Les 1 Woorden op reis. Een presentatie door een cursist

Transcriptie

1 Les 1 Woorden op reis. Een presentatie door een cursist gatentekst versie 1 Goedemorgen, bij deze eerste presentatie van de Nederlands voor gevorderden. Ik ken jullie nog niet zo goed, we komen verschillende landen en hebben verschillende achtergronden, we hebben één gemeenschappelijk kenmerk en is? Kunnen jullie dat raden? Ja, leren allemaal Nederlands. Maar je kunt afvragen: waarom eigenlijk? Zo n kleine taal, zo weinig sprekers, dat stelt toch voor? Een taal die in een landje wordt gesproken en die bomvol zit uit andere talen. Denk maar computer en carpoolen, uit het Engels, en omelet (Frans), alcohol en koffie, kebab en yoghurt (Turks), sigaret en (Spaans), tof (Hebreeuws), paradijs en schaken (Perzisch), mango (Indonesisch), sowieso (Duits), en ga maar door. Maar nu ga ik iets vertellen over de Nederlandse woorden in andere talen zijn terechtgekomen en dat er zijn. Vervolgens vertel ik die andere talen zijn en het daarachter, en ten slotte wat de populaire woorden waren, én natuurlijk welk het meest is uitgeleend aan andere. Dat verklap ik nu nog niet, aan het eind van deze presentatie jullie het antwoord. Na de presentatie er gelegenheid om vragen te stellen /of te discussiëren. Mijn stelling is: leren is makkelijk, omdat de hele al Nederlandse woorden kent! Het zal verbazen, maar er zijn wel 17. Nederlandse woorden in maar liefst 138 terechtgekomen! Die cijfers geeft taalkundige Nicoline der Sijs in een boek uit, waarin ze een beschrijving geeft van van die woorden en talen. In grafiek zie je bijvoorbeeld hoe die verdeeld zijn. Kan iedereen het goed? Nee? O, het licht moet uit., dat is beter, dank je wel. grote aantal talen in Europa is, maar waarom zoveel in Azië? Daarover meer. Nederlands en Engels staan quitte Nederlands heeft veel Engelse woorden opgenomen, omgekeerd het Engels ook Nederlandse. Logisch, en Engeland zijn buurlanden en er vanouds veel handelscontacten op de Noordzee de twee. Je kunt wel stellen een taal die woorden weggeeft belangrijk. De sprekers van die taal hebben in de aanbieding, en daardoor heeft taal ook succes in het buitenland. Nederlands had tot in de achttiende een grote invloed op het Engels. emigreerden namelijk veel mensen naar Groot-, en die namen behalve hun spullen hun woorden mee. Zo n 1600 woorden op die manier naar het Engels. het Engels verspreidden Nederlandse woorden als (sketch) en schaats (skate) zich over hele wereld. Verder kwamen er natuurlijk veel woorden die met schepen en en varen te maken hebben: dijk duin en schipper enz. in het terecht. Dat begon al vroeg, in middeleeuwen. In de zeventiende eeuw werd verhouding met Engeland stukken slechter, het een concurrent. Dat verklaart het niet aantal negatieve woorden in combinatie met in het Engels. Denk maar aan go Dutch, Dutch courage, enz. Na worden de verhoudingen omgekeerd en ontvangt Nederlands veel Engelse woorden. Het netto is gelijk. Hanze: handel en samenwerking veel Nederlandse woorden zijn in de talen beland. Dat is niet van of gisteren maar dateert uit de. De Hanze was een samenwerkingsverband van (kijk, die rode stipjes Gatentekst - Les 1 Woorden op reis 1

2 op de, in Oost-Nederland en Noord-Duitsland. samenwerking was actief van de twaalfde de zestiende eeuw en beheerste de op de Noordzee en de Oostzee. alle landen op dit kaartje, tot Rusland, werd door de Hanze handel, uiteraard over de zee en de. Ze handelden in zout, graan, vis, en huiden. Vooral op Zweeds, Deens Noors had het Nederlands invloed, omdat talen verwant zijn en er culturele waren tussen de landen. Er waren contacten op hoog niveau. Koningen van en Zweden haalden in de zeventiende Nederlandse vaklui en architecten naar hun, zodat je nu nog grachtenhuizen naar model in Göteborg kunt zien. Ook termen als vierkant en driehoek, die Stevin rond 1580 in het Nederlands bedacht, werden in de Deense taal. Kolonisten Een andere stroom woorden ging Amerika. In 1609 landde het eerste Nederlanders en Vlamingen op de Amerikaanse, waar zij een kolonie stichtten. Tot de negentiende eeuw werd daar Nederlands. Net toen halverwege de negentiende eeuw meeste Nederlandse afstammelingen hun taal voor Engels hadden ingeruild, kwam een nieuwe emigranten naar Amerika op gang, met een heleboel nieuwe woorden tot gevolg. je het Nederlands in de woorden Claus (Sinterklaas), cookie (koekje), en in naam Yankees voor Amerikanen (de voornaam -Kees )? Het Indonesisch heeft verreweg meeste Nederlandse leenwoorden. Dat is ook, omdat het zo lang een kolonie geweest. Maar ook na de onafhankelijkheid, de jaren vijftig, werden er nog overgenomen. Er ontstond daar een nieuwe en daarvoor waren nieuwe woorden nodig. het Nederlands toch wat besmet was, allerlei woorden een beetje veranderd. Universiteit bijvoorbeeld universitas. Huis-tuin-en keukenwoorden In bijgaand overzicht zie welke woorden het meest zijn uitgeleend. opvalt is dat het allemaal woorden heel gewone dingen zijn. Vanaf de eeuw zijn Nederlanders en Vlamingen de rondgetrokken. In het algemeen was dat om elders religie, kunst en cultuur verspreiden, maar simpelweg om de eigen te verbeteren door handel en door. De reizigers namen vooral hun vertrouwde spullen mee: gereedschap, potten en pannen, en naalden, allerlei zaken waarvoor belangstelling in verre landen. De mensen daar niet altijd een woord voor die producten, en namen dan het woord de handelaar over. Zo komt het je bijvoorbeeld in het Japans de woorden voor bier, kurkentrekker en glas kunt herkennen. Baas en gas Maar woord baas op nr. 1, hoe dat daar? Dat is waarschijnlijk ook overblijfsel uit de Gouden Eeuw, toen en Vlamingen de wereld veroverden. We wel concluderen dat ze overal de speelden! De hoge frequentie van baas ook wel samenhangen met het feit baas niet alleen een titel is, ook een aanspreekvorm: dergelijke aanspreekvormen worden in vreemde talen overgenomen. In de is het overgenomen als boss en het Engels in veel talen verspreid. woord om trots op te zijn, net zomin als het helaas bekende apartheid, maar dit zijn de feiten. dat woord gas? Daarvan is bekend het in de zeventiende eeuw bedacht door een Vlaamse scheikundige die zich inspireren door het Griekse woord chaos. woord gas sloeg aan en komt in heel veel talen voor. Gatentekst - Les 1 Woorden op reis 2

3 Hiermee ik aan het einde gekomen van presentatie. Jullie kennen nu een paar woorden die in andere talen terechtgekomen, jullie weten dat het er veel meer zijn en dat onderstreept stelling: Nederlands leren is gemakkelijk, want kent vast al Nederlandse woorden uit eigen taal! Applaus Hebben jullie nog vragen? volgt een levendige discussie. Wil iemand het publiek een kort dankwoord uitspreken?... ja, jij daar! Ik vond dit boeiende presentatie. Wel een beetje te, maar de structuur was goed, er duidelijke illustraties en het was af toe ook grappig. Het begin was en de laatste zin was kernachtig. heb er veel van geleerd. Maar ik een advies mag geven: kijk volgende keer alsjeblieft gewoon het lokaal in plaats van naar het plafond, hoeft niet verlegen te zijn, je het hartstikke goed! Bedankt. Ik heb opmerkingen voor de spreekster genoteerd. De spreker! Niemand meer? Dan gaan we! gatentekst versie 2 Goedemorgen, welkom bij deze eerste presentatie van de cursus Nederlands gevorderden. Ik ken jullie allemaal nog niet goed, we komen uit verschillende landen hebben verschillende achtergronden, maar we hebben gemeenschappelijk kenmerk en dat is? Kunnen dat raden? Ja, we leren allemaal. Maar je kunt je afvragen: waarom? Zo n kleine taal, met zo weinig, dat stelt toch niks voor? Een die in een piepklein landje wordt en die bomvol woorden zit uit talen. Denk maar aan computer en, uit het Engels, café en omelet, alcohol en koffie (Arabisch), kebab en (Turks), sigaret en chocola (Spaans), tof, paradijs en schaken (Perzisch), mango (Indonesisch), (Duits), en ga zo maar door. nu ga ik eerst iets vertellen de Nederlandse woorden die in andere zijn terechtgekomen en hoeveel dat er. Vervolgens vertel ik wat die andere zijn en het verhaal daarachter, en slotte wat de meest populaire woorden, én natuurlijk welk woord het meest uitgeleend aan andere talen. Dat verklap nu nog niet, maar aan het van deze presentatie weten jullie het. Na de presentatie is er gelegenheid vragen te stellen en/of te. Mijn stelling is: Nederlands leren is, omdat de hele wereld al Nederlandse kent! Het zal je verbazen, maar zijn wel Nederlandse woorden maar liefst 138 talen terechtgekomen! Die geeft taalkundige Nicoline van der Sijs een boek uit 2010, waarin ze beschrijving geeft van veel van die en talen. In deze grafiek zie bijvoorbeeld hoe die talen verdeeld zijn. iedereen het goed zien? Nee? O, licht moet uit. Ja, dat is, dank je wel. Het grote aantal in Europa is begrijpelijk, maar waarom in Azië? Daarover straks meer. Nederlands en Engels staan quitte Het Nederlands heeft Engelse woorden opgenomen, en omgekeerd het ook Nederlandse. Logisch, Nederland en Engeland buurlanden en er waren vanouds veel op de Noordzee tussen de twee. kunt wel stellen dat een taal woorden weggeeft belangrijk is. De Gatentekst - Les 1 Woorden op reis 3

4 sprekers die taal hebben iets in de en daardoor heeft die taal ook in het buitenland. Het Nederlands had in de achttiende eeuw een grote op het Engels. Er emigreerden namelijk mensen naar Groot-Brittannië, en die behalve hun spullen ook hun woorden. Zo n 1600 woorden verhuisden op die naar het Engels. Via het Engels Nederlandse woorden als schets (sketch) en (skate) zich over de hele wereld. kwamen er natuurlijk ook veel woorden met schepen en water en varen maken hebben: dijk en duin en enz. in het Engels terecht. Dat al vroeg, in de middeleeuwen. In zeventiende eeuw werd de verhouding met stukken slechter, het werd een concurrent. verklaart het niet geringe aantal negatieve in combinatie met Dutch in het. Denk maar aan to go Dutch, courage, enz. Na 1850 worden de omgekeerd en ontvangt het Nederlands veel woorden. Het nettoresultaat is gelijk. Hanze: handel en samenwerking Verrassend veel Nederlandse zijn in de Scandinavische talen beland. is niet van vandaag of gisteren dateert uit de middeleeuwen. De Hanze een samenwerkingsverband van koopmanssteden (kijk, die stipjes op de kaart) in Oost- en Noord-Duitsland. Deze samenwerking was van de twaalfde tot de zestiende en beheerste de handel op de en de Oostzee. Met alle landen dit kaartje, tot in Rusland, werd de Hanze handel gedreven, uiteraard over zee en de rivieren. Ze handelden zout, graan, vis, bier en huiden. op Zweeds, Deens en Noors had Nederlands invloed, omdat de talen verwant en er culturele overeenkomsten waren tussen landen. Er waren persoonlijke contacten op niveau. Koningen van Denemarken en Zweden in de zeventiende eeuw Nederlandse vaklui architecten naar hun land, zodat je nog grachtenhuizen naar Hollands model in kunt zien. Ook wiskundige termen als en driehoek, die Simon Stevin rond in het Nederlands heeft bedacht, werden de Deense taal opgenomen. Kolonisten Een stroom woorden ging richting Amerika. In landde het eerste gezelschap Nederlanders en op de Amerikaanse oostkust, waar zij kolonie stichtten. Tot in de negentiende werd daar Nederlands gesproken. Net toen de negentiende eeuw de meeste Nederlandse hun taal voor het Engels hadden, kwam een nieuwe stroom emigranten naar op gang, met weer een heleboel woorden tot gevolg. Herken je het in de woorden Santa Claus (Sinterklaas), (koekje), en in de naam Yankees Amerikanen (de voornaam Jan- Kees )? Indonesisch heeft verreweg de meeste Nederlandse. Dat is ook logisch, omdat het lang een kolonie is geweest. Maar na de onafhankelijkheid, in de jaren, werden er nog woorden overgenomen. Er daar een nieuwe maatschappij en daarvoor nieuwe woorden nodig. Omdat het Nederlands wat besmet was, zijn allerlei woorden beetje veranderd. Universiteit werd bijvoorbeeld universitas. Huis-tuin-en-keukenwoorden bijgaand overzicht zie je welke woorden meest zijn uitgeleend. Wat opvalt is het allemaal woorden voor heel gewone zijn. Vanaf de zeventiende eeuw zijn en Vlamingen de wereld rondgetrokken. In algemeen was dat niet om elders, kunst en cultuur te verspreiden, maar om de eigen levensstandaard te verbeteren handel en door emigratie. De reizigers vooral hun vertrouwde dagelijkse spullen mee:, potten en Gatentekst - Les 1 Woorden op reis 4

5 pannen, pennen en naalden, zaken waarvoor belangstelling was in verre. De mensen daar hadden niet altijd woord voor die specifieke producten, en dan het woord van de handelaar. Zo komt het dat je bijvoorbeeld het Japans de Nederlandse woorden voor, kurkentrekker en glas nog kunt herkennen. Baas en gas Maar dat woord baas nr. 1, hoe komt dat daar? is waarschijnlijk ook een overblijfsel uit Gouden Eeuw, toen Nederlanders en Vlamingen wereld veroverden. We moeten wel concluderen ze overal de baas speelden! De frequentie van baas zal ook wel met het feit dat baas niet een titel is, maar ook een : dergelijke aanspreekvormen worden gemakkelijk in vreemde overgenomen. In de VS is het als boss en via het Engels veel talen verspreid. Geen woord om op te zijn dus, net zomin het helaas bekende woord apartheid, maar zijn de feiten. En dat woord? Daarvan is bekend dat het in zeventiende eeuw bedacht is door een scheikundige die zich liet inspireren door Griekse woord chaos. Het woord gas aan en komt nu in heel talen voor. Hiermee ben ik aan einde gekomen van mijn presentatie. Jullie nu een paar Nederlandse woorden die andere talen zijn terechtgekomen, jullie dat het er nog veel meer en dat onderstreept mijn stelling: Nederlands is gemakkelijk, want je kent vast Nederlandse woorden uit je eigen taal! Applaus jullie nog vragen? Daarop volgt een discussie. Wil iemand uit het publiek kort dankwoord uitspreken? Eh... ja, jij! Ik vond dit een boeiende resentatie. een beetje te lang, maar de was goed, er waren duidelijke illustraties het was af en toe ook. Het begin was pakkend en de zin was kernachtig. Ik heb er van geleerd. Maar als ik een mag geven: kijk de volgende keer gewoon het lokaal rond in plaats naar het plafond, je hoeft niet te zijn, je doet het hartstikke! Bedankt. Ik heb alle opmerkingen voor spreekster genoteerd. De volgende spreker! Niemand? Dan gaan we pauzeren! Gatentekst - Les 1 Woorden op reis 5