Steek WATT in je zak!

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Steek WATT in je zak!"

Transcriptie

1 Steek WATT in je zak!

2 CREDITS COÖRDINATIE: Willy Ivens Voka Kamer van Koophandel Mechelen ALGEMENE PROJECTLEIDING: Laetitia Lemahieu Voka Kamer van Koophandel Kempen en Mechelen REDACTIE: An Maes Voka - Kamer van Koophandel arr. Leuven Els Heyvaert Voka - Kamer van Koophandel Halle-Vilvoorde Katrien Moens Voka - Kamer van Koophandel Oost-Vlaanderen Laetitia Lemahieu Voka - Kamer van Koophandel Kempen en Mechelen Lieven Dehandschutter Voka - Kamer van Koophandel arr. Leuven en Halle-Vilvoorde EINDREDACTIE: Luc van Balberghe - Ready Press Agency BIJZONDERE DANK AAN DE LEDEN VAN DE BEGELEIDINGSCOMMISSIE EN DE TESTBEDRIJVEN VOOR HUN BEREIDWILLIGE MEDEWERKING AAN EN ONDERSTEUNING VAN HET PROJECT. Jeroen Persyn - OVAM Johan Liekens - VITO Katleen Marien - Voka - VEV Kirsten Loncke - GEDIS Paul Zeebroek - ANRE TESTBEDRIJVEN: Provincie Antwerpen: Bulo Kantoormeubelen NV Novotel Mechelen Centrum Sopraco NV Xeikon International NV Provincie Oost-Vlaanderen: Argo Reclame BVBA Autojet Technologies BVBA Confiserie Trefin NV De Cuyper Robberecht Drukkerij NV Gates Europe NV Transport Mervielde NV Provincie Vlaams-Brabant: Antalis NV Carrosserie Celis NV Fithuis BVBA L.M.S. International NV Van Os - Sonnevelt BVBA Met dank aan Electrabel die het project ondersteunde met o.a. de uitvoering van energiescans bij de testbedrijven. Contactadres: milieu@kvkov.voka.be Steek WATT in je zak 01

3 Een lichtpuntje zonder energieverbruik Beste ondernemer, Steek Watt in je zak! Het klinkt leuk als slogan, maar eigenlijk zit er veel meer achter. Het betekent gewoon: Keep the money in your pocket'! Gewoontes en een gevoel van evidentie bepalen het leven van ons allemaal. Tot op zekere hoogte geeft dat ook een rust en een veiligheid. Maar boven een bepaalde grens, begint het geld te kosten. Erger, we zijn belangrijke dingen van ons, van anderen, van de gemeenschap- aan 't verspillen. Dat is zeker het geval met energie. Staan we er nog bij stil dat het verklikkerlampje van ons pc-scherm elektriciteit verbruikt en geen hele nacht moet blijven branden? Beseffen we genoeg dat we ons in de winter bij 20 C behaaglijk voelen, maar dat we in de zomer tot minder dan 16 C zouden koelen en daarvoor heel wat dure energie verbruiken? Maakten we al de berekening dat een spaarlamp op een periode van 2 jaar eigenlijk veel goedkoper is dan een gewone gloeilamp, door de winst op minder verbruik en langere levensduur, ook al is ze bij de aankoop duurder? Dit werk is een uniek initiatief, uitgewerkt door de milieucellen van vijf Voka Kamers van Koophandel, onder coördinatie van Voka Kamer van Koophandel Mechelen, in het kader van Presti 5. Elke bedrijfsleider, hoe groot of hoe klein ook, heeft hier iets aan. Het werk is zeer volledig en bestrijkt zowat alle terreinen waarop een bedrijf energie verbruikt. Telkens staat uitgelegd hoe dat gebeurt, hoe bepaalde mechanismen in hun werk gaan, wat de alternatieven zijn. Praktische voorbeelden van energiebesparing zijn zeer herkenbaar en zullen u ongetwijfeld aansporen om in uw eigen omgeving het energieverbruik bewust te evalueren. Ook aan de wetgeving terzake besteedt dit werk aandacht. Lees de volgende bladzijden aandachtig. De tijd die u daarvoor nodig heeft, is de beste investering van de laatste jaren! Dit werk bevat een lichtpunt dat zelfs geen energie verbruikt. Deze handleiding heeft een dubbel doel: u en de toekomst. Wat u nu bespaart, heeft u het eerst verdiend. Maar wat u bespaart, blijft over voor de volgende generatie. Veel succes! Willy Ivens Directeur Voka Kamer van Koophandel Mechelen Steek WATT in je zak 02

4 Inhoudsopgave INLEIDING 1. RATIONEEL ENERGIEGEBRUIK 1.1. Wetgevend kader Reductie van de broeikasgassen Energiemarkt na de vrijmaking 1.2. Wat is rationeel energiegebruik? Inleiding Primair energiegebruik Energiekosten 1.3. Algemene principes van REG 2. ENERGIEBOEKHOUDING 2.1. Energieboekhouding: wat en waarom? Wat is een energieboekhouding? Waarom een energieboekhouding bijhouden? 2.2. Elektriciteitsverbruiken in kaart brengen Uw elektriciteitsinstallatie Registratie van elektriciteitsverbruik Opvolging van het hoogspanningsverbruik met behulp van softwareprogramma s 2.3. REG-mogelijkheden in kaart brengen Principes 3. REG-MAATREGELEN 3.1. Inleiding 3.2. Verlichting Binnenverlichting Gebouw- en terreinverlichting LED-verlichting Energiebesparende mogelijkheden verlichting 3.3. Verwarming Verwarmen van grote ruimtes Verwarmen van kantoren Productiegebonden verwarming 3.4. Koeling Inleiding Het koelproces Koel- & vriescel-installaties Klimaatkoeling (airco) 3.5. Bureautica Energiebesparende stand Screensaver (schermbeveiliging) Power-management Voordelen Energielabels Besparingstips 3.6. Productiegerelateerde maatregelen Actief - Reactief energieverbruik Kwartuurpiekbewaking Motoren Perslucht Steek WATT in je zak 03

5 4. DUURZAME ENERGIE 4.1. Waarom is duurzame energie belangrijk? 4.2. Warmte uit zonlicht: passieve thermische zonne-energie 4.3. Warmte uit zonlicht: de zonneboiler 4.4. Elektriciteit uit zonlicht: fotovoltaïsche panelen of zonnecellen 4.5. Windenergie 4.6. Energie uit biomassa 4.7. Waterkracht 4.8. Warmtekrachtkoppeling (WKK) 4.9. Warmtepomp 5. REG-STEUNMAATREGELEN 5.1. Vlaams Gewest Ecologiepremie Steun voor demonstratieprojecten energietechnologieën Adviescheques PRODEM-steun 5.2. Acties van de distributienetbeheerders 5.3. Federale Overheid Energie-investeringsaftrek Acties van het IWT 6. WETGEVING 6.1. Acties in het kader van het Vlaams Klimaatsbeleidsplan REG-decreet dd. 2 april Energieprestatiedecreet dd. 7 mei Wetgeving m.b.t de specifieke thema s vermeld onder hoofdstuk Verlichting Elektrische installaties PCB-houdende apparaten (condensatoren, transformatoren, ) Verwarming Koeling Perslucht Isolatie van gebouwen Bijlage 1 - Definities en eenheden Bijlage 2 - Spreadsheets hoofdstuk 2 Inventaris verbruikers.xls Steekkaart X1.doc Rekenblad primair energiegebruik.xls Registratieformulier laagspanning.xls Registratieformulier hoogspanning.xls Referenties Steek WATT in je zak 04

6 INLEIDING Energie brengt welvaart en zorgt voor een comfortabel leven. Maar ons energiegebruik heeft ook nadelen: milieuvervuiling, klimaatverandering, uitputting van de natuurlijke voorraden. Wat kunnen we daartegen doen? Allereerst het terugdringen van de energievraag, dus energie zo efficiënt mogelijk gebruiken. Vervolgens duurzame bronnen inzetten, zoals zon, wind en biomassa. Tenslotte, zolang ze nog niet kunnen worden gemist, de fossiele brandstoffen zo schoon mogelijk aanwenden. 1. Reduceer de vraag (energiebesparing) 2. Zet duurzame energiebronnen in 3. Gebruik fossiele brandstoffen zo schoon mogelijk Energievraag Rationeel EnergieGebruik, kortweg REG, kadert precies binnen die maatregelen om het energieverbruik te verminderen. Rationeel energiegebruik is immers het zo efficiënt mogelijk omspringen met energie zodat het energieverbruik daalt zonder verlies aan productiecapaciteit, veiligheid en comfort. Voor bedrijven heeft REG nog een ander belangrijk voordeel: minder energieverbruik betekent ook een lagere energierekening. Studies tonen immers aan dat de energiekost een groot aandeel vertegenwoordigt in de totale werkingskosten van de bedrijven. Zeker voor kmo s kan deze kost zwaar doorwegen. Precies zij kunnen door rationalisering hun energieverbruik doen dalen. Binnen het door de Vlaamse Overheid gesubsidieerde Presti 5-project Steek Watt in je zak! hebben vijf Voka - Kamers van Koophandel deze handleiding opgesteld rond rationeel energiegebruik in een kmo. De handleiding is modulair opgebouwd rond 6 hoofdstukken: rationeel energiegebruik, energieboekhouding, REG-maatregelen, duurzame energie, REG-steunmaatregelen en wetgeving. Bedrijven kunnen dus rechtstreeks het hoofdstuk raadplegen waar hun interesse naar uitgaat. De handleiding is opgemaakt op maat van de kmo met veel tips en praktische voorbeelden, met een aantal direct bruikbare hulpmiddelen (spreadsheets) en met verwijzingen naar interessante websites. Steek WATT in je zak 05

7 1. RATIONEEL ENERGIEGEBRUIK 1.1. Wetgevend kader Reductie van de broeikasgassen Woestijnen in Spanje en Italië, tropische onweersbuien en tornado s in onze streken, stijging van het zeeniveau met 5 meter, u heeft die doemscenario s over klimaatsveranderingen en de mogelijke gevolgen de laatste jaren vast ook gehoord. Broeikasgassen, CFK s, Kyoto, ozon, aan moeilijke woorden geen gebrek in deze materie. Wat houdt dit nu in, en vooral welke invloed heeft dit op uw bedrijf en kunnen we er misschien ook voordeel uit halen? Klimaatverandering door broeikasgassen is een feit! Om te beginnen, broeikaseffect en klimaatverandering zijn natuurlijke fenomenen. Meer nog, zonder broeikaseffect zou er op aarde geen leven mogelijk zijn. De aarde wordt omgeven door een atmosfeer, bestaande uit stikstof en zuurstof, maar ook uit broeikasgassen zoals waterdamp, ozon, koolstofdioxide (CO 2 ), methaan en andere. Zonder atmosfeer zou de temperatuur op aarde overdag zeer hoog en s nachts zeer laag zijn. De atmosfeer vermindert de hoeveelheid zonnewarmte die de aarde bereikt. Op aarde wordt de zonnewarmte gedeeltelijk geabsorbeerd en gedeeltelijk teruggekaatst als infraroodstraling. Deze wordt door de broeikasgassen in de atmosfeer geabsorbeerd en teruggekaatst naar de aarde. Broeikasgassen zorgen er dus voor dat de warmte niet verloren gaat en ze ken als een serre. Zonder broeikasgassen zou de gemiddelde temperatuur op aarde 18 C zijn. Samen maken de broeikasgassen minder dan 1 procent van de atmosfeer uit, maar kleine verschillen in de concentraties kunnen grote gevolgen hebben voor het terugkaatsendevermogen en dus voor de gemiddelde temperatuur op aarde en ons klimaat. Klimaatveranderingen worden voor een groot deel veroorzaakt door natuurlijke fenomenen zoals de continentendrift, vulkaanuitbarstingen, bosbranden, Ondertussen weten we met zekerheid dat ook menselijke activiteiten bijdragen aan klimaatveranderingen, onder meer door de productie van broeikasgassen en ozonafbrekende stoffen. Deze klimaatveranderingen zullen zeker hun invloed hebben op de wereldorganisatie, zowel sociaal als economisch. Tijd voor actie! De verandering van het wereldklimaat is per definitie een internationale zaak: elk land zal er vroeg of laat mee geconfronteerd worden. Daarom besliste het hoogste orgaan van de Verenigde Naties, de Algemene Vergadering, in 1990 om een verdrag voor te bereiden om iets aan het probleem te doen. In 1992, tijdens de Conferentie van de Verenigde Naties over Milieu en Ontwikkeling, ondertekenden in Rio de Janeiro (Brazilië) de afgevaardigden van 150 landen het Verdrag van Rio. De EU speelde een belangrijke rol bij de onderhandelingen in Rio en heeft nog steeds een voortrekkersfunctie op wereldvlak. Reeds in 1986 keurde het Europese Parlement de eerste resoluties over klimaatbeheer goed. In 1990 besloot de Europese Unie om tegen het jaar 2000 de uitstoot van broeikasgassen te stabiliseren op het peil van Steek WATT in je zak 06

8 De landen die het Klimaatverdrag ondertekenden, moeten: - een inventaris opmaken van hun emissie aan broeikasgassen; - nationale plannen uitwerken voor de stabilisering of vermindering van de uitstoot van broeikasgassen; - het wetenschappelijke en technische onderzoek steunen over het klimaatsysteem, evenals de ontwikkeling en verspreiding van relevante technologieën; - promotie voeren voor educatie- en sensibiliseringprogramma's over klimaatverandering. Het Verdrag duidt de geïndustrialiseerde landen aan als hoofdverantwoordelijke voor de uitstoot, nu en in het verleden. Zij moeten daarom de voortrekkersrol spelen bij het nemen van maatregelen en hebben een aantal bijkomende verplichtingen: - een beleid voeren zodat de netto emissie aan broeikasgassen in 2000 niet hoger is dan in 1990; - bijkomende financiële en technische ondersteuning aan ontwikkelingslanden geven, zodat ook zij aan hun verplichtingen kunnen voldoen; - ontwikkelingslanden die speciaal kwetsbaar zijn voor de gevolgen van klimaatverandering financieel bijstaan, zodat zij zich aan deze gevolgen kunnen aanpassen. Reeds in 1995 bleek dat de verplichtingen, die de geïndustrialiseerde landen door het Verdrag van Rio kregen, niet volstaan. Daarom ondertekenden ze in december 1997 in het Japanse Kyoto een bijkomend Protocol. Dit Protocol van Kyoto bevat onder meer een concrete doelstelling voor de vermindering van de emissies van broeikasgassen door de geïndustrialiseerde landen. Het Kyoto protocol voorziet voor de EU een vermindering van de emissie van 8% ten opzichte van referentiejaar 1990 voor de volgende gassen: CO 2,CH 4,N 2 O, HFK's, PFK's en SF 6 tegen de periode Deze 8 % werd binnen de EU verdeeld over de Lidstaten. Ook Vlaanderen engageert zich! In Kyoto heeft België zich verbonden om een reductie te bekomen van 7,5 % broeikasgassen in 2010 t.o.v.. het referentiejaar Voor Vlaanderen werd een reductie van 5,2 % vooropgesteld. In 2004 zaten we aan kton CO2 en de doelstelling die we moeten halen in 2010 is kton. We hebben nog een lange weg voor de boeg, vooral omdat de prognoses nog wijzen op een stijging in plaats van op een daling op korte termijn. De overheid wil de reductie bewerkstelligen bij die groepen, die verantwoordelijk zijn voor het grootste deel van de CO2-uitstoot: de huishoudens, de energiesector en de industrie. Om de kloof tussen de doelstellingen en de reële emissies van CO 2 te dichten, heeft Vlaanderen een Vlaams Klimaatsbeleidsplan (VKP) opgemaakt. Om dit plan te verwezenlijken kan de Vlaamse overheid verschillende beleidsinstrumenten inzetten die zowel de CO2-emissie aan de bron als het energieverbruik verminderen. Totale CO 2 -emissie = CO 2 -emissie aan de bron x energieverbruik De mogelijkheden om CO2 te reduceren aan de bron bestaan (vb. windenergie, zonne-energie, warmtekrachtcentrales, ), maar ze zijn beperkt. Ook kernenergie biedt mogelijkheden om een CO2-reductie te bekomen, maar heeft dan weer andere nadelen. De reductie zal dus vooral moeten komen door een vermindering van het energieverbruik. Rationeel energiegebruik is de boodschap! Om onze Kyoto-doelstellingen te behalen werkte de Vlaamse overheid een aantal acties om minder energie te verbruiken. Specifiek voor de sector Industrie voorziet de overheid in een aanpassing van de milieureglementering (wettelijke verplichtingen voor processen, installaties en gebouwen) en in het afsluiten van convenanten (vrijwillige overeenkomsten). Daarnaast houdt de overheid een fiscale stok achter de deur om de CO2-emissie te doen dalen: de CO2-taks. Als de doelstelling voor 2010 dan nog niet binnen handbereik is, kunnen we nog altijd emissierechten verhandelen met het buitenland. Ter ondersteuning van de industrie voorziet de overheid een aantal directe (vernieuwde ecologiesteun, fiscale aftrek, adviescheques, ) en indirecte (via de elektriciteitsnetbeheerders) steunmaatregelen. TIP Meer info over de Vlaamse acties in het kader van het Vlaamse Klimaatsbeleidsplan: raadpleeg hoofdstuk 6, punt 6.1. TIP Meer info over de steunmaatregelen op Vlaams en federaal niveau en de acties van de distributienetbeheerders: raadpleeg hoofdstuk 5. Steek WATT in je zak 07

9 TIP Energiemarkt na de vrijmaking Vroeger was de band tussen u en uw elektriciteits- of gasleverancier een band voor het leven. Een gearrangeerd huwelijk, waar niemand zich echt vragen bij stelde. Die tijden zijn voorbij. Met de vrijmaking van de elektriciteits- en gasmarkt in Vlaanderen kan u zelf kiezen waar u uw energie vandaan haalt. Sinds 1 juli 2003 is de elektriciteits- en gasmarkt in het Vlaamse Gewest volledig vrijgemaakt. De vroegere energiemarkt, waarin de intercommunales/netbeheerders zowel voor de levering van de energie als het beheer van het distributienetwerk zorgden, ligt nu al een tijdje achter ons. In de vrije markt zijn beide activiteiten strikt gescheiden. Aan de ene kant zijn er de netbeheerders die het distributienet uitbaten, onderhouden en ontwikkelen. De Vlaamse Reguleringsinstantie voor de Elektriciteits- en Gasmarkt (kortweg VREG) wijst deze netbeheerders aan voor een periode van 12 jaar. Het beheer van het distributienet blijft een monopolieactiviteit. Dit laat toe, het bestaande net zo efficiënt mogelijk te gebruiken en voorkomt dat verschillende elektriciteits- en gasnetten naast elkaar zouden bestaan, zoals in de telecomsector wel het geval was. Aan de andere kant is de levering of de verkoop van elektriciteit en gas in de vrijgemaakte markt een concurrentiële activiteit. In tegenstelling tot vroeger, kunt u dus kiezen tussen diverse leveranciers, onder andere op basis van de prijs en de kwaliteit van dienstverlening. De bevoegdheden van de VREG zijn beperkt door de Vlaamse energiebevoegdheid. De VREG zorgt voor een efficiënte organisatie en werking van de Vlaamse elektriciteits- en gasmarkt. Ze wijst de netbeheerders aan en reikt leveringsvergunningen uit aan de leveranciers. Daarnaast geeft ze adviezen aan de Vlaamse overheid om de organisatie en de werking van de energiemarkt te optimaliseren. Het Vlaamse gewest blijft ook aandacht schenken aan de bevordering van het rationele energiegebruik en de promotie van hernieuwbare energiebronnen. Dergelijke, belangrijke elementen mogen door de vrije markt zeker niet in het gedrang komen. De elektriciteits- en aardgasprijs in de vrijgemaakte markt Als vrije afnemer heeft u een leverancier en een netbeheerder. Uw leverancier levert u elektriciteit en/of aardgas, uw netbeheerder stelt zijn distributienet ter beschikking om deze energie te vervoeren tot bij u op het bedrijf. Beiden hebben recht op een vergoeding voor hun prestaties. Toch krijgt u net zoals vroeger, maar een factuur. De vergoeding van de netbeheerder is een onderdeel van de elektriciteits- en aardgasprijs die de leverancier u aanrekent op uw factuur. De leverancier stort deze vergoeding door naar de betrokken netbeheerder. Meer info over de voordelen en andere aspecten van de vrijmaking van de elektriciteits- en gasmarkt of wil u de verschillende leveranciers voor elektriciteit en aardgas vergelijken: surf naar Wat is rationeel energiegebruik? Inleiding Rationeel EnergieGebruik, kortweg REG, is een onderdeel van een beleid van duurzame ontwikkeling. REG tracht dit te doen door enerzijds minder energie te gebruiken en anderzijds over te schakelen op hernieuwbare energiebronnen. Economische groei op lange termijn is enkel houdbaar wanneer we rekening houden met de draagkracht van het milieu en de eindigheid van de fossiele brandstoffen aardolie, aardgas en steenkool. REG = energieverspilling, waar mogelijk, elimineren met behoud (of verbetering) van prestatie, veiligheid en comfort Primair energiegebruik Om de verschillende energievormen met elkaar te vergelijken, moet we meten met dezelfde maten. Bijgevolg dienen we steeds alles te herleiden tot primair energiegebruik. Primaire energie omvat de ingekochte brandstoffen zoals aardgas en stookolie. Voor de opwekking van ingekochte, secundaire energiedragers zoals elektriciteit is echter eveneens een hoeveelheid brandstof nodig. Ook deze hoeveelheid brandstof dienen we in rekening te brengen. Voor de omrekening van secundaire naar primaire energie, gaan we uit van een energetisch rendement van 40% voor elektriciteit en 90% voor warmte. Op bedrijfsniveau bedrijf ligt dit energetisch rendement lager door van de verliezen bij het overbrengen van de elektriciteit van de centrale naar de machines (o.a. door transport en transformeren). Steek WATT in je zak 08

10 Aangezien de percentages van een elektrische centrale algemeen gelden binnen Europa in het kader van de CO 2 -problematiek en de benchmarkconvenanten (zie ook hoofdstuk 6, punt Energiebeleidsovereenkomsten), gebruiken we in deze handleiding de primaire energetische rendementen van 40% voor elektriciteit en 90% voor warmte, om de secundaire energie naar primaire energie te berekenen. Gebruik dus steeds volgende omrekeningsfactoren bij het vergelijken van secundaire energievormen en primaire energievormen. Herleiden tot primair energiegebruik (voor een preciezer berekening van de waarden kan u gebruik maken van het rekenblad voor de berekening van het primair energiegebruik in bijlage 1): Elektriciteit: 1,0 kwh e = 2,5 kwh prim (OPGELET: DE KWH VERMELD OP DE ELEKTRICITEITSFACTUUR IS STEEDS UITGEDRUKT ALS HET SECUNDAIRE VERBRUIK EN DIENT DUS OMGEREKEND NAAR PRIMAIR VERBRUIK) Stoom: 1,0 kwh th = 1,1 kwh prim Aardgas: 1,0 kwh B = 1,0 kwh prim ~ 0,1 m 3 gas Stookolie: 1,0 kwh B = 1,0 kwh prim ~ 0,1 liter Energiekosten In de vrijgemaakte elektriciteits- en aardgasmarkt zijn het de leveranciers die de elektriciteits- en aardgasprijzen factureren aan de bedrijven, de eindafnemers. De prijs die de leveranciers aanrekenen hangt meestal af van verschillende factoren: het totale jaarlijkse verbruik van de afnemer, het aansluitvermogen, de netbeheerder, het aantal tellers,... De onderstaande tabel geeft indicatief de kostprijs voor een aantal energievormen weer. Voor de juiste energieprijzen die de leveranciers aanrekenen, kunnen we best contact opnemen met de leveranciers zelf. Zij vragen dan de nodige gegevens op en bieden een aangepaste offerte. In de tabel zien we een onderscheid tussen de energievorm die het bedrijf toegeleverd krijgt en ook direct moet betalen (energievorm direct) en de energievorm die het bedrijf zelf produceert (energievorm indirect). Energievorm Energievorm direct Elektriciteit hoogspanning (de zogenaamde Elia klanten en klanten rechtstreeks aangesloten op het distributienet) Gemiddelde kostprijs (EUR/kWh)* 0,04 0,12 (gemiddeld 0,07 0,1) Elektriciteit laagspanning 0,12 0,17 Aardgas niet-huishoudelijk 0,012 0,021 gebruik Aardgas huishoudelijk gebruik 0,021 0,025 Stookolie 0,017 0,045 Energievorm indirect Warm water uit CV 1,2...1,4 x brandstofprijs 0,015 0,05 Koeling op 20 C 0,4 x elektriciteitsprijs (0,015 ) 0,03 0,04 ( 0,07) Koeling op 40 C 0,6 x elektriciteitsprijs (0,025 ) 0,045 0,06 ( 0,1) Perslucht op 7 bar 5 7 x elektriciteitsprijs (0,2 ) 0,37 0,7 ( 1,2) * De elektriciteits- en aardgasprijzen die door de leveranciers aangerekend worden, bestaan uit verschillende factoren, niet altijd afhankelijk van de leverancier. Ze zijn de som van de transmissiekost, de distributiekost, de heffingen en de energiekost. Steek WATT in je zak 09

11 TIP Perslucht is een zeer dure vorm van energie. Enige acties rond het persluchtverbruik leveren dan ook een mooie besparing op, want een persluchtlek van 1 mm 3 kost algauw zo n 325 EUR per jaar. Ga naar hoofdstuk 3 en bekijk onder het punt de mogelijkheden om energie te besparen op een persluchtinstallatie. TIP 1.3. Algemene principes van REG Om te komen tot rationeel energiegebruik binnen een onderneming, dienen we steeds de volgende stappen en in de onderschreven volgorde, te respecteren: Stap 1: Minimaliseer de energiebehoefte Stap 2: Maximaliseer de energierecuperatie Stap 3: Optimaliseer de energieconversie REG vergt een kritische kijk op het proces en het bedrijf, maar met gezond boerenverstand en met behulp van de onderstaande regels van de goede huisvader ligt REG binnen handbereik. Regel 1: Onderhoud de machines: een slecht onderhoud leidt tot een kwalitatief slecht product en een enorme energieverspilling Regel 2: Schakel uit wat niet moet werken: denk aan de verlichting overdag, afzetten van doseerunits, menglijnen, enz. Regel 3: Doe niet meer dan nodig: produceren met overbodige handelingen leidt tot een overdreven slijtage van de machines, een capaciteitsdaling en een hoger energiegebruik In hoofdstuk 3 REG-maatregelen bespreken we een aantal mogelijkheden van energiebesparing rond de specifieke thema s: verlichting, verwarming, koeling, bureautica en productiegerelateerde maatregelen (waaronder perslucht). Wanneer u rond de specifieke thema s aan de slag gaat, vergeet dan niet dat er voor elk van de besproken faciliteiten in hoofdstuk 3 regelgevingen bestaan die een aantal verplichtingen opleggen aan de bedrijven zoals een vergunningsplicht, periodieke keuringen en metingen. Volledigheidshalve worden de belangrijkste wettelijke verplichtingen voor elk van de faciliteiten onder hoofdstuk 6, punt 6.2 besproken. Steek WATT in je zak 10

12 2. ENERGIEBOEKHOUDING 2.1. Energieboekhouding: wat en waarom? Wat is een energieboekhouding? Een energieboekhouding volgt het energieverbruik kritisch op. De doelstelling van een energieboekhouding is immers, inzicht verwerven in het energieverbruik om het op te volgen en te optimaliseren. De basis voor een energieboekhouding is een analyse van het energieverbruik gedurende een representatieve en voldoende lange periode. Deze analyse is mogelijk met een systeem dat het verbruik met een vaste regelmaat registreert (wekelijks, maandelijks, ). Dit kan handmatig, door het noteren van de meterstanden van de energiemeters in een tabel, of automatisch via energiemeters die aan een verwerkingspakket op pc (intern of bij de energieleverancier) gekoppeld zijn. Een hoogspanningsklant kan bij zijn elektriciteitsleverancier zijn verbruiksprofiel opvragen. Ook deze gegevens leveren veel informatie. Een energieboekhouding omvat naast de registratie van de verbruiken ook het kritisch opvolgen van de geregistreerde gegevens. Voorstelling van de gegevens in grafieken over een voldoende ruime periode is hiervoor het meest geschikt. In de softwarepakketten voor energieopvolging zijn steeds grafieken voorzien, voor handmatig geregistreerde gegevens kan dit vrij eenvoudig in Excel. In deze handleiding beperken we ons tot het elektriciteitsverbruik. De registratie ervan bespreken we uitvoerig met uitgewerkte voorbeelden in punt Vanzelfsprekend kunnen we deze principes ook toepassen om het verbruik van andere soorten energie op te volgen (aardgas, brandstof, ). Deze registraties gebeuren analoog maar we behandelen ze niet verder in deze handleiding Waarom een energieboekhouding bijhouden? Het regelmatig opvolgen van het energieverbruik maakt energieverbruikpatronen zichtbaar. Voordelen hiervan zijn : U kan afwijkende verbruiken snel opsporen door het geregistreerde verbruik te vergelijken met het verbruik in vergelijkbare periodes, komen onregelmatigheden sneller aan het licht en kunnen we fouten lokaliseren. Door het kritisch analyseren van de verbruiksgegevens kan u verbeter-mogelijkheden in kaart brengen. Hoge piekvermogens kunnen bij voorbeeld leiden tot maatregelen zoals piekuurbewaking. Bij hoog verbruik gedurende de nacht, kan u nagaan of alle toestellen die gedurende de nacht blijven opstaan, noodzakelijk zijn. U kan de doeltreffendheid van maatregelen voor energiebesparing opvolgen. Door het energieverbruik na de maatregel te vergelijken met de vroegere verbruiken kan u de gerealiseerde energiebesparing in kaart brengen en vergelijken met de verwachte besparing. Indien het gaat om organisatorische maatregelen (vb. doven van lichten, uitschakelen van niet gebruikte toestellen, ) kan u door het opvolgen van het verbruik ook nagaan of de instructies na enkele maanden nog steeds worden opgevolgd. U kan de gegevens gebruiken om uw medewerkers te motiveren voor energiebesparingen. Veel energiebesparingen zijn afhankelijk van de inzet van de verbruikers, bijvoorbeeld het doven van lichten of uitschakelen van niet gebruikte apparatuur. Het zichtbaar maken van de gerealiseerde besparingen overtuigt hen van het nut van de geleverde inspanningen en motiveert hen. U krijgt een beter zicht op uw energieverbruik. Door het opvolgen van een energieboekhouding krijgt u een beter zicht op uw energieverbruik en kan u eventuele fouten in de facturatie opsporen. Bovendien kan u deze kennis gebruiken bij tariefonderhandelingen met uw elektriciteitsleverancier. Door het opvolgen van uw elektriciteitsverbruik, gekoppeld aan productiecijfers kan u correlaties tussen elektriciteitsverbruik en productie ontdekken, waardoor u een beter zicht krijgt op de elektriciteitskosten, veroorzaakt door bepaalde niet-continue producties. Bij het in kaart brengen van uw energieverbruik merken we nogal wat begrippen uit de wereld van energie en elektriciteit. Indien u hierin niet thuis bent, kan u in bijlage 1 uitleg vinden over de meest gebruikte termen en eenheden Elektriciteitsverbruik in kaart brengen Uw elektriciteitsinstallatie De eerste stap bij het in kaart brengen van uw energieverbruik, is de elektriciteitsinstallatie zelf. De antwoorden op volgende vragen zullen u reeds heel wat informatie geven. Hoogspanning of laagspanning? Indien hoogspanning : - Welke transformator is aanwezig, wat is het vermogen (in kva) van deze transformator? Opgelet : transformatoren zijn vergunningplichtig vanaf een individueel nominaal vermogen van 100 kva zie hoofdstuk 6, punt Steek WATT in je zak 11

13 - Indien er een transformator aanwezig is, hoe wordt deze gekoeld? Olie, PCB-olie of luchtgekoeld? PCB-houdende toestellen zijn niet meer toegelaten tenzij u een afwijking hebt verkregen. In het laatste geval moet u bij verwijdering een strikte reglementering volgen zie hoofdstuk 6, punt Zijn er cos-phi batterijen aanwezig? Zijn deze PCB-vrij? Opgelet: PCB-houdende toestellen zijn slechts in bepaalde gevallen nog toegelaten en dienen volgens een strikte reglementering verwijderd te worden zie hoofdstuk 6, punt Wordt de installatie regelmatig gekeurd? Zijn de laatste keuringsattesten ter beschikking? Indien laagspanning ; - Wat is het aansluitvermogen? (terug te vinden op de factuur van uw elektriciteitsleverancier) - Beschikt u over drijfkracht (380 V)? U kunt hierbij gebruik maken van de voorbeeld-steekkaart in bijlage 2. Indien u verscheidene aansluitingen hebt, moet u voor elke aansluiting een steekkaart opmaken. VOORBEELD STEEKKAART X1 Steek WATT in je zak 13

14

15 Registratie van elektriciteitsverbruik Een systematische en regelmatige registratie van elektriciteitsverbruik vormt de basis van een goede energieboekhouding. De voordelen van een energieboekhouding kwamen reeds eerder aan bod. Registratie van elektriciteitsverbruik gebeurt best met een vaste regelmaat, bijvoorbeeld dagelijks, wekelijks of maandelijks. Welke periodiciteit u voor uw bedrijf best hanteert, is afhankelijk van de activiteiten en het elektriciteitsverbruik. Voor kleine verbruikers met een vrij stabiel verbruikspatroon, volstaat een maandelijkse registratie. Voor grotere verbruikers kan een wekelijkse of zelfs dagelijkse registratie aangewezen zijn. Voor verbruikers met een stabiel verbruikspatroon geeft het bijhouden van een tabel met de verbruiksgegevens voldoende informatie. Visuele voorstelling van de gegevens in een grafiek, maakt het eenvoudiger om afwijkingen vast te stellen en eventuele acties op te volgen. In de volgende hoofdstukken bespreken we met enkele voorbeelden hoe een dergelijke registratie kan gebeuren. U kan bij de bijlagen een excel-file downloaden om direct te gebruiken of eventueel aan uw eigen behoeften aan te passen. Verbruikers met een sterk wisselend verbruikspatroon zullen uit deze eenvoudige tabellen niet voldoende informatie halen. Voor deze bedrijven bestaat een gamma softwarepakketten om hun elektriciteitsverbruik op te volgen. De mogelijkheden hiervan bespreken we verder. Ook bedrijven die een sterk wisselend piekvermogen hebben en aan piekvermogenbeheer zie hoofdstuk 3, punt willen doen, zijn wellicht gebaat met een softwarepakket. Om te beoordelen of een dergelijk pakket interessant is, maakt u een afweging tussen de kosten voor het pakket en de bijkomende informatie die u erdoor verkrijgt. Bij de beoordeling van de kosten houdt u niet alleen rekening met de aankoop- of abonnementskosten voor het pakket, maar ook met de noodzakelijke aanpassingen aan de elektriciteits- of andere meters, de kosten voor het invoeren van gegevens, de eventuele kosten voor aanpassingen (updates) of technische bijstand,. De meeste van de aangeboden pakketten kunnen naast het elektriciteitsverbruik ook het aardgasverbruik en stookolieverbruik opvolgen, waardoor u een volledige energieboekhouding kunt voeren. Onder het punt vindt u meer informatie over deze pakketten Registratie van het elektriciteitsverbruik voor laagspanningsverbruikers Registratie van het elektriciteitsverbruik op basis van meterstanden Het regelmatig aflezen van de elektriciteitsmeters en het noteren van deze gegevens in een tabel, geeft veel informatie over het verloop van het elektriciteitsverbruik. Bij het noteren van de meterstanden is het belangrijk, de periodiciteit te respecteren. U kan bijvoorbeeld telkens de eerste werkdag van de maand de meterstanden noteren. TIP Noteer dit als taak in uw elektronische of papieren agenda! De meterstanden noteert u vervolgens in een tabel, samen met de datum van de opname. Om een correcte vergelijking te maken tussen de verschillende maanden kan u rekening houden met het aantal werkdagen in de afgelopen periode en het gemiddeld verbruik per werkdag berekenen. U kan het elektriciteitsverbruik ook koppelen aan productiegegevens en in plaats van aantal werkdagen, productieaantallen als referentie gebruiken. Hieronder staat een voorbeeld gegeven van een dergelijke opvolgingstabel voor maandelijkse registratie van de meterstanden. U kan dit formulier opgemaakt in Excel - downloaden bij de bijlagen. Gebruik van de excel-file voor het registreren van elektriciteitsverbruik per maand Deze file kan als basis dienen voor uw registraties. U kan deze file aanpassen aan de eigen behoeften van uw bedrijf. Let op: indien u meer aansluitingen hebt, kan u een afzonderlijke registratie starten voor elk van de meters (bijvoorbeeld dag en nachtmeter). U kan elk afzonderlijk verbruik samentellen zodat u een overzicht hebt van het totale verbruik. Opbouw van de file De file bevat een afzonderlijk tabblad voor 5 jaren ( ) en een tabblad met grafieken. U kan de tabbladen aanpassen om ook de gegevens van andere jaren te noteren. U kan het jaartal gewoon vervangen in het vak J7, waardoor alle vermeldingen van jaartallen aangepast worden. U kan dan ook de naam van het tabblad wijzigen (op de tab rechtermuisklik naam wijzigen nieuw jaartal intypen). De grafieken worden automatisch opgemaakt bij het invullen van de gegevens. Steek WATT in je zak 14

16 INVULLEN VAN DE GEGEVENS De oranje gekleurde vlakken bevatten formules. U moet deze niet aanpassen. Enkel in de witte vakken dienen gegevens ingevuld te worden. In de 2de kolom (datum opname begin maand) vult u de datum van de eerste meteropname voor januari in. Voor de volgende maanden wordt telkens de datum van de meteropname op het einde van de vorige maand overgenomen. In de 3de kolom (datum opname einde maand) vermeldt u de datum van de meteropname op het einde van de maand. In de 4de kolom (meterstand begin maand) vult u voor de maand januari de meterstand van het begin van de maand in. Voor de andere maanden wordt telkens de meterstand van het einde van de vorige maand overgenomen. In de 5de kolom (meterstand einde maand) vult u telkens de meterstand op het einde van de maand in. In de 6de kolom ( jaartal Verbruik per maand (kwh)) wordt het verbruik automatisch berekend door het verschil te maken tussen de meterstand op het einde van de maand en bij het begin van de maand. In de 7de kolom (aantal gewerkte dagen) vult u het aantal werkdagen in voor de periode tussen de twee meteropnames (dag van de laatste meteropname inbegrepen). U kan in deze kolom ook een andere parameter invoeren, zoals bijvoorbeeld productiehoeveelheden. Let wel op dat de gebruikte parameter een eenduidig verband heeft met het energieverbruik. In de 8ste kolom (jaartal Verbruik / werkdag (kwh)) wordt het gemiddeld verbruik per werkdag voor de betreffende periode berekend. In de 9de kolom (jaartal Kost per maand in euro) kan u de kost voor de betreffende periode noteren. Indien u slechts jaarlijks een afrekeningfactuur krijgt, kan u op basis van deze afrekeningfactuur de totale kost per kwh berekenen en deze kost vermenigvuldigen met het totale verbruik voor de betreffende periode. Dit kan u slechts berekenen na afloop van de facturatieperiode. U kan natuurlijk van tevoren de berekeningen uitvoeren met de kostprijs per kwh van de vorige facturatieperiode en de gegevens updaten na ontvangst van de factuur. In de 10de kolom (Opmerkingen) hebt u de mogelijkheid om abnormale omstandigheden of nieuwigheden te noteren. Voorbeeld: plaatsing van een nieuwe installatie, storing van de airco-installatie, vervanging van installatie, in werking treding van een REG-maatregel, Steek WATT in je zak 15

17 Volgende grafieken worden dan automatisch aangemaakt : - Verbruik per maand - Gemiddeld verbruik per werkdag - Elektriciteitskost / maand UW VERBRUIK REGISTREREN OP BASIS VAN FACTUREN * Verbruik opvolgen op basis van jaarlijkse afrekeningen Indien u slechts jaarlijks een afrekening ontvangt waarop ook meterstanden zijn vermeld, zal u hieruit weinig informatie halen. U kan dan enkel een gemiddeld maandelijks verbruik over het volledige jaar bepalen. De maandelijkse of driemaandelijkse voorschotfacturen die u ontvangt, zijn berekend op basis van het verbruik van het vorige jaren en bevatten geen informatie over de huidige verbruiken. We raden u dan ook aan om minimaal maandelijks de meterstanden op te nemen en te registreren zodat u een beter zicht krijgt op de schommelingen in het verbruik. Verbruiksgegevens op basis van jaarlijkse afrekeningen uit het recente verleden (1 tot 2 jaar) kunnen u evenwel nuttige informatie geven en als vergelijkingsbasis dienen voor de geregistreerde gegevens. Indien u niet de beschikking hebt over maandelijkse registraties van meterstanden van de vorige jaren, kan u in elk geval op basis van de elektriciteitsfacturen een gemiddeld maandelijks verbruik voor deze periode bepalen. U kan deze informatie invoeren in de Excel-file voor opvolging van de maandelijkse meteropnames. De kolommen 2 tot en met 5 (data en meterstanden) blijven dan blanco. In kolom 6 (verbruik per maand in kw) voert u het gemiddeld maandelijks verbruik over de facturatieperiode in. * Verbruik opvolgen op basis van maandelijkse afrekeningsfacturen Indien u maandelijks een factuur ontvangst met vermelding van meterstanden kan u deze gegevens invoeren in de Excel-file voor registratie van de maandelijkse meteropnames. TIP Bij laagspanning bepaalt het aansluitvermogen het maximale vermogen dat u kan afnemen. Indien u meer vermogen afneemt, zal de zekering springen. Indien u uw machinepark uitbreidt, kan het dus nodig zijn om het aansluitvermogen te laten verhogen. Ga echter eerst na of de stroombanen gelijkmatig verdeeld zijn over de drie fasen. Misschien kan u door een gelijkmatige verdeling vermijden dat u een verzwaring van het aansluitvermogen moet vragen en kan u besparen op uw elektriciteitskost. Voor het aansluitvermogen wordt immers een vaste vergoeding per maand aangerekend. Steek WATT in je zak 16

18 Registratie van energieverbruik voor hoogspanningsverbruikers Voor hoogspanningsverbruikers geeft het aflezen van de meterstand slechts een deel van de informatie. De waarde van cos-phi en het kwartiervermogen (piekvermogen) kan u immers niet op de meters aflezen. In bijlage 1 vindt u een omschrijving van een aantal vaak gebruikte termen, zoals cos phi en piekvermogen. Indien u van uw elektriciteitsleverancier maandelijks afrekeningfacturen ontvangt, kan u deze gegevens gebruiken om uw elektriciteitsverbruik op te volgen. Volgende gegevens zal u op uw factuur terugvinden : - verbruik normale uren (in kwhnu) - verbruik stille uren (in kwhsu) - reactief verbruik (in kvahr), eventueel opgesplitst naar inductief en capacitief verbruik - cos phi - kwartiervermogen (in kw) of piekvermogen - maximale kwartuurpiek (in kw, soms ook opgedeeld in een piekvermogen tijdens de stille uren en een piekvermogen tijdens de normale uren) Deze gegevens kan u opvolgen in een Excel werkblad. U kan in bijlage een excelwerkblad downloaden waarin u deze gegevens over een periode van vijf jaar kan invullen. De file bevat afzonderlijke tabbladen voor 5 jaren ( ) en drie tabbladen met grafieken. Het tabblad Tabellen dient enkel om de grafieken op te maken u hoeft hierin niets in te vullen. De grafieken worden automatisch opgemaakt bij het invullen van de gegevens. U kan de tabbladen aanpassen om ook de gegevens van andere jaren te noteren. U kan het jaartal gewoon vervangen in het vak J7, waardoor alle vermeldingen van jaartallen aangepast worden. U kan dan ook de naam van het tabblad wijzigen (op de tab rechtermuisklik naam wijzigen nieuw jaartal intypen). Invullen van de gegevens De oranje gekleurde vlakken bevatten formules. U moet deze niet aanpassen. Enkel in de witte vakken dienen gegevens ingevuld te worden. In de 2de kolom (jaartal verbruik Normale uren (kwh nu) komt het verbruik gedurende de normale uren (op de factuur vermeld als verbruik normale uren of verbruik dag) In de 3de kolom (jaartal verbruik stille uren (kwh su) komt het verbruik gedurende de stille uren (nacht weekend), op de factuur vermeld als verbruik stille uren, verbruik nacht of verbruik weekend. In de 4de kolom (jaartal Totaal verbruik) komt het totale elektriciteitsverbruik, berekend door de som te maken van kolom 2 en kolom 3 In de 5de kolom (Aantal werkdagen) vult u het aantal werkdagen in voor de periode tussen de twee meteropnames (dag van de laatste meteropname inbegrepen). Steek WATT in je zak 17

19 U kan in deze kolom ook een andere parameter invoeren, zoals bijvoorbeeld productiehoeveelheden. Let wel op dat de gebruikte parameter een eenduidig verband heeft met het energieverbruik. In de 6de kolom ( jaartal Verbruik per werkdag normale uren) komt het verbruik per werkdag voor de normale uren automatisch, berekend door het verbruik normale uren te delen door het aantal werkdagen. In de 7de kolom ( jaartal Verbruik per werkdag stille uren) komt het verbruik per werkdag voor de stille uren, automatisch berekend door het verbruik stille uren te delen door het aantal werkdagen. In de 8ste kolom (jaartal totaal verbruik per werkdag) wordt het verbruik automatisch berekend door het totaal verbruik te delen door het aantal werkdagen. In de 9de kolom (cos phi) vult u de cos phi waarde in. In de 10de kolom (maximaal vermogen) noteert u het piekvermogen. In de 11de kolom (Opmerkingen) hebt u de mogelijkheid om abnormale omstandigheden of nieuwigheden te noteren. Voorbeeld: plaatsing van een nieuwe installatie, storing van de airco-installatie, vervanging van installatie, inwerkingtreding van een REG-maatregel, Volgende grafieken worden automatisch aangemaakt : - verbruik normale uren - verbruik stille uren - totaal verbruik - gemiddeld verbruik per werkdag - Overzicht elektriciteitsverbruik (tab overzicht grafieken) - Overzicht cos phi (tab grafieken cos phi piekv) - Overzicht piekvermogens (tab grafieken cos phi piekv) Steek WATT in je zak 18

20 Opvolging van het hoogspanningsverbruik met behulp van softwareprogramma s Er bestaat een heel gamma softwareprogramma s voor opvolging van energiegebruik, zowel aangeboden door elektriciteitsleveranciers als door softwareleveranciers. Met behulp van deze softwaretoepassingen kan u uw (hoogspannings)verbruik opvolgen en er een beter inzicht in krijgen. Voor laagspanning zijn deze toepassingen niet geschikt. Beter inzicht in uw elektriciteitsverbruik laat u toe om uw verbruik bij te sturen en een efficiënt energiebeleid uit te werken. De aangeboden softwaretoepassingen variëren van zeer eenvoudige toepassingen die slechts toelaten het elektriciteitsverbruik uit het verleden op te volgen, tot toepassingen waarmee u het verbruik onmiddellijk (in real time) kan opvolgen en waaraan u besturingssystemen kan koppelen, bijvoorbeeld in het kader van piekbeheer (zie hoofdstuk 3, punt 3.6.2). Er is een onderscheid tussen de verschillende systemen, zowel op niveau van de dataregistratie, van de dataverwerking als van de beschikbare gegevens. Dataregistratie : - telemetriesystemen, die via dataloggers die pulsen ontvangen van de energiemeters, automatisch de meetgegevens inlezen - systemen met manuele ingave waarbij de gebruiker zelf de meterstanden ingeeft in de software. Dataverwerking : - internetsystemen, waarbij de software en de databank op een internetserver zijn geplaatst en de gebruiker zijn gegevens invoert en opvraagt via het internet. Let hierbij op dat het systeem werkt met een beveiligde internetverbinding en een persoonlijk paswoord. - systemen die geïnstalleerd zijn op lokale PC's. Beschikbare gegevens - systemen waarbij u kan beschikken over uw verbruiksgegevens uit het verleden. Meestal zijn de gegevens beschikbaar na een dag. U kan dus telkens de gegevens tot en met de vorige dag bekijken. - Real-time systemen waarbij u de onmiddellijke verbruiksgegevens kan zien, naast de verbruiksgegevens uit het verleden Bij de keuze van een softwaretoepassing kan u zich laten leiden door volgende aandachtspunten : - Is de softwaretoepassing gratis of dient u hiervoor een abonnement of een eenmalige kost te betalen? - Indien u het softwarepakket dient aan te kopen, wat kosten updates van het programma? - Is een aanpassing van uw elektriciteitsmeter(s) nodig en hoeveel kost deze aanpassing? - Draait de toepassing op uw pc s (let op voor oudere besturingssystemen)? - Kan u in het systeem op een eenvoudige manier rapporten en grafieken opvragen? - Kan u gedetailleerde verbruiksgegevens opvragen, bijvoorbeeld tot op 15 minuten? - Kan u de tabellen en grafieken op een eenvoudige wijze kopiëren of exporteren zodat u deze kan gebruiken in een presentatie of eigen verslagen? - Is de invoer van gegevens niet te omslachtig? - Kan u terecht bij een helpdesk indien u vragen hebt? - Kan u andere verbruik opvolgen binnen hetzelfde pakket (vb. aardgas, water, stookolie, ) Contacteer uw energieleverancier of uw installateur voor een overzicht van de mogelijkheden REG-mogelijkheden in kaart brengen Principes Om te weten waar u energie kan besparen, is het belangrijk inzicht te hebben in de verdeling van het elektriciteitsverbruik over de verschillende installaties en toestellen in uw bedrijf. Meestal denkt men de grootste verbruikers wel te kennen, maar het opstellen van een verbruikerslijst kan soms tot verrassende vaststellingen leiden. Een inventaris van elektrische toestellen en hun verbruik verstrekt inzicht in de verdeling van het elektrische verbruik. Ideaal zou zij als u het energieverbruik van elke installatie over een voldoende lange periode zou kunnen meten zodat u het gemiddelde verbruik van elk van deze installaties kent. Voor belangrijke energieverbruikers kan u overwegen afzonderlijke meters te plaatsen of kan u het verbruik gedurende een periode laten opvolgen. U kan het verbruik van individuele toestellen gedurende een korte periode opvolgen door het gebruik van een energiemeter. Deze energiemeters zijn te koop in de vakhandel of bij uw installateur. Meestal bestaat ook de mogelijkheid om energiemeters te ontlenen voor een korte periode. Voor de meeste installaties is het plaatsen van extra meters moeilijk en wegen de kosten en inspanningen niet op tegen de te verwachten informatie. In dat geval kunnen we het verbruik theoretisch berekenen. Hou er echter rekening mee dat deze theoretische berekeningen slechts indicaties zijn en zeker geen exacte gegevens zijn. We splitsen de werkwijze op in drie delen : het machinepark, de verlichting en het kantoor (bureautica). Als voorbeeld nemen we de inventaris van het bedrijf WATT-test, een klein bedrijf met 20 werknemers met als activiteit machinebouw. In de bijlage vindt u een excel-werkblad dat als basis kan dienen voor de berekeningen voor uw eigen bedrijf. Steek WATT in je zak 19

1. RATIONEEL ENERGIEGEBRUIK

1. RATIONEEL ENERGIEGEBRUIK 1. RATIONEEL ENERGIEGEBRUIK 1.1. Wetgevend kader 1.1.1. Reductie van de broeikasgassen Woestijnen in Spanje en Italië, tropische onweersbuien en tornado s in onze streken, stijging van het zeeniveau met

Nadere informatie

2. ENERGIEBOEKHOUDING

2. ENERGIEBOEKHOUDING 2. ENERGIEBOEKHOUDING 2.1. Energieboekhouding: wat en waarom? 2.1.1. Wat is een energieboekhouding? Een energieboekhouding volgt het energieverbruik kritisch op. De doelstelling van een energieboekhouding

Nadere informatie

Elektrisch tekenen: begeleiding

Elektrisch tekenen: begeleiding Elektrisch tekenen: begeleiding Vakinhoud: Deel I: residentieel Elektrische schema s leren lezen en tekenen AREI Oefeningen Deel II: industrieel Industriële motorschakelingen Oefeningen In het labo maken

Nadere informatie

Energieverbruik gemeentelijke gebouwen

Energieverbruik gemeentelijke gebouwen MILIEUBAROMETER: INDICATORENFICHE ENERGIE 1/2 Samenwerkingsovereenkomst 2008-2013 Milieubarometer: Energieverbruik gemeentelijke gebouwen Indicatorgegevens Naam Definitie Meeteenheid Energieverbruik gemeentelijke

Nadere informatie

Hoe komt de energieprijs tot stand en welke mogelijkheden zijn er om hierop te besparen? Fanny Schoevaerts

Hoe komt de energieprijs tot stand en welke mogelijkheden zijn er om hierop te besparen? Fanny Schoevaerts Hoe komt de energieprijs tot stand en welke mogelijkheden zijn er om hierop te besparen? Fanny Schoevaerts VREG Doe de V-test en bespaar op uw energiefactuur. VREG Fanny Schoevaerts 8 oktober 2015 Agenda

Nadere informatie

ENERGIEPRIJZEN VAN ELEKTRICITEIT EN AARDGAS VOOR KMO S EN ZELFSTANDIGEN PER LEVERANCIER EN PER PRODUCT

ENERGIEPRIJZEN VAN ELEKTRICITEIT EN AARDGAS VOOR KMO S EN ZELFSTANDIGEN PER LEVERANCIER EN PER PRODUCT ENERGIEPRIJZEN VAN ELEKTRICITEIT EN AARDGAS VOOR KMO S EN ZELFSTANDIGEN PER LEVERANCIER EN PER PRODUCT - - - overzicht jongste 6 maanden met vergelijking tov duurste/goedkoopste product op de Belgische

Nadere informatie

Meestal is er geen bouwvergunning nodig om een zonne-installatie op een dak te plaatsen. Informeer altijd eerst bij uw gemeentebestuur.

Meestal is er geen bouwvergunning nodig om een zonne-installatie op een dak te plaatsen. Informeer altijd eerst bij uw gemeentebestuur. 15 september 2018 Resultaat van uw opzoeking op www.energiesparen.be/zonnekaart De zonnekaart geeft een goede weergave van de zoninstraling op uw dak. De hoeveelheid zoninstraling is heel plaatsgebonden

Nadere informatie

BIJLAGE 1 - DEFINITIES EN EENHEDEN

BIJLAGE 1 - DEFINITIES EN EENHEDEN BIJLAGE 1 - DEFINITIES EN EENHEDEN Energie De basiseenheid voor energie is de Joule (J). Bij elektriciteitslevering wordt echter bijna uitsluitend gebruik gemaakt van de eenheid kwh (kilowattuur), gelijk

Nadere informatie

vtest.be Energiecontracten vergelijken? Doe de V-test VREG Koning Albert II-laan 20 bus 19 1000 Brussel vreg.be

vtest.be Energiecontracten vergelijken? Doe de V-test VREG Koning Albert II-laan 20 bus 19 1000 Brussel vreg.be V.U. André Pictoel, gedelegeerd bestuurder Energiecontracten vergelijken? VREG Koning Albert II-laan 20 bus 19 1000 Brussel vreg.be Doe de V-test gratis telefoonnummer 1700 (kies toets 3 Andere vragen)

Nadere informatie

Energiecontracten vergelijken? Doe de V-test. vtest.be

Energiecontracten vergelijken? Doe de V-test. vtest.be Energiecontracten vergelijken? Doe de V-test vtest.be 1 Op zoek naar een goedkoper energiecontract? Elektriciteit en aardgas zijn duur. Waarop moet u letten als u een energiecontract kiest? Misschien bent

Nadere informatie

Energiemanagement CO 2 -prestatie

Energiemanagement CO 2 -prestatie Energiemanagement 2016-2019 CO 2 -prestatie Van Rosmalen B.V. Weidestraat 7-B 5241 CA ROSMALEN tel. 073 523 26 32 M. info@vanrosmalenbv.nl www.vanrosmalenbv.nl Opgesteld d.d.: Sept 2017 Revisie: 001 Opgesteld

Nadere informatie

Lokaal Kyotoprotocol Rapportage verbruiksgegevens. Bernard Govaert

Lokaal Kyotoprotocol Rapportage verbruiksgegevens. Bernard Govaert Lokaal Kyotoprotocol Rapportage verbruiksgegevens Bernard Govaert Om te kunnen weten hoe uw geleverde inspanningen evolueren, is het van belang van dat u uw energieverbruik registreert. Ondertekenaars

Nadere informatie

Advies van de Vlaamse Reguleringsinstantie voor de Elektriciteits- en Gasmarkt. van 22 april 2003

Advies van de Vlaamse Reguleringsinstantie voor de Elektriciteits- en Gasmarkt. van 22 april 2003 Vlaamse Reguleringsinstantie voor de Elektriciteits- en Gasmarkt North Plaza B Koning Albert II-laan 7 B-1210 Brussel Tel. +32 2 553 13 53 Fax +32 2 553 13 50 Email: info@vreg.be Web: www.vreg.be Advies

Nadere informatie

Hoge energieprijzen. Mazout blijft een voordelige brandstof.

Hoge energieprijzen. Mazout blijft een voordelige brandstof. Hoge energieprijzen. Mazout blijft een voordelige brandstof. Dit document zal u helpen een beter inzicht te krijgen in de verbruikskosten, in een huishoudelijke omgeving, voor de verschillende energiebronnen.

Nadere informatie

ENERGIEPRIJZEN VOOR DE RESIDENTIELE CONSUMENT VAN ELEKTRICITEIT EN AARDGAS PER LEVERANCIER EN PER PRODUCT

ENERGIEPRIJZEN VOOR DE RESIDENTIELE CONSUMENT VAN ELEKTRICITEIT EN AARDGAS PER LEVERANCIER EN PER PRODUCT ENERGIEPRIJZEN VOOR DE RESIDENTIELE CONSUMENT VAN ELEKTRICITEIT EN AARDGAS PER LEVERANCIER EN PER PRODUCT - - - overzicht jongste 6 maanden met vergelijking tov duurste/goedkoopste product op de Belgische

Nadere informatie

ENERGIEPRIJZEN VOOR DE RESIDENTIELE CONSUMENT VAN ELEKTRICITEIT EN AARDGAS PER LEVERANCIER EN PER PRODUCT

ENERGIEPRIJZEN VOOR DE RESIDENTIELE CONSUMENT VAN ELEKTRICITEIT EN AARDGAS PER LEVERANCIER EN PER PRODUCT ENERGIEPRIJZEN VOOR DE RESIDENTIELE CONSUMENT VAN ELEKTRICITEIT EN AARDGAS PER LEVERANCIER EN PER PRODUCT - - - overzicht jongste 6 maanden met vergelijking tov duurste/goedkoopste product op de Belgische

Nadere informatie

ENERGIEPRIJZEN VOOR DE RESIDENTIELE CONSUMENT VAN ELEKTRICITEIT EN AARDGAS PER LEVERANCIER EN PER PRODUCT

ENERGIEPRIJZEN VOOR DE RESIDENTIELE CONSUMENT VAN ELEKTRICITEIT EN AARDGAS PER LEVERANCIER EN PER PRODUCT ENERGIEPRIJZEN VOOR DE RESIDENTIELE CONSUMENT VAN ELEKTRICITEIT EN AARDGAS PER LEVERANCIER EN PER PRODUCT - - - overzicht jongste 6 maanden met vergelijking tov duurste/goedkoopste product op de Belgische

Nadere informatie

Energiemanagement CO 2 -prestatie

Energiemanagement CO 2 -prestatie Energiemanagement 2016-2019 CO 2 -prestatie Van Rosmalen B.V. Weidestraat 7-B 5241 CA ROSMALEN tel. 073 523 26 32 M. info@vanrosmalenbv.nl www.vanrosmalenbv.nl Opgesteld d.d.: Sept 2018 Revisie: 002 Opgesteld

Nadere informatie

Energiecontracten vergelijken? Doe de V-test

Energiecontracten vergelijken? Doe de V-test Energiecontracten vergelijken? Doe de V-test Veel mensen betalen nog altijd te veel voor elektriciteit en aardgas. Toch is overstappen naar een voordeliger contract of veranderen van energieleverancier

Nadere informatie

Hernieuwbaar energie-aandeel in Vlaamse nieuwbouwprojecten Ontdek de zonnestroomoplossingen van SMA

Hernieuwbaar energie-aandeel in Vlaamse nieuwbouwprojecten Ontdek de zonnestroomoplossingen van SMA Hernieuwbaar energie-aandeel in Vlaamse nieuwbouwprojecten Ontdek de zonnestroomoplossingen van SMA Verplicht aandeel hernieuwbare energie in nieuwbouw Vanaf 1 januari 2014 moet elke nieuwe woning, kantoor

Nadere informatie

1) Vul hier de naam van het gebouw in waarin dit lokaal zich bevindt:..

1) Vul hier de naam van het gebouw in waarin dit lokaal zich bevindt:.. Invulblad lokaal Algemene gegevens Niveau 1 1) Vul hier de naam van het gebouw in waarin dit lokaal zich bevindt:.. 2) Vul hier de naam van het lokaal in:.. 4) Welke functie heeft dit lokaal (leslokaal,

Nadere informatie

Intersteno Ghent 2013- Correspondence and summary reporting

Intersteno Ghent 2013- Correspondence and summary reporting Intersteno Ghent 2013- Correspondence and summary reporting DUTCH Wedstrijd Correspondentie en notuleren De wedstrijdtekst bevindt zich in de derde kolom van de lettergrepentabel in art. 19.1 van het Intersteno

Nadere informatie

Bio-WKK en WKK in de glastuinbouw: meer met minder

Bio-WKK en WKK in de glastuinbouw: meer met minder Voor kwaliteitsvolle WarmteKrachtKoppeling in Vlaanderen Bio-WKK en WKK in de glastuinbouw: meer met minder 16/12/2010 Cogen Vlaanderen Daan Curvers COGEN Vlaanderen Houtige biomassa in de landbouw 16

Nadere informatie

Wat? Waarom? zo zie je meteen het licht! Invoeren van de energieboekhouding

Wat? Waarom? zo zie je meteen het licht! Invoeren van de energieboekhouding E1 zo zie je meteen het licht! Invoeren van de energieboekhouding Wat? Waarom? Energiebesparende acties bouw je niet op los zand. Het is belangrijk om eerst het energieverbruik in kaart te brengen en de

Nadere informatie

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2016

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2016 1 Beknopte samenvatting van de Inventaris hernieuwbare energiebronnen Vlaanderen 2005-2016, Vito, oktober 2017 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2016 bedraagt 6,4% Figuur 1 groene stroom uit bio-energie

Nadere informatie

COGEN Vlaanderen vzw. Doelstelling: actief meewerken aan de ontwikkeling van kwaliteitsvolle WKK Expertisecentrum Expertiseverstrekking naar leden

COGEN Vlaanderen vzw. Doelstelling: actief meewerken aan de ontwikkeling van kwaliteitsvolle WKK Expertisecentrum Expertiseverstrekking naar leden Voor kwaliteitsvolle WarmteKrachtKoppeling in Vlaanderen WKK voor ruimteverwarming Algemene principes van WKK Tine Stevens COGEN Vlaanderen Studiedag VIBE 12 november 2010 1 COGEN Vlaanderen vzw Doelstelling:

Nadere informatie

Kernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec)

Kernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec) Kernenergie En dan is er nog de kernenergie! Kernenergie is energie opgewekt door kernreacties, de reacties waarbij atoomkernen zijn betrokken. In een kerncentrale splitst men uraniumkernen in kleinere

Nadere informatie

Hoe duurzaamheid in de zorgsector verhogen?

Hoe duurzaamheid in de zorgsector verhogen? Hoe duurzaamheid in de zorgsector verhogen? Pascal Debbaut Probis Corporate nv materiaal- en middelengebruik in de zorgsector Jason Van Driessche Profex energie in de zorgsector Ludo Timmermans Directeur

Nadere informatie

Werkblad huismodule. Quintel Intelligence. Antwoordblad

Werkblad huismodule. Quintel Intelligence. Antwoordblad Antwoordblad Opdracht 1 Noteer de startwaarden en scores Kijk bij het dashboard. Noteer de startwaarden en scores die je hier ziet staan in de tabel hieronder. Dashboard onderdelen CO₂ uitstoot (ton per

Nadere informatie

van 11 december 2007

van 11 december 2007 Vlaamse Reguleringsinstantie voor de Elektriciteits- en Gasmarkt Graaf de Ferrarisgebouw Koning Albert II-laan 20 bus 19 B - 1000 BRUSSEL e-mail : info@vreg.be tel. : +32 2 553 13 53 fax : +32 2 553 13

Nadere informatie

Dit dossier bestaat uit verschillende fiches, waar jullie in de klas mee aan de slag kunnen.

Dit dossier bestaat uit verschillende fiches, waar jullie in de klas mee aan de slag kunnen. INTRODUCTIE Waarom minder energie verbruiken? We hebben elke dag energie nodig om van alles en nog wat te kunnen doen; koken, onszelf warm houden, machines laten werken Die energie maken kan op heel veel

Nadere informatie

Is uw verbruik normaal?

Is uw verbruik normaal? Is uw verbruik normaal? Maar dit mag ons niet doen vergeten wat zijn kostprijs en effecten op het milieu zijn. Ook al hebben we geen vat op de prijzen, ons verbruik kunnen we wel zelf beïnvloeden. Deze

Nadere informatie

nr. 225 van ROBRECHT BOTHUYNE datum: 13 maart 2015 aan ANNEMIE TURTELBOOM Distributienetbeheerders - Doorgeven van meterstanden

nr. 225 van ROBRECHT BOTHUYNE datum: 13 maart 2015 aan ANNEMIE TURTELBOOM Distributienetbeheerders - Doorgeven van meterstanden SCHRIFTELIJKE VRAAG nr. 225 van ROBRECHT BOTHUYNE datum: 13 maart 2015 aan ANNEMIE TURTELBOOM VICEMINISTER-PRESIDENT VAN DE VLAAMSE REGERING, VLAAMS MINISTER VAN BEGROTING, FINANCIËN EN ENERGIE Distributienetbeheerders

Nadere informatie

Simulator VREG V-test. Handleiding Resultaten

Simulator VREG V-test. Handleiding Resultaten Simulator VREG V-test Handleiding Resultaten 1 VREG De Vlaamse Regulator van de Elektriciteits- en Gasmarkt staat in voor: de regulering; de controle; de bevordering van de transparantie van de energiemarkt.

Nadere informatie

Ik kan de meeste energie besparen door de volgende maatregel(en) toe te passen: 1. 2. 3.

Ik kan de meeste energie besparen door de volgende maatregel(en) toe te passen: 1. 2. 3. Antwoordblad Opdracht 1 Noteer de startwaarden en scores Kijk bij het dashboard. Noteer de startwaarden en scores die je hier ziet staan in de tabel hieronder. CO₂ uitstoot (ton per jaar ) Investeringen

Nadere informatie

CO2 reductie

CO2 reductie CO2 reductie 2015-2020 1 In dit document willen wij onze CO2 uitstoot publiceren over de jaren 2015, 2016 en 2017. Daarbij nemen wij alvast een voorschot op de verwachting voor het jaar 2020 als we de

Nadere informatie

1. De huur van uw woning

1. De huur van uw woning 1. De huur van uw woning Over uw stookkosten - De één trekt een trui aan - De ander stookt de verwarming op - Het ene huishouden bestaat uit één persoon - Het andere uit een gezin met drie kinderen - De

Nadere informatie

Elektrische energie. energie01 (1 min, 47 sec)

Elektrische energie. energie01 (1 min, 47 sec) Elektrische energie In huishoudens is elektrische energie de meest gebruikte vorm van energie. In Nederland zijn bijna alle huizen aangesloten op het netwerk van elektriciteitskabels. Achter elk stopcontact

Nadere informatie

Workshop Duurzaam Energiebeheer

Workshop Duurzaam Energiebeheer Workshop Duurzaam Energiebeheer Duurzaam omspringen met energie op het bedrijf Duurzaam Energiebeheer Studie Sessie, 2017 Baijan Savalan, Senior Process Engineer TechnipFMC - NL Duurzaam omspringen met

Nadere informatie

Het Slimme energienet..zx ronde 25 januari 2015

Het Slimme energienet..zx ronde 25 januari 2015 Het Slimme energienet..zx ronde 25 januari 2015 De laatste tijd worden we overspoeld door marketing verhalen over de slimme meter en het slimme energienet. Men stelt dat met de komst van de slimme meter

Nadere informatie

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2014

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2014 1 Beknopte samenvatting van de Inventaris hernieuwbare energiebronnen Vlaanderen 2005-2014, Vito, januari 2016 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2014 bedraagt 5,7 % Figuur 1 groene stroom uit bio-energie

Nadere informatie

Energiemanagement actieplan

Energiemanagement actieplan Energiemanagement actieplan Versie 2018.1 Datum: 11-01-2019 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Reductiemogelijkheden 4 2.1 Brandstof 4 2.2 Electra en warmte 4 2.3 Projecten 5 3. CO2 reductie a.d.h.v. maatregelen

Nadere informatie

Meten = weten Instructie voor leerkrachten

Meten = weten Instructie voor leerkrachten Meten = weten Instructie voor leerkrachten Dit opdrachtenblad Meten = Weten is ontwikkeld als een voorproefje voor het lespakket Zonnepanelen op school. Het opdrachtenblad is zelfstandig te gebruiken.

Nadere informatie

Sessie: Lezen van een energiefactuur vanuit financieel en technisch oogpunt

Sessie: Lezen van een energiefactuur vanuit financieel en technisch oogpunt Sessie: Lezen van een energiefactuur vanuit financieel en technisch oogpunt VEB Klantendag (16/10/2015) Inge Goessens Directeur Energie-efficiëntie Tom Feys Verantwoordelijke Facturatie & Inningen https://be.linkedin.com/in/tomfeys

Nadere informatie

ENERGIEZUINIGE BEDRIJVENTERREINEN. 18 april 2013

ENERGIEZUINIGE BEDRIJVENTERREINEN. 18 april 2013 ENERGIEZUINIGE BEDRIJVENTERREINEN 18 april 2013 EUROPESE DOELSTELLING tegen 2020 en tov 1990 CO2-uitstoot verlagen met 20% energieverbruik met 20% verlagen aandeel hernieuwbare energie +20% STEUNMAATREGELEN

Nadere informatie

uw voorschotfactuur onder de loep raadpleeg hieronder de details van uw factuur

uw voorschotfactuur onder de loep raadpleeg hieronder de details van uw factuur uw voorschotfactuur onder de loep raadpleeg hieronder de details van uw factuur eenvoud in energie eni.be Uw eni-factuur toont u in één oogopslag wat u precies betaalt en waarvoor. Welke informatie vindt

Nadere informatie

et broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces

et broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces H 2 et broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces Bij het ontstaan van de aarde, 4,6 miljard jaren geleden, was er geen atmosfeer. Enkele miljoenen jaren waren nodig voor de

Nadere informatie

Typ hier de naam van hedrijf

Typ hier de naam van hedrijf Typ hier de naam van hedrijf Vlaamse Reguleringsinstantie voor de Elektriciteits- en Gasmarkt North Plaza B Koning Albert II-laan 7 B-1210 BRUSSEL e-mail: info@vreg.be tel +32 2 553 13 53 fax +32 2 553

Nadere informatie

VLAAMSE OVERHEID. Leefmilieu, Natuur en Energie

VLAAMSE OVERHEID. Leefmilieu, Natuur en Energie VLAAMSE OVERHEID Leefmilieu, Natuur en Energie [C 2007/35895] 1 JUNI 2007. Ministerieel besluit inzake de rapportering van de elektriciteitsdistributienetbeheerders betreffende de uitvoering van hun REG-actieplannen

Nadere informatie

Thuis Slim Advies. Haal meer winst uit energie. Zon Wind Water. Gratis tips om energie te besparen

Thuis Slim Advies. Haal meer winst uit energie. Zon Wind Water. Gratis tips om energie te besparen Thuis Slim Advies Haal meer winst uit energie Zon Wind Water Gratis tips om energie te besparen Gratis tips om energie te besparen. Haal meer winst uit energie Voorwaarden van verspreiding Je mag dit E-book

Nadere informatie

Warmtekrachtkoppeling Wat, waarom en wanneer? Tine Stevens COGEN Vlaanderen Studiedag Slimme netten en WKK 29 februari 2012

Warmtekrachtkoppeling Wat, waarom en wanneer? Tine Stevens COGEN Vlaanderen Studiedag Slimme netten en WKK 29 februari 2012 Voor kwaliteitsvolle WarmteKrachtKoppeling in Vlaanderen Warmtekrachtkoppeling Wat, waarom en wanneer? Tine Stevens COGEN Vlaanderen Studiedag Slimme netten en WKK 29 februari 2012 1 COGEN Vlaanderen Doelstelling:

Nadere informatie

Lerend Netwerk en Cycles of Knowledge in energie-efficiëntie. Meer doen met minder

Lerend Netwerk en Cycles of Knowledge in energie-efficiëntie. Meer doen met minder Lerend Netwerk en Cycles of Knowledge in energie-efficiëntie Meer doen met minder Wat is energie efficiëntie? Op een rationele manier met energie omspringen. (REG: rationeel energie verbruik) Het is energie

Nadere informatie

INLEIDING Bovendien vervuilen diezelfde energiebronnen onze planeet!

INLEIDING Bovendien vervuilen diezelfde energiebronnen onze planeet! INLEIDING Waarom minder energie verbruiken? We hebben elke dag energie nodig om van alles en nog wat te kunnen doen: koken, verwarmen, machines laten werken Die energie maken kan op heel veel verschillende

Nadere informatie

CO-2 Rapportage 2014. Inhoudsopgave. Electrotechnische Industrie ETI bv Vierde Broekdijk 16 7122 JD Aalten Kamer van koophandel Arnhem 09080078

CO-2 Rapportage 2014. Inhoudsopgave. Electrotechnische Industrie ETI bv Vierde Broekdijk 16 7122 JD Aalten Kamer van koophandel Arnhem 09080078 CO-2 Rapportage 2014 Electrotechnische Industrie ETI bv Vierde Broekdijk 16 7122 JD Aalten Kamer van koophandel Arnhem 09080078 Aalten 28-04-2015 Versie 2.2 J.Nannings Directeur Inhoudsopgave 1. Inleiding

Nadere informatie

Meer besparen op je energiefactuur betekent meer geld voor leuke dingen

Meer besparen op je energiefactuur betekent meer geld voor leuke dingen Meer besparen op je energiefactuur betekent meer geld voor leuke dingen Veel mensen betalen nog altijd te veel voor elektriciteit en aardgas. Toch is overstappen naar een voordeliger contract of veranderen

Nadere informatie

Energiemanagement 2014-2015 CO 2 -prestatie

Energiemanagement 2014-2015 CO 2 -prestatie Energiemanagement 2014-2015 CO 2 -prestatie Cable Partners B.V. Venneveld 34 4705 RR ROOSENDAAL tel. 0031 165 523 000 fax 0031 165 520 033 www.cablepartners.nl Opgesteld d.d.: Mei 2014 Revisie: 001 Opgesteld

Nadere informatie

GROENE TEST. Naam:.. 1. Het verbruik van fossiele grondstoffen veroorzaakt ecologische problemen. Welke?

GROENE TEST. Naam:.. 1. Het verbruik van fossiele grondstoffen veroorzaakt ecologische problemen. Welke? GROENE TEST Naam:.. 1. Het verbruik van fossiele grondstoffen veroorzaakt ecologische problemen. Welke? O Afkoeling van het klimaat O Meer vulkaanuitbarstingen O Zure regen O Zoete regen 2. Waarvoor dienen

Nadere informatie

Zonder investeren besparen 10 tips en vragen voor de facilitair manager

Zonder investeren besparen 10 tips en vragen voor de facilitair manager Zonder investeren besparen 10 tips en vragen voor de facilitair manager Als facilitair manager bent u verantwoordelijk voor de huisvesting. Daarmee ook voor het energiegebruik van de huisvesting. In deze

Nadere informatie

POM GROEPSAANKOOP: GROENE STROOM EN AARDGAS VOOR BEDRIJVEN

POM GROEPSAANKOOP: GROENE STROOM EN AARDGAS VOOR BEDRIJVEN POM GROEPSAANKOOP: GROENE STROOM EN AARDGAS VOOR BEDRIJVEN POM Groepsaankoop Een groepsaankoop voor de aankoop van 100 % groene stroom uit eigen streek en aardgas aan een vaste prijs tot 31/12/2015, gezamenlijk

Nadere informatie

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2015

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2015 1 Beknopte samenvatting van de Inventaris hernieuwbare energiebronnen Vlaanderen 2005-2015, Vito, september 2016 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2015 bedraagt 6,0 % Figuur 1 groene stroom uit bio-energie

Nadere informatie

Opgesteld door: L. Pira Datum: 10/07/2015. Energie management plan 2015

Opgesteld door: L. Pira Datum: 10/07/2015. Energie management plan 2015 Opgesteld door: L. Pira Datum: 10/07/2015 Energie management plan 2015 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 2 2. Reductiedoelstellingen... 2 3. Plan van aanpak... 3 3.1 Scope 1: reductiemaatregelen brandstofverbruik...

Nadere informatie

Agenda VREG VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT P 1

Agenda VREG VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT P 1 Agenda Samenstelling energiefactuur Wat zijn distributienettarieven? Tariefbevoegdheid Tariefmethodologie Vergelijking distributienettarieven Redenen evolutie, landschap netbeheer en transmissienettarieven

Nadere informatie

VLAANDEREN PARTICULIERE KLANTEN

VLAANDEREN PARTICULIERE KLANTEN Tariefkaart Geldig voor de contracten gesloten in OKTOBER 2015 in VLAANDEREN PARTICULIERE KLANTEN Pagina 1 : Aanbod Poweo Fix Elektriciteit Pagina 5 : Aanbod Poweo Fix Gas Pagina 8 : Kortingen Uitgebracht

Nadere informatie

CO 2 -Voortgangsrapportage 2017-H1

CO 2 -Voortgangsrapportage 2017-H1 CO 2 -Voortgangsrapportage 2017-H1 Datum: 19-12-2017 Versie: 2 In samenwerking met: Will2Sustain: Adviesbureau in Duurzaam Ondernemen 1. Inleiding Dit document omvat de voortgangsrapportage van Bagger-

Nadere informatie

15 tips voor een rendabele WKK

15 tips voor een rendabele WKK 15 tips voor een rendabele WKK WKK is warmtekrachtkoppeling opwekking van elektriciteit in combinatie met nuttig gebruik van de vrijgekomen warmte primaire energiebesparing een slimme manier om warmte

Nadere informatie

Energiemanagementplan CO 2 -prestatieladder. : gavilar B.V. Documentgegevens. : Kamerlingh Onnesweg 63, 3316 GK Dordrecht. : QHSE-coördinator

Energiemanagementplan CO 2 -prestatieladder. : gavilar B.V. Documentgegevens. : Kamerlingh Onnesweg 63, 3316 GK Dordrecht. : QHSE-coördinator Energiemanagementplan CO 2 -prestatieladder gavilar B.V. Documentgegevens Bedrijf Adres Opgesteld Functie Gecontroleerd Functie Akkoord Functie : gavilar B.V. : Kamerlingh Onnesweg 63, 3316 GK Dordrecht

Nadere informatie

Lerend Netwerk Energie Efficiëntie (STEEEP) Uw energiefactuur ontleed

Lerend Netwerk Energie Efficiëntie (STEEEP) Uw energiefactuur ontleed Lerend Netwerk Energie Efficiëntie (STEEEP) Uw energiefactuur ontleed Wie is Electrabel? Electrabel is een dochteronderneming van GDF SUEZ ENERGY INTERNATIONAL ENERGY EUROPE GLOBAL GAS & LNG INFRA- STRUCTURES

Nadere informatie

Arthur Verhaegenstraat 20 9000 Gent www.enprove.be. Opleidingsaanbod

Arthur Verhaegenstraat 20 9000 Gent www.enprove.be. Opleidingsaanbod 1. Basisopleiding energie: begrippen, kader en energie becijferen 2. Energiebeheer en boekhouding 3. Energiemanagement: ISO 50001 op maat van uw bedrijf 4. Hoe slim is uw CO2-strategie? 5. Koelsystemen

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat Vri jteken i ng sbed i ng De meeste maatregelen die opgenomen zijn op dit certificaat, zijn op dit moment kosteneffectief of kunnen dat worden binnen de geldigheidsduur van het certificaat. Mogelijk zijn

Nadere informatie

Meterkaart gas/elektriciteit. Meten is weten!

Meterkaart gas/elektriciteit. Meten is weten! Meterkaart gas/elektriciteit Meten is weten! Meten is weten! Deze meterkaart helpt je om de evolutie van je elektriciteits- en aardgas op te volgen en te evalueren. Maak er een goede gewoonte van om je

Nadere informatie

Commissie Benchmarking Vlaanderen

Commissie Benchmarking Vlaanderen Commissie Benchmarking Vlaanderen 023-0170 Bijlage I TOELICHTING 17 Bijlage I : WKK ALS ALTERNATIEVE MAATREGEL 1. Inleiding Het plaatsen van een WKK-installatie is een energiebesparingsoptie die zowel

Nadere informatie

Door: Vincent Damen Ninja Hogenbirk Roel Theeuwen

Door: Vincent Damen Ninja Hogenbirk Roel Theeuwen Door: Vincent Damen Ninja Hogenbirk Roel Theeuwen 31 mei 2012 INHOUDSOPGAVE Inleiding... 3 1. Totale resultaten... 4 1.1 Elektriciteitsverbruik... 4 1.2 Gasverbruik... 4 1.3 Warmteverbruik... 4 1.4 Totaalverbruik

Nadere informatie

VLAANDEREN PROFESSIONELE KLANTEN

VLAANDEREN PROFESSIONELE KLANTEN Tariefkaart Geldig voor de contracten gesloten in OKTOBER 2015 in VLAANDEREN PROFESSIONELE KLANTEN Pagina 1 : Aanbod Poweo Fix Elektriciteit Pagina 5 : Aanbod Poweo Fix Gas Pagina 8 : Kortingen Uitgebracht

Nadere informatie

Energiemanagement plan

Energiemanagement plan Energiemanagement plan Overzicht energiestromen / -verbruikers en CO2-emissie inventarisatie 2015 - halfjaarlijkse rapportage Aannemingsbedrijf B.V. 1 Inleiding Het inventariseren en analyseren van de

Nadere informatie

W & M de Kuiper Holding

W & M de Kuiper Holding 2 januari t/m juni 2018 2 Pagina 2 van 6 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Overzicht -emissie gegevens 3 Vergelijking met voorgaande jaren 4 3 -gerelateerd gunningsvoordeel 5 4 Doelstellingen 5 Reductiedoelstellingen

Nadere informatie

AA Geef hier uw zoekterm in

AA Geef hier uw zoekterm in AA Geef hier uw zoekterm in Tarieven Tarieven Prijs berekenen Algemene voorwaarden Klanten Klant worden: Particulier Klant worden: Klein-zakelijke gebruiker Klant worden: Zakelijke gebruiker Verhuizen

Nadere informatie

Pedagogische ACTIVITEITEN

Pedagogische ACTIVITEITEN Pedagogische ACTIVITEITEN Energie in ons dagelijks leven Elk van ons gebruikt enorme hoeveelheden energie, elke dag opnieuw en in verschillende vormen. Een groot deel van deze energie wordt echter zomaar

Nadere informatie

Energie Rijk. Lesmap Leerlingen

Energie Rijk. Lesmap Leerlingen Energie Rijk Lesmap Leerlingen - augustus 2009 Inhoudstafel Inleiding! 3 Welkom bij Energie Rijk 3 Inhoudelijke Ondersteuning! 4 Informatiefiches 4 Windturbines-windenergie 5 Steenkoolcentrale 6 STEG centrale

Nadere informatie

1. Energieverbruik op uw bedrijf

1. Energieverbruik op uw bedrijf Bedrijfsnummer: 886 Datum uitdraai monitor: 6-1-218 1. Energieverbruik op uw bedrijf Het energieverbruik ligt op uw bedrijf in 217 op 44,3 kwh per 1. kilo melk. Hiervan is 4,8 voor overige elektrische

Nadere informatie

Voortgangsrapportage CO 2 -Prestatieladder 2016

Voortgangsrapportage CO 2 -Prestatieladder 2016 Voortgangsrapportage CO 2 -Prestatieladder 2016 Datum: 21-03-2017 Versie: 2 In samenwerking met: Will2Sustain: Adviesbureau in Duurzaam Ondernemen 1. Inleiding Dit document omvat de voortgangsrapportage

Nadere informatie

25/03/2013. Overzicht

25/03/2013. Overzicht Micro-WKK: basisbegrippen en toepassingsmogelijkheden Tine Stevens, Vlaams Energieagentschap Regiovergadering Provincie West-Vlaanderen 12 en 14/03/2013 2 Warmte-krachtkoppeling (WKK) De gelijktijdige

Nadere informatie

Naar een klimaatneutrale sportvereniging

Naar een klimaatneutrale sportvereniging Naar een klimaatneutrale sportvereniging Leidraad voor het maken van een eigen projectplan of Plan van Aanpak Inleiding Steeds meer sportverenigingen met een eigen accommodatie komen in actie om energie

Nadere informatie

Hoeveel kost 1 ton stoom?

Hoeveel kost 1 ton stoom? Hoeveel kost 1 ton stoom? ENERGIK 23 november 2011 Valérie de Groote, INDEA Voorstelling INDEA Bruikbaar energieadvies voor industriële bedrijven Audits / Haalbaarheidsstudies Wetgeving Begeleiding bij

Nadere informatie

Resultaten energiescan Golfclub Zwolle

Resultaten energiescan Golfclub Zwolle Resultaten energiescan Golfclub Zwolle! Resultaten energiescan Golfclub Zwolle Hoog elektraverbruik door verlichting en ventilatie Hoge prijs voor energie Besparingspotentieel van 13.000 op energiekosten

Nadere informatie

CO 2 -Prestatieladder

CO 2 -Prestatieladder CO 2 -Prestatieladder Energiemanagement actieplan Schilderwerken De Boer Obdam B.V. 2015 Op basis van de internationale norm ISO 50001 4.4.3, 4.4.4, 4.4.5, 4.4.6, 4.6.1 en 4.6.4 Auteur(s): R. de Boer (Schilderwerken

Nadere informatie

NOTA: De EPC score is geen weergave van het effectieve verbruik in dii appartement.

NOTA: De EPC score is geen weergave van het effectieve verbruik in dii appartement. Belan rike toelichtin bi het E C attest! NOTA: De EPC score is geen weergave van het effectieve verbruik in dii appartement. De hoge score is meestal te wijien aan het teit dat er met elektdcileii verwarmd

Nadere informatie

(energie) meten via Qbus

(energie) meten via Qbus (energie) meten via Qbus Voor het bijhouden van groene stroom-certificaten, het optimaliseren van verbruiken of gewoon om te weten wat waar wanneer in uw gebouw gebeurt. Op de SD-kaart van de Qbus controller

Nadere informatie

Afrekeningsfactuur van 16/06/2010

Afrekeningsfactuur van 16/06/2010 Meneer Dries Van Duppen Violettastraat 2 2470 Retie Contactgegevens Voor alle vragen over uw factuur of uw verhuis: Essent Belgium NV Postbus 10010 2140 Antwerpen Tel: 078 15 79 79 Fax: 03 400 10 25 Contactformulier:

Nadere informatie

Een nieuwe kijk op houtenergie

Een nieuwe kijk op houtenergie Een nieuwe kijk op houtenergie HOUT EEN MODERNE ENERGIEBRON AUTHENTIEK EN TOEKOMSTGERICHT In Europa is hout de primaire bron van duurzame energie. Duizenden gezinnen hebben een houtkachel ter beschikking.

Nadere informatie

De waarde van stadswarmte. Hoe komt de prijs tot stand?

De waarde van stadswarmte. Hoe komt de prijs tot stand? De waarde van stadswarmte Hoe komt de prijs tot stand? De waarde van stadswarmte 3 Hoe komt de prijs tot stand? De energierekening is voor vrijwel iedereen een belangrijk onderdeel van de maandelijkse

Nadere informatie

Notitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug

Notitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug Notitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug CONCEPT Omgevingsdienst regio Utrecht Mei 2015 opgesteld door Erwin Mikkers Duurzame energie per Kern in gemeente Utrechtse Heuvelrug

Nadere informatie

Warmtekrachtkoppeling. Waarom Vaillant? Om eenvoudigweg dubbel gebruik te maken van energie. ecopower

Warmtekrachtkoppeling. Waarom Vaillant? Om eenvoudigweg dubbel gebruik te maken van energie. ecopower Warmtekrachtkoppeling Waarom Vaillant? Om eenvoudigweg dubbel gebruik te maken van energie. ecopower Waarom ecopower? Eenvoudigweg omdat het de moeite waard is! Bij een traditionele productie van energie

Nadere informatie

DE BEREKENING VAN DE GROENESTROOMCERTIFICATEN

DE BEREKENING VAN DE GROENESTROOMCERTIFICATEN 1. CONTEXT Infofiche Energie DE BEREKENING VAN DE GROENESTROOMCERTIFICATEN In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wordt de productie van groene stroom afkomstig van hernieuwbare energiebronnen of warmtekrachtkoppeling

Nadere informatie

Schakel over op slim energiegebruik!

Schakel over op slim energiegebruik! Schakel over op slim energiegebruik! Sterker ondernemen met de energiescan Eén van de suggesties uit de scan was het vernieuwen van de lichtkoepels. Samen met een daglichtsturing leverde dit ons een besparing

Nadere informatie

Zuinig wonen. 10. Doe de VREG-test! Bekijk zeker de website: http://www.vreg.be/nl/doe-de-v-test-voorgezinnen

Zuinig wonen. 10. Doe de VREG-test! Bekijk zeker de website: http://www.vreg.be/nl/doe-de-v-test-voorgezinnen 10. Doe de VREG-test! Bekijk zeker de website: http://www.vreg.be/nl/doe-de-v-test-voorgezinnen Hier vergelijk je de verschillende producten van de verschillende energieleveranciers. Zo kun je zien wat

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat certificaatnummer 20120515-0001118936-00000005-8 nummer postnummer Voorhavenlaan 33 9000 bus gemeente A 101 Gent bestemming type appartement - softwareversie 1.3.3 berekend

Nadere informatie

Opdrachtgever: Directie HKV lijn in water. 3.A.1 CO 2 -emissie inventaris eerste helft 2015. ten behoeve van de CO 2 -Prestatieladder

Opdrachtgever: Directie HKV lijn in water. 3.A.1 CO 2 -emissie inventaris eerste helft 2015. ten behoeve van de CO 2 -Prestatieladder Opdrachtgever: Directie HKV lijn in water 3.A.1 CO 2 -emissie inventaris eerste helft 2015 ten behoeve van de CO 2 -Prestatieladder Titel: CO 2 -emissie inventaris eerste helft 2015 Auteurs: R. Hurkmans

Nadere informatie

Groenestroomcertificaten en subsidies voor het BHG toegepast op warmtekrachtkoppeling

Groenestroomcertificaten en subsidies voor het BHG toegepast op warmtekrachtkoppeling Opleiding voor energieverantwoordelijken in de dienstensector en collectieve huisvesting Groenestroomcertificaten en subsidies voor het BHG toegepast op warmtekrachtkoppeling Baptiste Buxant, verantwoordelijke

Nadere informatie