseerde studie die met immunoglobulines 11 l NEURON VOL 22 Nr

3 is uitgevoerd (10). Preventieve toediening van immunoglobulines is dus niet gewettigd. POPART MUS (3) heeft het effect van geslachtshormonen bij de preventie van relapsen onderzocht. In deze Europese, multicentrische, gerandomiseerde, dubbelblinde, placebogecontroleerde studie werd postpartale toediening van nomegestrolacetaat 10mg/d per os (n = 150) vergeleken met die van oestradiol percutaan 75µg/week gedurende 3 maanden met een verdere follow-up van 6 maanden. De resultaten waren negatief. De vraag is echter of wel de juiste hormonen werden gekozen. Volgens dierexperimenteel onderzoek zou progesteron wel een effect kunnen hebben. Tot slot is er nog het verband tussen vitamine D en MS. In de twee studies die werden uitgevoerd met vitamine D, werd geen verband vastgesteld tussen vitamine D- tekort enerzijds en het optreden van een recidief na de bevalling anderzijds (11, 12). Het optreden van terugval na de zwangerschap kan enkel voorkomen worden met een doeltreffende basisbehandeling voor de zwangerschap. Wat in geval van recidief tijdens de periode van borstvoeding? Een recidief wordt klassiek behandeld met methylprednisolon 1g/d gedurende 3-5 dagen. Borstvoeding is geen contraindicatie voor bolusinjecties van corticoïden. Het verdient echter aanbeveling geen borstvoeding te geven tijdens het infuus en minstens 4 uur te wachten tussen het einde van het infuus en het hervatten van de borstvoeding (5). In geval van een perorale behandeling is er geen reden om corticoïden te weren, ongeacht de dosering, maar de behandeling moet wel kort zijn (minder dan één week). In geval van een chronische therapie mag men corticoïden geven in een dosering < 50mg/dag. Hogere doseringen kunnen eveneens als men minstens 4 uur wacht tussen de toediening van prednisolon en de borstvoeding (5). Na de bevalling kan de patiënte zelf kiezen of ze borstvoeding wil geven. Als ze dat wenst te doen, mag enkel interferon voorgeschreven worden en geen andere basisbehandeling. Wanneer de basisbehandeling starten of hervatten? Eigenlijk moet je die vraag al stellen voor de bevruchting. In die context is een immunomodulerende behandeling met interferon of glatirameeracetaat mogeljik tot bewijs van bevruchting. Voor zover bekend heeft dat geen schadelijk effect op het embryo, de foetus of het verloop van de zwangerschap. Bij een zeer actieve MS kan geval per geval worden overwogen om de immunomodulerende therapie gedurende de hele zwangerschapsperiode voort te zetten, aangezien er volgens studies en farmacovigilantieregisters geen bewijs is van toxiciteit (tenzij misschien een laag geboortegewicht met glatirameeracetaat, maar zonder foetale toxiciteit) (5). Na de bevalling kan de patiënte zelf kiezen of ze borstvoeding wil geven. Als ze dat wenst te doen, mag enkel interferon voorgeschreven worden en geen andere basisbehandeling. Bij patiënten met een risico op recidief, en met name vrouwen die minstens één relaps hadden tijdens het laatste jaar voor de zwangerschap en/ of tijdens de zwangerschap, verdient het aanbeveling de behandeling zo snel mogelijk te hervatten (5). De keuze van de medicatie verschilt naargelang de patiënte al dan niet een of meer recidieven doormaakte tijdens de zwangerschap. Was dat niet het geval, dan moet de prepartale behandeling worden hervat. In het andere geval moet de behandeling opnieuw geëvalueerd worden op klinische (EDSS-score) en radiologische (nieuwe T- of Gd+ letsels) basis. Tot besluit Je moet proactief denken en multidisciplinair overleg plegen. De postpartale periode moet al voor de bevalling worden voorbereid. Na 6-7 maanden moet je de patiënte op spreekuur terugzien voor het hervatten van een basisbehandeling. 12 l NEURON VOL 22 Nr

4 Multiple sclerose bij oudere patiënten Hoe evolueert een multiple sclerose die al 30, 40 jaar bestaat? Wat zijn de behoeften van oudere patiënten met MS? Wie zijn die oudere patiënten bij wie een eerste opflakkering van MS, meestal een neuromyelitis optica, wordt gediagnosticeerd? Drie essentiële vragen, waarop prof. Jean- Christophe Ouallet (Bordeaux) een antwoord trachtte te formuleren. De levensverwachting van patiënten met MS is weliswaar minder goed, maar in beperkte mate: ongeveer 6 jaar minder dan de algemene bevolking (Figuur 2) (13). Die daling van de levensverwachting correleert met de duur van de ziekte en de ernst van de handicap. Om die reden is het zo belangrijk snel een actieve behandeling op te starten, om een handicap tegen te gaan (14). In diezelfde studie (14) is ook een verlies van parallellisme in overlevingsgraad na ongeveer 40 jaar ziekte aangetoond. Daarom is het belangrijk oudere patiënten van zeer nabij te volgen. En dat zijn er niet weinig: in de EDMUS-gegevensbank zijn 75-plussers goed voor ongeveer 4% van de totale groep van MS-patiënten (15). MS-patiënten ouder dan 75 jaar zijn niet zeldzaam Er zijn nagenoeg geen literatuurgegevens over het optreden van MS bij hoogbejaarde mensen ( 75 jaar). Volgens een Franse studie, die nog niet is gepubliceerd, zou 0,2% van de patiënten een eerste episode van demyelinisatie van het CZS vertonen na de leeftijd van 70 jaar. We spreken van Figuur 2: Gemiddelde overleving van MS-patiënten en in de algemene bevolking (13). Cumulative survival 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 BC MS BC matched population 0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00 60,00 Survival from onset (years) De levensverwachting van patiënten met MS is weliswaar minder goed, maar in beperkte mate: ongeveer 6 jaar minder dan de algemene bevolking. late onset multiple sclerosis als de MS optreedt na de leeftijd van 50 jaar. Die diagnose is vaak moeilijk te stellen en de MS is vaak atypisch en ook moeilijker te verzorgen wegens de comorbiditeit (16). Epidemiologische studies hebben aangetoond dat 85% van de patiënten ooit zal evolueren naar een secundaire progressieve MS. Omgekeerd betekent dat ook dat 14% van de goedaardige, nietprogressieve vormen van MS nooit zal evolueren naar een secundaire progressieve vorm na meer dan 45 jaar evolutie (de zogeheten fruste vormen van MS) (17). In die studie (17) is ook aangetoond dat het de conversie is die invaliditeit voorspelt, veeleer dan het optreden van opflakkeringen. De meeste gevallen van klinisch gedefinieerde conversie tot MS doen zich voor tijdens de eerste 5 jaar, met een plateau na ongeveer 10 jaar. Met andere woorden, haalde Jean-Christophe Ouallet aan, als er geen conversie is opgetreden na 10 jaar, is de kans klein dat de patiënt nog een klinisch gedefinieerde vorm zal ontwikkelen. Ongeveer de helft van de patiënten heeft een EDSS-score 6 na 25 jaar evolutie, en 60% van de patiënten een EDSS-score 7 na 40 jaar. Dat betekent dus dat zeer veel patiënten nog kunnen stappen, ook na de leeftijd van 70 jaar. 13 l NEURON VOL 22 Nr

5 De bovenvermelde EDMUS-gegevensbank telt patiënten (4,3%) zijn ouder dan 75 jaar en ongeveer 1% is ouder dan 95 jaar. De MS is bij die patiënten begonnen op de leeftijd van 45,5 jaar (bij 5% is de ziekte pas begonnen na de leeftijd van 67 jaar) en de EDSS-score bij de laatste consultatie was nog maar 5,8. Tijdens de laatste 5 jaar was de EDSSscore gestegen met 0,53 punten en tijdens de periode van 5 tot 10 jaar voor de laatste raadpleging met 1,75, dus 0,11/jaar tijdens de periode van 0 tot 5 jaar en 0,35/jaar tijdens de periode van 5 tot 10 jaar voor de laatste consultatie. Die resultaten wijzen er volgens Jean-Christophe Ouallet op dat de stijging van de EDSSscore vertraagt bij oudere patiënten. 57% van de patiënten die in Bordeaux worden gevolgd, kreeg bij de laatste consultatie nog een basisbehandeling, zonder veel bijwerkingen. Hoe evolueren patiënten die een eerste inflammatoire demyeliniserende opflakkering vertonen na de leeftijd van 70 jaar? Daar is weinig over terug te vinden in de literatuur. Jean-Christophe Ouallet presenteerde op het AAN-congres een studie over 16 patiënten afkomstig uit een retrospectieve, multicentrische, nationale studie, waarvoor de patiënten waren gerekruteerd door de Club Francophone de la Sclérose en Plaques na een oproep tot samenwerking. De studie werd uitgevoerd om de klinische, immunologische, neuroradiologische en diagnostische kenmerken te evalueren van de patiënten die een eerste inflammatoir demyeliniserend gebeuren in het CZS hadden ontwikkeld na de leeftijd van 70 jaar. In die overwegend vrouwelijke patiëntengroep (10/16), conform de epidemiologie van de algemene bevolking, domineren twee beelden: een zeer ernstige myelitis met enerzijds paraparese tot tetraplegie en anderzijds blaas- en sfincterstoornissen. Nagenoeg alle patiënten bij wie de MS op latere leeftijd (84/92 jaar) is begonnen, vertoonden klinische en radiologische afwijkingen van het ruggenmerg met ernstige motorische uitvalsverschijnselen, uitgebreide en grote ontstekingsletsels in het ruggenmerg bij MRI en in zeldzame gevallen een retrobulbaire neuritis optica. Referenties op TE ONTDEKKEN OP NEURON.BE Non-inferioriteits- en equivalentiestudies N2494N Via non-inferioriteitsstudies, ook wel klinische equivalentiestudies genoemd, kan worden aangetoond dat de doeltreffendheid van een nieuwe behandeling niet inferieur is aan die van een comparatorbehandeling. Aan de hand van dit soort studies kan echter niet worden aangetoond dat de doeltreffendheid van beide behandelingen volstrekt gelijkwaardig is. Eén van de vereisten voor deze studies is dat een verlies van doeltreffendheid wordt aanvaard in ruil voor andere voordelen. Regressie van glioblastoom na CAR T-celtherapie In het New England Journal of Medicine rapporteren Christine Brown en collega s over een patiënt met multifocale glioblastomen die gunstig reageerde op een behandeling met chimeer antigeenreceptor (CAR)- gemodifieerde T-cellen. Er trad regressie op van alle intracraniale en spinale tumoren, zonder de vaststelling van toxische effecten. Systematic review Een systematic review of systematisch literatuuronderzoek wordt meestal gebruikt om een samenvatting te maken van de resultaten van meerdere studies over hetzelfde onderwerp. Systematische literatuurstudies zijn dus heel belangrijk, in het bijzonder de voorbije jaren, waarin het aantal in de literatuur gepubliceerde artikelen is geëxplodeerd! Een systematic review wordt beschouwd als een onderzoek met een hoog wetenschappelijk bewijsniveau. Het staat aan de top van de piramide van de evidence-based medicine. Als het onderzoek van goede kwaliteit is, heeft het dus een hoger bewijsniveau dan gerandomiseerde gecontroleerde studies, cohortstudies, case-controlstudies 14 l NEURON VOL 22 Nr

Multiple Sclerose Neurodegeneratieve ziekten. 13 september 2011

Multiple Sclerose Neurodegeneratieve ziekten. 13 september 2011 Multiple Sclerose Neurodegeneratieve ziekten Nederlandse Vereniging voor Farmaceutische Geneeskunde 13 september 2011 Dr. Brigit A. de Jong, neuroloog Medisch Hoofd Radboud MS Centrum Afdeling Neurologie

Nadere informatie

Onderhoudsmedicatie bij Multiple Sclerose

Onderhoudsmedicatie bij Multiple Sclerose Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Patiënteninformatie 1707 Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Alle medicijnen hebben voor- en nadelen. Het belangrijke voordeel van onderhoudsmedicatie bij

Nadere informatie

Het Multipele Sclerose Formularium een praktische leidraad

Het Multipele Sclerose Formularium een praktische leidraad Het Multipele Sclerose Formularium een praktische leidraad NB: Het voorschrijven van geneesmiddelen geschiedt onder de exclusieve verantwoordelijkheid van de behandelend arts. Voor uitgebreidere informatie

Nadere informatie

Studie type Populatie Patiënten kenmerken Interventie Controle Dataverzameling

Studie type Populatie Patiënten kenmerken Interventie Controle Dataverzameling Evidence tabel bij ADHD in kinderen en adolescenten (studies naar adolescenten met ADHD en ) Auteurs, Gray et al., 2011 Thurstone et al., 2010 Mate van bewijs A2 A2 Studie type Populatie Patiënten kenmerken

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting GENETISCHE EN RADIOLOGISCHE MARKERS VOOR DE PROGNOSE EN DIAGNOSE VAN MULTIPLE SCLEROSE Multiple Sclerose (MS) is een aandoening van het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg)

Nadere informatie

Om het risico op PML te verminderen wordt aanbevolen om de volgende acties te ondernemen:

Om het risico op PML te verminderen wordt aanbevolen om de volgende acties te ondernemen: Datum: 20 november 2015 Betreft: belangrijke risico-informatie: nieuwe maatregelen voor het minimaliseren van het risico op PML bij gebruik van Tecfidera (dimethylfumaraat) verbeterde regels voor monitoren

Nadere informatie

Cover Page. The following handle holds various files of this Leiden University dissertation:

Cover Page. The following handle holds various files of this Leiden University dissertation: Cover Page The following handle holds various files of this Leiden University dissertation: http://hdl.handle.net/1887/61127 Author: Hulle, T. van der Title: The diagnostic and therapeutic management of

Nadere informatie

(naam) (voornaam) (aansluitingsnummer)

(naam) (voornaam) (aansluitingsnummer) BIJLAGE A : Model van het formulier bestemd voor de ziekenhuisapotheker Formulier bestemd voor de ziekenhuisapotheker voorafgaandelijk aan de facturatie van de specialiteit TYSABRI ( 4410000 van hoofdstuk

Nadere informatie

Zenuwcellen die door hun uitlopers de spieren aansturen (motorische neuronen) zijn zowel in de hersenen gelokaliseerd (centraal gelegen motorische neu

Zenuwcellen die door hun uitlopers de spieren aansturen (motorische neuronen) zijn zowel in de hersenen gelokaliseerd (centraal gelegen motorische neu Zenuwcellen die door hun uitlopers de spieren aansturen (motorische neuronen) zijn zowel in de hersenen gelokaliseerd (centraal gelegen motorische neuronen) als in de hersenstam en het ruggenmerg (perifeer

Nadere informatie

Werkstuk ANW Multiple Sclerose (MS)

Werkstuk ANW Multiple Sclerose (MS) Werkstuk ANW Multiple Sclerose (MS) Werkstuk door een scholier 2007 woorden 27 oktober 2006 6,6 33 keer beoordeeld Vak ANW Inhoudsopgave 1. Geschiedenis van MS 2. De diagnose 3. MS aanvallen 4. De verschillende

Nadere informatie

Onderhoudsmedicatie voor zeer actieve Multiple Sclerose

Onderhoudsmedicatie voor zeer actieve Multiple Sclerose Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Onderhoudsmedicatie voor zeer actieve Multiple Sclerose Patiënteninformatie 1707 Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Alle medicijnen hebben voor- en nadelen.

Nadere informatie

Multiple sclerose en Kwaliteit van Leven

Multiple sclerose en Kwaliteit van Leven Multiple sclerose en Kwaliteit van Leven Dokter op Dinsdaglezing 24 september 2013 Dr. Brigit de Jong, neuroloog Jeroen Bosch Ziekenhuis en UMC St Radboud Programma + MS + Verschijnselen van MS + Medicamenteuze

Nadere informatie

Samenvatting Vitamine K antagonisten zijn antistollingsmiddelen in tabletvorm. Ze worden voorgeschreven voor de behandeling en preventie van trombose.

Samenvatting Vitamine K antagonisten zijn antistollingsmiddelen in tabletvorm. Ze worden voorgeschreven voor de behandeling en preventie van trombose. 1 Samenvatting Samenvatting Vitamine K antagonisten zijn antistollingsmiddelen in tabletvorm. Ze worden voorgeschreven voor de behandeling en preventie van trombose. Zowel arteriële trombose (trombose

Nadere informatie

Samenvatting en Discussie

Samenvatting en Discussie 101 102 Pregnancy-related thrombosis and fetal loss in women with thrombophilia Samenvatting Zwangerschap en puerperium zijn onafhankelijke risicofactoren voor veneuze trombose. Veneuze trombose is een

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Samenvatting Samenvatting In dit proefschrift getiteld Relatieve bijnierschorsinsufficiëntie in ernstig zieke patiënten De rol van de ACTH-test hebben wij het concept relatieve bijnierschorsinsufficiëntie

Nadere informatie

BELANGRIJKE VEILIGHEIDSINFORMATIE

BELANGRIJKE VEILIGHEIDSINFORMATIE Aanbevelingen Neem de volledige medische voorgeschiedenis van de patiënt in overweging, inclusief enig eerder of gelijktijdig gebruikte biological BELANGRIJKE VEILIGHEIDSINFORMATIE Er is geen ervaring

Nadere informatie

ANNEX III WIJZIGINGEN IN DE SAMENVATTINGEN VAN DE PRODUCTKENMERKEN EN DE BIJSLUITER

ANNEX III WIJZIGINGEN IN DE SAMENVATTINGEN VAN DE PRODUCTKENMERKEN EN DE BIJSLUITER ANNEX III WIJZIGINGEN IN DE SAMENVATTINGEN VAN DE PRODUCTKENMERKEN EN DE BIJSLUITER Deze aanpassingen aan de SPC en bijsluiter zijn valide op het moment van de beschikking van de commissie. Na de beschikking

Nadere informatie

Samenwerkende Academische Netwerken Ouderenzorg (SANO)

Samenwerkende Academische Netwerken Ouderenzorg (SANO) Home no. 1 Februari 2018 Themanummer Cardiovasculair Eerdere edities Verenso.nl Samenwerkende Academische Netwerken Ouderenzorg (SANO) Geen bewijs voor effectiviteit van preventieve cardiovasculaire medicatie

Nadere informatie

Waarde van MRI bij diagnose en behandeling

Waarde van MRI bij diagnose en behandeling Waarde van MRI bij diagnose en behandeling Dr. P.J. Jongen, neuroloog Afd. Sociale Geneeskunde UMCG, Groningen MS4 Research Institute, Nijmegen www.ms4ri.nl Belangenverstrengeling Niet betrokken bij MRI

Nadere informatie

MULTIPLE SCLEROSE MEERWAARDE EN KRACHT VAN MULTIDISCIPLINAIRE AANPAK PROF. DR BART VAN WIJMEERSCH

MULTIPLE SCLEROSE MEERWAARDE EN KRACHT VAN MULTIDISCIPLINAIRE AANPAK PROF. DR BART VAN WIJMEERSCH MULTIPLE SCLEROSE MEERWAARDE EN KRACHT VAN MULTIDISCIPLINAIRE AANPAK PROF. DR BART VAN WIJMEERSCH BESCHRIJVING VAN TOEN Generally one of the lower limbs is first and solely affected. The other limb is

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 121 Nederlandse samenvatting Patiënten met type 2 diabetes mellitus (T2DM) hebben een verhoogd risico op de ontwikkeling van microvasculaire en macrovasculaire complicaties. Echter,

Nadere informatie

Informatie over onderhoudsmedicatie voor (zeer) actieve Multiple Sclerose

Informatie over onderhoudsmedicatie voor (zeer) actieve Multiple Sclerose Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Informatie over onderhoudsmedicatie voor (zeer) actieve Multiple Sclerose Patiënteninformatie 1905 Informatie over onderhoudsmedicatie voor (zeer) actieve Multiple

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Dikkedarmkanker is een groot gezondheidsprobleem in Nederland. Het is de derde meest voorkomende vorm van kanker bij mannen en de tweede meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. In 2008

Nadere informatie

Dutch summary. Nederlandse samenvatting

Dutch summary. Nederlandse samenvatting Dutch summary Nederlandse samenvatting 127 Kinderen die te vroeg geboren worden, dat wil zeggen bij een zwangerschapsduur korter dan 37 weken, worden prematuren genoemd. Na de bevalling worden ernstig

Nadere informatie

Engelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten

Engelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten Engelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten Een verpleegkundige in Engeland die is gespecialiseerd in patiënten met multiple sclerose / MS voerde een informele studie uit waarbij

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting. Chapter 11

Nederlandse samenvatting. Chapter 11 Nederlandse samenvatting Chapter 11 Chapter 11 Samenvatting Dit proefschrift beschrijft de resultaten van een groot vragenlijstonderzoek over de epidemiologie van chronisch frequente hoofdpijn in de Nederlandse

Nadere informatie

Epilepsie, zwangerschap en borstvoeding

Epilepsie, zwangerschap en borstvoeding Epilepsie, zwangerschap en borstvoeding Wat is epilepsie? Epilepsie is een stoornis die ongeveer 1 op de 150 à 250 personen treft. In België gaat het dus om meer dan 60.000 personen. Er bestaan trouwens

Nadere informatie

De indicatoren omtrent borstkanker, die in kader van het VIP²-project worden opgevolgd zijn :

De indicatoren omtrent borstkanker, die in kader van het VIP²-project worden opgevolgd zijn : Indicatoren VIP²-project Oncologie In België is, net als in Europa, borstkanker de meest voorkomende oorzaak van overlijden door kanker bij vrouwen (20,6 % van alle overlijdens ingevolge kanker). In 2009

Nadere informatie

MAVENCLAD (Cladribine)

MAVENCLAD (Cladribine) De Europese gezondheidsautoriteiten hebben bepaalde voorwaarden verbonden aan het in de handel brengen van het geneesmiddel MAVENCLAD. Het verplicht plan voor risicobeperking in België, waarvan deze informatie

Nadere informatie

Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3

Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Samenvatting 11 Samenvatting Bloedarmoede, vaak aangeduid als anemie, is een veelbesproken onderwerp in de medische literatuur. Clinici en onderzoekers buigen zich al vele jaren over de oorzaken en gevolgen

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting. Chapter 5

Nederlandse Samenvatting. Chapter 5 Nederlandse Samenvatting Chapter 5 Chapter 5 Waarde van MRI scans voor voorspelling van invaliditeit in patiënten met Multipele Sclerose Multipele Sclerose (MS) is een relatief vaak voorkomende ziekte

Nadere informatie

Medicamenteuze behandeling van MS

Medicamenteuze behandeling van MS Medicamenteuze behandeling van MS MS anno 2013 Symposium voor zorgprofessionals Dorine Siepman, neuroloog Multipele sclerose - behandeling algemeen aanvalsbehandeling ziektemodulerend (immunomodulatie)

Nadere informatie

Afwachtend beleid bij subfertiele paren met een goede kans op natuurlijke conceptie

Afwachtend beleid bij subfertiele paren met een goede kans op natuurlijke conceptie SAMENVATTING Afwachtend beleid bij subfertiele paren met een goede kans op natuurlijke conceptie Een paar is subfertiel als er na een jaar onbeschermde geslachtsgemeenschap geen zwangerschap optreedt.

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Nederlandse samenvatting In dit proefschrift wordt het gebruik van aspirine (een bloedverdunner in tabletvorm) en laag-moleculair-gewicht heparine (een injectie die zorgt voor

Nadere informatie

Je gaat het pas zien als je het doorhebt. (Johan Cruijff)

Je gaat het pas zien als je het doorhebt. (Johan Cruijff) Je gaat het pas zien als je het doorhebt. (Johan Cruijff) Chapter 6 NEDERLANDSE SAMENVATTING Nederlandse Samenvatting 6 Nederlandse samenvatting Multiple sclerose (MS) is een neuro-inflammatoire en neurodegeneratieve

Nadere informatie

Informatie verstrekt onder het gezag van het fagg. Rechtstreekse mededeling aan de gezondheidszorgbeoefenaars

Informatie verstrekt onder het gezag van het fagg. Rechtstreekse mededeling aan de gezondheidszorgbeoefenaars Een Direct Healthcare Professional Communication (DHPC) is een schrijven dat naar de gezondheidszorgbeoefenaars wordt gezonden door de farmaceutische firma s, om hen te informeren over mogelijke risico

Nadere informatie

Behandeling van MS ziekteverloop beïnvloeden

Behandeling van MS ziekteverloop beïnvloeden MS Centrum Amsterdam Behandeling van MS ziekteverloop beïnvloeden Er is een aantal middelen beschikbaar die de kans op nieuwe schubs verkleint en mogelijk ook de kans op verdere blijvende verslechtering.

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) Samenvatting (Summary in Dutch) Zowel beleidsmakers en zorgverleners als het algemene publiek zijn zich meer en meer bewust van de essentiële rol van kwaliteitsmeting en - verbetering in het verlenen van

Nadere informatie

Wat alle vrouwen moeten weten over foliumzuur. ZorgVoor. Foliumzuur bij kinderwens

Wat alle vrouwen moeten weten over foliumzuur. ZorgVoor. Foliumzuur bij kinderwens Wat alle vrouwen moeten weten over foliumzuur ZorgVoor Foliumzuur bij kinderwens Wat alle vrouwen moeten weten over foliumzuur Een vrouw die in verwachting raakt, heeft extra foliumzuur nodig. Foliumzuur

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/66111 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Streit, S.R. Title: Perspectives on treating hypertension in old age : the burden

Nadere informatie

Samenvatting richtlijn medicamenteuze behandeling van tuberculose NVALT

Samenvatting richtlijn medicamenteuze behandeling van tuberculose NVALT Samenvatting richtlijn medicamenteuze behandeling van tuberculose NVALT 2005 AANBEVELINGEN: Niveau 2 Het routinematig voorschrijven van pyridoxine bij isoniazide toediening is niet nodig. Pyridoxine suppletie

Nadere informatie

Borstkankerscreening

Borstkankerscreening Borstkankerscreening uit KCE reports vol.11a Voordelen en nadelen van de systematische screening Voordelen De ontwikkeling van borstkankerscreeningsprogramma s steunt op twee argumenten: o de behandeling

Nadere informatie

1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström

1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström 1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström Dr. S.A.M. van de Schans, S. Oerlemans, MSc. en prof. dr. J.W.W. Coebergh Inleiding Epidemiologie is de wetenschap die eenvoudig gezegd

Nadere informatie

Actieve opvolging bij prostaatkanker : Wat en voor wie? Dr. Christophe Ghysel. Urologisch Centrum Noord West-Vlaanderen.

Actieve opvolging bij prostaatkanker : Wat en voor wie? Dr. Christophe Ghysel. Urologisch Centrum Noord West-Vlaanderen. Actieve opvolging bij prostaatkanker : Wat en voor wie? Dr. Christophe Ghysel Uroloog Urologisch Centrum Noord West-Vlaanderen www.urologischcentrum.be Actieve opvolging Voor elk type prostaatkanker? Voor

Nadere informatie

Samenvatting Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 hoofdstuk 3

Samenvatting Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 hoofdstuk 3 Vallen komt in alle leeftijdsgroepen voor, maar vormt vooral bij ouderen een groot gezondheidsprobleem. Onder een val wordt verstaan een gebeurtenis waarbij de betrokkene onbedoeld op de grond of een lager

Nadere informatie

(1) Risico op acute pancreatitis Er zijn meldingen geweest van acute pancreatitis na de behandeling met carbimazol/thiamazol.

(1) Risico op acute pancreatitis Er zijn meldingen geweest van acute pancreatitis na de behandeling met carbimazol/thiamazol. GEADRESSEERDE ADRES POSTCODE WOONPLAATS 31 januari 2019 Belangrijke risico-informatie: Geneesmiddelen die carbimazol of thiamazol (synoniem: methimazol) bevatten: (1) risico op acute pancreatitis en (2)

Nadere informatie

Addendum. Nederlandse Samenvatting

Addendum. Nederlandse Samenvatting Addendum A Nederlandse Samenvatting 164 Addendum Cardiovasculaire ziekten na hypertensieve aandoeningen in de zwangerschap Hypertensieve aandoeningen zijn een veelvoorkomende complicatie tijdens de zwangerschap.

Nadere informatie

Meten van ziekteprogressie in MS: komen de perspectieven van

Meten van ziekteprogressie in MS: komen de perspectieven van Samenvatting proefschrift Jolijn Kragt Meten van ziekteprogressie in MS: komen de perspectieven van patiënten en dokters met elkaar overeen? Multipele sclerose (MS) is een chronische progressieve neurologische

Nadere informatie

Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darmen

Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darmen Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darmen Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Zwangerschap 2 Erfelijkheid 2 Vruchtbaarheid 2 Invloed chronische darmziekte op de zwangerschap

Nadere informatie

NRLP-12 Gerelateerde Terugkerende Koorts

NRLP-12 Gerelateerde Terugkerende Koorts www.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro NRLP-12 Gerelateerde Terugkerende Koorts Versie 2016 1. WAT IS NRLP-12 GERELATEERDE TERUGKERENDE KOORTS 1.1 Wat is het? NRLP-12 gerelateerde terugkerende

Nadere informatie

Samenvatting Klinische uitkomstmaten in progressieve multiple sclerose

Samenvatting Klinische uitkomstmaten in progressieve multiple sclerose Klinische uitkomstmaten in progressieve multiple sclerose SV Achtergrond Multiple Sclerose (MS) is een chronische neurologische ziekte, waarbij er sprake is van demyelinisatie (verlies van het myeline

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting NEDERL ANDSE SAMENVAT TING HET OOG ALS WEERSPIEGELING VAN HET BREIN Optische coherentie tomografie in MS Meer dan een eeuw geleden schreef een van de eerste neurologen die gebruik maakte van de oogspiegel,

Nadere informatie

Leven met MS. De behandelmogelijkheden

Leven met MS. De behandelmogelijkheden 3 Leven met MS De behandelmogelijkheden bij RRMS Inhoud 1. Inleiding 4 2. Doel van de behandeling 7 3. Vroeg en effectief behandelen 9 4. Geneesmiddelen gericht op het afremmen van het ziekteproces (immunomodulatie)

Nadere informatie

Vrouwen die zwanger zijn van een meerling hebben een verhoogde kans op vroeggeboorte

Vrouwen die zwanger zijn van een meerling hebben een verhoogde kans op vroeggeboorte Samenvatting Vrouwen die zwanger zijn van een meerling hebben een verhoogde kans op vroeggeboorte in vergelijking met vrouwen die zwanger zijn van een eenling. Ongeveer 5-9% van de eenlingen wordt te vroeg

Nadere informatie

Factsheet Manuele therapie en therapeutische mogelijkheden bij zuigelingen (0-1 jaar)

Factsheet Manuele therapie en therapeutische mogelijkheden bij zuigelingen (0-1 jaar) 1/4 Manuele therapie en therapeutische mogelijkheden bij zuigelingen (0-1 jaar) Auteurs F. Driehuis, MSc, FT Prof. dr. M.W.G. Nijhuis - van der Sanden, KFT E. R. I. C. Saedt, MT B. H. van der Woude, MT

Nadere informatie

dagziekenhuis inwendige geneeskunde Tysabri

dagziekenhuis inwendige geneeskunde Tysabri dagziekenhuis inwendige geneeskunde Tysabri Inhoud Tysabri 3 Firma Privigen 3 Multipele Sclerose 3 Maatregelen en uitzonderingen bij gebruik 4 Allergie 5 Combinatie met andere geneesmiddelen 5 Gebruik

Nadere informatie

- Geplaatst in VISUS EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE?

- Geplaatst in VISUS EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE? - Geplaatst in VISUS 4-2017 - EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE? Om de verschillen tussen de kennis uit het laatste wetenschappelijk bewijs en de klinische praktijk kleiner te maken is de afgelopen

Nadere informatie

Summary in dutch / Nederlandse samenvatting

Summary in dutch / Nederlandse samenvatting Summary in dutch / Nederlandse samenvatting 115 Van diagnose tot prognose Multiple sclerose (MS) is een chronische progressieve auto-immuum ziekte met onbekende origine die word gekarakteriseerd door laesies

Nadere informatie

Preventie van veneuze trombo-embolie bij zwangere vrouwen

Preventie van veneuze trombo-embolie bij zwangere vrouwen Preventie van veneuze trombo-embolie bij zwangere vrouwen Een van de objectieven van de «Thrombosis Guidelines Group of the BSTH (Belgian Society on Thrombosis and Haemostasis) and the BWGA (Belgian Working

Nadere informatie

Prof. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes. Evidence-based handelen bij lage rugpijn

Prof. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes. Evidence-based handelen bij lage rugpijn Prof. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes Evidence-based handelen bij lage rugpijn Prof. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes Evidence-based handelen bij lage rugpijn Epidemiologie, preventie, diagnostiek,

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Dit proefschrift richt zich op statinetherapie in type 2 diabetespatiënten; hiervan zijn verschillende aspecten onderzocht. In Deel I worden de effecten van statines op LDLcholesterol en cardiovasculaire

Nadere informatie

Summary in Dutch / Nederlandse Samenvatting. Chapter 7

Summary in Dutch / Nederlandse Samenvatting. Chapter 7 Summary in Dutch / Nederlandse Samenvatting Chapter 7 Chapter 7 3D en Subtractie MRI bij MS: Verbeterde detectie van spatiotemporele ziekteactiviteit Multiple sclerosis (MS) is een inflammatoire, demyeliniserende

Nadere informatie

Chapter 11. Nederlandse Samenvatting

Chapter 11. Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting 129 Multiple Sclerose (MS) is een chronisch aandoening van het centraal zenuwstelsel, welke gekenmerkt wordt door inflammatoire demyelinisatie en axonale degeneratie. Alle huidige

Nadere informatie

Nationaal AYA Jong & Kanker Platform

Nationaal AYA Jong & Kanker Platform Nationaal AYA Jong & Kanker Platform www.aya4net.nl Epidemiologie? Epidemiologie is de medische wetenschap die de frequentie van ziekte bestudeerd. AYA kankerpatiënten: een unieke groep?! Bevinden zich

Nadere informatie

Dokter, is het M(i)S?

Dokter, is het M(i)S? Dokter, is het M(i)S? Jan Meilof, neuroloog Martini Ziekenhuis UMC Groningen MS: Multiple Sclerose casus Man, 38 jaar Blanco voorgeschiedenis Last van aanvallen: Plots moeite met praten/zingen en gebruik

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/35176 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Lindenburg, Irene Title: Intrauterine blood transfusion : indications, risks, quality

Nadere informatie

Tysabri. Tysabri (Natalizumab) Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds

Tysabri. Tysabri (Natalizumab) Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds Tysabri Tysabri (Natalizumab) Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds ms Wagenstraat 25 3142 CR Maassluis Telefoon: 010-591 98 39 Fax: 010-592 86 86 E-mail: info@nationaalmsfonds.nl www.nationaalmsfonds.nl

Nadere informatie

Samenvatting Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie

Samenvatting Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie Zoals beschreven in hoofdstuk 1, is artrose een chronische ziekte die vaak voorkomt bij ouderen en in het bijzonder

Nadere informatie

Zwangerschap bij de psychiatrische patient. Cijfers telefoondienst TIS. TIS kenniscentrum. vragen/exposities SSRI s 20-11-2015

Zwangerschap bij de psychiatrische patient. Cijfers telefoondienst TIS. TIS kenniscentrum. vragen/exposities SSRI s 20-11-2015 Zwangerschap bij de psychiatrische patient Bernke te Winkel Wetenschappelijk medewerker Teratologie Informatie Service TIS kenniscentrum Cijfers telefoondienst TIS Informatie geven Website (en boek) -

Nadere informatie

Nieuwe therapieën bij MS. Freek Verheul 5 november 2014

Nieuwe therapieën bij MS. Freek Verheul 5 november 2014 Nieuwe therapieën bij MS Freek Verheul 5 november 2014 (klassieke) eerste lijn medicatie Interferonen (avonex, betaferon, rebif ) Glitiramer acetaat (copaxone ) (klassieke) eerste lijn medicatie effectiviteit

Nadere informatie

Zorg voor geest kost nog steeds het meest

Zorg voor geest kost nog steeds het meest Zorg voor geest kost nog steeds het meest Publicatiedatum: 28-11-2013 In is 19,6 miljard euro uitgegeven voor de behandeling van psychische stoornissen, 22% van de totale uitgaven voor zorg en welzijn

Nadere informatie

Beter multiple sclerose kunnen diagnostiseren, beter de verschillende evolutieve vormen

Beter multiple sclerose kunnen diagnostiseren, beter de verschillende evolutieve vormen CHARCOT STICHTING MULTIPLE SCLEROSE OVERWINNEN DOOR ONDERZOEK Nummer 44 November 2018 Op weg naar een personalisatie van de behandeling NIEUWSBRIEF Charcot Stichting Stichting van openbaar nut Onder de

Nadere informatie

Kritische reflectie over alternatieve geneeswijzen voor rugpijn

Kritische reflectie over alternatieve geneeswijzen voor rugpijn Kritische reflectie over alternatieve geneeswijzen voor rugpijn N. Fraeyman Maart 2012 1 Scope van de presentatie 1. Afbakening van het onderwerp 2. Alternatieve therapieën en rugpijn 3. Bestuderen van

Nadere informatie

FR 7,2 / Tuberculose kan eender wie treffen maar komt vaker voor bij mensen uit landen met een hoge incidentie. Incidentie /100.

FR 7,2 / Tuberculose kan eender wie treffen maar komt vaker voor bij mensen uit landen met een hoge incidentie. Incidentie /100. TUBERCULOSE in België Dankzij de verplichte melding van alle gevallen van actieve tuberculose kunnen de VRGT (Vlaamse Vereniging voor Respiratoire Gezondheidszorg en Tuberculosebestrijding) en de FARES

Nadere informatie

A two year, double-blind, randomized, multicenter, active-controlled study to evaluate the safety en efficacy of fingolimod administered orally once

A two year, double-blind, randomized, multicenter, active-controlled study to evaluate the safety en efficacy of fingolimod administered orally once A two year, double-blind, randomized, multicenter, active-controlled study to evaluate the safety en efficacy of fingolimod administered orally once daily versus interferon beta-1a i.m. once weekly in

Nadere informatie

2

2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Vergelijkende studie om de effectiviteit van natuurlijke enzymen oraal versus injectiepreparaat en valproïnezuur te vergelijken in tonisch clonische aanvallen bij primaire systemische

Nadere informatie

De puzzel MS oplossen

De puzzel MS oplossen De puzzel MS oplossen Een korte inleiding in MS Wat is het VUmc MS Centrum Amsterdam Wat voor MS-onderzoek wordt er gedaan Wat is MS? Chronische ziekte van het centraal zenuwstelsel Auto-immuunziekte,

Nadere informatie

Copaxone. Copaxone Een remmende medicatie. Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds

Copaxone. Copaxone Een remmende medicatie. Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds Copaxone Copaxone Een remmende medicatie Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds 1 Wagenstraat 25 3142 CR Maassluis Telefoon: 010-591 98 39 Fax: 010-592 86 86 E-mail: info@nationaalmsfonds.nl www.nationaalmsfonds.nl

Nadere informatie

Chapter 8. Nederlandse samenvatting

Chapter 8. Nederlandse samenvatting Chapter 8 Nederlandse samenvatting Chapter 8 Nederlandse samenvatting Er is in de afgelopen jaren veel vooruitgang geboekt in de ontwikkeling van doelgerichte behandelingen tegen kanker. Helaas wordt ook

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Cardiovasculaire Beoordeling na Hypertensieve Afwijkingen van de Zwangerschap Hypertensieve zwangerschapscomplicaties rondom de uitgerekende datum zijn veelvoorkomende complicaties.

Nadere informatie

CoRPS. 'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies

CoRPS. 'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies 'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies Center of Research on Psychology in Somatic diseases Lonneke van de Poll Franse, Integraal Kankercentrum

Nadere informatie

HERSENATROFIE GEMETEN MET BEHULP VAN MRI BIJ MULTIPELE SCLEROSE

HERSENATROFIE GEMETEN MET BEHULP VAN MRI BIJ MULTIPELE SCLEROSE HERSENATROFIE GEMETEN MET BEHULP VAN MRI BIJ MULTIPELE SCLEROSE Samenvatting 193 Het doel van dit proefschrift was het onderzoeken van de waarde van hersenatrofie gemeten met behulp van MRI voor het vervolgen

Nadere informatie

Wat beweegt de patiënt met MS? Vincent de Groot, revalidatiearts. Inhoud

Wat beweegt de patiënt met MS? Vincent de Groot, revalidatiearts. Inhoud Wat beweegt de patiënt met MS? Vincent de Groot, revalidatiearts Inhoud Multipele sclerose Overzicht behandelmogelijkheden Multidisciplinair revalidatieplan Casus Conclusie 1 Wat is MS? Typen MS Relapsing-Remitting

Nadere informatie

www.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro De Ziekte van Behçet Versie 2016 2. DIAGNOSE EN THERAPIE 2.1 Hoe wordt het gediagnosticeerd? De diagnose is voornamelijk klinisch. Het kan een tot vijf

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/28736 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Debeij, Jan Title: The effect of thyroid hormone on haemostasis and thrombosis

Nadere informatie

Therapeutisch versus niet-therapeutisch onderzoek bij minderjarige en wilsonbekwame proefpersonen

Therapeutisch versus niet-therapeutisch onderzoek bij minderjarige en wilsonbekwame proefpersonen Therapeutisch versus niet-therapeutisch onderzoek bij minderjarige en wilsonbekwame proefpersonen In de Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen (WMO) staat: Het is verboden wetenschappelijk onderzoek

Nadere informatie

Oncologische zorg bij ouderen

Oncologische zorg bij ouderen Oncologische zorg bij ouderen Balanceren tussen over- en onderbehandeling Johanneke Portielje, HagaZiekenhuis Kring ouderenzorg AMC & partners 12 juni 2013 mamma carcinoom

Nadere informatie

Ik bevestig dat chronische lumbalgie aanwezig is sedert meer dan 3 maanden, startende voor de leeftijd van 45 jaar bij de rechthebbende.

Ik bevestig dat chronische lumbalgie aanwezig is sedert meer dan 3 maanden, startende voor de leeftijd van 45 jaar bij de rechthebbende. BIJLAGE B : Formulier met klinische beschrijving voor de aanvang van de behandeling met de specialiteit HUMIRA voor ernstige axiale spondylartritis zonder röntgenologisch bewijs van spondylitis ankylosans

Nadere informatie

Behandeling. Schub behandelen

Behandeling. Schub behandelen Behandeling Schub behandelen Wat is een schub Men spreekt van een schub bij het optreden van duidelijke nieuwe verschijnselen van uitval die in de loop van uren tot dagen ontstaan, minstens 24 uur duren

Nadere informatie

Chapter 11. Nederlandse samenvatting

Chapter 11. Nederlandse samenvatting Chapter 11 Nederlandse samenvatting Chapter 11 Reumatoïde artritis (RA) is een chronische aandoening die wordt gekenmerkt door ontstekingen van de gewrichten. Symptomen die optreden zijn onder andere pijn,

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Nederlandse Samenvatting 195 NEDERLANDSE SAMENVATTING DEEL I Evaluatie van de huidige literatuur De stijgende incidentie van slokdarmkanker zal naar verwachting continueren in

Nadere informatie

Triple M studie. Miskraam. Beleid. Richtlijnen. Misoprostol. Disclosure belangen spreker. Mifepriston en misoprostol bij een miskraam

Triple M studie. Miskraam. Beleid. Richtlijnen. Misoprostol. Disclosure belangen spreker. Mifepriston en misoprostol bij een miskraam Triple M studie Disclosure belangen spreker Mifepriston en misoprostol bij een miskraam Lotte Hamel Prof. Dr. F. Vandenbussche (RUMC) Dr. M. Snijders (CWZ) Dr. S. Coppus (MMC) 01-11-2018 (potentiële) belangenverstrengeling

Nadere informatie

az groeninge scoort zeer goed op de borstkankerindicatoren uit VIP²

az groeninge scoort zeer goed op de borstkankerindicatoren uit VIP² az groeninge scoort zeer goed op de borstkankerindicatoren uit VIP² We zijn als ziekenhuis trots op onze goede resultaten, maar we hebben ook aandacht voor enkele punten waar we minder dan gemiddeld lijken

Nadere informatie

Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm

Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm Inleiding Zwanger worden als je een chronische ontstekingsziekte van de darm (IBD = inflammatory Bowel disease) hebt zoals de ziekte van Crohn

Nadere informatie

Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten: De richtlijn

Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten: De richtlijn Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten: De richtlijn Ingrid Arnold LUMC Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde Huisarts te Leiderdorp Dokter, ik ben zo moe. Vermoeidheid Hoofdpijn Buikklachten

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting proefschrift Renée Walhout. Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose

Nederlandse samenvatting proefschrift Renée Walhout. Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose Nederlandse samenvatting proefschrift Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose Cerebral changes in Amyotrophic Lateral Sclerosis, 5 september 2017, UMC Utrecht Inleiding Amyotrofische

Nadere informatie

Plasklachten bij mannen

Plasklachten bij mannen Plasklachten bij mannen Plasklachten komen frequent voor. Ze worden ook wel aangeduid met de verzamelnaam mictieklachten. Dit complex van klachten omvat de volgende symptomen: klachten bij het urineren,

Nadere informatie

PRIMAIRE ORTHOSTATISCHE TREMOR. Diepe hersenstimulatie? Fleur van Rootselaar, neuroloog AMC 12 mei 2017

PRIMAIRE ORTHOSTATISCHE TREMOR. Diepe hersenstimulatie? Fleur van Rootselaar, neuroloog AMC 12 mei 2017 PRIMAIRE ORTHOSTATISCHE TREMOR Diepe hersenstimulatie? Fleur van Rootselaar, neuroloog AMC 12 mei 2017 VROUW, 60 JAAR, PIJN BENEN EN MOE Pijn in de benen, vermoeidheid en niet kunnen staan - Al jaren last,

Nadere informatie

Het thema van deze nieuwsbrief van de Charcot Stichting slaat op twee aparte, maar

Het thema van deze nieuwsbrief van de Charcot Stichting slaat op twee aparte, maar CHARCOT STICHTING MULTIPLE SCLEROSE OVERWINNEN DOOR HET ONDERZOEK Nummer 38 November 2015 Multiple sclerose, kind, adolescent, vrouw NIEUWSBRIEF Charcot Stichting Stichting van openbaar nut Onder de Hoge

Nadere informatie

samenvatting 127 Samenvatting

samenvatting 127 Samenvatting 127 Samenvatting 128 129 De ziekte van Bechterew, in het Latijn: Spondylitis Ankylopoëtica (SA), is een chronische, inflammatoire reumatische aandoening die zich vooral manifesteert in de onderrug en wervelkolom.

Nadere informatie