STUDIELOOPBAANBEGELEIDING TOELICHTING OP DE UITGANGSPUNTEN

Transcriptie

1 STUDIELOOPBAANBEGELEIDING TOELICHTING OP DE UITGANGSPUNTEN De Werkgroep Studieloopbaanbegeleiding heeft de opdracht om een basisstructuur te ontwikkelen voor de begeleiding van studenten aan de HvA en de UvA. In deze notitie worden de uitgangspunten zoals deze door werkgroep zijn geformuleerd (zie hierna), toegelicht. Doelstellingen en randvoorwaarden Studieloopbaanbegeleiding (SLB) heeft als doel bij te dragen aan de maximale ontplooiing van de capaciteiten van studenten. Door nadrukkelijk te spreken van maximale ontplooiing wordt de toon gezet. Een onderwijsomgeving die maximale ontplooiing van capaciteiten tot doelstelling heeft kent een aantal randvoorwaardelijke aspecten. Klassiek is die van de studeerbaarheid: binnen een opleiding dienen de voorwaarden aanwezig te zijn die een optimaal studieverloop waarborgen. Het tweede aspect raakt één van de centrale opgaven, namelijk zorg in een vroegtijdig stadium van de opleiding dat de juiste student op de juiste plaats zit. Dit veronderstelt met name bij de instroom voor de poort en tijdens het eerste jaar - extra aandacht voor de oriëntatie, verwijzing en selectie van studenten. Het derde aspect is de noodzaak tot reflectie op de eigen ontwikkeling: academische en professionele vorming vooronderstelt een kritische houding, ook ten opzichte van de eigen ontwikkeling en van de eigen inhoudelijke keuzen. Studieloopbaanbegeleiding dient hierop gericht te zijn. Als laatste aspect dat een belangrijke bijdrage levert aan de geformuleerde doelstelling geldt wat men kan omschrijven als de intellectuele atmosfeer waarbinnen het onderwijs wordt aangeboden. Maximale ontplooiing van talent vraagt om een hoog ambitieniveau van staf en studenten en vraag om betrokkenheid bij wat er op het vakgebied, binnen het onderwijs en binnen het onderwijsinstituut speelt. SLB binnen de Onderwijsinstituten Het zwaartepunt van SLB ligt op het niveau van de opleidingen binnen de onderwijsinstituten. Van belang is om bij de nadere uitwerking van SLB te komen tot een transparante structuur met voor iedereen (studenten, docenten, studieadviseurs, etc) duidelijke functies, taken, rechten en plichten. De kenmerken van de voorgestelde vorm van SLB binnen de onderwijsinstituten kan op hoofdlijnen als volgt worden geformuleerd: 1. Studieloopbaanbegeleiding betreft de inhoudelijke begeleiding van de student: zijn/haar ontwikkeling op het vakgebied en de sterke en zwakke kanten die daarbij naar voren komen; de voortgang op het terrein van kennis, inzicht en vaardigheden; zijn/haar specifieke belangstelling en de verwijzing naar deelterreinen/disciplines die hem/haar daarin kunnen voeden 2. Studieloopbaanbegeleiding kent verschillende vormen in verschillende fasen van de opleiding. In de begeleiding (voorlichting) voor de poort ligt de nadruk op keuzebegeleiding. Tijdens de propedeusefase ligt de nadruk op de oriëntatie en (zelf)selectie, veelal in de vorm van kennisname en eerste ontwikkeling van academische/professionele vaardigheden. Het ligt voor de hand SLB te koppelen aan onderwijsvormen waarbinnen de ontwikkeling van deze vaardigheden centraal staat. Ook wordt in deze fase nader vorm gegeven aan de selectiefunctie, in de vorm van een bindend of dringend studieadvies. Tijdens de doorstroomfase van de opleiding (het tweede en derde jaar 1

2 bachelor) ligt het accent op het reflecteren op de verdere academische/professionele ontwikkeling. In de eindfase van de opleiding ligt het accent op de academische/professionele ontwikkeling als beginnen onderzoek/professional. Het ligt het voor de hand SLB in die fase te koppelen aan de begeleiding van de afstudeeropdracht/scriptie/stage. 3. Docenten vervullen een dragende rol bij SLB, aangezien alleen vakinhoudelijke deskundigen studenten de gewenste feedback kunnen geven op de academische/professionele ontwikkeling van studenten 4. SLB zoals geschetst is geen studiebegeleiding en omvat niet de opvang/hulpverlening aan studenten bij gerezen (persoonlijke of studie) problemen. Binnen de hier voorgestelde begeleidingsvorm wordt dit (de decanen binnen de HvA en de studieadviseurs binnen de UvA) de tweede lijn van studiebegeleiding. In de basisstructuur van SLB wordt er van uitgegaan dat alle propedeusestudenten medio januari feedback krijgen op hun ontwikkeling tot dan, al dan niet resulterend in een dringend studieadvies; daarnaast zijn er tijdens de propedeuse nog twee SLB gesprekken gepland: aan het begin en eind van het studiejaar.. Rol en competenties docent Zoals hierboven al werd gesteld komt de studieloopbaanbegeleider dus niet in de plaats van de studieadviseurs, c.q. decanen. Onderwerp van gesprek tussen student docent - in de rol van tutor - zijn inhoudelijk. Gesprekken tussen student en docent/studiebegeleider kunnen gaan over ontbrekende kennis, inzicht of vaardigheid die leiden tot problemen op specifieke vakken, maar niet het aantal gemiste studiepunten. Onderwerp van gesprek kan zijn bepaalde vakgebieden die passen binnen de interesse van de student, niet waar en hoe men zich voor in deze context relevante vakken kan inschrijven. Ethische kwesties met betrekking tot het vakgebied horen nadrukkelijk wel thuis binnen de studieloopbaanbegeleiding. Naast vakinhoudelijke kennis wordt van de docent gevraagd zich in te kunnen leven in de ontwikkeling van een specifieke student en inhoudelijk te kunnen sturen op de aanwezige capaciteiten, interesses en onderwijsdoelen van de betreffende student. De taak van de docent in de studiebegeleiding stopt dan ook waar de inhoud eindigt en de regelingen en specifieke verwijzingen beginnen. Studieloopbaanbegeleiding in de hier omschreven zin is sterk verbonden met/ligt in het verlengde van het onderwijs zelf en behoort dan ook tot taak en de verantwoordelijkheid van de docent, maar vraagt aan de docent wel een nieuwe manier van (onderwijs)begeleiding. De hiervoor noodzakelijke competenties, behalve zijn/haar disciplinaire en onderwijskundige kennis betreffen: Gespreksvoering (kunnen reflecteren op inhoudelijke voortgang) inzicht het leerproces van studenten studenten feedback kunnen geven op hun (gewenste en mogelijke) ontwikkeling gedetailleerde kennis van het studieprogramma en leerdoelen van de gehele opleiding inzicht in de eventuele noodzaak tot doorverwijzing Er zal een trainingsaanbod worden ontwikkeld om eventuele hiaten in de competenties van docenten weg te nemen. 2

3 Als in de loop van het eerste jaar blijkt dat een student onvoldoende programmaonderdelen succesvol afrondt en waarschijnlijk een bindend of dringend negatief studieadvies zal krijgen, dan zal deze student hierover een gesprek hebben met een studieadviseur, niet met de docent/studiebegeleider. SLB EN DE VORM EN INHOUD VAN HET ONDERWIJS De hierboven gegeven kenschetsing van SLB binnen onderwijsinstituten heeft het karakter van exemplarisch model en is niet bedoeld als algemeen bindende blauwdruk. De specifieke uitwerking die aan studieloopbaanbeleid dient te worden gegeven is immers gerelateerd aan bijvoorbeeld de omvang van de opleiding, de didactische vormgeving van het programma, maar ook van de aard van de opleiding. Een specifiek uitwerking per onderwijsinstituut is maatwerk. Gezocht dient te worden naar een combinatie van vorm en inhoud van het onderwijs enerzijds en de specifieke vorm van SLB die synergie oplevert. Enerzijds geldt, dat de uitwerking van de laatste mede afhangt van de eerste. Omgekeerd echter geldt ook dat de hier gepresenteerde uitgangspunten voor SLB randvoorwaarden stelt aan de vormgeving van het onderwijs. Uitdagend en hoogwaardig zijn de sleutelbegrippen ten aanzien van de laatste factor. Uitgaand van de student als actieve vormgever van de eigen opleiding en van het feit dat verschillende studenten over verschillendsoortige capaciteiten beschikken, gelden extra eisen: het aangeboden onderwijs dient een geschakeerd beroep te doen op verschillende capaciteiten; het aangeboden programma dient ruimte te laten voor een eigen inkleuring door de student. Minimaal geformuleerd dienen de uitgangspunten die ten grondslag liggen aan het onderwijs niet strijdig te zijn met die welke ten grondslag liggen aan de SLB. Bijvoorbeeld: indien de gekozen onderwijsvorm bijna uitsluitend een hoorcollege betreft en het opleidingsprogramma ligt volledig vast, dan is het uitgangspunt van de student als actieve vormgever van zijn eigen opleiding feitelijk zinloos geworden SLB in het perspectief van de student Zeker voor de universitaire student roept studiebegeleiding thans vooral associaties op met begeleiding die op eigen initiatief van de student wordt gezocht, in de meeste gevallen met het oog op (persoonlijke, financiële en studieproblemen), in andere gevallen met vragen over de toepassing van onderwijs-, examen- en tentamenregelingen en in weer andere gevallen over de samenstelling van het vakkenpakket. Deze begeleiding (evenals de tweede lijn van specifieke hulpverleners) blijft intact. Voor een student komt er een aanspreekpunt binnen het onderwijsinstituut bij: de studieloopbaanbegeleider. Zoals in de uitgangspunten wordt vermeld is deze vorm van begeleiding inhoudelijk. De docent/begeleider heeft een stimulerende en motiverende taak met betrekking tot inhoudelijke activiteiten van de student op het vakgebied. Hij/zij is en blijft hiervoor verantwoordelijk. Ook binnen het hier voorgestelde traject van SLB is de student zelf de initiërende en sturende partij. De student geeft vorm aan de eigen ontwikkeling en krijgt hierover feedback in het kader van SLB, dat onderdeel is van het regulier curriculum. Met een (digitaal) porfolio bouwt een student een dossier op, aan de hand waarvan de eigen ontwikkeling inzichtelijk wordt. Dit dossier dient tevens als uitgangspunt voor gesprekken met de docent/begeleider. 3

4 Tegenover de eisen die aan de docent met betrekking tot de begeleiding worden gesteld, staan de eisen waaraan de student moet voldoen. Het is de student die zich af moet vragen of hij/zij de goede opleiding (qua niveau en qua richting) heeft gekozen, of het opleidingsprogramma uitdaging genoeg biedt, waar haar/zijn specifieke belangstelling ligt en door welke samenstelling of aanvulling van het opleidingsprogramma hieraan het meeste recht wordt gedaan. Het is ook de student, die moet reflecteren op de voortgang van de eigen ontwikkeling en de adequaatheid van de gemaakte keuzen. Van een student wordt in het kader van SLB verwacht dat deze kritische (zelf)reflectie ook geëxpliciteerd en onderbouwd wordt, waarbij de docent/begeleider als klankbord en adviseur functioneert. Deze reflectieve functie ontbreekt thans nagenoeg in het hoger (met name het universitaire) onderwijs. Introductie ervan zal dan ook niet eenvoudig zijn en hier en daar stuiten op weerstand van docenten en studenten. Om deze reden wordt de ontwikkeling van het SLB vooralsnog in de propedeuse gelegd waarbij het uitdrukkelijk als natuurlijk en integrerend bestanddeel van het onderwijs moet worden gepresenteerd. Amsterdam, 25 februari 2004 RdK/JvH/TvdB 4

5 10 UITGANGSPUNTEN VOOR STUDIELOOPBAANBEGELEIDNG DOELSTELLING 1. Het HvA/UvA systeem van studieloopbaanbegeleiding is gericht op een maximale ontplooiing van de capaciteiten van studenten door het: actief en systematisch leren reflecteren op studiekeuzes, het studiegedrag, de eigen ontwikkeling en het studieverloop; bevorderen van een optimaal studieverloop; versterken van de (zelf)selectie en verwijzingsfunctie; stimuleren van motivatie en betrokkenheid bij studie en instelling. Inbedding 2. Maximale ontplooiing van de capaciteiten van studenten vooronderstelt naast een adequate studieloopbaanbegeleiding een simultane verwezenlijking van de volgende randvoorwaarden: een hoog ambitieniveau van studenten en staf; kwalitatief hoogwaardig en uitdagend onderwijs, waarbij rekening wordt gehouden met verschillen in vaardigheden en leerstijlen; een leeromgeving die motiveert en committeert. 3. Elk onderwijsinstituut biedt een kwalitatief hoogwaardige en voor studenten herkenbare begeleidingsstructuur waarin de rollen, rechten en plichten van studenten, docenten en overige begeleiders duidelijk zijn. een bij de context van de betreffende opleiding passende vorm en inhoud van studieloopbaanbegeleiding. Voorbeelden: 4. Een groot deel van de studieloopbaanbegeleiding vindt plaats binnen de opleiding, c.q. binnen het opleidingsinstituut. Studieloopbaanbegeleiding heeft echter ook een instellingsbrede en opleidingsoverstijgende component waarvoor voorzieningen getroffen zijn. Daartoe heeft de UvA/ HvA een transparante infrastructuur met het oog op adequate (door) verwijzing. Aanpak 5. Studieloopbaanbegeleiding stimuleert en motiveert, daagt uit, wijst op mogelijkheden en onmogelijkheden, corrigeert en stuurt bij en biedt ondersteunende instrumenten. De student is in een dergelijke omgeving de regisseur van de eigen studieloopbaan. Dit betekent, dat hij/zij : de inzet levert die nodig is om een maximale ontplooiing van capaciteiten tot stand te brengen; reflecteert op de eigen ontwikkeling en ambities en hieruit conclusies trekt voor het vervolg van de studieloopbaan; in staat en bereid is de gemaakte keuzen te expliciteren en onderbouwen, onder andere in gesprek met de studieloopbaanbegeleider. 6. Iedere student heeft een studieloopbaanbegeleider binnen de eigen opleiding: deze docent/ begeleider is het eerste aanspreekpunt voor de student, maar kan voor bepaalde aspecten van studieloopbaanbegeleiding verwijzen naar andere deskundigen op het terrein van het begeleiden van studenten. 5

6 7. Studieloopbaanbegeleiding vormt een wezenlijk onderdeel van het curriculum van de opleiding en behoort daarmee tot de taken en verantwoordelijkheid van docenten. Het uitoefenen van de rol van studieloopbaanbegeleider vereist specifieke competenties van docenten. Docenten die deze rol vervullen moeten kunnen aantonen dat ze over deze competenties beschikken. Docenten die deze competenties nog onvoldoende beheersen worden hierin getraind. Fasering 8. Studieloopbaanbegeleiding start voor de poort. Dit betekent dat voorlichting en werving in overeenstemming moeten zijn met de filosofie en uitvoeringspraktijk van de studieloopbaanbegeleiding. Gegeven de doelstelling van maximale ontplooiing van capaciteiten geldt ook voor de voorlichting als uitgangspunt de juiste student op de juiste plaats, zelfs als dit verwijzing naar een andere instelling van hoger onderwijs zou impliceren. In eerste instantie ligt de nadruk echter op de mogelijkheden die de samenwerking tussen de UvA en HvA de studenten te bieden heeft. Voorlichting staat hiermee in het teken van zowel werven als verwijzen. 9. De meest intensieve periode van studiebegeleiding vindt plaats in de propedeusefase. Deze fase biedt de beste voorwaarden om studenten te leren reflecteren op hun studiegedrag en ontwikkeling in het hoger onderwijs. Bovendien is het de aangewezen fase voor het selecteren en verwijzen van studenten. Hoewel de nadruk dient komen te liggen op zelfselectie, kan ook drang vanuit de opleiding noodzakelijk zijn. Naast de wettelijk verplichte juni-advisering ontvangt elke student medio januari een (dringend) studieadvies, dat door de studieloopbaanbegeleider met de student wordt voorbesproken. 10. Studieloopbaanbegeleiding loopt door tot en met de masteropleiding. Dit betekent, dat ook de loopbaanoriëntatie (oriëntatie op de arbeidsmarkt voor afgestudeerden) binnen het traject van de studieloopbaanbegeleiding thuishoort. 6