De Gelukkige Prins Door: Niels Brandaan Cotterink

Transcriptie

1 De Gelukkige Prins Door: Niels Brandaan Cotterink Lerarenhandleiding bij de vertelvoorstelling voor groep 5 en 6 lerarenhandleiding DE GELUKKIGE PRINS 1

2 Inhoud INLEIDING OVER DE VOORSTELLING VOORBEREIDING OP HET VOORSTELLINGSBEZOEK LESSEN VOOR DE VOORSTELLING Les 1: Film in je hoofd Les 2: De lelijkheid van de stad LES NA DE VOORSTELLING Les 4: Geven maakt gelukkig? BIJLAGEN Bijlage 1: Tekst De gelukkige prins Bijlage 2: Tableaus van onbaatzuchtigheid COLOFON lerarenhandleiding DE GELUKKIGE PRINS 2

3 Inleiding In deze lerarenhandleiding vindt u lessen ter voorbereiding op de vertelvoorstelling De gelukkige prins. Het is een ontroerende, muzikale vertelvoorstelling waarin verteller Niels Brandaan Cotterink de wereld van de gelukkige prins en zijn vriend de zwaluw oproept. In deze handleiding staan twee voorbereidende lessen op de voorstelling en een verwerkingsles. In Les 1 ontdekt u samen met de leerlingen wat theatraal vertellen inhoudt en worden de leerlingen voorbereid op het genre dat Niels Brandaan Cotterink brengt. Les 2 introduceert het verhaal van De gelukkige prins. De laatste les is een verwerkingsles, de enige les na afloop van de voorstelling. Hierin gaat u met de leerlingen in op de thematiek van de voorstelling en legt u met hen een link tussen de voorstelling en hun eigen leven. KERNDOELEN KUNSTZINNIGE ORIËNTATIE De lessen in deze handleiding voldoen aan de kerndoelen voor kunstzinnige oriëntatie. Bij elke les staan specifieke lesdoelen beschreven die hierbij aansluiten. Kerndoel 54 De leerlingen leren beelden, taal, spel en beweging gebruiken om er gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om ermee te communiceren. Kerndoel 55 De leerlingen leren op eigen werk en dat van anderen reflecteren. lerarenhandleiding DE GELUKKIGE PRINS 3

4 Over de voorstelling De gelukkige prins is een sprookje, geschreven door Oscar Wilde. Dit sprookje en andere werken werden oorspronkelijk door Oscar Wilde voor zijn zoontjes geschreven. Hoewel het verhaal van de gelukkige prins nu meer dan honderd jaar oud is, is het voor duizenden kinderen en volwassenen een bron van inspiratie geweest. In dit sprookje rust een zwaluw even uit op het statige standbeeld van De gelukkige prins en wordt geraakt door de tranen die uit de ogen van het beeld komen. De gelukkige prins is helemaal niet zo gelukkig, doordat hij vanuit de hoge positie waarop hij staat het ongeluk in de wereld kan zien. Echter, hij is niet in staat om dit ongeluk in zijn eentje te verhelpen; hij is immers een standbeeld. De vogel besluit het beeld te helpen. Het met robijn, saffier en bladgoud versierde beeld geeft zijn kostbare eigendommen weg en laat het de zwaluw brengen naar de armen die met het de kostbaarheden eten kunnen kopen. Uiteindelijk belandt het afgebladderde standbeeld van De gelukkige prins samen met zijn vriend de zwaluw, die gestorven is van de kou, afgedankt op de vuilnisbelt. Ze zijn echter gelukkig samen en vol van het goede dat ze voor de wereld betekend hebben. De gelukkige prins is een prachtig verhaal over hulpvaardigheid en opoffering. Niels Brandaan Cotterink Niels Brandaan Cotterink vertelt, verbeeldt en bezingt verhalen. Al meer dan 23 jaar betovert hij jong en oud met zijn verteltheatervoorstellingen die een beroep doen op de verbeeldingskracht. Naast zelfgeschreven verhalen bewerkt Niels klassiekers en verhalen uit de hedendaagse literatuur. Niels studeerde af aan de PABO in Den Haag en de Toneelschool Maastricht. Als acteur werkte hij bij verschillende gerenommeerde theatergezelschappen. Door zijn achtergrond als leerkracht te gebruiken in de ontwikkeling van zijn voorstellingen, weet hij prachtige producties te maken voor een jong publiek. Over de stijl van Niels theatrale vertelvoorstellingen Niels Brandaan Cotterink is naast verteller ook acteur en theatermaker. Zijn veelzijdigheid vind je terug in zijn werk. Niels maakt in zijn vertellingen regelmatig gebruik van muziek, zang, spel en manipulatie van licht, geluid en objecten. Het begrip verteltheater zou verwarring kunnen scheppen in die zin dat je als toeschouwer zou kunnen rekenen op grote theatrale decors, kostuums en effecten die Niels bij zijn vertellingen ondersteunen. Niets is minder waar: Niels maakt zo min mogelijk gebruik van decor en rekwisieten. Zijn vertelkunst bestaat uit het zichtbaar maken van een heel verhaal, met eigenlijk alleen zichzelf als belangrijkste middel om het verhaal tot leven te wekken. Het prikkelen van de verbeeldingskracht, daar is het Niels om te doen. Huis Brandaan, theater en atelier voor vertelkunst en verbeelding In 2015 opende hij samen met zijn vrouw Barbera in Orvelte huis Brandaan, een theater en atelier voor vertelkunst en verbeelding. Als niet Niels rondreist met zijn voorstellingen speelt hij hier van tijd tot tijd zijn voorstellingen, geeft hij er workshops en trainingen in vertellen en verbeelden. lerarenhandleiding DE GELUKKIGE PRINS 4

5 Voorbereiding op het voorstellingsbezoek VOORAF Binnenkort gaat u met de leerlingen een voorstelling bezoeken. Indien de voorstelling buiten uw eigen school plaatsvindt (een andere school, een gymzaal, een gemeenschapshuis of een theater) vertel dan iets over die locatie. Vertel ook hoe de reis ernaartoe gaat, en waar bijvoorbeeld de garderobe en de toiletten zijn. OP BEZOEK! Leerlingen moeten vaak nog vertrouwd raken met het kijken naar een voorstelling. Een voorstelling is live en wordt dus gemaakt waar je bij bent. Het gedrag van het publiek is van invloed op de kwaliteit van de voorstelling. In positieve, maar ook in negatieve zin. Leerlingen zijn allemaal vertrouwd met televisie kijken. Het bijwonen van een voorstelling is iets heel anders. Om de leerlingen goed voor te bereiden op het gewenste kijkgedrag tijdens een voorstelling, vindt u hieronder een aantal aandachtspunten. Vertel de leerlingen dat ze een vertelvoorstelling gaan bezoeken. Daarin vertelt de speler een verhaal aan het publiek. In het geval van De gelukkige prins vertelt de speler het verhaal zonder middelen. Het zijn de woorden, gebaren en de mimiek die het verhaal spannend, verdrietig en/of vrolijk maken. Vraag de kinderen of ze het verschil kennen tussen een toneelstuk (met ondermeer meerdere acteurs, en decorstukken) en een vertelling. Snappen ze het verschil? Maak duidelijk dat de voorstelling 50 minuten duurt en dat er geen pauze tussendoor is. Vertel de leerlingen dat ze voorafgaand aan de voorstelling naar het toilet dienen te gaan. Maak ze duidelijk dat een wandeling naar het toilet, tijdens de voorstelling, storend is. Het haalt zowel de speler als de andere leerlingen op dat moment uit de concentratie. Bespreek de invloed van storend gedrag. Maak de leerlingen erop attent dat praten, giechelen, trappelen met de voeten etc. de speler en de andere mensen in de zaal uit de concentratie haalt en invloed heeft op de sfeer. Doe eventueel een kleine praktijkopdracht. Laat twee leerlingen een kort en boeiend verhaal vertellen. Een leerling met zijn rug naar het publiek toe. De ander vertelt een verhaal terwijl het publiek onderling praat en de andere kant op kijkt. Bespreek de invloed van de verschillende houdingen van zowel publiek als verteller op het verhaal en de sfeer in de zaal. Door de bewustwording is het voor de verteller voelbaar hoe vervelend het is als je publiek niet aandachtig is. Dit wil je de artiest straks toch niet aandoen? OP DE DAG ZELF Laat de kinderen 10 minuten voor aanvang van de voorstelling naar het toilet gaan. Opstaan tijdens de voorstelling om een plasje te doen, haalt zowel de kinderen als de speler uit de concentratie. Probeer dit daarom te vermijden. De praktijk leert, dat wanneer er één gaat er meer volgen en er onrust ontstaat in de zaal. De voorstelling duurt 50 minuten. Er is geen pauze tussendoor. Wijs de kinderen hier op, zodat zij zich hier goed op kunnen instellen. Laat de kinderen hun jassen, tassen, spelcomputers en mobiele telefoons in de garderobe of in de klas opbergen. In geen geval de zaal mee innemen. Begeleidt de leerlingen in groepjes de zaal in. Plaats kleinere kinderen vooraan. Haal praatgrage kinderen uit elkaar. Verspreid je als leerkracht of ouder over de zaal. Bij voorkeur op de laatste stoeltjes van een rij, aan de linker of rechter zijkant. Wij verzoeken u om voorafgaand aan de voorstelling, één persoon aan te stellen, die tijdens de voorstelling, verantwoordelijk is om eventuele geluidsoverlast van buitenaf te temperen. lerarenhandleiding DE GELUKKIGE PRINS 5

6 Lessen voor de voorstelling Les 1: Film in je hoofd Korte lesinhoud De leerlingen herhalen een zin in de kring met verschillende intonaties*. Vervolgens vertellen ze over hun dagelijkse route van huis naar school, in de vorm van een spannend verhaal. Lesdoelen De leerlingen zijn in staat om een kort verhaal te vertellen zonder de bekende theatrale hulpmiddelen, waardoor de leerlingen essentie van de vertelkunst van Niels Brandaan Cotterink ervaren en begrijpen. Benodigdheden Plattegrond van uw gemeente, eventueel een atlas. Ruimte Speellokaal. Opstelling Bankjes langs de kant, een open speelvlak in het midden va het speellokaal. Tijd 45 minuten. Voorbereiding Reserveer het speellokaal, zet de bankjes langs de kant, zodat er een speelvlak ontstaat. INLEIDING Vertel de leerlingen dat ze naar een theatrale vertelvoorstelling gaan, wat inhoudt dat ze gaan kijken naar iemand die een verhaal tot leven laat komen met niet meer dan zichzelf. Geen decor, geen kostuums, geen rekwisieten, geen overige attributen. Leg hen uit dat dit een op zichzelf staande vorm van theater is, namelijk: verteltheater. Geef aan dat de leerlingen met u een aantal vaardigheden gaan oefenen, die je nodig hebt om theatraal te kunnen vertellen en laat de leerlingen vervolgens plaatsnemen in een kring op de grond. Spreek de volgende zin uit: De jongen liep naar boven en deed het licht aan. Alle leerlingen herhalen deze zin een keer, op neutrale toon, zodat iedereen zich de zin eigen heeft gemaakt. Vervolgens geeft u de opdracht om de zin met de volgende intentie uit te spreken: - blij - verdrietig - spannend - eventuele andere (door de leerlingen verzonnen) emotie Wat gebeurt er met de zin? Is het mogelijk om zo n saaie zin zo uit te spreken dat die iets bijzonders krijgt? Dat de toeschouwers nieuwsgierig worden naar de volgende zin? Naar de situatie waarin de jongen het licht aandoet? Hoe moet je dat als verteller doen? Zoek samen met de leerlingen naar antwoorden op de bovenstaande vragen in deze inleidende oefening. De antwoorden zitten hem onder andere in intonatie, ritme, lichaamshouding, mimiek en in het kunnen maken van plaatjes in je hoofd waardoor de tekst tot leven komt. Niels heeft als antwoord op de vraag hoe je een gewone zin zo uit kunt spreken dat deze gaat leven: Ik maak een film in mijn hoofd. Ik zoom in en uit. En als ik vertel, zie ik de film in mijn hoofd zo duidelijk voor me, dat mijn publiek die film ook gaat zien. lerarenhandleiding DE GELUKKIGE PRINS 6

7 KERN Laat de plattegrond van uw gemeente zien aan uw leerlingen (uit het stratenboek, of een losse plattegrond). De kaart op zich is niet interessant als verhaal, maar het kan wel interessant worden door plaatjes te maken in je hoofd van de plekken die op deze kaart staan. Hoe ziet bijvoorbeeld de Kerkstraat er in het echt uit? Hoe zien de huizen er daar uit? Wat is er bijzonder aan de stoep op die plek, is er water? Is dat water koud en diep? Of ligt het vol met kroos? Vertel heel kort (in maximaal vijf zinnen) over een plek op de kaart die door de vertelling tot leven komt. Op deze manier ervaren de leerlingen hoe je van een saaie plattegrond iets interessants kunt maken. De leerlingen vormen tweetallen en vertellen elkaar in maximaal vijf zinnen (een stukje uit) de route van huis naar school. Eerst neutraal, om het kleine verhaal op zichzelf te oefenen en vervolgens op zo n manier dat de route iets heel spannends krijgt. Stimuleer de leerlingen om van gewone dingen iets bijzonders te maken, zoals: - de stoeptegel die los ligt (hoe zou dat komen, wie heeft dat gedaan, ligt er een schat onder?) - de grote boom langs de weg (is die gezond of ziek, kan hij elk moment omvallen?) - het kruispunt (durf je wel of niet over te steken, herinner je je een ongeluk dat er gebeurd is?) Na het oefenen in tweetallen, waarbij u langsloopt om bij te sturen, presenteren enkele leerlingen een gedeelte van hun route van huis naar school aan de hele klas. AFSLUITING Ten slotte houdt u een nagesprek met de leerlingen, waarin u bespreekt wat de verteltechnieken zijn waardoor je een verhaal spannend kunt laten worden: intonatie, tempo, gebruik van lichaamsexpressie, toevoegen van gevoelens, contact met publiek èn het maken van plaatjes in je hoofd (de film in je hoofd zoals Niels die maakt als hij vertelt). Vragen die u bij de nabespreking kunnen helpen zijn: - Welke verteltechnieken zijn er? Is het gelukt om de verteltechnieken toe te passen? - Welke technieken zijn makkelijk en welke moeilijk? - Is het leuk om te doen? Spannend? Gek? Of juist heel fijn? - Wat is het verschil tussen theatraal vertellen en voorlezen? * Intonatie is de manier waarop een zin klinkt. Dit kun je beïnvloeden door de toonhoogte van de stem, maar ook door de snelheid waarmee je een woord of lettergreep uitspreekt. Met intonatie kun je de betekenis van een zin of woord benadrukken of verduidelijken. Ook kun je er emoties mee uitdrukken. Zo kun je een neutraal woord als schoen allerlei boze, blije, langzame of snelle accenten geven door te spelen met intonatie. lerarenhandleiding DE GELUKKIGE PRINS 7

8 Les 2: De lelijkheid van de stad Korte lesinhoud De leerlingen maken een tekening over de mooie en lelijke kanten van de stad. Lesdoelen Aan het einde van de les zijn de leerlingen in staat om te benoemen en in beeld uit te drukken wat hen verdriet doet in de stad, en waarom. Benodigdheden Stevig, dik A4-papier, zwart en rood tekenkrijt. Tijd 60 minuten. Voorbereiding Lees de introductietekst (Bijlage 1) zodat u de tekst kent voordat u deze aan de leerlingen voorleest. Verzamel de tekenbenodigdheden. INLEIDING Lees de tekst uit Bijlage 1 voor. Vraag de leerlingen wat zij denken dat het standbeeld van De gelukkige prins zou kunnen bedoelen met alle lelijkheid en ellende van mijn stad. Kunnen ze zich daar iets bij voorstellen? Waar zou De gelukkige prins om moeten huilen? Om de stad of om de mensen in de stad? Kunnen ze concrete voorbeelden aandragen? KERN Deel de tekenbenodigdheden uit, en verdeel de klas in tweetallen. Laat de leerlingen per persoon twee tekeningen maken: 1. De eerste tekening is van een prachtig (lees: vrolijk, veilig, prettig) huis / kasteel / hutje / flat dat getekend wordt met het rode tekenkrijt. 2. De tweede tekening wordt getekend door de duopartner, die op de achterkant van de eerste tekening de binnenkant van dit prachtige thuis tekent, maar dit blijkt een lelijke (lees: verdrietige, pijnlijke, moeilijke) kant te zijn. Deze kant wordt getekend met het zwarte tekenkrijt. Vertel de leerlingen dat ze de lelijkheid van de stad, op de achterkant van de mooie kant van de stad, zelf mogen bepalen. Ze laten zich inspireren door wat hun duopartner getekend heeft, maar vragen niet aan hun maatje wat hij of zij zelf had bedacht dat er aan de achterkant getekend zou moeten worden! Net als in het verhaal van De gelukkige prins ziet de prins namelijk zelf de lelijkheid van de stad niet op het moment dat hij omringd is door schoonheid. Daar heeft hij anderen (of een andere situatie) voor nodig. De dubbele tekening symboliseert de twee werelden waarin de prins geleefd heeft: de mooie zorgeloze binnen zijn paleismuren, en de verdrietige wereld die zich achter de gevels van andere huizen bevindt. AFSLUITING Laat de leerlingen in de tweetallen aan elkaar uitleggen waarom ze tot deze achterkant zijn gekomen. Wat aan de voorkant (het mooie huis) heeft hen geïnspireerd om tot de andere kant te komen? Wat is het verdrietige van de achterkant? Waarom is het lelijk? Waarom doet het verdriet? Sluit centraal af door te inventariseren wat als de lelijkheid van de stad wordt beschouwd. Zijn er veel overeenkomstige situaties getekend? Herkennen de leerlingen de lelijkheid van de stad in hun eigen dorp of wijk? Of leven zij meer in de paleistuinwereld van De gelukkige prins? Hang de tekeningen op aan een gespannen draad in de klas, zodat ze van beide kanten te bekijken zijn. lerarenhandleiding DE GELUKKIGE PRINS 8

9 Les na de voorstelling Les 4: Geven maakt gelukkig? Korte lesinhoud De leerlingen houden een kringgesprek over de voorstelling en naar aanleiding daarvan verzinnen ze goede, onbaatzuchtige daden voor hun directe omgeving. Lesdoelen Aan het einde van de les zijn de leerlingen in staat om de thematiek van de voorstelling te vertalen naar het leven van alledag van de leerlingen. Benodigdheden Pen en papier. Kaartjes met tableaus, bijlage 2. Tijd 45 minuten. Voorbereiding Lees de les door. Laat uw gedachten gaan over de thematiek van de voorstelling. INLEIDING Bespreek de voorstelling na met de leerlingen. Sta kort stil bij de artistieke aspecten van de voorstelling (vertelkunst, uitspelen van personages, interactie met het publiek, enzovoort.). Sta vervolgens stil bij de thematiek van de voorstelling. Eén van de grote thema s in het verhaal is onbaatzuchtigheid en de wil om anderen te helpen. Kennen de leerlingen het begrip onbaatzuchtigheid? Behandel het begrip en vraag hen voorbeelden te geven van onbaatzuchtigheid in het verhaal van De gelukkige prins. Vragen die hierbij kunnen helpen zijn: - Waar ging de voorstelling over? Kun je dat kort samenvatten? - Sprak (een gedeelte van) het verhaal je wel of niet aan? Waarom? - Word je juist vrolijk of verdrietig van dit verhaal? Waarom? - Wat is onbaatzuchtigheid? Zou je andere woorden kunnen vinden die hetzelfde betekenen? - Was De gelukkige prins onbaatzuchtig? En de zwaluw? Waarom? - Wat is het tegenovergestelde van onbaatzuchtigheid? Kun je daar voorbeelden van geven? - Kun je wat met het verhaal in je eigen leven? Waar herken je dat in? Of juist niet? KERN De prins en de zwaluw willen anderen graag helpen, zonder er zelf beter van te worden (ze zijn onbaatzuchtig). Laat de leerlingen tableaus maken van allerlei vormen van onbaatzuchtigheid. Maak groepjes van vier leerlingen en geef hen op een kaartje een van de tableaus die u onder bijlage II vindt. Ieder groepje presenteert zijn tableau aan de klas, terwijl de overige leerlingen raden welk tableau het groepje van vier uitvoert. U kunt de leerlingen helpen door ze twee minuten voorbereidingstijd te geven om het tableau gezamenlijk te verzinnen. Als de leerlingen hun tableau laten zien telt u: 1, 2, 3, sta stil! waardoor de leerlingen tegelijkertijd stil staan. Dan telt u heel rustig naar vijf, dat is de periode waarin het tableau stokstijf moet blijven staan. Daarna kunnen de leerlingen ontspannen en kan het publiek de geheime opdracht van dit tableau raden. AFSLUITING Laat de leerlingen (voor zichzelf!) een concrete daad van onbaatzuchtigheid opschrijven die zij zouden kunnen uitvoeren in hun directe omgeving. Laat hen vervolgens de twee voors en twee tegens van deze onbaatzuchtige daad opschrijven. Bijvoorbeeld: ongevraagd en van je eigen geld de lievelingsbloemen kopen van je moeder Voordelen: lerarenhandleiding DE GELUKKIGE PRINS 9

10 - je moeder is heel blij - het huis ziet er gezellig uit Nadelen: - je hebt zelf minder geld - je hebt geen tijd om na school met je vriendje te spelen Laat de leerlingen (die dat willen) hun mogelijke onbaatzuchtige daad met de bijbehorende voors en tegens voorlezen. Stel de voors en tegens niet ter discussie, maar geef aan dat iedereen daarin zijn eigen afwegingen mag maken. Stimuleer de leerlingen serieus te overwegen deze daad uit te voeren. Sluit af door aan te geven dat ieder op basis van zijn eigen afwegingen na moet denken of hij zijn uit te voeren onbaatzuchtige daad wel of niet in praktijk brengt. EXTRA Wellicht komt u met uw klas tot een gezamenlijke onbaatzuchtige daad waar consensus over wordt bereikt. Voer die met de klas uit, zonder daar iets voor terug te verlangen. lerarenhandleiding DE GELUKKIGE PRINS 10

11 Bijlage 1 Er was eens een kleine zwaluw, die in de herfst op weg was naar het warme zuiden. Hij was zijn vrienden onderweg kwijtgeraakt en vloog nu alleen verder. Op een avond rustte hij uit aan de voeten van een standbeeld, dat midden in een stad op een hoge zuil stond. Het was het beeld van een prins, helemaal met goud bedekt. De ogen waren van schitterende blauwe edelstenen en op het zwaard van de prins zat een rode robijn. Voor de zwaluw was het echter belangrijker, dat hij daar boven op die zuil een veilig plekje had om uit te rusten. Hij stak zijn kop in zijn veren en wilde gaan slapen. Maar op dat ogenblik viel er een dikke druppel water op zijn rug. Hij keek op naar de sterrenhemel en zei: "Wat vreemd! Er is geen wolk aan de hemel en toch regent het." Er viel nog een druppel en nog een. Nu vloog de zwaluw omhoog en ging op de schouder van de prins zitten. Daar zag hij dat de ogen van de prins vol met tranen stonden. En er stroomden tranen over zijn gouden wangen. "Wie ben je?", vroeg de zwaluw. "Ik ben de gelukkige prins." "Waarom huil je dan?", vroeg de zwaluw. "Je hebt me kletsnat gemaakt met je tranen." "Toen ik nog leefde en het hart van een mens had, wist ik niet wat tranen waren," antwoordde de prins, "want ik woonde in een paleis waar geen verdriet werd toegelaten. Overdag speelde ik met mijn vrienden in de tuin en 's avonds dansten we in de grote zaal. Er was een hoge muur om de tuin heen en het kwam nooit bij me op om te vragen wat er achter die muur lag: alles om me heen was zo mooi. Mijn hovelingen noemden mij 'de gelukkige prins'. Zo leef de ik en zo stierf ik. Nu ik dood ben, hebben ze me hier zo hoog neergezet dat ik alle lelijkheid en ellende van mijn stad kan zien en al is mijn hart van lood gemaakt, toch kan ik niet anders dan huilen. lerarenhandleiding DE GELUKKIGE PRINS 11

12 Bijlage 2 Tableaus van onbaatzuchtigheid: 1. oud vrouwtje helpen oversteken 2. je vriendje bij je late afkijken tijdens een proefwerk 3. boodschappen dragen voor je zwangere buurvrouw 4. oude kleren geven aan de Zak van Max 5. stiekem geld stoppen in het spaarvarken van je arme vriendje 6. de hond uitlaten als het regent 7. geld geven aan een zwerver 8. de kamer van je zieke zusje opruimen lerarenhandleiding DE GELUKKIGE PRINS 12

13 Colofon Samenstelling Ariane van Heijningen Fotografie Michel Wielick Redactie Margot Bogaards Vormgeving Marlous van Breemen December 2008 Voor vragen of opmerkingen kunt u contact opnemen met Brandaan Producties, Barbera Leijen, telefoon mobiel info@brandaanproducties.nl lerarenhandleiding DE GELUKKIGE PRINS 13