HEBGids e editie. Uw eigen groene energie produceren: gemakkelijk, ecologisch en goedkoop!

Transcriptie

1 HEBGids e editie De Belgische referentiegids voor hernieuwbare energie Uw eigen groene energie produceren: gemakkelijk, ecologisch en goedkoop!

2 P R E M I U M P A R T N E R Belgische Energieen Milieuprijs De eerste Prijs voor de actieve en innovatieve spelers op het gebied van milieu en energie U bent Een gemeente Stad of dorp Een burger Particulier of in beroepsverband Een instelling Bestuur, school, universiteit, ziekenhuis, vzw, jeugdcentrum,... Een bedrijf Industrieel, landbouw-, diensten-, bouw-, handelsof vervoersector,... Conception : référence média - Focus your energy on climate Alain Hubert Neem gratis deel aan de prijs, laat uw know-how, uw realisaties, inspanning en/of bijdrage aan de gemeenschap van morgen kennen... Grote bedrijven en instelligen, leiders op het gebied van energie en milieu, zullen op 5 juni 2012 de 13 prestigieuze Awards uitreiken tijdens een even prestigieus media event. Stuur uw dossier ten laatste op 3 april 2012 Informatie en inschrijvingen : Nathalie Nicosia +32 (0)

3 Inhoudopgave Uw eigen groene energie produceren: gemakkelijk, ecologisch en goedkoop! p 7 > 28 Energie besparen: haalbaar, eenvoudig en voordelig!... 5 speciaal Dossier: Uw eigen groene energie produceren: gemakkelijk, ecologisch en goedkoop!.fotovoltaïsche energie: van zon tot elektrische stroom... 7.Warmtepompen voor warmte en koelte Thermische zonne-energie: water verwarmen met thermische zonnepanelen De Micro-Warmtekrachtkoppeling: productie van warmte en elektriciteit gecombineerd Verwarming op basis van hout Kleine windturbines: van wind tot zijn elektriciteit hoe uw groenestroomproject financieren? EDITO In 2011 is de energiefactuur van de gezinnen weer eens gestegen. De gemiddelde Belg zal nu 2429 e hebben uitgegeven aan gas en elektriciteit. Dit is een stijging van meer dan 17% in minder dan een jaar tijd! En als we denken dat er geen stijging meer zal volgen, maken we onszelf wat wijs. Onze eigen warmte en elektriciteit produceren door middel van hernieuwbare energiebronnen is een rendabele investering die geen enkel risico inhoudt. Elk jaar kiezen tienduizenden Belgen voor groene energie, een eenvoudige oplossing voor de aangekondigde schaarste aan fossiele brandstoffen en de klimaatverandering. Deze 7 de editie ter gelegenheid van BATIBOUW geeft u alle informatie die u nodig hebt voor het welslagen van uw projecten. Ir. Philippe Delaisse Algemeen Secretaris Energie Factor 4 vzw De lijst van professionals > 23 Nuttige adressen HEBGIDS 2012 De Belgische referentiegids voor hernieuwbare energie Uitgever Groupe Facteur 4 sprl Rue du Poirier, Louvain-la-Neuve, België guider@guider.be Design en lay-out Aantal exemplaren ex Gedrukt in België door - Printed in Belgium by Dereume HEBGIDS bestaat ook in het Frans: GUIDER. Speciale editie BATIBOUW 2012 Advertentieruimte kopen guider@guider.be Informatie beschikbaar op Tél : +32 (0) Fax :+32 (0) Verdeling BATIBOUW 2012 Deze gids mag niet verkocht worden. Deze gids mag nergens ter wereld, op geen enkele wijze, zelfs niet gedeeltelijk gereproduceerd worden. De uitgever is niet verantwoordelijk voor de foto s, advertenties en illustraties. De talrijke gegevens zijn enkel bestemd om de lezer te informeren. De merken, prijzen en adressen in de gids worden enkel voor informatieve doeleinden gegeven. Ze kunnen onderhevig zijn aan verandering en worden dan ook gepubliceerd onder voorbehoud. Omslagfoto en editoriaal: Christel Baudrie Met dank laan de vennootschap Belpower voor de windturbine in miniatuur op de omslagfoto. De namen van de adverteerders vindt u terug in de lijst van professionals. 3

4 HEBgids MAART 2012 Energie besparen: haalbaar, eenvoudig en voordelig! Energie verbruiken is tegenwoordig een alledaagse activiteit die niet weg te denken is uit ons dagelijkse leven. De voortdurende prijsstijgingen van elektriciteit, gas en stookolie worden voor de meeste Belgen een steeds grotere zorg. Ze brengen het budget van steeds meer gezinnen uit evenwicht, in die mate dat velen onder ons zelfs te maken krijgen met energiearmoede. Om een zekere levenskwaliteit te kunnen behouden is het tegenwoordig absoluut nodig ons energieverbruik te verminderen. In tegenstelling tot wat algemeen wordt aangenomen, is het mogelijk om zonder investeringen, op een zeer eenvoudige manier, het energieverlies te beperken. Onze woningen scoren hoog op het vlak van energieverlies In vergelijking met andere Europese landen zijn de energieprestaties van Belgische woningen ondermaats. Hoewel het klimaat in België in de buurt komt van dat van de Scandinavische landen, hebben woningen in België gemiddeld een isolatiedikte die we vinden in de landen rond de Middellandse Zee, zoals Griekenland en Turkije. Ongeveer 30% van de warmte gaat verloren via het dak, 25% via de muren, 13% via de ramen, 7% langs de vloer en 5% langs koudebruggen. Onze woningen staan bij wijze van spreken wagenwijd open! Dit is uiteraard een probleem met nare gevolgen, voor zowel onze portefeuille als ons levenscomfort en het bezorgt België een plaats op de erelijst van Europese kampioenen op het vlak van energieverlies. Er is wel één lichtpuntje: we kunnen op een eenvoudige manier ontzettend veel energiebesparingen realiseren! Maar waar in onze woning kunnen we ingrijpen? Dit is uiteraard een probleem met nare gevolgen, voor zowel onze portefeuille als ons levenscomfort en het bezorgt België een plaats op de erelijst van Europese kampioenen op het vlak van energieverlies. Energie verbruiken wordt steeds duurder Volgens de financiële groep Petercam gaf een Belgisch gezin in 2011 gemiddeld 3919 e uit aan elektriciteit, gas en brandstof. In 2009 bedroegen de kosten al e. Dit is dus een toename van e in drie jaar tijd. Gas en elektriciteit zijn verantwoordelijk voor bijna 60% van de energiefactuur. Deze toename is hoofdzakelijk het gevolg van de stijgende oliekoers, die tijdens deze periode van 40 naar 108 dollar per vat is geëvolueerd. Energie heeft een prijs, en deze prijs zal in de toekomst nog hoger liggen als we onze consumptiepatronen niet veranderen en als we niet vanaf nu kiezen voor hernieuwbare energie. Maar voor we ons toeleggen op hernieuwbare energie, moeten we ons elektriciteitsen warmteverbruik verminderen. Dit is mogelijk door gebouwen met een laag energieverbruik te bouwen of door bij renovatie de energieprestaties van een gebouw te verbeteren. Toch bedraagt het energieverbruik in een lage-energiewoning de helft minder dan in een traditioneel gebouw. 4 Is de verwarming de grootste energievreter? We verbruiken elke dag energie, niet alleen uit noodzaak, maar ook voor ons comfort. De woning verwarmen en verlichten, koken, zich verplaatsen, een douche nemen, onze gsm opladen. stuk voor stuk gewoontes die een impact hebben op ons energieverbruik en onze portefeuille. Bijna 70% van ons energieverbruik is afkomstig van de verwarming van onze woningen. Het opwarmen van ons sanitair water verbruikt bijna 15%. Al het overige wordt in de vorm van elektriciteit opgeslorpt door huishoudapparaten, bij het koken, door de verlichting van de woning enzovoort. Een gebouw met laag energieverbruik bouwen Wie droomt er niet van een comfortabel huis dat niet moet worden verwarmd en dat zelf instaat voor de elektriciteitsvoorziening? Wat de verwarming betreft, kan dit gedeeltelijk realiteit worden door de energieprestaties van het huis te verhogen. Hoe u dit doet? Door het gebouw eenvoudigweg perfect te isoleren, door heel goede vensters te plaatsen, door het gebouw juist te oriënteren en door een efficiënt systeem te installeren voor ventilatie en recuperatie van warmte.

5 Accubel Al deze principes vindt u terug in een passiefhuis, het soort huis dat de minste energie verbruikt. In dergelijke huizen is een traditioneel verwarmingssysteem, zoals centrale verwarming, niet nodig. In dit type woning bedraagt het energieverbruik voor de verwarming minder dan 15 kwh/m 2 per jaar. Dit komt aardig in de buurt van het totale niveau van warmte-isolatie K13 (hoe lager het niveau, hoe beter de isolatie). Dit komt overeen met een verwarmingsinstallatie met een maximaal vermogen van 10 W/m². Het verbruik voor verwarming ligt 4 tot 6 keer lager dan in een traditionele nieuwe woning en 10 keer lager dan in bestaande gebouwen. Het totale jaarlijkse energieverbruik zal op zijn beurt niet meer dan 42 kwh/m 2 bedragen. Kies voor een passiefhuis, u zult er geen spijt van hebben. Een lage-energiewoning is minder efficiënt in het beperken van warmteverlies, en heeft een kleine verwarmingsinstallatie nodig. In dit type woning is al het nodige gedaan om het energieverbruik zo laag mogelijk te houden. De woning heeft bijvoorbeeld een dikke laag isolatie en de verwarming, de warmwaterproductie en de ventilatie vereisen weinig energie. Deze constructie verbruikt ongeveer 60 kwh/ m 2 per jaar (dicht bij K30), hetzij 4 keer meer dan een passiefhuis. Toch bedraagt het energieverbruik in een lage-energiewoning de helft minder dan in een traditioneel gebouw. Het is in ieder geval ook mogelijk om het elektriciteitsverbruik te halveren zonder aan comfort te moeten inboeten en aan de overige vraag naar elektriciteit te voldoen door uitsluitend een beroep te doen op hernieuwbare energiebronnen, zoals fotovoltaïsche zonnepanelen. Renoveren voor minder energieverbruik Veel woningen zijn helemaal niet, weinig of slecht geïsoleerd. Vaak is de isolatie in kruipruimtes of onder het dak onvoldoende. Bij een renovatieproject kunnen slecht geïsoleerde woningen worden aangepast aan de huidige isolatienormen. Door de daken en muren te isoleren en dubbele beglazing te plaatsen, kan veel worden bespaard op energie. Om uw project te financieren, kunt u een beroep doen op de financiële steun van de overheden en op het geld dat u zult besparen door minder energie te verbruiken. Voordat u de isolatiewerken aanvat, voert u het best een energieaudit van uw woning uit. Deze audit zal aangeven waar en hoe u kunt ingrijpen en welke besparingen u dit zal opbrengen. Isolatie plaatsen is geen eenvoudig werk. Wij raden u daarom aan een beroep te doen op een specialist. Elektriciteit besparen is kinderspel Het is door onze eigen slechte gewoontes dat we zoveel elektriciteit verbruiken. We kunnen dan ook zelf onze elektriciteitsfactuur verminderen door enkele kleine gewoontes te veranderen. Televisie kijken, het huis verlichten, surfen op het internet, telefoneren, koken, gsm opladen, wasgoed wassen en drogen... alles verbruikt elektriciteit. We verbruiken ook steeds meer elektriciteit naarmate nieuwe snufjes hun plaats vinden in onze woning. Een gemiddeld gezin (4 personen) verbruikt jaarlijks kwh. Een goede reden dus om onze gewoontes te veranderen, zuinigere apparaten te gebruiken, en op die manier verspilling te vermijden. Niet enkel op het vlak van verwarming kunt u besparen: MC Solar Sterkere energieprestaties van gebouwen Koop een energiezuinige koelkast (klasse A) die tot 70% minder elektriciteit verbruikt dan de klassieke technologie. Kies niet voor een lcd-scherm maar voor een plasma-scherm: -30% Ontdooi regelmatig de diepvriezer. Eén centimeter ijs minder betekent 40% minder verbruik. Overeenkomstig een Europese richtlijn hebben de verschillende gewestregeringen van het land een reglementering uitgewerkt betreffende de energieprestaties van gebouwen (EPB). Deze reglementering is van toepassing op alle grote nieuwbouwen en renovaties. Voortaan moeten alle nieuwe gebouwen een bepaald niveau van warmte-isolatie hebben en een bepaalde norm halen wat energieprestaties betreft. Volgens het BIM, de Brusselse overheidsdienst voor energie, kan een woning die de EPB-wetgeving naleeft tot 72% minder energie verbruiken dan een oude, niet-geïsoleerde woning. Het is noodzakelijk uw warmte- en elektriciteitsverbruik te verminderen om uw installaties voor hernieuwbare energie zo veel mogelijk te laten renderen. U vermijdt dan eventuele nodeloze kosten die verbonden zijn aan een te grote installatie. 5

6 Brussels s s Expo van zaterdag 3 t.e.m. zondag 11 maart 2012 Open van 10u tot 18u30. Nocturne donderdag 8/3 tot 23u. BATIBOUW Wie van zijn huis houdt, Batibouwt! Ontdek alle nieuwe tendensen en innovaties op de grootste Belgische beurs voor Bouw, Renovatie en Inrichting. Tickets online: 2 korting Download de offi ciële Batibouw-app! & RENOVEREN

7 F o t o v o lta ï s c h e e n e r g i e Uw eigen energie produceren: gemakkelijk, ecologisch en goedkoop! Fotovoltaïsche energie: van zon tot elektrische stroom Dankzij fotovoltaïsche zonnepanelen kunnen we met steeds meer mensen genieten van schone en lokaal geproduceerde elektriciteit. Deze elektriciteit wordt opgewekt met behulp van gratis zonnestraling die overvloedig voorhanden is in onze streken. Zonne-energie maakt een exponentiële groei door in België. Zo behoren we tot de top vier van de Europese landen met het hoogste geïnstalleerd vermogen per inwoner. De zon: een onuitputtelijke lichtbron De hoeveelheid zonne-energie die onze planeet verlicht, is drieduizend maal groter dan onze dagelijkse energiebehoefte. Het is dan ook niet verwonderlijk dat we, door zonneenergie in de toekomst op een goede manier aan te wenden, zullen kunnen voorzien in een groot deel van onze energiebehoeften en tegelijk de strijd kunnen aanbinden tegen klimaatverandering. De ontvangen energie varieert naargelang de plaats op aarde waar men woont en is in elk land verkrijgbaar. De gemiddelde hoeveelheid zonne-energie die we ontvangen, bedraagt ongeveer 985 KWh/m 2 /jaar in België en tot 2650 KWh/m 2 /jaar in de Sahara. Dit verschil wordt bepaald door factoren zoals de stand van de zon, de bewolkingsgraad en de breedtegraad. Voor ons land zou het volstaan om slechts 3% van het grondgebied te bedekken met zonnepanelen om te voorzien in onze energiebehoeften. Met 76 Wp/inwoner zit België inzake geïnstalleerd vermogen vooraan in het Europese peloton, dat aangevoerd wordt door Duitsland (211 Wp/inw.), gevolgd door Tsjechië (191 Wp/ inw.) en Spanje (95 Wp/inw.) ,358 24,815 3,019 0, , Aprisun De revolutie van de zonne-energie in België De werking van de fotovoltaïsche zonne-installatie onder de loep Fotonen zijn lichtdeeltjes afkomstig uit de zon die omgezet worden in elektriciteit: dit wonder hebben we te danken aan cellen die grotendeels uit silicium bestaan, een stof die overvloedig aanwezig is in de aardkorst. Silicium wordt sinds jaar en dag gebruikt voor de vervaardiging van glas en is ook een belangrijk bestanddeel in elektrische toestellen. Deze cellen zijn onderling verbonden in een fotovoltaïsche zonnemodule of fotovoltaïsch zonnepaneel. Om meer elektrisch vermogen te produceren worden de panelen gegroepeerd en naar de zon gericht. Een omvormer wordt aan het systeem toegevoegd om de gelijkstroom om te zetten in wisselstroom die gebruikt kan worden voor uw huishoudelijke behoeften. Er komt geen enkel mechanisch onderdeel aan te pas en de panelen vergen vrijwel geen onderhoud. Een ander voordeel en niet van het minste is dat er geen ruwbouwwerken nodig zijn om de panelen te plaatsen. Evolutie van het totale geïnstalleerd vermogen (MWp) Verdeling tussen de drie gewesten in 2011 Brussel 1% Vlaanderen 87% Wallonië 12% Brussel Wallonië Vlaanderen De installatie bevat ook twee tellers: De algemene teller van de elektrische installatie registreert het totale elektriciteitsverbruik. Bij installaties met een laag vermogen kan de elektrische teller terugdraaien als de panelen meer elektriciteit produceren dan ze verbruiken. Een speciale zogenaamde groene teller die de geproduceerde elektriciteit (kwh) van de fotovoltaïsche installatie meet. Met deze teller kan het aantal groenestroomcertificaten berekend worden waar u recht op hebt. 1/ Watt-piek of Wp is het maximaal elektrisch vermogen dat kan worden geleverd in standaardomstandigheden. 7

8 HEBgids MAART 2012 Zonnepanelen en esthetiek Diverse plaatsingsmogelijkheden een diversiteit aan fotovoltaïsche modules De zonnemodules vormen het hart van de installatie. Hierdoor kan het licht omgezet worden in elektrische stroom. Er bestaat een ruim gamma fotovoltaïsche zonnemodules met verschillende prijzen, rendementen en kenmerken. Vandaag worden esthetiek en technologie gecombineerd om hernieuwbare elektriciteit te produceren. Vandaag de dag bestaan er twee technologieën van cellen op basis van silicium als halfgeleider. De zogenaamde kristallijne cellen (enkele en meervoudige), die vandaag ongeveer 90% van de wereldmarkt innemen. De zogenaamde dunnefilmcellen of tweedegeneratiecellen (amorf silicium), die 5% van de markt innemen. Beide technologieën verschillen op het vlak van rendement. Toch blijven de verschillen alles bij elkaar genomen eerder klein. Bij een lager rendement hoeft namelijk enkel het paneeloppervlak vergroot te worden om een gelijke productie te behalen. De certificering, een garantie voor kwaliteit De fotovoltaïsche panelen hebben over het algemeen de volgende certificaten: IEC voor technologie op basis van kristallijn silicium; IEC voor dunnefilmcellen.. De certificering biedt u kwalitatieve garanties inzake mechanische stabiliteit en de naleving van de elektrische parameters. De levensduur van een paneel ligt doorgaans hoger dan 25 jaar en kan zelfs tot 40 jaar gaan. Alleen de omvormer moet in deze periode vervangen worden. De kosten hiervoor worden meestal door uw installateur opgenomen in de berekening van de rentabiliteit van uw installatie. Vandaag wordt er bij de ontwikkeling van zonnecellen steeds meer aandacht besteed aan de esthetische kant: cellen op een witte of zwarte achtergrond, transparante cellen voor plaatsing in een veranda, gevelelementen, mogelijkheid om eender welke vorm te bedekken enzovoort. De mogelijkheden om zonnepanelen te installeren zijn eindeloos: > Bevestigd bovenop een hellend dak De meeste zonnepanelen zijn bevestigd op hellende daken. De ideale oriëntatie van de panelen is zuidwaarts, met een hellingsgraad van 35. In deze stand produceert een systeem met een vermogen van 1 kwp ongeveer 850 kwh per jaar. Toch kan zo n rendement maar uiterst zelden behaald worden door een plaatsing op gebouwen. Dit hangt namelijk sterk af van de oriëntatie van het dak. Algemeen wordt ervan uitgegaan dat een fotovoltaïsche installatie met een oriëntatie tussen het zuidoosten en het zuidwesten, en met een horizontale hellingshoek tussen 15 en 50, een nagenoeg optimale hoeveelheid energie produceert. > Geïntegreerd in het dak In dit geval dienen de panelen niet enkel voor de productie van elektriciteit, maar ook als bouwmateriaal dat tegen de weersomstandigheden beschermt. Deze panelen zijn discreter en lopen over in het dak: het is een zeer esthetische oplossing. Toch ligt hun rendement lager (10 tot 15%) dan bij panelen die bovenop het dak geplaatst worden. Het rendement van de panelen ligt namelijk lager wanneer ze opwarmen. Daarom is het noodzakelijk om aan de onderkant van de panelen voor een goede luchtcirculatie te zorgen zodat de panelen kunnen afkoelen en een verhoging van de temperatuur vermeden wordt. Wanneer er geen ventilatie is raken de panelen sneller opgewarmd. Het is belangrijk dat uw installateur deze techniek onder de knie heeft. > Installatie op een plat dak Op een plat dak worden de panelen ofwel op een steun uit een synthetisch materiaal, ofwel op een metalen steun geïnstalleerd. Er bestaan verschillende bevestigingstechnieken. De verzwaring van de steunen biedt het voordeel dat de dakafdichting niet doorboord moet worden, dit in tegenstelling tot een dragende structuur, die bevestigd wordt aan de structuur van het gebouw. De soepele modules uit amorf silicium kunnen ook rechtstreeks verlijmd worden op de dakafdichting. Door hun lage gewicht (4 kg/m²) zijn ze bijzonder goed geschikt voor industriële gebouwen. 8

9 Tigo De Maximizer ES van Tigo Energy De sterkte van de bevestiging of het gewicht van het verzwaringssysteem moet berekend worden om te vermijden dat de installatie weggerukt wordt door de kracht van de wind. Door de installatie op het dak te plaatsen kan men flink wat ruimte besparen, schaduweffecten vermijden en zijn de panelen beter beschermd tegen diefstal. Fotovoltaïsche panelen kunnen nog op andere manieren bevestigd worden aan gebouwen: > plaatsing op de grond, in een veranda of tegen de gevel, enzovoort. Alles hangt af van de geldende stedenbouwkundige voorschriften, maar ook van de specifieke kenmerken van de plaats van installatie. Op dit moment wordt het merendeel van de panelen bovenop het dak geïnstalleerd. > De zonnevolger Met een zonnevolger kunnen de zonnepanelen doorlopend en optimaal naar de zonnestralen gericht worden. Net als een zonnebloem draait hij de hele dag lang mee met de zon. Hiervoor wordt de structuur voorzien van twee flexibele kenmerken: een horizontale rotatie zodat er in alle richtingen kan worden gedraaid, en een verticale rotatie voor de hellingsgraad. Het brutorendement van de elektriciteitsproductie ligt bij een dergelijk systeem bijna 25% hoger dan bij een vaste installatie. Het systeem vereist echter wel een stevige onderliggende constructie. Dit zorgt voor extra kosten waarmee rekening moet worden gehouden bij de berekening van de rentabiliteit. Maatregelen inzake brandveiligheid Samen met het aantal fotovoltaïsche installaties op daken is ook de kans gestegen dat ze blootgesteld worden aan woningbranden. In sommige gevallen kunnen fotovoltaïsche zonnepanelen brandweerlieden hinderen tijdens interventies op een gebouw dat in brand staat en zelfs een risico op elektrocutie vormen. Alle maatregelen moeten getroffen worden om te vermijden dat hulpverleners het risico lopen op elektrische schokken. Dit kan men doen door zo hoog mogelijk in de fotovoltaïsche installatie een noodsysteem te installeren dat de gelijkstroom uitschakelt. Dit systeem kan automatisch bestuurd worden. Er zijn in dit verband al verschillende producten verkrijgbaar op de markt, waarvan een aantal in bepaalde omstandigheden zelfs het rendement van de installatie kunnen verhogen. FOTOVOLTAÏSCHE INSTALLATIES Vertrouw ons uw project toe voor een groenere toekomst! Industriestrasse 28 Tel.: +32(0) Fax: +32(0) B-4700 Eupen 9

10 HEBgids MAART 2012 In 2012 wordt de plaatsing van fotovoltaïsche zonnepanelen op de volgende wijze ondersteund (zie pagina 29, financiën zijn project). Op dit moment is het ondanks de afschaffing van het fiscale voordeel in de drie gewesten nog altijd financieel interessant om fotovoltaïsche zonnepanelen te installeren. - Toekenning van groenestroomcertificaten; - Elektriciteitsbesparing dankzij het gebruik van terugdraaiende tellers - Premies in het Brussels Gewest en in sommige Vlaamse gemeenten. Op dit moment is het ondanks de afschaffing van het fiscale voordeel in de drie gewesten nog altijd financieel interessant om fotovoltaïsche zonnepanelen te installeren. Volgens een raming van Test-Aankoop (Test-Aankoop 561, februari 2012) haalt een gemiddelde installatie (prijs van 3000 e/kwp) van 5 kilowatt-piek met een zuidwestelijke of zuidoostelijke oriëntatie een gemiddeld rendement van 4,5 tot 5% op 20 jaar. Dit rendement zou nog moeten verhogen als de prijs van zonnepanelen in 2012 opnieuw daalt. Daarbij wordt nog geen rekening gehouden met de gunstige ecologische impact. Terwijl vele huishoudens dankzij de stimulansen toegang kregen tot deze veelbelovende en duurzame technologie, hebben de financiële steunmaatregelen die aangeboden werden door bepaalde bedrijven ervoor gezorgd dat ze beschikbaar werd voor een zo groot mogelijk publiek Er moet ook voor gezorgd worden dat er voldoende ruimte vrijgehouden wordt tussen de zonnepanelen die op het dak geplaatst worden. Zo heeft de brandweer toegang tot alle technische installaties die zich op het dak bevinden. Om veiligheidsredenen wordt daarom afgeraden het hele oppervlak van het dak te bedekken. Professionele installateurs van fotovoltaïsche zonnepanelen moeten rekening houden met deze veiligheidsvoorschriften bij het uittekenen van uw project. Het Waals Gewest is momenteel bezig met de voorbereiding van een gids met technische voorschriften om spuitgasten en burgers zo goed mogelijk te beschermen in geval van brand. Deze gids moet beschikbaar zijn in juni Elektriciteit overdag en s nachts Na plaatsing wordt het fotovoltaïsche zonnesysteem aangesloten op het openbare elektriciteitsnet. Accubel Het openbare distributienet werkt als een buffer. Aan de ene kant vangt het net het teveel aan geproduceerde elektriciteit op en anderzijds voorziet het u van elektriciteit tijdens de nacht of op momenten wanneer uw productie niet voldoende is. Zo is uw elektriciteitsvoorziening dag en nacht gewaarborgd. Ook in 2012 nog altijd een interessante investering Ondanks de afschaffing van de federale belastingvermindering eind 2011 blijven fotovoltaïsche zonnepanelen een rendabele investering. Door de financiële steun stapsgewijs af te bouwen wil de overheid een antwoord bieden op de herhaaldelijke prijsdalingen van fotovoltaïsche zonnemodules. Tegen 2020 moet de kostprijs van de individueel geproduceerde elektriciteit uit zonne-energie gelijk zijn aan die van elektriciteit uit het distributienet. Er zal dan geen overheidssteun meer nodig zijn. Aarzel niet om een beroep te doen op een vakman Zonnepanelen moeten geïnstalleerd worden door een ervaren en professionele installateur. De keuze van installateur is beslissend voor de gode uitvoering van uw project. Aarzel niet om een offerte te vragen aan verschillende installateurs. Vergelijk de verschillende aangeboden diensten (afhandeling van administratieve formaliteiten, verkoop van groenestroomcertificaten, telebewaking van elektriciteitsproductie, enzovoort). 10

11 PRODUCEER ZELF DE ENERGIE VAN DE TOEKOMST Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening - Kluizen Profiteer van onze Batibouw condities (hal 10, stand 10019) Zelf groene stroom produceren is bewust kiezen voor onafhankelijkheid, ver weg van de stijgende energiekosten. Condities geldig van 11/02 tot 11/03/2012 voor installaties < 10 kw. Ikaros Solar werft aan Wegens verdere expansie zijn wij op zoek naar technische en commerciële talenten. Bekijk onze vacatures op : Metropoolstraat A 2900 Schoten T.:+32 (0) info@ikaros-solar.eu Rue des Praules Gembloux T.:+32 (0) gembloux@ikaros-solar.eu

12 HEBgids MAART 2012 Informeer u ook bij mensen die voordien een beroep gedaan hebben op deze installateurs. In 2013 zou er een certificatiesysteem van installateurs ingevoerd worden. In afwachting van dit systeem hebben de vakverenigingen van installateurs een kwaliteitserkenning opgezet die te herkennen is aan het logo QUEST ( Per gewest kunt u een volledige lijst met installateurs van zonnepanelen raadplegen op de website Tigo Accubel Een zonnehuis om uw elektrische wagen op te laden? Er verschijnen voortdurend nieuwigheden en innovaties op het vlak van elektrische voertuigen, die weldra overvloedig aanwezig zullen zijn in het straatbeeld. Het elektrisch voertuig biedt zich aan als dé oplossing voor de aardolieschaarste en de opwarming van de aarde. Om de wagens te voorzien van elektriciteit verschijnen er steeds performantere fotovoltaïsche laadstations op verschillende openbare plaatsen. Deze voertuigen kunnen opgeladen worden door ze eenvoudigweg aan te sluiten op deze laadstations waaronder die van huizen of appartementsgebouwen met een eigen fotovoltaïsche generator. Al deze laadstations worden gevoed door elektriciteit uit fotovoltaïsche zonnepanelen, die mettertijd steeds betere prestaties zullen leveren. Het smart grid of intelligente distributienet wordt een van de factoren die zullen bijdragen tot de ontwikkeling van deze schone vervoerswijze. In een dergelijk net wordt de energie die opgeslagen is in elektrische voertuigen gebruikt om het elektriciteitsnet te ondersteunen tijdens consumptiepieken. En daar blijft het niet bij: de energie die opgeslagen wordt in de accu van het elektrische voertuig zal ook kunnen voorzien in de elektrische behoeften van de woning, die zelf over de hele oppervlakte uitgerust wordt met fotovoltaïsche zonnepanelen. Aprisun 12

13 W a r m t e p o m p e n Uw eigen energie produceren: gemakkelijk, ecologisch en goedkoop! Warmtepompen voor warmte en koelter De warmtepomp vangt de gratis calorieën, warmte dus, in de buitenomgeving op, en is zo een modern alternatief voor de traditionele verwarmingsketels. Deze natuurlijke en aangename warmte wordt daarna gebruikt om uw woning en/of uw sanitair water te verwarmen en dit allemaal tegen een zeer lage prijs. Omkeerbare systemen kunnen zelfs gebruikt worden om uw leefruimte te koelen. Door de warmtepomp te koppelen aan fotovoltaïsche zonnepanelen, bent u niet langer afhankelijk van fossiele brandstoffen. Onze omgeving, een onbeperkte bron van warmte De lucht, het water en de bodem bieden een onbeperkte voorraad aan warmte. Ze zijn een gratis en groene bron van warmte die voortdurend wordt vernieuwd dankzij de zonnestraling. De lucht om ons heen bevat energie. Het gaat heel eenvoudig in zijn werk. Wij hebben het warmer bij +25 C dan bij 12 C, net zoals we het warmer hebben bij 12 C dan bij -10 C. De uitleg hiervoor? De lucht bevat eenvoudigweg meer energie bij +25 C dan bij -10 C. Deze energie is aanwezig in de lucht tot bij -273 C! Hetzelfde geldt voor de zon. De bodem absorbeert voortdurend warmte van de zon en slaat deze op in de vorm van energie. In een grotere diepte ontstaat de warmte niet meer uit zonnestraling maar uit radioactieve ontbinding. Eenvoudig werkingsprincipe De warmtepomp pompt de gratis energie uit een koude omgeving (de bron van de warmte) om ze af te geven aan een verwarmingselement (radiator, vloerverwarming, ventilatorluchtkoeler, enzovoort). De warmtepomp heeft elektriciteit nodig om te werken, maar ze produceert meer energie dan ze verbruikt. De elektriciteit komt uit het elektriciteitsnet of nog beter uit uw fotovoltaïsche zonnepanelen. Zonder het te weten, heeft ieder Belgisch gezin al een warmtepomp in huis: de koelkast. De warmtepomp kan worden vergeleken met een koelkast die omgekeerd werkt. Een zogenaamde omkeerbare warmtepomp kan dan ook gebruikt worden als airconditioning in de zomer. Maar hoe kan een koude omgeving zoals de bodem, de lucht of het grondwater de energie leveren die gebruikt wordt om een woning, appartementen of sanitair water op te warmen? In de natuur gebeurt de overdracht van warmte doorgaans van een warme naar een koude omgeving. Hoe is het dan mogelijk om energie uit de koudere naar de warmere omgeving over te dragen? Om dit fenomeen om te keren, en dus tegen de natuur in te gaan, werkt een warmtepomp als een thermodynamische kring. De warmtepomp bestaat uit meerdere onderdelen. De 4 belangrijkste daarvan zijn: de compressor die de elektriciteit verbruikt, de twee warmtewisselaars (een condensor in het midden die verwarmd wordt, en aan de zijkant een verdamper waar de energie wordt gehaald) en de drukregelaar. Bovendien is er een koelvloeistof nodig om de warmte te transporteren. DTC Werking van een thermodynamische machine Bron: EF4 Koudebron gas LAGE DRUK VLOEISTOF LAGE DRUK 2. Compressor 1. Verdamper 3. Condensor 4. Drukregelaar WARME gas HOGE DRUK VLOEISTOF HOGE DRUK Warmtebron 13

14 HEBgids MAART 2012 De thermodynamische cyclus van warmtepompen kan worden onderverdeeld in vier grote fasen: 1. Verdamping De koelvloeistof, in vloeibare toestand en op lage temperatuur, vloeit door de verdamper en neemt door middel van de collectoren de energie op die zich aan de buitenkant van het gebouw bevindt (in het water, de lucht of de bodem). De temperatuur van de vloeistof stijgt en deze komt de verdamper uit in gasvorm. 2. Compressie De compressor neemt de koelvloeistof in gasvorm op een perst deze samen. Hierdoor stijgt de temperatuur als gevolg van de verhoogde druk. De compressor verbruikt elektriciteit zodat de koelvloeistof doorheen het gesloten circuit kan bewegen. 3. Condensatie De gasvormige koelvloeistof wordt naar de condensor geleid, waar ze haar warmte afgeeft aan het verwarmingssysteem van de woning of van het sanitair warm water. et koelgas koelt af en komt de condensor uit in vloeibare vorm. 4. Drukregelaar De koelvloeistof, in vloeibare toestand, vloeit vervolgens naar de drukregelaar. De druk neemt af en de vloeistof koelt af. De koelvloeistof is opnieuw vloeibaar en heeft een lage temperatuur. De vloeistof gaat opnieuw naar stap 1 en neemt de energie op aan de buitenkant van het gebouw. Welke warmtepomp kiezen? Warmtepompen kunnen op verschillende manieren ingedeeld worden: afhankelijk van waar de pomp de warmte haalt (lucht, water, bodem), of waar ze die afgeeft, of afhankelijk van het gebruik of de gebruikte techniek. De keuze van de collector (horizontaal, verticaal, grondwater, lucht) is eveneens belangrijk omdat hij de werking van de warmtepomp en dus zijn EPC (energieprestatiecoëfficient) bepaalt. Uw verwarmingsketel vervangen door een warmtepomp: een goede keuze! De warmtepomp is een goedkoop alternatief voor de traditionele verwarmingsketel waarvan de kosten bepaald worden door de ontwikkeling van de gas- en stookolieprijzen. Bovendien is de warmtepomp een meer milieuvriendelijke energiebron dan de traditionele verwarmingsketels. De warmtepomp zorgt er ook voor dat u zelf voor uw energie instaat. Vandaag bestaan er zelfs hogetemperatuurwarmtepompen die warm water van 65 C produceren, zelfs wanneer de temperaturen buiten heel laag zijn. HIGH-TECH WarmTEpompEn» Beste COP s van de markt» Technologische koploper met meer dan 30 jaar ervaring» Germaanse fabricatie en uitstekende kwaliteit Europa 313 DK Golf Midi plus Millennium Singlesplit Industriestrasse 28 Tel.: +32(0) B-4700 Eupen info@accubel.be 14

15 Een constante prestatie bij zeer lage temperaturen De technologie van aerothermische warmtepompen evolueert bijzonder snel. Zo is de werking van bepaalde machines gegarandeerd tot een buitentemperatuur van -25 C. Hierdoor kan de warmtepomp probleemloos worden gebruikt als hoofdverwarming. DTC Wat zijn de belangrijkste soorten warmtepompen? aerothermische warmtepompen: de energie wordt uit de lucht gehaald Deze warmtepompen halen de warmte uit de buitenlucht om ze binnen in de woning opnieuw af te geven. Bij een lucht/lucht-warmtepomp wordt de warmte afgegeven in de woning met behulp van een systeem dat hete lucht in de kamers verspreidt. Indien u kiest voor een lucht/waterwarmtepomp wordt de warmte overgedragen in een warmwatercircuit voor de verwarming via een verwarmde vloer, een ventilatorluchtkoeler of een radiator op lage temperatuur (water van C). Er zit altijd energie in de buitenlucht, zelfs wanneer het koud is of wanneer het vriest. Een oplossing met een warmtepomp is eenvoudig te integreren. De pomp kan zowel tijdens een renovatie als in een nieuwbouw worden geïnstalleerd. Hydrothermische warmtepompen: water als bron van warmte In dit geval wordt de warmte aan het grondwater, een vijver of een rivier onttrokken. De warmte wordt vervolgens door de warmtepomp overgedragen op het warmwatercircuit van de verwarmingsinstallatie (water/waterwarmtepomp). Wanneer de bron grondwater is, is dit een zeer efficiënt systeem, want grondwater vertoont het hele jaar door een zeer gelijkmatige temperatuur. Om dit in de praktijk te brengen, moet de situatie toch vooraf bestudeerd worden (hoeveelheid beschikbaar water, kwaliteit van het water, vergunningen verkrijgen, enzovoort). De warmtepomp wordt binnen in het huis geïnstalleerd (kelder, washok, garage). Geothermische warmtepompen: energie uit de aarde De warmte wordt aan de bodem onttrokken dankzij collectoren die horizontaal of verticaal in de bodem begraven worden. De horizontale collector bestaat uit een netwerk van ontrolde buisjes die op een matige diepte (van 0,6 m tot 1,2 m) in de bodem zitten. Hier is voldoende terrein voor nodig (ongeveer 1,5 tot 2 keer groter dan het te verwarmen oppervlak) en het terrein boven dit buizennetwerk moet zo veel mogelijk vrijgemaakt zijn, zodat het systeem gebruik kan maken van de thermische vernieuwing door de zonnestralen. Om de warmte te onttrekken is het ook mogelijk om verticale boren te plaatsen. Hiervoor is uiteraard voorafgaande toestemming nodig. Naar schatting is gemiddeld een meter diepte nodig per te verwarmen vierkante meter. Er kunnen meerdere boorputten gebruikt worden. Naast deze drie grote categorieën bestaan er omkeerbare warmtepompen die het traject van de warmte in de zomer kunnen omkeren. Met één toestel wordt het op die manier mogelijk een gebouw in de winter te verwarmen en in de zomer af te koelen. Dit is een bijkomend voordeel van de warmtepomptechnologie. De warmtepomp als efficiënt verwarmingssysteem De prestatie van een warmtepomp wordt uitgedrukt met een energieprestatiecoëfficiënt (COPwarmtepomp). Dit coëfficiënt stemt overeen met de verhouding tussen het afgegeven vermogen van de warmtepomp en het geabsorbeerd vermogen (elektrisch vermogen van de compressor). Als een warmtepomp een COP van 3 heeft, betekent dit dus dat voor elke kwh elektriciteit die wordt verbruikt 3 kwh aan warmte worden afgegeven. De warmtepomp recupereert dus bij wijze van spreken gratis 2 kwh uit wat hij buiten opneemt. Hoe hoger het COP, hoe beter de prestaties. Omdat de warmte die we uit de natuur halen gratis is, zijn de enige energiekosten die van de elektriciteit die nodig is om de compressor en randapparatuur aan te drijven (ventilatoren, circulator enzovoort). DTC In de praktijk echter zorgen warmtelekken, de gebruikte hulpmechanismen en het starten van de installatie ervoor dat het COPwarmtepomp daalt. We spreken dan van een seizoens- 15

16 HEBgids MAART Accubel Accubel Een certificatiesysteem voor installateurs wordt momenteel ontwikkeld en zou in 2013 in alle Gewesten van kracht moeten zijn. COP (het COP verminderd met een SPF, Seasonal Performance Factor). Warmtepompen: een groene technologie De CO2-uitstoot bij het gebruik van een warmtepomp is voornamelijk afkomstig van het verbruik van de niet-hernieuwbare elektriciteit die de warmtepomp nodig heeft om te functioneren. Wanneer deze elektriciteit geproduceerd wordt op basis van een hernieuwbare energiebron (bijvoorbeeld fotovoltaïsche zonnepanelen), heeft de warmtepomp helemaal geen impact op het klimaat. Een ander groot voordeel, en niet van het minste, is dat er geen zwaveldioxiden, stikstofoxiden, fijne stof, niet-verbrande gassen en sporen van zware metalen zoals we die terugvinden in aardolie, worden uitgestoten. Deze schadelijke emissies worden wel plaatselijk uitgestoten door traditionele verwarmingsketels op basis van aardolieproducten. Hoeveel kost het? En hoeveel brengt het op? De prijs van een warmtepomp hangt af van het type warmtepomp en van het soort verwarmingselement dat geïnstalleerd is in uw woning. Of de installatie gebeurt in een nieuwe woning of in een bestaande woning, ter vervanging van de bestaande verwarmingsinstallatie, heeft ook een invloed op de prijs. Doorgaans moet er voor een aerothermische warmtepomp een budget worden voorzien van 8000 tot 12000, en voor een geothermische warmtepomp een budget van tot Een belangrijk voordeel: in tegenstelling tot verwarmingstechnieken op basis van gas of stookolie, staat de kostprijs van de werking van een warmtepomp los van de prijzen van stookolie en gas. Bovendien wordt er een sterke stijging van de brandstofprijzen verwacht. Investeer nu in een warmtepomp en zorg voor een aanzienlijk lagere energiefactuur in de toekomst. Het verbruik van uw verwarmingssysteem hangt af van het type warmtepomp dat geïnstalleerd is, het soort verwarmingselement dat werd gekozen, de kenmerken van uw woning (geografische ligging, isolatie, enzovoort) en van het gewenste comfort. Een goed geïsoleerd huis kan warmteverlies en bijgevolg de verbruikte energie beperken. Hierdoor zal de aanvankelijke investering kleiner zijn. Het toestel is zeer goedkoop in gebruik, want een groot deel van de energie die nodig is voor de werking van de warmtepomp is gratis beschikbaar in het milieu. De kosten blijven beperkt tot het verbruik van de elektriciteit nodig voor de warmteonttrekking. Een warmtepomp vraagt weinig onderhoud. Net zoals voor elke verwarmingsinstallatie kan een jaarlijkse onderhoudscontrole door een gespecialiseerde onderneming de levensduur van de installatie verlengen en de prestaties ervan optimaliseren. Reken hiervoor op 150 tot 300 per jaar. Bij het onderhoud worden onder andere de belangrijkste onderdelen (voornamelijk de compressor en de drukregelaar), de luchtdichtheid van het koelmiddelcircuit en de ingangen voor de luchtpompen gecontroleerd. Deze controles moeten worden uitgevoerd door professionals. Een professional garandeert u betere prestaties Het is belangrijk dat de aankoop van een warmtepomp gebeurt in een bredere context waarin rationeler met energiegebruik wordt omgesprongen. Om te kiezen welk type warmtepomp het meest geschikt is in een bepaalde situatie, is het belangrijk zich te baseren op objectieve criteria en een beroep te doen op een professional met een kwalitatieve aanpak. Net als bij elke andere grote aankoop wordt het aanbevolen verschillende installateurs te raadplegen en verschillende offertes te vergelijken. Een certificatiesysteem voor installateurs wordt momenteel ontwikkeld en zou in 2013 in alle Gewesten van kracht moeten zijn. Het is belangrijk dat u kiest voor een warmtepomp die aangepast is aan uw situatie. Baseer uw keuze op de soort koudebron en warmtebron die u ter beschikking heeft, de staat van het gebouw (nieuwbouw of renovatie), de werking en tot slot uw budget. In elk geval moet de installatie van een warmtepomp worden toevertrouwd aan een professional, want het bepalen van de afmetingen en de installatie ervan zijn belangrijke factoren om de doeltreffendheid te waarborgen. Professionals kunnen u dankzij hun ervaring ook helpen beslissen welk type warmtepomp het meest geschikt is voor uw situatie.

17 HEBgids MAART 2012 De lijst van professionals Voor isolatiewerken, de installatie van hernieuwbare energiebronnen, het kopen of verkopen van uw groenestroomcertificaten en voor een analyse van de energieprestaties doet u het best steeds een beroep op professionals. Zij bieden u de beste garantie op het welslagen van uw project. Aarzel niet om een offerte te vragen aan verschillende professionals. Vraag ook advies aan kennissen of buren die de stap al hebben gezet om de energieprestaties van hun woning te verbeteren. Ga na of de professional kwaliteit nastreeft en controleer voor bepaalde werken of de vakman over de nodige erkenningen beschikt. Voor de analyse van energieprestaties of het opstellen van energiecertificaten is een erkenning vereist. De installateurs van thermische zonnecollectoren moeten over de BRUSOLTHERM-certificatie beschikken in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (de volledige lijst vindt u op en voor de installateurs van fotovoltaïsche zonnepanelen en warmtepompen is er de kwaliteitserkenning QUEST ( Het volledige overzicht van professionals vindt u op de onafhankelijke referentiewebsite voor hernieuwbare energie De adverteerders die actief zijn in de sector van hernieuwbare energie, zijn onderlijnd. APRISUN S.A. Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Rue de Capellen, 28 - L 8279 Holzem contact@aprisun.com SOL IN ONE Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T: +33(0) Rue Marcelin Berthelot, F Antony ECO PUUR Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Vaart Links Nevele CLIMAPAC Bvba Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rozenstraat, Eke RENOLIT BELGIUM Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Industriepark De Bruwaan Oudenaarde ENFINITY Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Derbystraat Sint-Denijs-Westrem CONTICLIMA Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Skaldenstraat 121F Gent VILLABOUW FRANCIS BOSTOEN Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Koninginnelaan Drongen MICHIEL DEGRYSE Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Berten-Pilstraat Zonnebeke QUATTRO SOLAR Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Bikschotestraat Langemark ATENTIE (@tentie) Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Heer Halewijnlaan Izegem AS Solar Benelux Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Meulebeeksesteenweg Tielt AIRCOVEN Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Schreiboomstraat, Rollegem (Kortrijk) FUTUREPROOFED-SOLAR Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Minister Liebaertlaan Kortrijk ADVENSO Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Aartrijksesteenweg Jabbeke GEOTHERMIE WALLONIE Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Rue Sainte Brigitte, 94 B Thumaide tm@geothermie.be SEBASTIEN BRIATTE Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Chemin d Attre, Brugelette info@seb-electricite.be AENERGYES S.A. Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue De Barry, Pipaix ARESIS Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Rue du Mont, Mainvault info@aresis.be SkYENERGY Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Chemin de Tenre, Rebaix info@skyenergy.be CERATEC ELECTROTECHNICS Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Touquetstraat Ploegsteert ECO SYSTEM Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Rue Julien Mullie, Dottignies decraenesamuel@ecosystempro.be Sprl HUBERT COURCELLES Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue De L Oratoire, Mouscron ELEA CENTRE DE FORMATIONS Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue De La Martinoire Mouscron TERRA SOLARIA Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Grand Route, Gaurain Ramecroix info@terrasolaria.com DTC s.a. Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue Terre à Briques, Froyennes info@dtc.be Legenda TZ Thermische zonne-energie FV Fotovoltaïsch BIO Biomassa WT Windturbine WK Waterkracht WP Warmtepomp MWK Microwarmtekrachtkoppeling FIN Financiering ENE Energieprestaties GC Groenestroomcertificaten 17

18 HEBgids MAART 2012 De lijst van professionals 18 DELCROIX R Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Place Emile Vandervelde, 33B Dour BMC SOLAR Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Rue du Berchon, Colfontaine deschouwer.eric@bmcsolar.be CAMAIR HEATPUMPS Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Parc Paysager De Tyberchamps Seneffe AIRWELL WARMTEPOMPEN Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Zoning de Tyberchamps Seneffe Lp ELECTRICITE Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Faubourg Du Posty, Binche ATELIER D ARCHITECTURE LOMBARD - A.A.L. Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue Anatole France, 13/ La Louvière Ets BRIATTE SEBASTIEN Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Rue Chamoine Scarmure, Soignies info@briatte.be ARCHITECTURE & CREATION Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue Jules Antheunis, 44/ Mons VOLTONOMY Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Rue Comte Cornet, Maisières info@voltonomy.be LESENFANTS JACQUES Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue Derrière La Tour Malempre-Manhay A.B.ENERGIES Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue Derrière La Tour, Malempre GREEN ENERGY 4 SEASONS Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Rue Porte Basse, Marche en Famenne info@ge4s.be REOLEDETECH Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue de Freux, Vesqueville info@reoledetech.be POWECO Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Rue Catoire, Ragnies info@poweco.be DESIMONE S.A. Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Rue Fontenelle, Farciennes info@desimone.be ART DU BATIMENT & DE L ENERGIE Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Place Baïaux, Fleurus matarelli@voo.be ENT FABIAN Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Grand Rue, Trazegnies LUMYTEC Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Avenue de Wallonie, Courcelles lumytec@brutele.be SOLARIS-PAC S.A. Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Chaussee de Charleroi, Gilly info@solaris-pac.com NRGIES DU BATIMENT Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Horace Piérard, 6A Gilly EPIBE Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Rue Appaumée, Ransart philippe.scauflaire@epibe.be E.G.E.MASQUELIER Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Allée Du Muguet, Mont Sur Marchienne DI PALMA Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue Des Goutteaux, 124B Mont Sur Marchienne CBE CONSULT Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Rue du Grand Central, Charleroi hwww.cbeconsult.be info@cbeconsult.be OSKOMERA SOLAR POWER SOLUTIONS Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Industrieweg Deurne Ets E.LAROCHE Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue De Rochamps, Rochefort BELALTERNATIVE Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Maison De Pierres, Warnant - Anhee ENERGYTEC S.A Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Rue du Trou du Sart, 5c Fernelmont manu.dardenne@energytec.be ISO-SUN Nrj Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Domaine Des Monts De L Ourthe, Noiseux RBS Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue du Siffleau, 19/ Eghezee info@rbs-energie.be CLIMAIR Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue De Bellaire, 469/A Vezin ALTERVIA Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC Rue de la Chistrée, Spy cv@altervia.be

19 HEBgids MAART 2012 De lijst van professionals OZ ENERGIE Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue Raymond Noël, Bois-De-Villers Ets HEYLEN Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue des Glaces Nationales, Sambrevilles MEGANELEC Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Rue Bois Sainte-Marie, Auvelais info@meganelec.be LOSANGE ARCHITECTE Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue De L Épinette, Isnes G.D.K. S.A. Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue Phocas Lejeune, Isnes ALMA TERRA Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue Jean Sonet, 25 bte Isnes contact@almaterra.be FABRIC ELEC Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Allée De Tertibu, Suarlée AUTOMATRONIC Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Chaussée De Waterloo, Namur HOFFMANN & DUPONT Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Chemin de la Bouvière, Malmedy info@eco-energie.be ECOSUN S.A. Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Rue de la Sauvenière, Spa ctalbot@ecosun.be PSO ENERGOTIQUE ANDRE PIRENNE Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue De L Avenir, Thimister-Clermont ARA-ENERGY Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Rue Chanteraine, Clermont info@ara-energy.be TPC Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Foyeuru, 11C Jalhay LUC BALTUS Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue De La Croix, Welkenraedt ARENS R. Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : An Der Höhe, St. Vith ELEKTRO SANITAER KALFF Pgmbh Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Waldstrasse, Raeren SCHÜCO Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Hochstrasse Eupen HB SOLAR BELGIUM Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Judenstrasse Eupen ACCUBEL Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Industriestrasse, Eupen info@accubel.be RENKIN PROJETS RENOUVELABLES Scs Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue Champ Du Pihot, Saive ENERSOL Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Route de Maëstricht, Battice info@enersol.be ENERCOGEN Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue De Maestricht, Battice STIC Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : La Heusière, Julémont NOIRFALISE - SOLAR NRJ Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Chaussée de Wégimont, Soumagne info@solarnrj.be MC-SOLAR Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Rue de Liery, 48a Retinne info@mc-solar.be SOLARLANDS Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue de Tiège, Fléron info@solarlands.be BEER PHILIPPE Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue Ry Saint Pierre Huy ECONSCIENCE Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue Lourisse, Wanze info@econscience.be DOMINIQUE MOMMEN & FILS Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Rue Bauduin Pierre, Huy contact@dominiquemommen.be PROMITOIT Cvrl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue Mathieu De Lexhy, Grâce-Hollogne BELGAFROID Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Rue du Fort, Lantin info@belgafroid.be Legenda TZ Thermische zonne-energie FV Fotovoltaïsch BIO Biomassa WT Windturbine WK Waterkracht WP Warmtepomp MWK Microwarmtekrachtkoppeling FIN Financiering ENE Energieprestaties GC Groenestroomcertificaten 19

20 HEBgids MAART 2012 De lijst van professionals 20 L.B.P.V.-ELEC Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue De L Industrie, Loncin BALTEAU I.E. Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue Hector Denis, Montegnée SUNELEC S.P.R.L. Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue de la Ferme, Flémalle info@sunelec.be DIMO SERVICES Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue De Hesbaye, Fexhe-Le-Haut-Clocher AROMATECH Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC Rue Isidore Fumal Hannut CARODEL Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Rue Nouvelle, 3/ Braives info@carodel.net BOMOSUN Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Chausssée De Wavre, 40A Héron ENERGY SAVING SYSTEMS Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Place Du Tilleul, Louveigné PHOTO ELEC Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Rue des Chardonnerets, Seraing T : F : SOLAR Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Corniche de la Gloriette, Embourg info@123solar.be POLYBAT Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue Toussaint Gerkens, Beaufays BLUE WATT Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Péri Grindor, Beaufays DRYTEC-SOLAIRE Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Rue de Clerembault, Angleur gg@drytec.be SERASOL Sprl Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue Gilon, Grivegnée EUROPHOTOVOLTAIQUE Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue Belvaux, 184/ Grivegnee CE+T SOLAR Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Rue du Charbonnage, Wandre info@cetsolar.be ELIOSWATT Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue P-J. Carpay, 28/ Luik CONSOLAR BELGIUM Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Rue de la Barge, Luik info@consolar.be ATELIER NORD BUREAU D ARCHITECTURE Sprl INGENIEUR ARCHITECTE EXPERT MEESSEN Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue Des Glacis, Luik Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Rue Sainte-Walburge, Luik INTELLISOL S.A. Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : F : Maastrichtersteenweg, Maaseik info@intellisol.be SOLAR TOTAL Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Herkenrodesingel Hasselt GEOTHERMA Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Babelomstraat, Hoegaarden PHOTOVOLTECH Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Grijpenlaan Tienen SUN-CELL Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Mannenberg Scherpenheuvel MASSER Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Dorenbaan Kortenberg VORSSELMANS SOLAR Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Wuustwezelseweg Loenhout IKAROS SOLAR Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Metropoolstraat A Schoten ZEHNDER GROUP BELGIUM II Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Blarenberglaan 3C/ Mechelen THERCON Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Kontichsesteenweg Aartselaar STEVEN MEYERS Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Jozef Mattheessenstraat Hove LAUWERS ELEKTRO Tz Fv Bio Wt Wk Wp MWK Fin Ene GC T : Leistraat Lichtaart