ANALYSE VAN DE PRIJZEN: DERDE KWARTAALVERSLAG 2011 VAN HET INSTITUUT VOOR DE NATIONALE REKENINGEN PRIJZENOBSERVATORIUM

Transcriptie

1 Instituut voor de nationale rekeningen ANALYSE VAN DE PRIJZEN: DERDE KWARTAALVERSLAG 2011 VAN HET INSTITUUT VOOR DE NATIONALE REKENINGEN PRIJZENOBSERVATORIUM

2 Voorwoord In dit verslag van het Prijzenobservatorium wordt het verloop van de consumptieprijzen in het derde kwartaal 2011 besproken. Zoals bepaald in de wet van 8 maart 2009 werd deze taak van prijsobservatie en prijsanalyse toevertrouwd aan de FOD Economie voor rekening van het Instituut voor de Nationale Rekeningen (INR). Dit kwartaalverslag besteedt aandacht aan de algemene inflatie en het prijsstijgingstempo en de bijdrage tot de inflatie van elk van vijf grote productgroepen: energiedragers, bewerkte en niet-bewerkte levensmiddelen, diensten en tenslotte niet-energetische industriële goederen. In een tweede deel wordt het verloop van de consumptieprijzen in België vergeleken met dat in de buurlanden. De geharmoniseerde consumptieprijsindex (HICP), die opgesteld wordt conform de Europese methodologie, vormt veruit de belangrijkste gegevensbron voor het verslag. Naast het gebruik van de HICP als voornaamste bron, werd de analyse waar nodig uitgebreid met detailgegevens van de nationale consumptieprijsindex of met andere statistieken van officiële instanties (IMF, EC, ADSEI, ). De Raad van Bestuur van het INR heeft dit verslag goedgekeurd op 21 oktober 2011 en het Wetenschappelijk Comité voor prijsobservatie en -analyse verleende op 26 oktober 2011 een gunstig advies.

3 Inhoudstafel Voorwoord... 2 Inhoudstafel... 3 Samenvatting... 4 I. Belgische inflatie tijdens het derde kwartaal I.1 Algemeen...6 I.2 Energie...8 I.3 Bewerkte levensmiddelen...14 I.4 Niet-bewerkte levensmiddelen...21 I.5 Diensten...23 I.6 Niet-energetische industriële goederen...23 II. Vergelijking van de inflatie tijdens het derde kwartaal 2011 in België en de voornaamste buurlanden Lijst van afkortingen Bijlagen Bijlage 1A...33 Bijlage 1B

4 Samenvatting 1. In het derde kwartaal 2011 klom de inflatie in België naar gemiddeld 3,6 %, een van hoogste niveaus in bijna drie jaar. De zomersolden waren in juli 2011 minder uitgesproken dan in juli 2010, wat bijdroeg aan de versnelling van de inflatie. Zonder dit soldeneffect zou de inflatie uitgekomen zijn op 3,5 %. 2. Ook de onderliggende inflatie verhoogde van 1,8 % in het tweede kwartaal tot 2,0 % in het derde kwartaal De inflatieversnelling voor bewerkte levensmiddelen en voor niet-energetische industriële goederen had immers een groter effect dan de vertraging van de diensteninflatie. Zonder het effect van de solden in juli zou de onderliggende inflatie 1,9 % bereikt hebben. 3. Hoewel de noteringen voor voedingsgrondstoffen over hun piek lijken te zijn, heeft de grondstoffenrally van de voorbije kwartalen nog steeds een opwaartse impact op de consumptieprijzen voor bewerkte levensmiddelen. Voor het zesde kwartaal op rij immers, versnelde het prijsstijgingstempo voor de bewerkte levensmiddelen. In vergelijking met de overeenstemmende periode een jaar geleden lagen de prijzen in dit derde kwartaal 2011 inmiddels al 3,5 % hoger. De beperkte prijstoename voor tabak en alcoholhoudende dranken drukte de inflatie voor deze productgroep nochtans naar beneden: zonder deze twee categorieën kwam de inflatie immers zelfs uit op 5,1 %. Voor brood en granen (4,8 %), zuivelproducten (3,9 %), suiker, jam en chocolade (6,3 %), oliën en vetten (11,2 %) en alcoholvrije dranken (5,4 %) betaalde de consument heel wat meer dan een jaar terug. Recent micro-onderzoek van het Prijzenobservatorium, voor bijvoorbeeld bloem wees opnieuw op asymmetrie in de prijsvorming van het laatste deel van de voedselketen en, voor de recente periode, op meer uitgesproken prijsstijgingen voor de A-merken en op het vooralsnog uitblijven van prijsverhogingen voor de premier prix producten als reactie op de gestegen noteringen voor de basisproducten. 4. In het derde kwartaal 2011 versnelde de inflatie voor de productgroep niet-energetische industriële goederen tot gemiddeld 1,2 % (tegen 0,7 % in het tweede kwartaal). Vooral de hoge jaar-op-jaarstijging van de consumptieprijzen voor kledij in de maand juli droeg hieraan bij, omdat de zomersolden voor de consument minder uitgesproken bleken te zijn dan in Zonder het soldeneffect zouden de nietenergetische industriële goederen in het derde kwartaal 2011 gemiddeld slechts 0,9 % duurder zijn uitgevallen dan een jaar geleden. 5. Voor het tweede opeenvolgende kwartaal nam de diensteninflatie af en in het derde kwartaal 2011 kwam ze uit op 2,0 %. In vier van de zes grote categorieën van diensten vertraagde het prijsstijgingstempo: hobby s en lichaamsverzorging (van 2,7 % naar 2,4 %), vervoersdiensten (van 3,4 % naar 2,9 %), huisvesting (van 2,1 % naar 1,8 %) en communicatiediensten (van 1,4 % naar -0,2 %). 6. De consumptieprijzen voor energiedragers blijven in een versneld tempo toenemen en de energie-inflatie liep in het derde kwartaal 2011 op tot 18,0 %. Hoewel de noteringen voor een vat ruwe Brent-olie, uitgedrukt in euro tussen het tweede en het derde kwartaal 2011 iets daalden, lagen ze tijdens de beschouwde periode, ruim een derde (34,2 %) hoger dan een jaar geleden. De forse prijsstijgingen voor zowel huisbrandolie (+26,6 %), en motorbrandstoffen (+15,7 %), als voor aardgas (+20,0 %) en elektriciteit (+15,0 %) die hiervan het gevolg waren, resulteerden in een bijdrage van de energiedragers tot de algemene inflatie van 2,0 procentpunt. 7. Net zoals in het vorige kwartaal werden binnen de productgroep niet-bewerkte levensmiddelen (met een gemiddelde inflatie van -0,4 %) sterk uiteenlopende prijsbewegingen genoteerd. Vlees (2,4 %) en vis (1,3 %) werden duurder, terwijl fruit (-0,5 %) en vooral groenten (-8,4 %) opnieuw goedkoper werden. 8. De gezondheidsindex (berekend op basis van de consumptiekorf zonder tabak, alcoholhoudende dranken en motorbrandstoffen) steeg dit kwartaal met 3,1 %, eveneens een versnelling ten opzichte van het vorige kwartaal (3,0 %). 4

5 9. Ten opzichte van het vorige kwartaal ging de gemiddelde inflatie ook in onze buurlanden omhoog (van 2,4 % naar 2,5 %) maar niet zo fors als in België (van 3,3 % naar 3,6 %). 10. Het gemiddelde inflatieverschil met Duitsland, Frankrijk en Nederland kwam voor ruim drie vierden (hetzij 0,9 procentpunt) op rekening van energiedragers. Het in Europa unieke indexeringsmechanisme, waarbij de Belgische consumptieprijzen voor gas en elektriciteit rechtstreeks gekoppeld zijn aan de energetische grondstoffen ligt hiervan aan de basis. Voor de niet-energetische industriële goederen lag de inflatie in België het afgelopen kwartaal dubbel zo hoog als gemiddeld in de buurlanden (1,2 % tegenover 0,6 %), maar hier speelden naast andere methodologische factoren de, zoals hoger geschetst, minder uitgesproken prijsverminderingen bij de solden in juli 2011 een zekere rol. 11. De gemiddelde prijsstijging voor bewerkte levensmiddelen in de buurlanden (3,6 %) overtrof in het derde kwartaal 2011 die in België (3,5 %). Deze forse inhaalbeweging in vergelijking met het voorgaande kwartaal (toen de inflatie voor deze productgroep respectievelijk 2,6 % in de ons omringelde landen tegenover 3,0 % in België bedroeg) was vooral het gevolg van hogere jaar-op-jaarprijsstijgingen voor tabak en alcoholhoudende dranken in de buurlanden. Terwijl het inflatiecijfer voor brood en granen in België ongeveer stabiel bleef (4,8 %), ging het in de buurlanden gemiddeld verder omhoog (van 2,2 % naar 3,2 %) Voor andere productgroepen zoals zuivel en oliën en vetten lagen de inflatiecijfers in België en de buurlanden dit kwartaal in dezelfde lijn. Sinds het eerste kwartaal 2010 noteren de prijstoenames voor de productgroep chocolade, suikerwaren en jam in België ruim boven de inflatiepercentages die in de buurlanden werden opgemeten. Ook dit kwartaal was dat duidelijk het geval: 6,3 % tegenover 1,8 %. Het forse inflatieverschil voor deze productgroep zal in het jaarverslag grondig door het Prijzenobservatorium worden onderzocht. 5

6 I. Belgische inflatie tijdens het derde kwartaal I.1 Algemeen In september 2011 kwam het gemiddelde algemene consumptieprijspeil in België, gemeten aan de hand van het geharmoniseerde indexcijfer der consumptieprijzen (HICP) en uitgedrukt in basisjaar 2005=100, uit op 116,0 punten. Het stijgende profiel van de HICP werd in juli, zoals dat in de soldenmaanden steeds het geval is, tijdelijk onderbroken maar zette zich daarna verder. De consumptieprijzen voor energiedragers (die de afgelopen jaren een heel volatiel prijsverloop kenden) gingen, na een lichte daling in juli en augustus, in september opnieuw naar omhoog en de consument betaalde toen gemiddeld 4,8 % meer voor energetische producten dan in juli 2008, het hoogtepunt van de vorige langdurige periode van opwaartse energieprijzen. Na een beperkte vertraging in het tweede kwartaal is de algemene inflatie in het derde kwartaal versneld tot gemiddeld 3,6 % (tegen 3,3 % in het tweede kwartaal), het hoogste niveau in bijna drie jaar tijd. De onderliggende inflatie, die geen rekening houdt met de prijsschommelingen van niet-bewerkte levensmiddelen en energiedragers, nam toe van gemiddeld 1,8 % in het tweede kwartaal tot gemiddeld 2,0 % in het derde kwartaal. De inflatievertraging voor de belangrijkste productgroep in de onderliggende inflatie, namelijk de diensten, werd immers meer dan gecompenseerd door de inflatieversnelling van de andere twee componenten (bewerkte levensmiddelen en niet-energetische industriële goederen). Zonder het soldeneffect (zie deel I.6) liep de totale inflatie op naar 3,5 % en de onderliggende inflatie naar 1,9 %. Ook de inflatie voor energiedragers versnelde tussen het tweede en het derde kwartaal, namelijk van 16,5 % tot 18,0 %. Grafiek 1A: Recent verloop van de HICP, de onderliggende inflatie en de prijzen voor energiedragers (Index 2005=100) HICP (linkerschaal) Onderliggende inflatie (linkerschaal) Energiedragers (rechterschaal) 100 Bron: EC, FOD Economie, ADSEI 1 De gemiddelde inflatie voor een kwartaal wordt berekend als de procentuele variatie van het rekenkundige gemiddelde van de indexcijfers van het betrokken kwartaal t.o.v. het rekenkundige gemiddelde van de indexcijfers van het overeenstemmende kwartaal van het voorgaande jaar. 2 Omwille van de vergelijkbaarheid met de evoluties in andere Europese landen gebeurt de analyse op grond van de geharmoniseerde consumptieprijsindex (HICP). Waar nodig wordt voor de Belgische cijfers nog verder in detail getreden op basis van de gegevens afkomstig van de nationale consumptieprijsindex. 6

7 Grafiek 1B: Recent verloop van de HICP, de onderliggende inflatie en de prijzen voor energiedragers (Wijzigingen in % ten opzichte van de overeenstemmende maand van het voorgaande jaar) HICP (linkerschaal) Onderliggende inflatie (linkerschaal) Energiedragers (rechterschaal) Bron: EC, FOD Economie, ADSEI Meer in detail werden voor de vijf grote productgroepen van de HICP de volgende prijsbewegingen vastgesteld: Meer dan de helft (2 procentpunt) van de totale inflatie in het derde kwartaal is te wijten aan de prijzen voor energiedragers. De consumptieprijzen voor energetische producten lagen in die periode, zoals hiervoor reeds gesteld, 18,0 % hoger dan in de overeenstemmende maanden van Voor het tweede opeenvolgende kwartaal vertraagde de diensteninflatie, die het grootste gewicht heeft binnen de geharmoniseerde consumptieprijsindex. Ze kwam uit op 2,0 %, tegen nog 2,3 % in het tweede kwartaal 2011, zodat haar bijdrage tot de algemene inflatie iets is afgenomen, namelijk van 0,9 procentpunt in het tweede kwartaal 2011 tot 0,8 procentpunt in het afgelopen kwartaal. De inflatie voor bewerkte levensmiddelen is verder versneld en bedroeg 3,5 % in het derde kwartaal (tegen 2,3 % in het eerste en 3,0 % in het tweede kwartaal). De opwaartse impact op de algemene inflatie was goed voor 0,5 procentpunt. Tussen het derde kwartaal van 2010 en van 2011 werden niet-energetische industriële goederen gemiddeld 1,2 % duurder. Vooral de soldenmaand juli ligt aan de basis van de relatief sterke inflatieversnelling in het derde kwartaal (in het tweede kwartaal 2011 bedroeg de inflatie slechts 0,7 %). Zoals verder in dit verslag zal blijken, kan de vrij forse inflatietoename voor een groot deel toegeschreven worden aan de prijzen voor kleding en schoeisel. De opwaartse impact op de inflatie nam toe van amper 0,2 procentpunt in het tweede kwartaal 2011 tot 0,4 procentpunt in het beschouwde kwartaal. De inflatie voor niet-bewerkte levensmiddelen was in het derde kwartaal opnieuw lichtjes negatief (-0,4 %). In september 2011 lagen de prijzen voor deze productgroep zelfs 1,5 % lager dan in de overeenstemmende maand van een jaar eerder. Maar vanwege het relatief geringe gewicht van deze categorie producten was de negatieve impact ervan op de algemene inflatie quasi onbestaande. 7

8 Tabel 1: Geharmoniseerde consumptieprijsindex (Wijzigingen in % ten opzichte van de overeenstemmende periode van het voorgaande jaar) Totaal Energiedragers Diensten Bewerkte levensmiddelen Nietbewerkte levensmiddelen a Nietenergetische industriële goederen p.m. Onderliggende inflatie b p.m. Gezondheidsindex c ,5 19,8 2,3 7,8 2,8 1,3 2,7 4, ,0-14,0 2,6 1,7 0,4 1,4 2,0 0, ,3 10,0 1,4 1,0 3,5 0,8 1,1 1, III 2,6 12,5 1,2 1,3 5,0 0,5 1,0 2,3 IV 3,2 15,3 1,7 1,7 4,8 0,7 1,4 2, I 3,5 17,4 2,5 2,3 0,7 0,8 1,9 2,8 II 3,3 16,5 2,3 3,0-0,1 0,7 1,8 3,0 III 3,6 18,0 2,0 3,5-0,4 1,2 2,0 3,1 III (zonder d soldeneffect) 3,5 18,0 2,0 3,5-0,4 0,9 1,9 3, III Juli 4,0 18,0 2,0 3,4 0,7 1,9 2,3 3,3 Aug 3,4 17,6 2,0 3,5-0,4 0,9 1,9 3,1 Sep 3,4 18,4 1,9 3,5-1,5 0,9 1,8 3,0 Gewicht 2011 (in ) 1000,0 110,2 385,8 135,6 83,1 285,3 806,7 924,8 Bron: EC, FOD Economie, ADSEI a Fruit, groenten, vlees en vis. b Gemeten aan de hand van de HICP, ongerekend de niet-bewerkte levensmiddelen en energiedragers. c Nationale consumptieprijsindex, ongerekend tabak, alcoholhoudende dranken, benzine en diesel. d Toegevoegd omwille van het soldeneffect in juli 2011 (zie deel I.6) Grafiek 2: Bijdrage tot de inflatie (In procentpunt, jaar- en kwartaalgemiddelden) K1-09 K2-09 K3-09 K4-09 K1-10 K2-10 K3-10 K4-10 K1-11 K2-11 K3-11 Energie Bewerkte levensmiddelen Niet-energetische industriële goederen Niet-bewerkte levensmiddelen Diensten HICP Bron: EC, FOD Economie, ADSEI Het viermaands voortschrijdende gemiddelde van de gezondheidsindex, die geen rekening houdt met het prijsverloop van tabak, alcoholische dranken, benzine en diesel, kwam in september uit op 116,57 punten (index 2004=100). De spilindex, die nu vastligt op 117,27 punten, werd niet overschreden 3. 3 Het Federaal Planbureau gaat er in haar meest recente inflatievooruitzichten van uit dat de volgende overschrijding van de spilindex in februari 2012 zal plaatsvinden. 8

9 I.2 Energie Na een gemiddelde stijging op jaarbasis van 16,5 % in het tweede kwartaal van 2011 is het groeitempo van de prijzen voor energiedragers gevoelig gestegen tussen het derde kwartaal van 2010 en dat van 2011, met gemiddeld 18,0 %. In september lag de energiefactuur zelfs 18,4 % hoger dan een jaar voordien. De groep energiedragers blijft zo verder verantwoordelijk voor meer dan de helft van de gemiddelde stijging van de consumptieprijzen: de invloed op de totale inflatie in het derde kwartaal van 2011 bedraagt twee procentpunt. Tabel 2: Recent verloop van de prijzen voor energiedragers (Wijzigingen in % ten opzichte van de overeenstemmende periode van het voorgaande jaar) III p.m Gewicht III IV I II III Juli Aug Sep in 2011 Brandstoffen voor wegvervoer 10,8-15,7 14,9 11,3 14,5 17,7 15,3 15,7 15,1 15,3 16,8 41,4 Vloeibare brandstoffen 32,0-34,9 28,0 23,7 26,2 33,2 25,2 26,6 27,0 24,6 28,1 12,9 Vaste brandstoffen 3,9 4,7 0,9 0,7 1,6 2,0 2,5 2,6 2,6 2,4 2,9 0,6 Elektriciteit 16,5-3,8 4,1 7,5 6,9 7,2 11,9 15,0 14,9 15,4 14,8 25,1 Gas 36,5-9,5-1,7 13,2 20,0 18,8 20,6 20,0 22,2 20,2 17,8 20,1 Totaal energiedragers 19,8-14,0 10,0 12,5 15,3 17,4 16,5 18,0 18,0 17,6 18,4 100,0 Bron: EC, FOD Economie, ADSEI Het lijdt geen twijfel dat de olieprijzen op de internationale markten, met enige vertraging, grotendeels de prijsschommelingen van de verschillende energiedragers bepalen. De spectaculaire stijging van de olieprijzen tussen begin 2009 en medio 2011 heeft zo tijdens de laatste twee jaar de consumptieprijzen voor alle grote categorieën van energiedragers fors doen stijgen. Recent zijn de olieprijzen op de internationale markten echter lichtjes gedaald. In het derde kwartaal van 2011 kostte een vat ruwe Brentolie gemiddeld $ 112,5, tegenover $ 117,5 in het vorige kwartaal. De gemiddelde stijging van de olieprijzen in dollar van jaar tot jaar bedroeg 49,9 % in het derde kwartaal van Uitgedrukt in euro bedroeg de prijs van een vat ruwe Brentolie 79,6 euro, een daling van 2,5 % ten opzichte van het tweede kwartaal. In euro bedroeg de gemiddelde jaarlijkse stijging van de olieprijzen 34,2 %, een minder uitgesproken stijging dan in dollar dankzij de waardestijging van de euro tussen het derde kwartaal van 2010 en dat van De tekenen van de wereldwijde groeivertraging hebben een rem gezet op de factoren die bijdragen tot de stijging van de olieprijzen. In zijn laatste maandelijkse rapport in september heeft het Internationaal Energieagentschap (IEA) zijn verwachtingen voor het wereldwijde olieverbruik naar beneden bijgesteld. Het agentschap verwacht nu een minder snelle stijging van de vraag naar olie dan voorzien door de vertraging van de wereldwijde economische groei. Daarnaast besliste het IEA op 23 juni laatstleden, om het hoofd te bieden aan de recente problemen in het Midden-Oosten en om de onderbreking van de export van Libische ruwe olie te verhelpen, om gedurende 30 dagen 60 miljoen olievaten uit zijn strategische reserves vrij te geven, om zo een nieuwe opflakkering van de energieprijzen te vermijden. Die beslissing veroorzaakte eind juni een daling van de olieprijzen, maar vanaf juli begonnen deze terug te stijgen. De tussenkomst van het IEA heeft dus maar bijzonder weinig invloed gehad op de prijzen. Het IEA heeft beslist om geen nieuwe strategische oliereserves vrij te maken omdat het van oordeel is dat de tussenkomst in juni en de stijging van de productie door de OPEC-landen de vraag in het derde kwartaal voldoende zouden dekken. De motorbrandstoffen en de vloeibare brandstoffen, waarvan de prijzen vrijwel meteen reageren op de schommelingen in de noteringen voor aardolie, zijn in het derde kwartaal respectievelijk 15,7 % en 26,6 % duurder geworden ten opzichte van het jaar voordien. De prijzen zijn dus sterker gestegen dan in het tweede kwartaal van De gemiddelde maximumprijs voor diesel lag dit kwartaal op 1,45 euro/liter (inclusief btw), 23 eurocent meer dan een jaar voordien. In september bereikten de prijzen zelfs een recordpeil van 1,46 eu- 9

10 ro/liter (inclusief btw). De gemiddelde maximumprijzen voor benzine (super 95) bereikten dit kwartaal een peil van 1,62 euro/liter (inclusief btw), een stijging van 17 eurocent in vergelijking met dezelfde periode in Het omgekeerde cliquetsysteem 4, dat van 12 mei 2011 tot en met het einde van dit jaar van toepassing is, werd nog niet geactiveerd. Grafiek 3: Consumptieprijzen voor energie in België (Index 2005 = 100) jan/06 apr/06 Bron: EC, FOD Economie, ADSEI jul/06 okt/06 jan/07 apr/07 jul/07 okt/07 jan/08 apr/08 jul/08 okt/08 jan/09 apr/09 jul/09 okt/09 jan/10 apr/10 jul/10 okt/10 jan/11 apr/11 jul/11 Elektriciteit Gas Huisbrandolie Motorbrandstoffen Totaal energiedragers Brent (euro) De consumptieprijzen voor elektriciteit, die al sinds het derde kwartaal van 2009 stijgen, hebben zich in het derde kwartaal 2011 gestabiliseerd op hun hoge niveau, waardoor ze een gemiddelde stijging op jaarbasis bereikten van 15,0 % tegenover 11,9 % in het vorige kwartaal. In september ging het groeitempo van die prijzen echter lichtjes achteruit (14,8 %). Zoals in de vorige rapporten al werd uitgelegd, wordt de evolutie van de consumptieprijzen voor elektriciteit voornamelijk bepaald door de prijzen van de energieleveranciers 5 en de distributietarieven. De transporttarieven en de verschillende belastingen en taksen oefenen eveneens een aanzienlijke invloed uit op de prijsevolutie 6. De stijging van de consumptieprijzen voor elektriciteit tussen het derde kwartaal van 2010 en dat van 2011 is in de eerste plaats te wijten aan de verhoging van de nettarieven (wat ongeveer 2/3 van de prijsstijging ver- 4 Dit systeem voorziet een daling van de accijnzen ter compensatie van de gestegen BTW-inkomsten door de prijsstijging van de brandstoffen, zodra die laatste de drempel van 1,7 euro/liter voor loodvrije benzine en 1,5 euro/liter voor diesel overschrijden. 5 De verkoopprijs van de energiecomponent wordt door de leveranciers vrij bepaald sinds de energiemarkt werd vrijgemaakt. Zo gebruikt elke leverancier voortaan zijn eigen tariefformule (vast of geïndexeerd), indexparameters en wegingscoëfficiënten. 6 Het gewicht van de verschillende componenten kan sterk verschillen naargelang het type klant (consumptieprofiel en spanningsniveau van de aansluitingen), de distributiezones, de regio s en de leveranciers. 10

11 klaart) en vervolgens aan het effect van het maandelijkse indexatiesysteem van de energieprijzen (wat ongeveer 1/3 van de prijsverhoging verklaart). Gezien de recente evolutie van de olieprijzen en de invloed ervan op de energiecomponent is het waarschijnlijk dat de elektriciteitsfactuur van de consumenten zich in de loop van de komende maanden zal stabiliseren op het huidige niveau, een vrij hoog peil in een historisch perspectief. In het vorige kwartaalverslag stelde het Prijzenobservatorium een nieuwe indicator voor die gebaseerd is op de tariefevolutie van de belangrijkste elektriciteitsleveranciers, namelijk Electrabel en Luminus, om de impact van de evolutie van de verschillende componenten van de elektriciteitsprijs op de finale prijs te kunnen kwantificeren. Op basis van de beschikbare informatie bij de regionale regulatoren van de elektriciteits- en gasmarkt (Brugel, Vreg, CWaPE) werd deze indicator nu uitgebreid naar alle contracten die de verschillende energieleveranciers aanbieden, voor zover die contracten een marktaandeel bezitten dat groter is dan 1 %. Daartoe horen zowel contracten die gebaseerd zijn op maandelijkse indexeringen als standaardcontracten 7 en vaste contracten voor een bepaalde duur. Sociale contracten zijn echter niet inbegrepen 8. Zo wordt ongeveer 90 % van de markt gedekt. Alle netwerkbeheerders werden in aanmerking genomen voor elk contracttype en voor elk gewest. Daarnaast werden de gegevens voor het Vlaamse en Waalse Gewest met een maand opgeschoven om overeen te komen met de berekeningen van het ICP 9. De gemiddelde klant die als referentie werd genomen is klantprofiel Dc1, met een verbruik van kwh/jaar aan enkelvoudig tarief. Dit is het meest voorkomende klantenprofiel. Er dient te worden opgemerkt dat bij de berekeningen van het ICP alle contracten in aanmerking worden genomen (inclusief de sociale contracten). Deze verschillen qua methodologie verklaren de waargenomen verschillen tussen de evolutie van de elektriciteitsprijzen volgens het indexcijfer der consumptieprijzen en volgens de nieuwe indicator. Bij de analyse van de prijsevolutie voor klantprofiel Dc1 (3.500 kwh) volgens het ICP worden die verschillen echter aanzienlijk kleiner (respectievelijk +15,3 % en +16,2 % tussen de derde kwartalen van 2010 en 2011). De indicator gemiddelde Belgische elektriciteitsfactuur" werd berekend op basis van het marktaandeel van de netwerkbeheerders voor elk contracttype, van het aandeel van de contracten in de drie gewesten en van het belang van elke regio op vlak van bevolking (zelfde methodologie als degene die gebruikt wordt om het indexcijfer der consumptieprijzen te berekenen). Deze indicator zal de volgende maanden verfijnd worden om de realiteit van de markt zo goed mogelijk te benaderen. De evolutie van de indicator voor een gemiddelde Belgische elektriciteitsfactuur duidt de verdere stijging van de energiecomponent aan in de consumptieprijzen voor elektriciteit. In vergelijking met het voorgaande jaar ging het groeitempo van 12,5 % in het tweede kwartaal naar 12,6 % in het derde kwartaal. Daarmee vertegenwoordigt deze component gemiddeld 39,7 % (9,5 eurocent/kwh) van de totaalfactuur van elektriciteit. De nettarieven zijn in het derde kwartaal gemiddeld genomen sterk gestegen en zijn op die manier de belangrijkste bron van de waargenomen toename: hun groeitempo op jaarbasis lag zo op 20,3 %, tegenover 14,7 % in het vorige kwartaal. De nettarieven zijn gemiddeld gestegen tot 9,6 eurocent/kwh, goed voor 40,1 % van de totaalfactuur. De stijging van de nettarieven is hoofdzakelijk te verklaren door een stijging van de distributietarieven in het Vlaamse Gewest wegens de kosten van gewestelijke subsidies voor de installatie van zonnepanelen. Deze prijsstijging is tot stand gekomen in de eerste helft van 2011 (na goedkeuring door 7 De standaardcontracten komen overeen met het basisaanbod van de energieleverancier wanneer die de standaardleverancier is en er op geen enkel specifiek aanbod is ingegaan. 8 Het sociale tarief wordt door de CREG berekend voor een periode van 6 maanden conform het Ministerieel Besluit van 30 maart 2007: van februari tot juli en van augustus tot januari van het volgende jaar. Het marktaandeel daarvan bedraagt ongeveer 6 %. 9 De Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie ontvangt de gegevens van de CWaPE en de Vreg met een maand vertraging. De indexen die daarop gebaseerd zijn, hebben dus betrekking op de voorgaande maand. Dat is echter niet het geval voor Brussel, waar de gegevens de maand zelf al beschikbaar zijn. 11

12 de CREG trad ze in mei 2011 in werking voor Eandis en in juni 2011 voor Infrax 10 ) maar werd deels doorgerekend in de gegevens van het derde kwartaal volgens de ICP-methodologie. In tegenstelling tot de stijging van de energiecomponent van de consumptieprijs van elektriciteit - die in principe symmetrisch is in geval van daling en stijging van de internationale noteringen vertoont een stijging van de distributietarieven een asymmetrisch karakter: deze stijging heeft een permanent nietverwaarloosbaar karakter in termen van het prijspeil. Grafiek 4A: Indicator voor een gemiddelde elektriciteitsfactuur en zijn componenten (In eurocent/kwh) K2/2010 K3/2010 K4/2010 K1/2011 K2/2011 K3/2011 Energieprijs Nettarieven Taksen en heffingen Btw (21 %) Bron: FOD Economie, eigen berekeningen Opm. 1: Op de elektriciteitsfactuur dekken de nettarieven de kosten voor het gebruik van de distributienetwerken en voor het transport. Opm. 2: De hoeveelheid gratis elektriciteit die in het Vlaamse Gewest wordt toegekend, werd opgenomen in de energiecomponent. Voor de gasprijzen betaalde de consument tussen het derde kwartaal van 2010 en van ,0 % meer. Het groeitempo van de prijzen is dus lichtjes vertraagd in vergelijking met het vorige kwartaal (20,6 %). Ter herinnering: de consumptieprijzen voor aardgas omvatten zowel de prijzen van de energieleveranciers 11 als de nettarieven, belastingen en taksen 12. In het derde kwartaal van 2011 was de prijsstijging voor gas voornamelijk te wijten aan het effect van het maandelijkse indexatiesysteem van de energieprijzen. Gezien de recente evolutie van de olieprijzen en de impact ervan op de energiecomponent zal de consumptieprijs voor gas de komende maanden waarschijnlijk verder stabiliseren. Net als voor de elektriciteitsprijzen heeft het Prijzenobservatorium zijn eigen indicator uitgebreid die gebaseerd is op de evolutie van de tarieven van de belangrijkste gasleveranciers, om de impact van de evolutie 10 Zie het rapport van het tweede kwartaal 2011 van het Prijzenobservatorium. 11 De verkoopprijs van de energiecomponent wordt door de leveranciers vrij bepaald sinds de gasmarkt werd vrijgemaakt. Zo gebruikt elke leverancier voortaan zijn eigen tariefformule (vast of geïndexeerd), indexparameters en wegingscoëfficiënten. 12 Het gewicht van de verschillende componenten kan sterk verschillen naargelang het type klant, de distributiezones, de gewesten en de leveranciers. 12

13 van de verschillende componenten van de gasprijs op de finale prijs te kunnen volgen. De gebruikte methodologie is dezelfde als die voor de elektriciteitsprijzen. Voor de indicator worden de contracten gebruikt waarvan het marktaandeel meer dan 1% bedraagt, uitgezonderd sociale contracten 13. Zij dekken bijna 90 % van de markt. Alle netwerkbeheerders werden in aanmerking genomen voor elk contracttype en voor elk gewest. De gemiddelde klant die als referentie wordt genomen is klantprofiel D3 met een verbruik van kwh/jaar (keuken, warm water en centrale verwarming). Hoewel het ICP rekening houdt met alle energiecontracten, zijn de merkbare verschillen tussen de evolutie van de gasprijzen volgens de nieuwe indicator en volgens het ICP voor een klantprofiel D3 gering: +20,7 % volgens het ICP voor gas voor klant D3 en +21,8 % volgens onze indicator tussen de derde kwartalen van 2010 en De indicator gemiddelde Belgische gasfactuur" werd berekend op basis van het marktaandeel van de netwerkbeheerders voor elk contracttype, van het gewicht van de weerhouden contracten in de drie gewesten en van het belang van elke regio op vlak van bevolking (zelfde methodologie als degene die gebruikt wordt om het indexcijfer der consumptieprijzen te berekenen). Deze indicator zal de volgende maanden verfijnd worden om de realiteit van de markt zo goed mogelijk te benaderen. Grafiek 4B: Indicator voor een gemiddelde factuur voor aardgas en zijn componenten (In eurocent/kwh) K2/2010 K3/2010 K4/2010 K1/2011 K2/2011 K3/2011 Energieprijs Nettarieven Taksen en heffingen Btw (21 %) Bron: FOD Economie, eigen berekeningen Opm.: Op de gasfactuur dekken de nettarieven de kosten voor het gebruik van de distributienetwerken. In het derde kwartaal van 2011 toont de indicator aan dat de energiecomponent van de consumptieprijzen voor gas met 27,5 % gestegen is in vergelijking met een jaar voordien. Het groeitempo is echter lichtjes vertraagd in vergelijking met het tweede kwartaal (+29,3 %). Het aandeel ervan bedroeg dus 61,7 % (4,4 eurocent/kwh) in de totaalfactuur voor gas. De nettarieven zijn tussen het tweede en derde kwartaal van 2011 constant gebleven. In vergelijking met 2010 bedroeg de gemiddelde stijging dit kwartaal 7,3 %, tegenover 7,8 % in het vorige kwartaal. De gemiddelde kostprijs van de nettarieven bedroeg in dit kwartaal 1,4 eurocent/kwh, of 18,9 % van de totaalfactuur voor gas. 13 Het sociale tarief wordt door de CREG berekend voor een periode van 6 maanden conform het Ministerieel Besluit van 30 maart 2007: van februari tot juli en van augustus tot januari van het volgende jaar. Het marktaandeel daarvan bedraagt ongeveer 6 %. 13

14 I.3 Bewerkte levensmiddelen De consumptieprijzen van heel wat bewerkte levensmiddelen zijn tot op zekere hoogte afhankelijk van de noteringen op de internationale grondstoffenmarkten. Tussen oktober 2009, toen ze zich op een dieptepunt bevonden, en mei 2011, hun recentste recordpeil, namen deze internationale voedingsgrondstoffenprijzen (uitgedrukt in euro) toe met 42,5 %. Sindsdien gaan de noteringen echter in dalende lijn en in augustus 2011 (de recentst beschikbare gegevens) kwamen ze al 6,2 % lager uit dan op hun piek in het voorjaar Het is voornamelijk de prijs voor granen (rogge, tarwe en haver) die daalde op de Europese markt, maar ook voor andere grondstoffen (zoals cacao en koffiebonen) kan een kentering worden waargenomen. De daling van de grondstoffenprijzen sijpelde vooralsnog niet door in de andere schakels van de voedingskolom. In vergelijking met een jaar voordien lagen de grondstoffenprijzen voor levensmiddelen in augustus 2011 wel nog steeds 13,2 % hoger. De afzetprijzen van de voedingsindustrie lagen in augustus 2011 (eveneens de recentst beschikbare data) 4,9 % hoger dan tijdens dezelfde periode van het voorgaande jaar en blijven opwaarts gericht. Ook de consumptieprijzen, de laatste schakel in de keten, gingen voor het zesde kwartaal op rij de hoogte in: de consument betaalde tussen het derde kwartaal 2010 en 2011 gemiddeld 3,5 % meer voor de productgroep bewerkte levensmiddelen. Wanneer alcoholhoudende dranken en tabak buiten beschouwing worden gelaten, kwam de inflatie voor deze productgroep in het beschouwde kwartaal zelfs uit op 5,1 %. Grafiek 5: Prijsverloop in de voedingskolom (Index 2005=100) jan/06 jan/07 jan/08 jan/09 jan/10 jan/11 Internationale noteringen voedingsgrondstoffen in euro, gewogen aan de hand van de consumptie in België (a) Afzetprijs van bewerkte levensmiddelen, gewogen aan de hand van de consumptie in België (b) Consumptieprijs bewerkte levensmiddelen Consumptieprijs bewerkte levensmiddelen, exclusief alcoholhoudende dranken en tabak Bron: EC, ADSEI, NBB (a) Voor de grondstoffenprijzen werd op basis van de gegevens betreffende de Europese interne marktprijzen (granen, melk, eieren, vlees en vetten) en de grondstoffenprijzen van het IMF (suiker, cacao en koffie) een index samengesteld die het gemiddelde verloop van de voedingsgrondstoffennoteringen weergeeft. (b) Voor de berekening van de index betreffende de afzetprijzen werd een gewogen gemiddelde gemaakt van enerzijds de afzetprijzen voor de totale Belgische markt (voor de sectoren NACE 1040 Oliën en vetten, 1050 Zuivelproducten, 1060 Maalderijproducten, 1070 Bakkerijproducten, 1080 Andere voedingsmiddelen en 1100 Dranken) en anderzijds de (via Eurostat beschikbare) afzetprijzenstatistiek van dezelfde sectoren voor de Eurozone (17 landen). De in de detailhandel verkochte goederen worden immers zowel in België als in het buitenland geproduceerd. Aan beide reeksen werd, op basis van de input-outputtabellen (het intermediair verbruik door de detailhandel van producten afkomstig uit de voedingsindustrie en de groothandel is voor ongeveer de helft afkomstig uit België en wordt voor de andere helft ingevoerd), een gewicht toegekend van 50 %. Voor het samenstellen van de index werden de gewichten van de betreffende sectoren binnen de nationale consumptieprijsindex gebruikt. 14

15 Voor de meeste productgroepen binnen de bewerkte levensmiddelen nam de inflatie toe tussen het tweede en het derde kwartaal. Zo betaalde de consument voor zuivelproducten, oliën en vetten, suiker, jam, honing en chocolade en alcoholvrije dranken opmerkelijk meer dan een jaar voordien. Ook brood en granen werden fors duurder, terwijl de inflatie voor tabak beperkt bleef tot 1,2 % en alcoholhoudende dranken gemiddeld iets goedkoper werden (-0,4 %). Tabel 3: Recent verloop van de consumptieprijzen voor bewerkte levensmiddelen (Wijzigingen in % ten opzichte van de overeenstemmende periode van het voorgaande jaar) III p.m. gewicht in de 2011 (in %) III IV I II III Juli Aug Sep groep in Brood en granen 10,4 1,6 0,3 0,4 2,1 3,6 4,9 4,8 5,0 4,9 4,7 23,9 Bloem 32,5-3,4 0,4 2,1 4,0 22,3 26,7 25,4 24,9 25,6 25,7 0,4 Zuivelproducten 13,6 0,1 0,2-0,4-0,7 0,6 2,1 3,8 3,5 3,7 4,3 14,5 Halfvolle melk 17,5-0,8-6,6-10,8-14,2-5,2 1,6 5,4 5,5 4,8 5,9 1,2 Oliën en vetten 13,5 1,1 1,3 2,2 3,3 3,2 7,0 11,2 10,3 12,2 11,2 2,7 Suiker, jam, honing, chocolade 4,4 3,1 3,5 4,6 5,7 5,6 5,6 6,3 6,4 6,1 6,3 8,9 Andere voedingsmiddelen 8,0 1,6-0,5 1,1 1,2 2,3 4,2 3,0 3,3 3,1 2,8 4,9 Tomatensoep 4,3-7,7-2,7-0,1-4,2-5,7 9,0 25,3 22,7 26,3 27,0 0,6 Witte bonen in tomatensaus 2,4 3,5 2,8 3,2 4,7 9,0 7,6 11,2 11,1 10,8 11,8 0,6 Alcoholvrije dranken 3,8 0,8 1,0 1,8 2,3 3,3 4,7 5,4 5,4 5,1 5,6 10,6 Alcoholhoudende dranken 3,4 3,2 0,4-0,1-0,4-0,5-0,5-0,4-0,4-0,3-0,5 15,0 Tabak 4,3 2,5 3,5 3,7 3,1 1,9 1,0 1,2 1,1 1,2 1,3 19,5 Bewerkte levensmiddelen, exclusief alcoholhoudende dranken en 9,0 1,3 1,3 1,6 2,4 3,1 4,4 5,1 5,0 5,0 5,1 65,5 tabak Totaal van de bewerkte levensmiddelen 7,8 1,7 1,0 1,3 1,7 2,3 3,0 3,5 3,4 3,5 3,5 100,0 Bron: EC, FOD Economie, ADSEI De prijs voor brood en granen, de categorie met het grootste aandeel (23,9 %) binnen de bewerkte levensmiddelen, steeg in het derde kwartaal 2011 met 4,8 % ten opzichte van een jaar voordien. Op productniveau springt wederom de enorme stijging van de bloemprijs in het oog (+25,4 % in de beschouwde periode). De prijzen van (bijna) alle afgeleide bakkerijproducten stegen evenzeer, met als uitschieters biscuits en cent wafers (beiden +11,0 %), Luikse wafels (+9,2 %), broodjes (+7,1 %), speciaal brood van 400 gram (+5,6 %) en meergranenbrood (+5,3 %). De enige uitzondering is pizza, waarvoor de consument in het derde kwartaal ,4 % minder betaalde. Rijst, die ook onder deze productcategorie valt, werd eveneens goedkoper (- 4,6 %). Zoals reeds eerder toegelicht in de verslagen van het Prijzenobservatorium volgen zowel de afzetprijs van de tarwemeelproducenten als de consumptieprijs voor bloem tot op zekere hoogte het verloop van de grondstoffenprijs van broodtarwe. De reactie laat echter veel langer op zich wachten en is veel beperkter in periodes van dalende grondstoffenprijzen dan in periodes van stijgende grondstoffenprijzen, waardoor er sprake is van een asymmetrisch prijsverloop. De meest recente piek van de broodtarwenotering dateert van februari 2011, toen de broodtarweprijs zich slechts 2,0 % onder het niveau van het vorige recordpeil in maart 2008 bevond. Sindsdien is de broodtarweprijs in vrije val: in augustus 2011 (meest recente gegevens) lag ze al 24,1 % lager dan in februari De producentenprijs voor de tarwemeelproducenten noch de consumptieprijs voor bloem reageren vooralsnog op deze dalende grondstoffennotering. De jaar-op-jaar-stijging van de afzetprijs 14 bedroeg in augustus 2011 (meest recente gegevens) 17,6 %.De consumptieprijs voor bloem is tussen september 2010 en 2011 zelfs met ruim een kwart verhoogd. Het Prijzenobservatorium zal de volgende maanden opvolgen of de dalende noteringen voor broodtarwe uiteindelijk toch zullen leiden tot een daling van de afzet- en consumptieprijzen voor bloem. 14 Voor de berekening van de afzetprijsindex werd een gewogen gemiddelde (elk de helft) gemaakt van enerzijds microdata van de producentenprijsstatistiek van ADSEI voor de sector 1061 Vervaardiging van maalderijproducten en anderzijds de (via Eurostat beschikbare) afzetprijzenstatistiek van dezelfde sector voor de Eurozone (17 landen). 15

16 Grafiek 6: Prijsverloop voor bloem (Index december 2006=100) dec/06 mrt/07 jun/07 sep/07 dec/07 mrt/08 jun/08 sep/08 dec/08 mrt/09 jun/09 sep/09 dec/09 mrt/10 jun/10 sep/10 dec/10 mrt/11 jun/11 sep/11 Bron: ADSEI, berekeningen INR Grondstoffenprijs broodtarwe Producentenprijs tarwemeelproducenten Consumptieprijs bloem Er zij aangestipt dat er in deze sector recent al problemen werden vastgesteld. In de loop van 2008 zijn de Nederlandse, Franse, Duitse en Belgische mededingingsautoriteiten een onderzoek gestart naar wanpraktijken bij maalderijen. De activiteiten van drie Belgische, drie Nederlandse en acht Duitse meelfabrikanten werden daarbij onder de loep genomen. De Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) kwam eind 2010 tot het besluit dat de fabrikanten zich wel degelijk schuldig hadden gemaakt aan concurrentievervalsing 15. In de periode van september 2001 tot en met maart 2007 zouden de genoemde fabrikanten een niet-aanvalspact hebben opgezet, gezamenlijk en op een verdoken manier een concurrent hebben opgekocht, prijsafspraken hebben gemaakt en, in het algemeen, het kartelverbod hebben geschonden. De NMa legde bijgevolg in december 2010 de 14 fabrikanten een boete op van meer dan 80 miljoen euro. Na huiszoekingen in 2008 bij de Belgische betrokkenen heeft de Algemene Directie Mededinging van de FOD Economie haar Nederlandse collega s gevolgd op drie punten: het uitwisselen van concurrentieel gevoelige informatie, het coördineren van prijsverhogingen en een vorm van klantenverdeling 16. De betrokken ondernemingen krijgen momenteel de kans om zich tegen deze aanklacht te verdedigen. Vervolgens zal de Raad voor de Mededinging een oordeel vellen. Tegen eind dit jaar wordt een uitspraak verwacht. Nadat de prijzen voor zuivelproducten in 2009 en 2010 quasi stabiel waren gebleven, is de inflatie sinds begin 2011 beginnen stijgen om in het derde kwartaal 2011 uit te komen op 3,8 % (en zelfs op 4,3 % in september 2011). Voor melk moest de consument in het derde kwartaal ,0 % meer betalen dan een jaar ervoor, waarbij voornamelijk de prijs voor halfvolle melk toenam (+5,4 %). Volle melk werd 3,3 % duurder. Ook de prijs voor kaas bleef stijgen (+4,3 %: Gruyère smeltkaas (+7,3 %) werd fors duurder, evenals Camembert (+6,9 %), geraspte Emmenthal (+5,4 %), harde kaas van het Gouda-type (+4,8 %) en verse magere kaas (+3,6 %). Voor de van melk afgeleide producten moest evenzeer meer betaald worden: volle natuuryoghurt kostte 4,9 % meer en de prijs van magere yoghurt met fruit steeg met 4,7 %. De sterke prijsdalingen voor eieren lijken stilaan uit te doven: na prijsdalingen van 11,2 % en 9,8 % in het eerste en tweede

17 kwartaal 2011 (een neerwaarts basiseffect, ten gevolge van de hoge eierprijs medio 2010, die te wijten was aan een tijdelijk toegenomen vraag vanuit Duitsland) bedroeg de prijsstijging voor eieren in het derde kwartaal ,7 %. Daarmee volgt de consumptieprijs de evolutie van de (producenten)prijs op de markt van Kruishoutem, waarvan de jaar-op-jaarprijsbeweging zich vrijwel stabiliseerde na een periode van scherpe prijsdalingen: in september 2011 betaalde men 1,2 % meer voor een bruin scharrelei van mediumgrootte dan een jaar voordien (5,26 eurocent half september 2011 ten opzichte van 5,20 eurocent half september 2010). Grafiek 7: Prijsverloop voor melk (Index december 2006=100) dec/06 mrt/07 jun/07 sep/07 dec/07 mrt/08 jun/08 sep/08 dec/08 mrt/09 jun/09 sep/09 dec/09 mrt/10 jun/10 sep/10 dec/10 mrt/11 jun/11 sep/11 Bron: ADSEI, berekeningen INR Melkproducent Afzetprijs melkindustrie Consumptieprijs halfvolle melk De vorige fase van sterk stijgende melkprijzen voor de veehouder (met een piek in november 2007), evenals de daaropvolgende prijsdalingen (met een dieptepunt in juni 2009), resulteerden in een betekenisvolle (hoewel trager bij dalende prijs aan de melkveehouder) reactie van zowel de afzetprijs van de melkindustrie als de consumptieprijs voor halfvolle melk. Op de nieuwe toename van de melkprijs, in twee fasen (tussen juni 2009 en aanvang 2010 en in de tweede helft van 2010) volgde in eerste instantie geen noemenswaardige reactie van noch de afzet- noch de consumptieprijzen 17. Pas aan einde van het tweede kwartaal 2011 zijn deze prijzen de hoogte ingaan. Ondertussen (sinds februari 2011) is de prijs voor de melkveehouder opnieuw neerwaarts gericht (-4,1 % in augustus 2011). De afzetprijs beweegt in dezelfde richting (-3,8 % in augustus 2011 ten opzichte van juni 2011), hoewel de consumptieprijs vooralsnog blijft toenemen (+6,9 % in september 2011 ten opzichte van april 2011). Oliën en vetten kostten in het derde kwartaal ,2 % meer dan een jaar voordien. In augustus 2011 moest zelfs 12,2 % meer worden betaald dan een jaar eerder. Op productniveau is de prijs van alle getuigen fors toegenomen, met name voor gewone braadmargarine (+24,9 %), minarine (+17,3 %), maïsolie (+14,4 %), margarine op basis van olijfolie (+10,5 %), melkerijboter (+6,4 %) en olijfolie (+3,5 %). Het zijn voornamelijk gewone braadmargarine en maïsolie die bijdragen tot de versnelling van de inflatie voor deze productgroep. Op de internationale grondstoffenmarkt blijven de noteringen voor oliën aan de hoge kant: ten 17 De waargenomen toename van de consumptieprijs in de tweede helft van 2009 is immers een direct gevolg van het melkakkoord, dat eind juni 2009 werd ondertekend. Dit akkoord bepaalde dat 14 cent per liter melk (door de leden van Fedis aangekocht) zou gestort worden in een fonds, waarvan de winst werd teruggestort aan de melkproducenten om hun financiële situatie, die door de langdurige lage melkprijs precair was geworden, te verbeteren. 17

18 opzichte van een jaar voordien namen de prijzen voor zonnebloemolie, sojaolie en palmolie in de periode juli augustus 2011 (meest recente gegevens) toe met respectievelijk 34,2 %, 27,8 % en 13,9 % (uitgedrukt in euro). Voor suiker, jam, honing en chocolade betaalde de consument in het derde kwartaal ,3 % meer dan een jaar eerder (een bijdrage tot de totale inflatie van bijna 0,1 procentpunt). Melkchocolade werd 12,1 % duurder, pure chocolade 10,1 %. Chocopasta, dat naast chocolade (cacao) eveneens plantaardige vetten bevat, werd zelfs 16,0 % duurder. Ook toffees (+8,5 %), pralines (+4,2 %) en viervruchtenjam (+4,0 %) kostten opvallend meer. Enkel candybars (-2,5 %) en ijshoorntjes (-2,4 %) werden goedkoper. Voor chocolade lijkt echter een keerpunt te zijn bereikt: sinds juni 2011 daalden de prijzen voor pure en melkchocolade met respectievelijk 2,0 % en 2,8 %. In het vorige kwartaalverslag van het Prijzenobservatorium werd reeds melding gemaakt van een daling van de internationale cacaonoteringen, mogelijk samenhangend met de stabilisering van de politieke situatie in Ivoorkust. Ook nu zette deze daling zich verder: de cacaoprijs nam in juli augustus 2011 (recentste gegevens) met 11,3 % af ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder (uitgedrukt in euro). De inflatie voor de categorie overige voedingsmiddelen vertraagde tegenover het voorgaande kwartaal, namelijk van 4,2 % tot 3,0 %. Nochtans is tomatensoep heel wat duurder (+25,3 %) geworden. In september moest hiervoor zelfs 27,0 % meer betaald worden. Ook witte bonen in tomatensaus werden 11,2 % duurder (11,8 % in september 2011). Voor chips, waarvoor de inflatie in het derde kwartaal 2011 gemiddeld nog negatief uitkwam (-2,8 %) moet de consument sinds kort nochtans flink meer betalen: tussen juli en september 2011 steeg de prijs met 9,3 %. Dit is voornamelijk te wijten aan een dominant merk, dat zijn verpakkingen vergrootte van 250 naar 300 gram en tegelijk zijn prijzen meer dan evenredig naar omhoog trok. Babyvoeding en mayonaise droegen daarentegen bij tot de vertraging van de inflatie voor deze productgroep. Voor alcoholvrije dranken betaalde de consument in het derde kwartaal ,4 % meer dan een jaar voordien, wederom een versnelling ten opzichte van het voorgaande kwartaal (+4,7 %). Koffie werd in de beschouwde periode gemiddeld 17,8 % duurder (+21,1 % voor gemalen koffie of koffiebonen, +5,7 % voor koffiepads). Ook de internationale prijzen voor koffiebonen 18 stijgen nog steeds (met 16,6 % in juli augustus 2011 (recentste gegevens) ten opzichte van het voorgaande jaar), zij het dat de stijgingspercentages stilaan beginnen af te nemen. Ook vruchtensap (+8,7 %), instantcacaodrank (+5,4 %), cola (+3,2 %) en limonade (+2,4 %) werden duurder. Enkel thee werd goedkoper (-5,4 %). Tot slot werden alcoholhoudende dranken 0,4 % goedkoper in het derde kwartaal 2011, waarbij voornamelijk Vermout (+3,6 %), trappistenbier (+2,6 %) en roséwijn (+2,4 %) duurder werden en Beaujolais (-4,8 %) en witbier (-2,0 %) goedkoper. Voor tabak betaalde de consument 1,2 % meer. Enkele producten, die het voorbije kwartaal fors in prijs gestegen zijn en die in verslagen van het Prijzenobservatorium nog niet in detail werden onderzocht, werden aan een nader onderzoek onderworpen. Het betreft meer bepaald bloem, tomatensoep met balletjes en witte bonen in tomatensaus. Voor dit micro-onderzoek heeft het Prijzenobservatorium gebruik gemaakt van de databank met prijsopnames van de Algemene Directie Statistiek, waar de berekening van het indexcijfer der consumptieprijzen op gebaseerd is. Net zoals bij een gelijksoortige oefening voor het jaarverslag 2010, werden enkel de prijsopnames weerhouden die voor onderzoek inzake prijszetting relevant zijn. Dit wil zeggen dat enkel de opnames waarvoor van januari 2006 tot en met augustus 2011 een prijsnotering beschikbaar is in het onderzoeksstaal werden opgenomen. Ook winkelpunten die tijdens de beschouwde periode veranderden van groep (bijvoorbeeld kruidenierszaken die door een grote distributiegroep werden overgenomen) werden buiten het staal gelaten. De winkelpunten werden dan ingedeeld bij één van de overkoepelende groepen (Super GB en Carrefour werden bijvoorbeeld beiden toegewezen aan de Carrefour-groep). Tenslotte werd enkel het prijszettinggedrag van de groepen met een aandeel van 3 % of meer in onderzoeksstaal geanalyseerd. Met minder observaties bestaat immers het risico dat het gemiddelde prijszettingsgedrag van een groep wordt vertekend. Gemiddeld beschouwd bleven nog ruim 350 tijdreeksen per product over voor analyse, wat neerkomt op 18 Berekend als 85 % other milds (arabica) en 15 % robusta. 18

19 ruim 80 % van het aantal basisreeksen. De bedoeling van dit onderzoek is om het gemiddeld prijsverloop van de weerhouden producten te ventileren naar de verschillende merken (linkergrafieken) en over diverse afzetkanalen voor het dominante merk (rechtergrafieken). Deze benadering laat toe om het prijsverloop (en niveau) van verschillende merken en het prijszettingsgedrag van grote winkelketens voor een welbepaald merk in kaart te brengen. In de praktijk betekent dit dat in grafiek 8 de A-merken met letter PA aangeduid worden, de distributiemerken met letter PD en de premiers prix met letter PP. Daarna werd voor het dominante A-merk het prijsgedrag van vier groepen onderzocht: drie reguliere winkelketens (aangeduid als A1, A2 en A3 in de grafiek) en kruidenierszaken (B in de grafiek). Uit de analyse blijkt dat de gemiddelde prijzen van de drie onderzochte producten in augustus 2011 opmerkelijk hoger lagen dan bij de aanvang van de beschouwde periode, in januari Voor 1 kg bloem betaalde de consument in augustus 2011 gemiddeld 1,10 euro, wat bijna een verdubbeling inhoudt in vergelijking met vijf jaar eerder (0,55 euro). Een liter tomatensoep kostte dan weer 40,1 % meer (3,28 euro in augustus 2011 ten opzichte van 2,34 euro in januari 2006), terwijl de prijs voor bonen in tomatensaus met 26,0 % is gestegen (2,26 euro in augustus 2011 ten opzichte van 1,79 euro in januari 2006). De consumptieprijs voor bloem is voornamelijk in twee periodes (toen de noteringen voor broodtarwe fors toenamen) gestegen, namelijk tijdens het jaar 2007 (+42,1 %) en vanaf begin 2011 (+27,3 %). De gemiddelde prijsbewegingen voor bloem worden volledig gedomineerd door die van de A-merken. Terwijl de prijzen van zowel de A-merken als de distributiemerken sinds begin 2011 de hoogte in gaan, bleef de prijs voor de premier prix vooralsnog ongewijzigd. Maar in het verleden is gebleken dat deze laatste meestal in november worden gewijzigd. Het is dus afwachten of de bloemprijs voor de premier prix in november 2011 naar boven zal worden aangepast. Een analyse van de prijzen van het meest voorkomende A-merk per winkelketen toont aan dat de prijszetting binnen de onderzochte reguliere winkelketens en de kruideniers analoog verloopt. De prijsevolutie voor tomatensoep tijdens de beschouwde periode kan in drie worden gedeeld: vooreerst een continue, gematigde gemiddelde stijging van januari 2006 tot medio 2008 (+27,2 %), met als uitschieter de tweede helft van 2006 (+12,2 %). Daarna volgt een gestage daling tot begin 2010 (-20,4 %), waarna de prijs weer de hoogte inschoot (+38,3 % in augustus 2011). De prijsbewegingen voor tomatensoep zijn vooral het gevolg van twee A-merken. Terwijl de prijs van beide A-merken vanaf begin 2011 explodeert, blijft de prijsstijging bij de distributiemerken veel beperkter. Wederom blijken de kruideniers voor het dominante A- merk de prijzen (quasi) niet te laten dalen, terwijl in de reguliere winkelketens de prijzen wel significant slinken. De recente opstoot van de prijzen heeft er wel voor gezorgd dat de prijzen in de reguliere winkelketens die van de kruideniers bijna bijgebeend hebben. De gemiddelde consumptieprijs voor witte bonen in tomatensaus is tussen januari 2006 en augustus 2011 geleidelijk gestegen. De prijzen van twee van de drie bestudeerde A-merken zijn zeer sterk gecorreleerd. Voor één distributiemerk werd in het tweede kwartaal 2011 een sterke prijsdaling opgetekend. Het betreft hier een merk waarvoor destijds de verpakking aangepast werd, zowel qua inhoud (van 400 naar 420 gram) als qua etiket. Een verklaring voor de tijdelijke prijsdaling kan zijn dat de winkels hun oude verpakkingen sneller wilden verkopen, om deze te kunnen vervangen door de nieuwe verpakkingen. Een vergelijking van het prijsverloop van het dominante A-merk in de verschillende winkelketens toont aan dat er grote verschillen bestaan tussen de reguliere winkelketens en de kruideniers met betrekking tot de prijszetting. 19