De plaats van de deelnemingsvrijstelling in de vennootschapsbelasting / 7

Transcriptie

1 Woord vooraf Woord vooraf Dit boek bevat een samenvoeging (en bewerking) van onze boeken over de deelnemingsvrijstelling (voorheen Fiscale Monografie nr. 20) en de deelnemingsverrekening (voorheen Fiscale Monografie nr. 138). Dit boek is bijgewerkt tot 1 november V

2 Inhoudsopgave Woord vooraf / V Lijst van gebruikte afkortingen / XV Deel A Deelnemingsvrijstelling / 1 Hoofdstuk 1 Inleiding / Inleiding / De deelnemingsvrijstelling in een notendop / 3 Hoofdstuk 2 De plaats van de deelnemingsvrijstelling in de vennootschapsbelasting / De grondslagen van de vennootschapsbelasting / De historie van de deelnemingsvrijstelling / Inleiding / De bedrijfsbelasting van 1893 / De inkomstenbelasting 1914 / De Dividend- en Tantièmebelasting / Het ontwerp nationale inkomsten en winstbelasting / De winstbelasting van 1940 / Het Besluit op de Vennootschapsbelasting 1942 / De Wet op de vennootschapsbelasting 1969 / De grondslagen van de deelnemingsvrijstelling / De binnenlandse dochtermaatschappij / De buitenlandse dochtermaatschappij / 65 Hoofdstuk 3 Voorwaarden om de deelnemingsvrijstelling te genieten / Inleiding / Kwalificerende moedersubjecten / Kwalificerende dochtersubjecten / Non-voorraadeis / Aandeelhouderschap c.a. / 69 VII

3 Inhoudsopgave De meesleepregeling / De meetrekregeling / Verbonden personen / Minimum 5%-bezitseis / De (afgeschafte) deelneming door gelijkstelling / De regeling voor de aflopende deelneming / 74 Hoofdstuk 4 De vrijgestelde deelnemingsvoordelen / Inleiding / Dividenden en koersresultaten / Earn-outregelingen / Aan- en verkoopkosten / Resultaten op optiecontracten / Optiemogelijkheid voor (sommige) valutarisico s / Overige resultaten die verband houden met de deelneming / Deelnemingsrente / De uitsluiting van de deelnemingsvrijstelling op grond van art. 13c Wet VPB (oud) / De uitsluiting van de deelnemingsvrijstelling op grond van de anti hybridbepaling / 91 Hoofdstuk 5 De liquidatieverliesregeling / De regeling in een notendop / De ratio van de regeling / De liquidatieverliesregeling om te voldoen aan EU-rechtelijke eisen aan het fiscale eenheidsregime? / Is verliesneming binnen de deelnemingsvrijstelling terecht? / In de literatuur gesuggereerde alternatieve regelingen / De regeling voor tijdelijke verliesneming ( ) / De huidige wettelijke regeling nader beschouwd / Het opgeofferde bedrag / De liquidatieuitkeringen en wat daar bijgeteld wordt / De tussenholdingbepaling / De voortzettingsbepaling / Het verlies wordt nog gebruikt / Het tijdstip waarop het liquidatieverlies genomen mag worden / Formeelrechtelijke bepalingen / 139 Hoofdstuk 6 De deelnemingsvrijstelling binnen het Nederlandse internationale belastingrecht / Inleiding / 143 VIII

4 Inhoudsopgave 6.2 Nederlands internationale fiscale concurrentiepositie / De uitgangspunten van het Nederlandse internationaal belastingrecht / Wat is internationaal belastingrecht? / De bij de afbakening van belastingsoevereiniteit gehanteerde beginselen / De Nederlandse methoden ter voorkoming van internationale dubbele belasting / De relatie tussen het voorkomen van internationale economische en internationale juridische dubbele belasting / Internationale economische en juridische dubbele belasting / De fiscale behandeling van de buitenlandse vaste inrichting en de buitenlandse dochtervennootschap / De aftrek van kosten in verband met de buitenlandse deelneming / De reparatiewetgeving n.a.v. het Bosal-arrest / 163 Hoofdstuk 7 Sfeerovergangen bij afgewaardeerde concernvorderingen / Inleiding / De wettelijke regeling zoals die van medio 1990 tot 2001 heeft gegolden / De wettelijke regeling zoals die van 1 januari 2001 t/m 8 december 2005 heeft gegolden / De huidige regeling / 172 Deel B deelnemingsverrekening / 175 Hoofdstuk 8 Achtergrond van de deelnemingsverrekening / Beschrijving fundamentele verschillen deelnemingsverrekening en deelnemingsvrijstelling / Overwegingen van de wetgever bij de invoering van de deelnemingsverrekening / De deelnemingsverrekening in een notendop / 183 Hoofdstuk 9 De oogmerktoets / Inleiding / Wanneer wordt een deelneming ter belegging gehouden? / Algemene lijn oogmerktoets / Het wegen van (de samenhang tussen) de functies van de moedervennootschap en de dochtervennootschap / De verhouding tot de jurisprudentie die is gewezen onder de tot 1 januari 2007 geldende wetgeving / De fictie voor een lichaam dat grotendeels kleine aandelenbelangen houdt / Inhoud van de fictie / 191 IX

5 Inhoudsopgave De vormgeving van de fictie / De fictie voor een deelneming die binnen de groep financiert of ter beschikking stelt / Inhoud en nut van de fictie / Reikwijdte van de fictie / Reikwijdte van de oogmerktoets / 195 Hoofdstuk 10 De onderworpenheidstoets / Inleiding / Toepassing van de onderworpenheidstoets / Inleiding / Onderworpenheidstoets bij nominaal tarief van ten minste 10% / Onderworpenheidstoets bij nominaal tarief lager dan 10% / Invloed van Nederlandse bijzondere tarieven / Stroomschema onderworpenheidstoets / Elementen van de onderworpenheidstoets nader beschouwd / Inleiding / Kwalificerende belastingplichtige en vereiste subjectieve onderworpenheid / Kwalificerende belastingen / De winst waarover een heffing wordt vereist / De toetsingsperiode / Onderworpenheidstoets en latente belastingdruk / Toepassing van de onderworpenheidstoets in een aantal concrete situaties / Inleiding / Tussenhoudstersituaties / Toepassing van de onderworpenheidstoets in vaste inrichtingssituaties / Het lichaam waarin de belastingplichtige een deelneming houdt, participeert in een hybride entiteit / Dochtermaatschappij verkrijgt inkomsten waarop te verrekenen buitenlandse bronheffing rust / Deelneming in hybride entiteit / Toepassing van de onderworpenheidstoets als sprake is van fiscale verliezen / Toepassing onderworpenheidstoets bij fiscale eenheid of group relief / De onderworpenheidstoets in de periode / Inleiding / Omrekening van de buitenlandse belastinggrondslag naar Nederlandse maatstaven / Onderworpenheidstoets in vaste inrichtingsituaties / Toepassing van de onderworpenheidstoets in een verrekeningsjaar / 237 Hoofdstuk 11 De bezittingentoets / Inleiding / 239 X

6 Inhoudsopgave 11.2 Het begrip vrije belegging / Definitie / Specifieke activa getoetst / De toerekeningsbalans / Waardering, de pro rata toerekening en het doorgaanscriterium / Invloed van kwalificatieverschillen / De rotte appelbenadering / De toets of sprake is van een laagbelaste vrije belegging / Groepsfinanciering en -terbeschikkingstelling in relatie tot de bezittingentoets / Inleiding / Welke bezittingen vallen onder de fictie van art. 13 lid 12 onderdeel b en c Wet VPB 1969? / De uitzondering voor actieve financiering en actieve terbeschikkingstelling / De uitzondering voor externe financiering / Is voldoende tegenbewijs tegen de fictie mogelijk? / De anti-oppompbepaling / Tariefsarbitrage en buitenlandse consolidatieregimes / Dubbeltellingen Financiering bezittingen met vreemd vermogen / De uitzondering voor vastgoed / Bewijsrechtelijke aspecten van de bezittingentoets / Inleiding / Bewijslastverdeling en bewijskracht geconsolideerde balans / Evaluatie toetsen / Inleiding / Geschiktheid huidige systematiek waarbij een deelneming wordt gekwalificeerd / Geschiktheid van de toetsingsvoorwaarden / Alternatief voor huidige oogmerk-, bezittingen- en onderworpenheidstoets / Bezittingentoets in de periode / Inleiding / Groepsfinanciering in relatie tot de voormalige bezittingentoets / Vastgoed in relatie tot de voormalige bezittingentoets / 291 Hoofdstuk 12 De bruterings- en verrekeningssystematiek / Inleiding / De bruteringssystematiek / Inleiding / De te bruteren voordelen en bruteringsbreuk / Aan- en verkoopkosten / De uitzonderingen op de bruterings- en verrekeningssystematiek / De deelnemingsverrekening in verliessituaties / Brutering in relatie tot de Moeder-dochterrichtlijn / De herwaarderingsverplichting ex art. 13a Wet VPB 1969 / Inleiding / 307 XI

7 Inhoudsopgave Toepassingsvoorwaarden / De werking van de herwaarderingsverplichting / De verrekeningssystematiek / Inleiding / Belastingdruk voortvloeiend uit deelnemingsverrekening / Forfaitaire winstbelastingdruk van 5% / Tweede en derde limiet en doorschuifregeling / De brutering en verrekening in EU-situaties / Inleiding / Toepassingsvoorwaarden / De werking van de regeling / Rangorde / 327 Hoofdstuk 13 De deelnemingsverrekening in samenloopsituaties / Inleiding / Toepassing van de herinvesteringsreserve op een verrekeningsdeelneming / Samenloop tussen de deelnemingsverrekening en commissarisbeloning / Samenloop tussen de deelnemingsverrekening en afgewaardeerde vorderingen / Inleiding / Samenloop met art. 13b Wet VPB 1969 / Samenloop met art. 13ba Wet VPB 1969 / Samenloop tussen de deelnemingsverrekening en de liquidatieverliesregeling / Inleiding / Volstaat verrekening van het verlies? / Gevolgen van het niet van toepassing zijn van art. 13d Wet VPB 1969 op verrekeningsdeelnemingen / Samenloop tussen de deelnemingsverrekening en (bedrijfs)fusie/ (af)splitsing / Inleiding / Belastingplichtige met belang in verrekeningsdeelneming is betrokken bij (bedrijfs)fusie of (af)splitsing / Het lichaam waarin de belastingplichtige een verrekeningsdeelneming houdt, is betrokken bij een fusie of (af)splitsing / Samenloop tussen de deelnemingsverrekening en aandelenfusie / Samenloop tussen de deelnemingsverrekening en de fiscale eenheid / Inleiding / Een lichaam waarin een verrekeningsdeelneming wordt gehouden, wordt opgenomen in een fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting / Eén of meerdere fiscale eenheidsvennootschappen houden een verrekeningsdeelneming / Fiscale eenheid houdt een verrekeningsdeelneming in een lichaam met een gevoegde vaste inrichting / 358 XII

8 Inhoudsopgave 13.9 Samenloop tussen de deelnemingsverrekening en de houdsterverliesbepaling van art. 20 lid 4 Wet VPB 1969 / Samenloop tussen de deelnemingsverrekening en dividendbelasting / 367 Deel C Sfeerovergangen en compartimentering / 369 Hoofdstuk 14 Compartimentering / Inleiding / Compartimeringsjurisprudentie / Werking van de compartimenteringsleer uit de jurisprudentie / Samenhang met de waardering van deelnemingen / Art. 28c Wet VPB / Compartimentering en art. 13 lid 16 (aflopende deelneming) / Compartimentering en de liquidatieverliesregeling / Compartimentering en gefacilieerde fusie/splitsing / Inleiding / Sfeerovergang met betrekking tot aandelenbelang dat overgaat bij fusie/splitsing / Sfeerovergang op aandeelhoudersniveau / Compartimentering en dividendbelasting / 385 Deel D Deelnemingsvrijstelling en deelnemingsverrekening in Europeesrechtelijk perspectief / 389 Hoofdstuk 15 De deelnemingsvrijstelling en verrekening en het EU-recht / Inleiding / De Moeder-dochterrichtlijn / Andere aanpassingen van de deelnemingsvrijstelling i.v.m. het EU-recht / EU-rechtelijke vragen in verband met de deelnemingsverrekening / Inleiding / Het VWEU / De Moeder-dochterrichtlijn / 412 Register met rechtspraak en besluiten / 415 Trefwoordenregister / 419 XIII

9 Deel A Deelnemingsvrijstelling 1

10

11 De deelnemingsvrijstelling in een notendop 1.2 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Inleiding De deelnemingsvrijstelling is een niet meer weg te denken regeling in onze vennootschapsbelasting. Haar lange historie is er mede het bewijs voor dat we niet zonder kunnen. Zonder een regeling als de deelnemingsvrijstelling zou immers concernvorming fiscaal worden bestraft. De deelnemingsvrijstelling heeft in de loop van haar bestaan diverse wijzigingen ondergaan, waarvan sommige ingrijpend kunnen worden genoemd. Op deze historie zal in hoofdstuk 2 nader worden ingegaan. In de paragraaf hierna zal allereerst in vogelvlucht op de regels van en rondom de deelnemingsvrijstelling worden ingegaan waarna in de volgende hoofdstukken deze regels themagewijs nader zullen worden uitgediept. 1.2 De deelnemingsvrijstelling in een notendop De (hoofdregeling van de) deelnemingsvrijstelling stelt bij een kwalificerende moedermaatschappij alle voordelen uit hoofde van haar deelneming in een kwalificerende dochtermaatschappij vrij bij het bepalen van de fiscale winst. Anders dan onder het Besluit Vpb 42 vallen onder die vrijgestelde voordelen niet alleen dividenden maar ook koersresultaten op de aandelen in de dochtermaatschappij. Koersverliezen zijn volgens deze hoofdregel dan ook niet aftrekbaar. Daarop heeft de wetgever echter een uitzondering gemaakt: de liquidatieverliesregeling (art. 13d e.v.). 1 Alle VPB-plichtige lichamen, zowel binnenlandse als buitenlandse belastingplichtigen, kunnen de deelnemingsvrijstelling genieten (moedersubject zijn). De kring van mogelijke dochtersubjecten is beperkter. Het moet gaan om deelnemingen in vennootschappen met een in aandelen verdeeld kapitaal, open fondsen voor gemene rekening, een coöperatie of vereniging op coöperatieve grondslag dan wel om een commanditaire deelname in een open commanditaire vennootschap (art. 13 lid 2 Wet VPB 1969). 2 De deelnemingsvrijstelling is geen keuzeregeling maar imperatief, d.w.z. dat zij van toepassing is als men aan de voorwaarden voldoet. Vanaf 2007 worden voor de toepassing van de deelnemingsvrijstelling geen strengere eisen meer gesteld aan de buitenlandse deelneming. Voor alle deelnemingen geldt sindsdien 1 Voor de jaren 1997 t/m 2005 kwam daar nog als extra uitzondering bij de regeling in het toenmalige art. 13ca Wet VPB 1969 inzake tijdelijke verliesneming in de eerste vijf jaar na oprichting of aankoop van een deelneming. 2 In het hierna volgende zal tenzij uitdrukkelijk anders vermeld worden uitgegaan van een moedersubject dat de rechtsvorm van een NV of BV heeft en een dochtersubject dat als een vennootschap met een in aandelen verdeeld kapitaal kan worden gekwalificeerd. 3

12 1.2 Hoofdstuk 1 / Inleiding een drietal eisen om de deelnemingsvrijstelling te genieten. Allereerst dient er sprake te zijn van een kwalificerende moeder-dochterverhouding die ook van voldoende omvang is. Voor NV s en BV s impliceert dit dat de moedermaatschappij in principe ten minste 5% van het nominaal geplaatst kapitaal van de dochtermaatschappij dient te bezitten. Een kleiner bezit kwalificeert sinds 1 januari 2007 ook maar alleen als een met de moedermaatschappij verbonden lichaam al een deelneming bezit. Een eventuele hybride schuldvordering 3 kan onder de deelnemingsvrijstelling vallen, maar alleen indien de creditrice overigens op een aandelenparticipatie in de debitrice al de deelnemingsvrijstelling geniet. 4 Vanaf 1 januari 2016 geldt een linking-rule op grond waarvan de deelnemingsvrijstelling niet van toepassing is, als de vergoeding bij de schuldenaar in aftrek kan worden gebracht. 5 De tweede eis waaraan voldaan moet zijn om de deelnemingsvrijstelling te genieten is de non-voorraadeis. Verwarrend is dat deze eis per 1 januari 2007 uit de wettekst is geschrapt, maar dat dit blijkbaar effectief niets uitmaakt omdat de staatssecretaris van mening is dat de eis desondanks nog steeds geldt. Vanaf 1 januari 2007 geldt voorts dat geen sprake mag zijn van een laagbelaste beleggingsdeelneming (volgens de huidige terminologie: niet-kwalificerende beleggingsdeelneming). Als dat wel het geval is wordt geen deelnemingsvrijstelling verleend, maar wordt deelnemingsverrekening toegepast. Daarbij wordt in principe forfaitair 5% buitenlandse winstbelasting verrekend, tenzij de belastingplichtige ter zake van een dividenduitkering in EU-/EER-gevallen verzoekt om verrekening van de werkelijk geheven winstbelasting op dochterniveau en daaronder. Met de introductie van de regeling voor laagbelaste beleggingsdeelnemingen zijn de tot 1 januari 2007 geldende extra eisen die voor de buitenlandse deelneming golden, de niet-ter-beleggingseis en de onderworpenheidseis, vervallen. De regeling voor de laagbelaste beleggingsdeelnemingen is per 1 januari 2010 substantieel gewijzigd. Behalve enkele kleinere aanpassingen ging het hierbij om een extra mogelijkheid om aan de regeling te ontsnappen en gewoon de deelnemingsvrijstelling te genieten. Sindsdien kan men onder de regeling uitkomen als aan ten minste één van een drietal toetsen wordt voldaan. Het betreft de bezittingentoets, de onderworpenheidstoets en de oogmerktoets. De wetgever heeft in twee stappen de rechtspraak van de Hoge Raad overruled en bepaald dat zowel aan- als verkoopkosten in verband met de deelneming fiscaal niet aftrekbaar zijn. Ook heeft de wetgever, naar aanleiding van andersluidende rechtspraak van de Hoge Raad, bepaald dat in geval van zogenoemde earn-outregelingen, waarbij de tegenprestatie bij verkoop van een deelneming geheel of gedeeltelijk afhankelijk is van toekomstige onzekere gebeurtenissen zoals de winst van die dochter, voor de toepassing van de deelnemingsvrijstelling wordt aangesloten bij wat uiteindelijk in werkelijkheid de tegenprestatie blijkt te zijn (en niet wordt geschat op het verkoopmoment). Op en rondom het terrein van de deelnemingsvrijstelling heeft de Hoge Raad inmiddels een vaste reputatie opgebouwd met zijn compartimenteringsrechtspraak. Die houdt in essentie in dat in de gevallen waarin een bepaalde periode wel en een bepaalde periode niet aan de eisen voor de deelnemingsvrijstelling wordt voldaan (of omgekeerd) elk van 3 Zijnde een schuldvordering die voldoet aan de criteria van de Hoge Raad om als kapitaal te worden behandeld. 4 De zogenoemde meesleepregeling van art. 13 lid 4 onderdeel b Wet VPB Art. 13 lid 17 Wet VPB

13 De deelnemingsvrijstelling in een notendop 1.2 die periodes consequent wordt afgebakend (gecompartimenteerd). In zijn arrest van 14 juni 2013 wees de Hoge Raad regelcompartimentering af. Ingeval van wetswijziging dient slechts compartimentering plaats te vinden als de wetgever dit expliciet bepaalt. In reactie op dit arrest heeft de wetgever de compartimenteringsreserve ex art. 28c Wet VPB 1969 ingevoerd. Deze regeling geldt zowel bij een sfeerovergang ten gevolge van een feitenwijziging als bij een sfeerovergang ten gevolge van een wetswijziging. Voor opties die verband houden met de deelneming heeft de Hoge Raad in het Falcons-arrest (HR BNB 2003/34) beslist dat de deelnemingsvrijstelling op het resultaat op zo n optiecontract van toepassing is indien de contractant een deelneming heeft of bij uitoefening van het optierecht zou verwerven. Voor de praktijk ook zeer belangrijk was de bepaling in art. 13 lid 1 Wet VPB 1969 die bepaalde dat kosten die verband hielden met de buitenlandse deelneming bij de moedermaatschappij niet in aftrek konden worden gebracht. Deze bepaling is, met terugwerkende kracht tot de datum waarop het Bosal-arrest is gewezen, afgeschaft en vervangen door de thin capitalizationregeling van art. 10d in combinatie met de verliesverrekeningsbeperkingsregel in de huidige leden 4 t/m 6 van art. 20 Wet VPB Per 1 januari 2013 is de thin capitalizationregeling weer afgeschaft en vervangen door de deelnemingsrenteaftrekbeperking van art. 13l Wet VPB. Tot slot vermelden wij nog de regelingen die de wetgever heeft getroffen met betrekking tot de sfeerovergang van groepsvorderingen. Met art. 13b en 13ba Wet VPB 1969 heeft de wetgever willen voorkomen dat een groepsvordering ten laste van het fiscale resultaat wordt afgewaardeerd, waarna de belastingheffing over een latere waardestijging illusoir wordt gemaakt. 5

14

15 De grondslagen van de vennootschapsbelasting 2.1 Hoofdstuk 2 De plaats van de deelnemingsvrijstelling in de vennootschapsbelasting 2.1 De grondslagen van de vennootschapsbelasting Omdat de deelnemingsvrijstelling een regeling is binnen de vennootschapsbelasting, zal allereerst aandacht worden besteed aan de grondslagen van onze vennootschapsbelasting. 1 Zoals Verburg 2 terecht opmerkt schuilt de crux van de vennootschapsbelasting niet in haar bestaan als zodanig, maar in haar relatie tot de inkomstenbelasting. Nederland kent het zogenoemde klassieke stelsel. Tot 1 januari 1997 gold dit stelsel voor alle aandeelhouders van NV s en BV s en vanaf 1 januari 1997 alleen nog voor kleine aandeelhouders, d.w.z. aandeelhouders die geen aanmerkelijk belang hebben.3, 4 Het klassieke stelsel komt erop neer dat de VPB wordt geheven zonder rekening te houden met de heffing van inkomstenbelasting bij de aandeelhouder, en omgekeerd. Elders in de wereld en sinds 1977 ook in Nederland (voor de aanmerkelijkbelanghouders) komen naast het klassieke stelsel ook allerlei varianten voor waarbij de vennootschapsbelasting op een of andere wijze wordt verbonden met de inkomstenbelastingheffing van de aandeelhouders. Afhankelijk van de manier waarop dit gebeurt, kan men de volgende stelsels onderscheiden. 1 In navolging van Den Boer (Belastingconsulentendag 1975) zal in deze monografie gerept worden van grondslagen en niet van rechtsgronden. Rechtsgrond voor onze vennootschapsbelasting vormt immers de Wet op de Vennootschapsbelasting 1969, terwijl bij de vraag naar de grondslagen gedoeld wordt op de rechtvaardiging om een vennootschapsbelasting te heffen zoals feitelijk gebeurt. 2 In zijn boek Vennootschapsbelasting (nr. 4 in de serie fiscale hand- en studieboeken), Deventer: Kluwer 2000, p. 2 (par. 1.2) (2e druk). 3 Een aanmerkelijk belang heeft men sinds 1 januari 1997 globaal gesproken indien men samen met de echtgenoot of partner ten minste 5% van het geplaatste aandelenkapitaal van een vennootschap met een in aandelen verdeeld kapitaal heeft. 4 Hoewel de herziening per 1 januari 1997 van de aanmerkelijkbelangregeling politiek gezien ongetwijfeld primair in het licht gezien wordt van de reparatie van de turboconstructie, is theoretisch zeker zo belangrijk dat met de wetswijzigingen per 1 januari 1997 het klassieke stelsel voor de a.b.-houder feitelijk is afgeschaft. Die a.b.-houder wordt immers voor koerswinsten en -verliezen en voor dividenden voortaan belast voor 25% en niet voor het progressieve IB-tarief. De rechtvaardiging voor dit verlaagde tarief heeft de wetgever gevonden in het feit dat hij de vennootschapsbelastingheffing van de vennootschap beschouwt als een (indirecte) heffing van de aandeelhouder. Met de al (indirect) van de aandeelhouder (via de vennootschap) geheven winstbelasting wordt dan op forfaitaire wijze rekening gehouden door het 25%-tarief. 7

16 2.1 Hoofdstuk 2 / De plaats van de deelnemingsvrijstelling in de vennootschapsbelasting I. KLASSIEKE STELSEL II. GEÏNTEGREERDE STELSELS a) STELSEL VAN VOLLEDIGE INTEGRATIE b) OVERIGE GEÏNTEGREERDE STELSELS 1. Aftrekvarianten (aanpassingen aan VPB-zijde) aftrek primair dividend aftrek alle uitbetaalde dividenden aftrek primair rendement 2. Toerekeningsvarianten of verrekeningsstelsels (aanpassingen aan IB-zijde) Franse variant (partiële verrekening) vroegere Duitse variant (volledige verrekening) Nederlandse variant voor de aanmerkelijkbelanghouders (forfaitaire verrekening) In het klassieke stelsel zoals dat ook door Nederland (vanaf 1 januari 1997 slechts voor de niet-aanmerkelijkbelanghouder en de aandeelhouder die de aandelen tot zijn IB-onderneming rekent) wordt gehanteerd, wordt VPB geheven over de winst van het lichaam en wordt los daarvan IB geheven over de daarna door het lichaam aan de participanten (aandeelhouders) uitgekeerde winst (na VPB-heffing). 5 Voorbeeld Winst van de vennootschap (10% bruto rendement) 100 VPB (25%) 25 Winst vennootschap na VPB-heffing 75 Aan aandeelhouder uitgekeerde winst niet van belang IB-heffing van de aandeelhouder in box 3 (1,2% van waarde) 6 12 Netto beschikbaar voor de aandeelhouder 63 De totale belastingdruk bedraagt in het voorbeeld 37% van de oorspronkelijke winst van de vennootschap. Uiteraard zal die effectieve belastingdruk variëren indien de feiten en vooronderstellingen variëren. Belangrijke vooronderstellingen bij bovenstaand voorbeeld zijn de verhouding tussen de waarde van het aandeel en het jaarlijkse brutorendement alsmede de tarieven van VPB en IB. Sinds de invoering van de Wet IB 2001 maakt het voor de totale belastingdruk van de in box 3 vallende aandeelhouder niet direct meer uit welk deel van de winst door de vennootschap aan de aandeelhouder wordt uitgekeerd. 7 Dat is 5 Dat voor de particuliere niet-aanmerkelijkbelanghouder sinds het jaar 2001 de forfaitaire heffing van box 3 geldt van (tot 2017) 1,2% van de gemiddelde waarde van het aandeel, betekent niet dat het voor deze aandeelhouders geldende stelsel niet langer als een klassiek stelsel kan worden beschouwd. De heffing van box 3 is immers niet altijd lager dan het normale IB-tarief van box 1, terwijl het box 3-regime daarnaast voor alle privévermogensbestanddelen geldt en niet slechts voor aandelen. 6 De grondslag voor box 3 wordt gevormd door de waarde van het vermogen op 1 januari van een jaar. In dit geval betekent dat Indirect kan de mate van winstinhouding wel van belang zijn i.v.m. de waarde van de aandelen, waarover het forfaitair rendement van box 3 wordt berekend. 8

17 De grondslagen van de vennootschapsbelasting 2.1 anders indien de aandeelhouder in box 1 of 2 valt. In beide boxen wordt namelijk geen forfaitair inkomen maar het reëel genoten inkomen belast. De boxen 1 en 2 onderscheiden zich vervolgens van elkaar doordat in box 1 het progressieve tarief van 0% tot 52% geldt en in box 2 een proportioneel tarief van 25%. De fiscale behandeling van de drie soorten aandeelhouders kan met het volgende voorbeeld worden verduidelijkt. Voorbeeld IB-ondernemer Aanmerkelijkbelanghouder Winst van de vennootschap VPB (25%) Winst na VPB-heffing Uitgekeerde winst IB-heffing van aandeelhouder 33,54 18,75 12 Netto beschikbaar voor a.h. 41,46 56,25 63 Particulier/ niet-a.b.-houder Ook in dit geval zijn de vooronderstellingen voor de uitkomsten van belang. De belangrijkste vooronderstellingen met een duidelijke invloed op de verschillen tussen de diverse aandeelhouders zijn: 1. een toptarief voor de IB-ondernemer (box 1) van nominaal 52% en effectief 44,72% 8 ; 2. een aanmerkelijkbelangtarief (box 2) van 25%; 3. een bruto rendement voor de vennootschap van 10% van de waarde van de aandelen; 4. een tarief in box 3 van 1,2% van de waarde van het vermogensbestanddeel; 5. uitdeling van alle na VPB resterende winst door de vennootschap. In het stelsel van volledige integratie wordt de VPB volledig in de IB geïntegreerd. De VPB wordt gezien als een voorheffing van de IB die de aandeelhouder verschuldigd is over de door het lichaam gemaakte winst. Achterliggende gedachte is dat een lichaam als zodanig geen draagkracht heeft, maar slechts de achterliggende natuurlijke personen. De opbrengst van alle productiefactoren wordt in dit stelsel slechts met IB belast. Het stelsel van volledige integratie wordt in de praktijk nergens toegepast en heeft dan ook meer de functie van een soort denkmodel. Voorbeeld Winst van de vennootschap 100 VPB (25%) 25 Winst na VPB 75 Hoeveel er van de nettowinst wordt uitgekeerd is voor de rest van de berekening irrelevant. De aandeelhouder krijgt in de IB de gehele winst (vóór VPB) toegerekend 100 IB over aan de aandeelhouder toegerekende winst (stel 52%) 52 8 Bij (voor 2016 en 2017) 14% MKB-winstvrijstelling komt het effectieve tarief op 52% van 86% = 44,72%. 9

18 2.1 Hoofdstuk 2 / De plaats van de deelnemingsvrijstelling in de vennootschapsbelasting Met de aanslag IB bij de aandeelhouder verrekenbare VPB 25 Door de aandeelhouder per saldo nog te betalen IB 27 Netto beschikbaar voor de aandeelhouder 9 48 De totale belastingdruk is in dit geval jaarlijks gelijk aan het marginale IB-tarief van de aandeelhouder (in het voorbeeld 52%). Indien in het gegeven voorbeeld het marginale IB-tarief van de aandeelhouder lager zou zijn dan het VPB-tarief van 25%, krijgt hij zelfs belasting terug. De overige geïntegreerde stelsels. De voorstanders van de overige stelsels waarin op geïntegreerde wijze IB en VPB wordt geheven willen in meer of mindere mate voor de ingehouden winst een echte VPB handhaven, maar geen VPB heffen over de uitgedeelde winst dan wel de VPB verrekenen met de IB van de aandeelhouder over die uitgedeelde winst. Zoals uit het gegeven schema blijkt, kunnen in de overige geïntegreerde stelsels twee basisvarianten worden onderkend, de aftrek- en de toerekeningsvariant. De aftrekvariant, die de integratie aan de zijde van de VPB aanbrengt, kent weer drie subvarianten. In het stelsel van een aftrek van een primair dividend is de normaal te achten vergoeding over het in de onderneming werkzame eigen vermogen een fiscaal aftrekbare kostenpost bij de VPB-heffing, indien en voor zover deze normale vergoeding ter beschikking wordt gesteld als dividend. In het stelsel waarin alle dividenden als fiscale kostenpost voor de VPB gelden resulteert per saldo slechts een VPB voor ingehouden winsten. In een stelsel van aftrek van primair rendement stelt men aftrekbaar de normale beloning voor het eigen vermogen, dus onafhankelijk van de vraag of die beloning ook aan de aandeelhouders ter beschikking wordt gesteld als dividend. 10 De normale (= primaire) beloning van het eigen vermogen wordt veelal gesteld op de marktrente voor staatsleningen plus enkele procentpunten als risicopremie. De aanhangers van de stelsels van aftrek van dividend hechten vanuit een fiscaal-juridische benadering doorslaggevend belang aan het betaalcriterium en wensen daarenboven de zekerheid dat wat bij de vennootschap niet met VPB wordt belast bij de aandeelhouder wel direct in de IB-heffing wordt betrokken. De pleiters voor een stelsel van aftrek van primair rendement volgen een meer economische benadering. In economische zin zijn aan het eigen vermogen immers ook kosten verbonden als er geen dividend wordt uitbetaald. Deze economische visie neemt echter niet weg dat de overheden het begrijpelijkerwijs een probleem vinden dat bij de vennootschap aftrek ontstaat voor bedragen die bij de genieter niet te zelfder tijd belast kunnen worden. In deze aftrekvarianten van de overige geïntegreerde stelsels wordt de vergoeding voor eigen vermogen (dividend c.q. rendement) niet (of in elk geval veel minder dan in het klassieke stelsel gebeurt) gediscrimineerd ten opzichte van de vergoeding voor vreemd vermogen (rente). Een belangrijk nadeel van het klassieke stelsel is in de aftrekvarianten van 9 Als de vennootschap dividend uitkeert, anders komt dit geld slechts beschikbaar via verkoop van de aandelen. 10 Een variant van een aftrek primair rendement heeft België enkele jaren geleden ingevoerd met zijn notionele interestaftrek. Invoering in Nederland van een aftrek primair rendement (ook wel vermogensaftrek genoemd) is o.a. bepleit in het rapport Continuïteit en vernieuwing dat op 7 april 2010 door de studiecommissie Herziening Belastingstelsel is uitgebracht. De regering heeft echter niet gekozen voor een vermogensaftrek. 10