LITA CABELLUT THE BLACK TULIP DE ZWARTE TULP

Transcriptie

1 LITA CABELLUT THE BLACK TULIP DE ZWARTE TULP

2 LITA CABELLUT THE BLACK TULIP DE ZWARTE TULP

3 LITA CABELLUT

4 THE BLACK TULIP DE ZWARTE TULP Mumbai - New Delhi 2014

5

6 Content Inhoud Lita Cabellut The Golden Age and the Black Tulip 7 Maarten Prak The Netherlands in the Golden Age 10 Lita Cabellut De Gouden Eeuw en de zwarte tulp 7 Maarten Prak Nederland in de Gouden Eeuw 11 CATALOGUE 18 CATALOGUS 18 Stine Jensen Philosophy in the Golden Age 94 Rob Smolders In ordinary Light 96 Antoine Bodar Painting in the Golden Age 98 Vincent Icke en Charlotte Lemmens Sixteen Hundred Something 100 Antoine Bodar Religion in the Golden Age 102 Willem Jan Hoogsteder Solo Lita - Solo Goya 104 Stine Jensen Filosofie in de Gouden Eeuw 95 Rob Smolders In alledaags lcht 97 Antoine Bodar Schilderkunst in de Gouden Eeuw 99 Vincent Icke en Charlotte Lemmens Zestien Honderd Zoveel 101 Antoine Bodar Religie in de Gouden Eeuw 103 Willem Jan Hoogsteder Solo Lita - Solo Goya 105 Biographies 107 Colophon 108 Biografieën 107 Colofon 108

7

8 Lita Cabellut The Golden Age and the BLack Tulip Lita Cabellut De Gouden Eeuw en de zwarte tulp The Golden Age was a period of passion and revolution in the human mind and is a wonderful historical moment with an unprecedented diversity of features: passion, longing, sensuality, freedom as well as protest. It was a period of revolution in human rights, art and science and in politics. This was the era in which we took clothing off and sometimes even changed skin to achieve a new state of human nature. There was the temptation of beauty, fragrances from India, new music, fabrics and theatre. The muses of the Arts declared war and gained a fantastic victory against fanaticism and the dark thoughts of the world. The rights of Human Nature started shining from this moment of the Golden Age. To me, the Black Tulip 1 symbolises the Dutch people s mercantile spirit. They succeeded in turning something as transitory, vulnerable and unpredictable as the tulip into something of value, with such determination. The belief in the possibility of the black tulip is still a symbol of the willingness and entrepreneurship to explore new worlds. De Gouden Eeuw is een tijd van passie en revolutie in de menselijke geest en is een prachtig historisch moment met een ongekende diversiteit aan kenmerken: passie, verlangen, sensualiteit, vrijheid, maar ook tegenspraak. Het was een tijd van revoluties in mensenrechten, kunst en wetenschap en in de politiek. Dit was de tijd waarin we de kleding uittrokken en soms zelfs de huid wisselden om een nieuwe staat van mensheid te bereiken. De verleiding van schoonheid, geuren uit India, nieuwe muziek, stoffen en theater. De muzen van de Kunst verklaarden de oorlog en behaalden een fantastische overwinning tegen het fanatisme en de duistere gedachten van de wereld. Vanaf dit moment van de Gouden Eeuw, beginnen de rechten van de Mensheid te stralen. Voor mij staat de Zwarte Tulp 1 symbool voor de handelsgeest van de Nederlanders. Met zulk een vastberadenheid wisten zij zo iets vergankelijks, kwetsbaars en onvoorspelbaars als de tulp tot waarde te maken. Het geloof in de mogelijkheid van de zwarte tulp is ook nu nog een teken van de bereidheid en ondernemerschap tot het verkennen van nieuwe werelden. 1. In the early 16th century, the tulip was brought from Turkey and was a huge success in the Netherlands, becoming the symbol of power and wealth. During the 1730s, the prices for tulips rose so high that some people were more than willing to pay the same amount for a bag of tulip bulbs as for a row of Amsterdam canalside houses. There was a quest for the ultimate tulip, the Black Tulip. In 1672, a contest took place in Haarlem where 100,000 guilders was promised to the one who succeeded in growing the first black tulip. However, to date, nobody has ever been able to grow a black tulip. 1. De tulp werd begin 16e eeuw meegenomen uit Turkije en hiermee begon het succes in Holland. De tulp werd het symbool van macht en rijkdom. Tijdens de jaren dertig van de 17e eeuw liepen de prijzen van tulpen zo hoog op dat sommige mensen bereid waren evenveel te betalen voor een zak tulpenbollen als voor een rijtje Amsterdamse grachtenpanden. Een zoektocht vond plaats naar de ultieme tulp, namelijk de `Zwarte Tulp. Zo werd in 1672 een wedstrijd in Haarlem georganiseerd waarbij degene die als eerste een zwarte tulp zou kweken, een prijs zou winnen van gulden. De zwarte tulp is er tot op de dag van vandaag helaas niet gekomen. [7]

9

10

11 LITA CABELLUT THE BLACK TULIP Maarten Prak The Netherlands in the Golden Age In 1600, the Netherlands was a rebellious region in the large and powerful Spanish Habsburg Empire. The outcome of the Dutch Rebellion was at that time highly uncertain. It is true that army commander Maurits van Nassau had achieved several significant victories in previous years, but it was not until 1609 that a truce offered the prospect of independence to the Netherlands. The rebels balanced in a constant state of near bankruptcy. There were economic highlights, such as the attempt to sail from Holland to Asia, which were undertaken with great enthusiasm during these years. But even the very first success, namely the return of three ships from the East, was not celebrated until the summer of And it was another five years until the East India Company (VOC) was founded. How different the situation was thirty years later. It was still wartime; or rather, wartime again, since the end of the Twelve Years Truce in The return of war was not good for the Republic, but now fortunes changed. The preparations for a siege of s-hertogenbosch were in full swing and would lead six months later to the fall of one of the strongest fortresses in Europa. After years of poor results, the VOC finally began achieving the expected profits. A West Indian Company (WIC) was founded to fully exploit the opportunities in the New World. But perhaps more importantly: the Republic of Seven United Netherlands had become a magnet for migrants from all corners of the globe. This was a sign that the economy was good, and these immigrants in turn stimulated the economy. The cities were significantly expanded to accommodate all these new inhabitants. As such, Amsterdam was expanded in the 1610s with its canals and the Jordaan neighbourhood. 1 Among the immigrants were renowned scientists, such as the Frenchman René Descartes who enrolled as a student at the University in Franeker in April Not only Franeker and Leiden now had universities, but also Groningen and Utrecht, and in 1628 the Atheneum Illustere was opened in Amsterdam with great fanfare, an institute that would also provide higher education. Where there were perhaps a handful of publishers and booksellers in 1596, their numbers had now reached the hundreds; in The Hague alone there were around twenty-five in In short, culture in the Netherlands was also thriving. At the end of the seventeenth century there could be no doubt about the continued survival of the Republic. The rebel-state of yesteryear had grown to become one of the economic and military powerhouses of Europe. In 1695, 1. The Hague was a different story. Officially it was a village and was therefore not walled. A plan in 1605 to create such fortification was never realised. The expansion of The Hague was thus less planned than elsewhere. stadtholder Willem III was again the King of England for several years. The Republic was once again embroiled in a war, this time together with the English against the French. This and a subsequent war against France would damage the position of the Republic and the golden years of the seventeenth century changed into the silver years of the eighteenth century. The question is now: what kind of century was that, and primarily, what kind of country was it, the Netherlands of the Golden Age? Land of trade and industry When we think of the Golden Age, we immediately think of trade. When minister-president Balkenende, during the General Considerations in 2006, longed to be back in that glorious period, he referred without hesitation to the VOC mentality. And indeed, trade, in particular with areas outside Europe, was the most spectacular component of the economy. Before 1600 the Low Lands already had a good reputation for trading, but the contacts of the North-Dutchmen did not reach further than the Baltic Sea. From there, the Dutch imported grain that was needed to feed their own people, because they could not produce enough in the wet peat polders. From around 1590 they also began exporting the grain to the Mediterranean Sea and they undertook their first expeditions to South-East Asia, where they could buy the spices that were becoming increasingly popular in Europe and with which they could therefore achieve attractive profits. From the beginning of the seventeenth century, Dutch merchants also turned their gaze westwards. In the new world they could produce sugar, cacao and tobacco, almost unknown products until then, which the Europeans would become equally addicted to in the seventeenth century. The Dutch played a leading role in the trade industry between Europe and the rest of the world during the seventeenth century. There were various reasons for their success. They already had a great deal of experience with international trading within Europe. Through the fall of Antwerp in 1585, many South-Netherlands merchants had fled to the north and their networks and experience strengthened the effectiveness of Dutch trade, while Antwerp was simultaneously severely weakened as a formidable competitor. But the Hollanders were also in possession of superior ships, which allowed them to offer attractive cargo rates to their customers. These ships were manufactured in series on the Zaan, where the invention of the crankshaft in 1594 led to the commission of the very first saw mill. Until that time all the wood had been sawn by hand; the mill resulted in an enormous increase in productivity and therefore a decrease in the cost of sawn wood. The sawmill was one of numerous inventions to take place in the Republic during this period. New industries emerged, such as sugar refinery, tobacco processing and diamond cutting, which had previously been unknown in the northwest. Other industries, such as the production of books, prints and paintings, expanded their assortment in rapid tempo. Amsterdam thus became a centre for the publication of atlases and maps. The firm Blaeu, which became world-famous in this field, was the official supplier of maps to the VOC and as such had access to the newest geographical information. In this way commerce and industry were combined in all kinds of different ways and innovations in one domain led to further innovations in another. Even agriculture did not escape the changing times. The amount of agriculture had, certainly in Holland, sunk to a strikingly low level during the course of the sixteenth century. No more than 10 per cent of the population [10]

12 LITA CABELLUT DE ZWARTE TULP Maarten Prak Nederland in de Gouden Eeuw 1. Den Haag was een geval apart. Formeel was het een dorp en daardoor niet ommuurd. Een plan uit 1605 om zo n fortificatie aan te leggen was niet doorgegaan. De uitbreiding van Den Haag verliep daardoor minder gepland dan elders In 1600 was Nederland een opstandige regio in het grote en machtige Spaans- Habsburgse rijk. De uitkomst van de Nederlandse Opstand was op dat moment nog hoogst ongewis. Weliswaar had legeraanvoerder Maurits van Nassau in de voorgaande jaren een aantal opmerkelijke successen geboekt, het zou nog tot 1609 duren voordat een Bestand van kracht werd dat uitzicht bood op onafhankelijkheid van Nederland. Financieel balanceerden de rebellen nog voortdurend op de rand van een bankroet. Economisch waren er lichtpuntjes, zoals pogingen om vanuit Holland naar Azië te zeilen die in deze jaren met veel energie werden ondernomen. Maar zelfs het eerste succes, namelijk de terugkeer van drie schepen uit de Oost, viel pas in de zomer van 1597 te vieren. De oprichting van de Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) zou daarna nog vijf jaar op zich laten wachten. Hoe anders was de situatie dertig jaar later. Het was nog steeds oorlog; of beter, weer oorlog, sinds in 1621 het Twaalfjarig Bestand was afgelopen. Die hervatting was de Republiek niet goed bekomen, maar nu keerden de kansen. De voorbereidingen voor een belegering van s-hertogenbosch waren in volle gang en zouden zes maanden later leiden tot de val van een van de sterkste vestingen in Europa. De VOC begon na jaren van matige resultaten eindelijk de verwachte winsten te vertonen. Er was een Westindische Compagnie (WIC) opgericht om de mogelijkheden van de Nieuwe Wereld te gaan exploiteren. Maar misschien nog veel belangrijker: de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was een magneet geworden voor migranten vanuit alle windstreken. Dat was een teken dat het economisch goed ging en die immigranten stimuleerden op hun beurt de economie. Om al die nieuwkomers te huisvesten waren de steden fors uitgebreid. Zo had Amsterdam in de jaren 1610 zijn grachtengordel en de Jordaan erbij gekregen. 1 Onder die immigranten waren wetenschappers van naam, zoals de Fransman René Descartes die zich in april 1629 inschreef als student bij de universiteit van Franeker. Niet alleen Franeker en Leiden hadden nu een universiteit, maar intussen ook Groningen en Utrecht, en in 1628 was in Amsterdam met veel bombarie het Atheneum Illustere gelanceerd, dat ook hoger onderwijs ging verzorgen. Waar er misschien een handvol uitgevers en boekverkopers waren in 1596, was hun aantal nu uitgegroeid tot honderden; alleen al Den Haag telde er zo n vijfentwintig in Het ging, kortom, ook goed met de cultuur in Nederland. Aan het eind van de zeventiende eeuw kon over het voortbestaan van de Republiek nauwelijks nog twijfel bestaan. De rebellenstaat van weleer was uitgegroeid tot een van de economische en militaire grootmachten van Europa. In 1695 was stadhouder Willem III alweer enkele jaren koning van Engeland. De Republiek was opnieuw in een oorlog verwikkeld, ditmaal samen met de Engelsen tegen Frankrijk. Deze en een volgende oorlog tegen Frankrijk zouden de positie van de Republiek aantasten en de gouden jaren van de zeventiende eeuw doen veranderen in de zilveren van de achttiende eeuw. De vraag is nu: wat was dat voor een eeuw, en vooral, wat was dat voor een land, dat Nederland van de Gouden Eeuw? Land van handel en nijverheid Wie aan de Gouden Eeuw denkt, denkt al snel aan handel. Toen ministerpresident Balkenende in 2006 bij de Algemene Beschouwingen terugverlangde naar die glorieuze periode, verwees hij zonder dralen naar de VOC-mentaliteit. En inderdaad vormde de handel, en in het bijzonder die met de buiten-europese gebieden, het meest spectaculaire onderdeel van de economie. Voor 1600 hadden de Lage Landen ook al een reputatie op het gebied van de handel, maar de contacten van de Noord-Nederlanders reikten niet verder dan de Oostzee. Daar haalden de Hollanders het graan vandaan dat nodig was om de eigen bevolking te voeden, omdat daarvan in de natte veenpolders niet genoeg verbouwd kon worden. Vanaf ongeveer 1590 begonnen ze dat graan ook te exporteren naar de Middellandse Zee en rustten ze de eerste expedities uit naar Zuidoost-Azië, waar de specerijen te koop waren die in Europa steeds populairder werden en waarmee dus aantrekkelijke winsten te behalen waren. Vanaf het begin van de zeventiende eeuw richtten Hollandse kooplieden hun blik ook westwaarts. In de nieuwe wereld konden suiker, cacao en tabak verbouwd worden, tot dan toe vrijwel onbekende producten waaraan de Europeanen in de zeventiende eeuw al evenzeer verslaafd zouden raken. In die handel tussen Europa en de rest van de wereld speelden de Hollanders in de zeventiende eeuw een hoofdrol. Er waren verschillende redenen waarom ze daarin slaagden. Ze hadden al veel ervaring met internationale handel binnen Europa opgedaan. Door de val van Antwerpen in 1585 waren veel Zuid-Nederlandse kooplieden naar het noorden gevlucht en hun netwerken en ervaringen versterkten de slagkracht van de Hollandse handel, terwijl Antwerpen als geduchte concurrent tegelijkertijd ernstig werd verzwakt. Maar de Hollanders beschikten daarnaast ook over superieure schepen, die hen in staat stelden om aantrekkelijke vrachttarieven te berekenen aan hun klanten. Die schepen werden in serie gefabriceerd aan de Zaan, waar dankzij de uitvinding van de krukas in 1594 de eerste houtzaagmolen in bedrijf werd genomen. Tot dan toe werd alle hout met de hand gezaagd; die molen betekende een enorme verhoging van de productiviteit en dus verlaging van de kosten van gezaagd hout. De houtzaagmolen was een van talloze uitvindingen die in deze periode in de Republiek werden gedaan. Nieuwe bedrijfstakken ontstonden, zoals de suikerraffinaderij, de tabakskerverij en de diamantbewerking, die tot dan toe in de noordelijke gewesten onbekend waren geweest. Andere bedrijfstakken, zoals de boek-, prent- en schilderijenproductie, breidden hun assortiment in hoog tempo uit. Zo werd Amsterdam bijvoorbeeld een centrum voor de uitgave van atlassen en kaarten. De firma Blaeu, die hiermee wereldberoemd werd, was de officiële leverancier van kaarten voor de VOC en had zodoende toegang tot de nieuwste geografische informatie. Op deze manier grepen handel en industrie op allerlei manieren in elkaar en versterkte innovatie in het ene domein weer innovaties in het andere. [11]

13 LITA CABELLUT THE BLACK TULIP in Holland worked in the agricultural industry. But agriculture, particularly in the costal regions, remained extremely productive and innovative. Yields per hectare were often as high as was only achieved in other areas of Europe in the twentieth century. Farmers were constantly looking for new opportunities. As such they started growing tobacco in the Veluwe, in competition with tobacco that was imported from America. And perhaps the most famous and in the long term certainly the most profitable product of Dutch agriculture was also introduced in this period: the flower bulb. Tulips were completely unknown in sixteenth century Europe, except to a few botanical connoisseurs. In the seventeenth century, Dutch farmers succeeded in turning them into a lucrative export product. The Delft pottery industry played its part by producing artistic vases in which the tulips were displayed at their best. Once again, innovation in one industry enhanced and strengthened innovation in another. Land of cities So the Republic, and predominantly Holland and the other costal regions, had a rather peculiar occupational structure. Not for our time, as we are now accustomed to farmers forming a small minority, but in the seventeenth century it was the agricultural industry that formed the vast majority in the other European countries, and the rural elites, in the form of nobility, defined the political and cultural tone. This was also the case in inland provinces such as Utrecht, Overijssel and primarily Gelderland. But in Holland it was the exact opposite. It is true that the nobility enjoyed high levels of prestige, but because it consisted of just a handful of families, its influence was very limited. The Republic, and thus especially Holland, was a land of cities. In the seventeenth century, approximately one third of the Dutch population lived in cities, whereby only locations with 10,000 or more inhabitants were counted. Of the eleven Frisian cities, only Leeuwarden reached such numbers. The actual percentage of city dwellers was therefore much higher. Of the inhabitants of the region of Holland, two thirds actually lived in a city. The economic growth and the population growth that came with it changed the character of the seventeenth century cities. Places like Haarlem and Leiden, as well as The Hague and Rotterdam, had been provincial before 1600, but in the seventeenth century this was no longer the case. The Hague had 6000 inhabitants in 1560; one hundred years later this number had increased to 20,000. Haarlem grew from 16,000 to 38,000, Leiden from 12,000 to 67,000, Rotterdam from 7000 to an incredible 45,000, or rather by a factor of 6.5. Amsterdam topped them all. Even before the Uprising it was the largest city of the Northern Low Countries with 30,000 inhabitants, but mid-way through the seventeenth century this number had grown to approximately 200,000. This took Amsterdam, after London and Paris, into the top three of Europe. This urbanisation was unique not only in scale but also in pattern. London and Paris had reached new heights in terms of size in their respective countries. Amsterdam was certainly the largest in the Netherlands but it was surrounded by a large number of medium sized cities. The construction of a dense network of waterways in the middle of the century connected these cities with each other by a reliable public transport system. Land of immigrants The growth of the cities was entirely thanks to foreign immigration. People also came from the countryside to the cities and from the inland provinces to Holland, where the growth was concentrated, but their numbers were too few to result in such urban growth. It is estimated that half of the inhabitants of Amsterdam in the first half of the seventeenth century were first-generation immigrants. This percentage decreased somewhat later but it remained at a steady third of the inhabitants. And the remainder consisted predominantly of second-generation immigrants. The first group to arrive was almost entirely from the Southern Low Lands. They were refugees who certainly initially hoped that they would one day be able to return home. Religious refugees also came to the Republic later in the seventeenth century, such as Jews who came first from Portugal and Spain and later more frequently from Central Europe to the Republic. There were around 60,000 Huguenots that left France when the laws that had previously protected them as Protestants from the Catholic majority were abolished in 1685, more or less forcing them to become Catholic. But it was true, even for these people, that they needed not only a reason to leave their homeland, but also a reason to go to Holland. And this reason was employment. Of course, this was even more so for the people who were not persecuted at home, but nevertheless ventured to take the step to settle in a new country. They were often from Scandinavia and predominantly the German areas. Germans formed a large immigrant community in Amsterdam, connected through their faith and the church. Sermons were preached in German in the Lutheran churches in Amsterdam during the first half of the seventeenth century and they received generous subsidies from Germany and Denmark. Some professions were completely dominated by Germans and other immigrants: more then three quarters of the tailors, blacksmiths, bakers, shoemakers and construction workers in Amsterdam were from a different country. Land of science and culture Many of the immigrants found themselves in unqualified and poorly paid jobs. But this was not true for all of them. We also find them in large numbers in the world of science and culture, where it was often possible to earn a good living. When the first Dutch university, that of Leiden began in 1575, it quickly attracted several famous professors to the city, with the help of attractive salaries. This approach was typical of the drive that rapidly elevated the educational infrastructure of the Netherlands to a higher plane. Before 1575, the only university in the Low Lands was that of Leuven. The university in Leiden was initially founded to educate reformed preachers, but it was soon also teaching subjects with practical applications. The first mathematics teacher was appointed in 1579, at the request of the students, no less. And in 1600 a university education for surveyors was started in Leiden, the programme of which was compiled by Simon Stevin. Stevin had emigrated from Flanders to the Republic and was scientific advisor to army commander Maurits. Furthermore he wrote all kinds of treatises about mathematical problems; in Dutch, which was unusual because the official language of scholars at this time was Latin. Stevin was typical of the Dutch scientific community in this period, in which interaction between scientific theory and practical application was considered very important. Another good example is the aforementioned map- [12]

14 LITA CABELLUT DE ZWARTE TULP Zelfs de landbouw ontkwam daaraan niet. Het aandeel van de landbouw was, zeker in Holland, al in de loop van de zestiende eeuw tot een frappant laag peil gedaald. In Holland werkte niet meer dan tien procent van de mensen in de landbouw. Maar die landbouw, vooral in de kustgewesten, was wel buitengewoon productief en innovatief. Opbrengsten per hectare lagen vaak op een niveau dat elders in Europa pas in de twintigste eeuw werd bereikt. Boeren keken steeds naar nieuwe mogelijkheden. Zo begonnen ze op de Veluwe tabak te verbouwen, in concurrentie met de uit Amerika geïmporteerde tabak. En misschien wel het bekendste en op den duur zeker het meest winstgevende product van Nederlandse landbouw werd ook in deze periode geïntroduceerd: de bloembol. Tulpen waren in de zestiende eeuw nog onbekend in Europa, behalve bij een paar plantkundige fijnproevers. In de zeventiende eeuw wisten Hollandse boeren er een succesvol exportproduct van te maken. De Delftse aardewerkindustrie speelde daar weer op in door kunstige vazen te produceren waarin de tulpen konden pronken. Ook hier versterkte innovatie in de ene bedrijfstak innovatie in een andere. Land van steden De Republiek, en dan vooral Holland en de overige kustgewesten, had dus een hoogst eigenaardige beroepsstructuur. Niet voor onze tijd, want wij zijn gewend dat agrariërs een kleine minderheid vormen. Maar in de zeventiende eeuw vormden in de andere Europese landen agrariërs juist een meerderheid en gaven plattelandselites, in de vorm van de adel, ook politiek en cultureel de toon aan. Dat was in de landgewesten, dus Utrecht, Overijssel en vooral Gelderland, eveneens het geval. Maar in Holland was het precies andersom. Daar had de adel weliswaar veel prestige maar was hun invloed al bij al toch erg beperkt, ook al omdat die uit slechts een handvol families bestond. De Republiek, en vooral Holland dus, was een land van steden. In de zeventiende eeuw woonde ongeveer een derde van de Nederlanders in een stad, waarbij dan alleen plaatsen met of meer inwoners waren gerekend. Van de elf Friese steden haalde alleen Leeuwarden dat aantal. In feite was het percentage stedelingen dus nog hoger. Van de bevolking in het gewest Holland woonde zelfs tweederde in een stad. Door de economische groei en de daarmee gepaard gaande bevolkingstoename veranderden de steden in de zeventiende eeuw van karakter. Plaatsen als Haarlem en Leiden, maar ook Den Haag en Rotterdam, waren voor 1600 provinciaals, maar in de zeventiende eeuw was dat niet langer het geval. Den Haag had in inwoners; honderd jaar later waren het er Haarlem groeide van naar , Leiden van naar , Rotterdam zelfs van naar , ofwel met een factor 6,5. Amsterdam spande de kroon. Het was al voor de Opstand met inwoners de grootste stad van de Noordelijke Nederlanden. Maar halverwege de zeventiende eeuw was dat aantal gegroeid tot ongeveer en daarmee behoorde Amsterdam na Londen en Parijs tot de top-drie van Europa. Deze verstedelijking was niet alleen uniek door zijn omvang, maar ook door het patroon. Londen en Parijs stonden in eigen land qua omvang op eenzame hoogte. Amsterdam was in Nederland dan wel de grootste, maar werd omgeven door een groot aantal middelgrote steden. Door de aanleg van een dicht netwerk van trekvaarten in het midden van de eeuw werden deze steden ook nog eens met elkaar verbonden door een betrouwbaar systeem van openbaar vervoer. Land van immigranten De groei van de steden was helemaal te danken aan buitenlandse immigratie. Er kwamen ook mensen van het platteland naar de steden en vanuit de landgewesten naar Holland, waar de groei geconcentreerd was, maar hun aantal was te gering om de steden zo sterk te laten groeien. In Amsterdam was in de eerste helft van de zeventiende eeuw naar schatting de helft van alle inwoners eerste generatie immigrant. Dat percentage liep later wat terug, maar het bleef toch zeker een derde van de bevolking. En de rest bestond dus voor een groot deel uit tweede generatie immigranten, mensen die wij nu ook allochtonen zouden noemen. De eerste groep die arriveerde was vrijwel geheel afkomstig uit de Zuidelijke Nederlanden. Het waren vluchtelingen die zeker aanvankelijk hoopten dat ze ooit nog eens naar huis zouden kunnen terugkeren. Ook later in de zeventiende eeuw kwamen geloofsvluchtelingen naar de Republiek, zoals de joden die eerst uit Portugal en Spanje, later steeds vaker uit Centraal-Europa naar de Republiek trokken. Of de ongeveer Hugenoten die Frankrijk verlieten toen de wetten die hen als protestanten tot dan toe hadden beschermd tegen de katholieke meerderheid, in 1685 werden herroepen en ze min of meer gedwongen werden om katholiek te worden. Maar zelfs voor deze mensen gold dat ze behalve een reden om hun thuis te verlaten ook een reden nodig hadden om juist naar Holland te komen. En die reden was werkgelegenheid. Dat gold natuurlijk des te meer voor de mensen die thuis niet vervolgd werden, maar desondanks de stap waagden om zich in een nieuw land te vestigen. Die waren vaak afkomstig uit Scandinavië en vooral uit de Duitse gebieden. Duitsers vormden in Amsterdam een grote migrantengemeenschap, bijeengehouden door geloof en kerk. In de Lutherse kerken in Amsterdam werd in de eerste helft van de zeventiende eeuw in het Duits gepredikt en ze kregen ruimhartige subsidies uit Duitsland en Denemarken. Verschillende beroepen werden volledig gedomineerd door Duitsers en andere immigranten: kleermakers, smeden, bakkers, schoenmakers en bouwvakkers waren in Amsterdam voor meer dan driekwart van elders afkomstig. Land van wetenschap en cultuur Veel van die immigranten kwamen terecht in ongeschoolde en slecht betaalde banen. Maar dat gold zeker niet voor allemaal. Ook in de wereld van wetenschap en cultuur, waar vaak een goed belegde boterham te verdienen viel, vinden we ze in groten getale. Toen de eerste Nederlandse universiteit, die van Leiden, in 1575 van start ging, lokte men snel een aantal bekende buitenlandse hoogleraren naar Leiden met behulp van aantrekkelijke salarissen. Die aanpak was typerend voor de voortvarendheid waarmee in korte tijd de kennisinfrastructuur van Nederland op een hoger plan werd getild. Voor 1575 was de enige universiteit in de Lage Landen die van Leuven. De Leidse universiteit werd allereerst opgericht om gereformeerde predikanten te kunnen opleiden, maar al snel werden er ook vakken onderwezen met een praktische toepassing. Zo werd in 1579 een eerste wiskundedocent aangesteld, nota bene op verzoek van de studenten. En in 1600 ging een para-universitaire opleiding voor landmeters van start in Leiden, waarvan het programma ontwikkeld was door Simon Stevin. Stevin was vanuit Vlaanderen naar de Republiek geëmigreerd en wetenschappelijk adviseur van legeraanvoerder Maurits. Daarnaast schreef hij allerlei traktaten over wiskundige vraagstukken; in het Nederlands, een ongebruikelijk gang van zaken omdat de voertaal van geleerden in deze tijd het Latijn was. Stevin was typerend voor [13]

15 LITA CABELLUT THE BLACK TULIP maker to the VOC, Willem Jansz. Blaeu, who had studied under the famous Danish astronomer Tycho Brahe. The Atheneum Illustre that started in 1628 in Amsterdam had a schedule that allowed merchants to attend lectures before the start of business. The way in which Christiaan Huygens, one of the greatest scientists of the day, would later commit to both pure and applied science, fits in with this tradition. The arts also benefited from public investments. The construction and decoration of the Amsterdam city hall and comparable construction projects elsewhere in the country, gave architects and visual artists the chance to try out new ideas. But they were mainly reliant on the private market, which was undergoing unprecedented growth thanks to the economic prosperity. An art market had developed in Antwerp during the sixteenth century, where artists no longer had to wait for a new commissions but produced pieces in large numbers with the expectation that they would be able to find buyers. New genres had developed for this art market, which also took hold in Holland in the seventeenth century and developed further. Throughout the seventeenth century, millions of paintings were created and sold in the Republic and foreign visitors were amazed at how widely spread such art collections were. Most of these pieces had very little in the way of artistic pretensions, but some artists achieved a very high quality in genres that were almost unknown abroad, including collective portraits such as The Night Watch or cityscapes and household scenes such as those of Vermeer. Thís high-level art was not for everyone, art became a truly mass produced product in the Republic. Here one needs money to carry out his ideas and it is slow in coming Between such a variety of interests and perceptions, his Highness [the stadtholder] must seek advice and bring events to a successful conclusion. This cannot be achieved without great discord and much loss of time. Through their combined political and financial power, the regents defined the course of the Republic. Conclusion Against the backdrop of seventeenth century Europe, the Republic stood out as an exception. The economy that was so strongly dominated by trade and industry, the international trading networks of Dutch merchants, but also the urbanisation, the cosmopolitan composition of urban populations, mainly in West-Netherlands, the prominent and innovative arts and science and the leading role of urban elites all this made the Republic different to what was commonplace elsewhere. Land of regents One of the curious characteristics of the Republic of Seven United Netherlands was that nobody could be called their leader. On several occasions during the seventeenth century, in 1618, in 1650 and again in 1672, Orange stadtholders had heavy-handedly involved themselves in domestic politics, but on none of these occasions did it seem that they intended to subject the country to their authority. They demanded their place, a place they believed they were entitled to. But it was their opposition, the regents, that really pulled the strings when it came down to it. This was initially due to the unique governance structure of the Republic, in which the national bodies such as the States General and the Council of State had been assigned a role mainly concerning foreign politics. Domestic politics was the domain of the provinces. In Holland the provincial states were completely dominated by the eighteen voting cities, i.e. the cities that could send a representative to the meetings. And in those cities, it was the regents that called the shots. Regents sat on the city councils and on this basis also filled the positions of mayor and other positions. These were positions that were also often passed down from father to son (they were not allowed to sit on the board at the same time). Regents were also often merchants in the early seventeenth century; later in the century it was the lawyers that gained the upper hand. But the relationship with the trade industry remained, because brothers were in business together, or via the in-laws. These relationships were very important because the Dutch government lived beyond its means even then! Regents and their family members were major financial backers of the government, as well as their friends and acquaintances. In 1638, when François van Aerssen had to explain to the French envoy the difference between the position of the stadtholder Frederik Hendrik and the French monarch, it was about money: [14]

16 LITA CABELLUT DE ZWARTE TULP het N ederlandse wetenschapsbedrijf in deze periode, waarin interactie tussen wetenschappelijke theorie en praktische toepassing belangrijk werd gevonden. Een ander mooi voorbeeld is de reeds genoemde kaartmaker van de VOC, Willem Jansz. Blaeu, die gestudeerd had bij de beroemde Deens astronoom Tycho Brahe. Het Atheneum Illustre dat in 1628 in Amsterdam van start ging, had een rooster dat kooplieden toestond om college te volgen voordat de beurs openging. De manier waarop later Christiaan Huygens, een van de grootste wetenschappers van die dagen, zowel zuivere als toegepaste wetenschap bedreef, paste in die traditie. Ook de kunsten profiteerden van publieke investeringen. De bouw en decoratie van het Amsterdams stadhuis en vergelijkbare bouwprojecten elders in het land, gaven architecten en beeldend kunstenaars de kans om nieuwe ideeën uit te proberen. Maar zij moesten het toch vooral hebben van de particuliere markt, die ongekend groeide dankzij de economische voorspoed. In Antwerpen was in de zestiende eeuw al een kunstmarkt ontstaan waar schilders niet langer wachtten op een opdracht maar werken in grote aantallen produceerden in de verwachting dat zich wel een koper zou aandienen. Voor die kunstmarkt waren nieuwe genres ontwikkeld, die in de zeventiende eeuw ook in Holland aansloegen en verder ontwikkeld werden. Er werden in de zeventiende eeuw miljoenen schilderijen vervaardigd en verkocht in de Republiek en buitenlandse bezoekers stonden versteld hoe breed het kunstbezit verspreid was. De meeste van die werken hadden weinig artistieke pretenties, maar sommige kunstenaars bereikten een zeer hoge kwaliteit in genres die in het buitenland zo goed als onbekend waren, zoals collectieve portretten denk aan De Nachtwacht of stadsgezichten en huiselijke taferelen denk aan Vermeer. Díe topkunst was niet voor iedereen weggelegd, maar andere kunst werd in de Republiek een echt massaproduct. belang omdat de Nederlandse overheid op te grote voet leefde ook toen al! Regenten en hun familieleden waren belangrijke geldschieters van de overheid, en anders wel hun vrienden en kennissen. Toen François van Aerssen in 1638 aan de Franse gezant het verschil moest uitleggen tussen de positie van stadhouder Frederik Hendrik en de Franse vorst, ging het over geld: Hier heeft men geld nodig om zijn ideeën uit te voeren en dat komt er slechts langzaam Tussen een dergelijke verscheidenheid van belangen en opvattingen moet Zijne Hoogheid [de stadhouder] advies inwinnen en de zaken naar een goed einde brengen. Dit kan niet zonder grote onenigheid en veel tijdverlies. Door hun gecombineerde politieke en financiële macht bepaalden de regenten de koers van de Republiek. Conclusie Tegen de achtergrond van zeventiende-eeuws Europa stak de Republiek af als een uitzonderingsgeval. De economie waarin handel en nijverheid zo sterk domineerden, het internationale handelsnetwerk van Nederlandse kooplieden, maar ook de verstedelijking, de kosmopolitische samenstelling van de stedelijke bevolkingen, vooral in West-Nederland, de prominente en innovatieve kunsten en wetenschappen, en de toonaangevende rol van stedelijke elites in dat alles week de Republiek af van wat elders gebruikelijk was. Verder lezen: Maarten Prak, Gouden Eeuw: het raadsel van de Republiek (herziene uitgave, Amsterdam 2012) Land van regenten Een van de curieuze kenmerken van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was dat niemand zich er de baas van kon noemen. Bij verschillende gelegenheden tijdens de zeventiende eeuw, in 1618, in 1650 en opnieuw in 1672, hadden Oranje stadhouders zich hardhandig gemengd in de binnenlandse politiek, maar bij geen van die gelegenheden leek het erop dat ze van zins waren om het land aan hun gezag te onderwerpen. Ze eisten vooral hun plaats op, een plaats die ze meenden dat hen rechtens toekwam. Maar het waren hun tegenstanders, de regenten, die als het erop aankwam werkelijk aan de touwtjes trokken. Dat kwam allereerst door de eigenaardige bestuursstructuur van de Republiek. Daarin hadden de nationale organen, zoals de Staten-Generaal en de Raad van State, voornamelijk een rol in de buitenlandse politiek toebedeeld gekregen. De binnenlandse politiek was het domein van de provincies. In Holland werden de provinciale staten volledig gedomineerd door de achttien stemmende steden, dat wil zeggen de steden die een vertegenwoordiger naar de vergaderingen mochten sturen. En in die steden waren het weer de regenten die het voor het zeggen hadden. Regenten zaten in de stadsbesturen en werden uit dien hoofde ook schepen of burgemeester en vervulden allerlei andere ambten. Het waren functies die nogal eens van vader op zoon overgingen (ze mochten niet tegelijkertijd in de raad zitten). In het begin van de zeventiende eeuw waren regenten nog vaak kooplieden; later in de eeuw kregen de advocaten steeds meer de overhand. Maar de relatie met het handelsmilieu bleef bestaan, doordat broers in zaken waren, of via de schoonfamilie. Die relaties waren onder andere van [15]

17 Who that might have lost On the threshold of embarrassment Might have fallen in love with the conscience Of that which cannot smell, does not shine All that is without name Nor is named out of cowardice Who might that have been That might not have wanted So as not to lose the calmness Of the padlocks that withhold the soul

18 Wie die misschien verloren heeft Op de drempel van verlegenheid Die misschien verliefd werd op het bewustzijn Van dat dat niet kan ruiken, dat niet straalt alles dat geen naam heeft Noch een naam heeft gekregen uit lafheid Wie zou dat geweest zijn die niet zou hebben verlangd Opdat de vredigheid niet verloren gaat Van de hangsloten die de ziel weerhouden

19 Gerard Veere MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [18]

20

21 Job Williams MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [20]

22 Anna de Kremer MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [21]

23 Odette De Groede MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [22]

24

25 the distance between the half moons of my fingers and the hard matter is cold they do not kiss indifferent to the breath of the earth that breathes air enclosed in thousands of seeds. lightning between my fingers and life the roots flirt... game birds leave notches in the fields black are my hands

26 de afstand tussen de halve manen van mijn vingers en de harde materie is koud ze kussen elkaar niet onverschillig voor de adem van de aarde die lucht ademt ingesloten in duizenden zaadjes een bliksem tussen mijn vingers en het leven de wortels koketteren... speelvogels laten kerven in de velden zwart zijn mijn handen

27 Berta Troost MIXED MEDIA ON CANVAS, CM Francois Blansjaar MIXED MEDIA ON CANVAS, CM Sarah Blansjaar MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [26]

28

29

30

31 Cornelia Zuurmond MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [30]

32

33 Abel Frenouw MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [32]

34

35 Marrigje Dusseljee (ep) MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [34]

36 Marrigje Dusseljee (ef) MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [35]

37 I was far away The return was longer Than getting there I carried my own legs My heart tethered to The cart of doom Pulled by silent horses I encountered naked colours Blind owls show me the way The gifts of the day are lost And you were one of them

38 Ik was ver weg Het terugkeren was langer Dan erheen Ik heb mijn eigen benen gedragen Mijn hart vastgebonden aan De kar van het onheil Getrokken door de zwijgende paarden Ik ben naakte kleuren tegengekomen Blinde uilen wijzen me de weg Ben de geschenken van de dag verloren En je was een van hen

39

40

41 Jacoba Schouten MIXED MEDIA ON CANVAS, CM Akke Schouten MIXED MEDIA ON CANVAS, CM Erasmus MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [40]

42

43 Ladies and Maidens 3 MIXED MEDIA ON CANVAS, CM Hilda van der Molen MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [42]

44

45 Ladies and Maidens 2 MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [44]

46 Ladies and Maidens 4 MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [45]

47 Ladies and Maidens 1 MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [46]

48 [47]

49

50 Johanna van Delft MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [49]

51 Teunis de Haas MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [50]

52 Josina van der Horst MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [51]

53 Godfriedus Bouwman MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [52]

54 Gerrit Rijnierse MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [53]

55 Johanna van Delft MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [54]

56

57 Simon Breedaerd MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [56]

58

59

60 Wilhelmina van Dongen MIXED MEDIA ON CANVAS, CM Agatha Blommendael MIXED MEDIA ON CANVAS, 280X200 CM Hendricus Bronckhorst MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [59]

61

62

63 Notables 1 MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [62]

64 Notables 5 MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [63]

65 Notables 4 MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [64]

66 Notables 2 MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [65]

67 Notables 6 MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [66]

68

69 I might have wanted to confuse the clank of metal With the heavy brushstroke that my hands drag I scratch the muscles of my soul The lines that form your portrait Who might have been Fire and spark In this way to lose oneself in that figure In the opaque reflection of the shadows And the volume of life Silent noise of your sculptures With a sigh I love you

70 Ik zou hebben willen verwarren de klank van metaal met de zware penseelstreken die mijn handen trekken Ik krab de spieren van mijn ziel de lijnen die jouw beeld vormen Wie zou het zijn geweest Vuur en vonk om op deze wijze zichzelf te verliezen in die figuur in de ondoorzichtige reflectie van de schaduwen en de omvang van het leven Stil geluid van jouw beelden Met een zucht ik hou van je

71 Josephina Leversteijn MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [70]

72

73 Constantine Sterneberg MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [72]

74

75

76 Rombout Loefs MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [75]

77 Arthur Aaldriks MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [76]

78 Hendrika Fonteyn MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [77]

79 Pompeius Vosmeer MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [78]

80

81 Maria Eggius MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [80]

82

83

84 Catharina de Jonge MIXED MEDIA ON CANVAS, CM Emilie Sijbrandt MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [83]

85 Matthias Povel MIXED MEDIA ON CANVAS, CM Maria Eggius MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [84]

86

87

88 Bernardine Castien MIXED MEDIA ON CANVAS, CM Florentinus van Dam MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [87]

89 Emilie Sijbrandt MIXED MEDIA ON CANVAS, CM Cecilia Alvarez MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [88]

90

91 Leonardus Vleeshouwers MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [90]

92 Odette De Groede MIXED MEDIA ON CANVAS, CM [91]

93

94 THE GOLDEN AGE DE GOUDEN EEUW

95 LITA CABELLUT THE BLACK TULIP Stine Jensen Philosophy in the Golden Age Quel autre pays ou l on puisse jouir d une liberté si entière In which other country can one enjoy such complete freedom? This expression is from René Descartes ( ) and it hangs on a façade of the house in the heart of Amsterdam where Descartes spent the summer of René Descartes, whose cogito ergo sum I think, therefore I am was pretty much the most famous slogan of Western philosophy, chose the Netherlands because, in his words, it provided the climate that he needed to think. He was not referring to the rain that the Netherlands is famous for according to some people this made you melancholic and stupid but to the relative peace and quiet. Whilst neighbouring countries immersed themselves in political quarrels and religious wars, the Netherlands existed in a state of freedom and tolerance. The Netherlands stood for unity in diversity. The Republic consisted of seven provinces that, under leadership of stadtholders, operated with a relatively high level of autonomy and self-government, and yet still belonged to the same unit. There were religious conflicts, but the prevailing climate was one in which Protestants and Catholics coexisted in one Republic. This environment of free-thinking made the Netherlands an extremely attractive place for artists, writers and thinkers. Not only did the playwright Joost van den Vondel, who is still thought of as the Dutch Shakespeare, flee with his family from Antwerp to the Netherlands, he also changed his religion (from Catholic to Protestant and back again) without risking too much. The Netherlands dared to do what other countries did not: to publish controversial and provocative philosophical documents. René Descartes published Discours de La Methode (1637) in Leiden. In it he declared that reason was the only true source of knowledge. The only certain knowledge was knowledge that was systematically underpinned. This document also contained the famous I think, therefore I am, which would later become known as the starting shot for the Enlightenment, whereby man placed himself as the subject and as reasonable and rational being in the centre of the world. Descartes writings became a great source of inspiration for the Jewish- Dutch philosopher and mathematician Baruch Spinoza ( ). As a youngster he struggled with the limitations he experienced within the Jewish faith. When he expressed criticism for the Talmud and the Torah, he was ostracised and accused of heresy. He formulated a pantheistic worldview that spanned all religions, in which God was not the creator of the world but was the divine in all of nature, including us. When the writer Adriaen Koerbagh also become inspired by Spinozism, he was accused of atheism. He was sent to jail for committing blasphemy. Spinoza became more cautious. His political philosophical work Tractatus theologico-politicus (1670), which ends with great praise of the freedom in Amsterdam, was published under a pseudonym. The message was clear: The purpose of the state is freedom. In 1683 the Netherlands also became home to John Locke ( ), who had lived in France for a while and made acquaintance with Descartes. He had become involved in politics in England and the situation was no longer safe. In the Netherlands he published Epistola de tolerantia (A Letter Concerning Toleration) (1689). He gathered inspiration from his Dutch friends who had different religious backgrounds and some of whom had also left the church. The Netherlands has become famous for the paintings of the Golden Age and its mercantile spirit. When we think of the Dutch Golden Age, it is mainly artists like Rembrandt van Rijn and Frans Hals that are celebrated worldwide. Descartes and Locke are not thought of as typical Dutch thinkers (and not even as typical French or British), and the same is true for the Dutch-born Spinoza. Their treatises about reason, sensory reality, nature and freedom are universal and transboundary. Rationalism (Descartes) and empiricism (Locke) still form the basis of scientific thinking. Spinoza is a contemporary source of inspiration for both humanistic and holistic thinkers who recognise his plea for freedom in the form of pantheism. Even the religious physicist Albert Einstein was inspired by Spinoza. If we consider what the Netherlands stands for today in the world, we almost always think of words like freedom and tolerance. The Netherlands provided a platform for subsequent great philosophical texts to be printed and offered shelter to philosophers. The Dutch Golden Age is thereby also the origin of core values that we still use on a daily basis: freedom, truth and tolerance. [94]