EINDRAPPORTAGE PROJECT WERELDTOOLS OP MAAT STICHTING WERELDWIJD

Transcriptie

1 EINDRAPPORTAGE PROJECT WERELDTOOLS OP MAAT STICHTING WERELDWIJD Periode / Stichting WereldWijd Klompenstraat 1a 6251 NE Eckelrade wwijd@xs4all.nl 1

2 Inleiding: Stichting WereldWijd (voortaan WW) is na de subsidietoekenning op 11 april 2012 door de Europese Commissie (Europees Terugkeer Fonds) en het Ministerie van Justitie en Veiligheid (Dienst Terugkeer en Vertrek) voor de projecten WereldTools en WereldTools op Maat op 1 mei 2012 van start gegaan met de uitvoering van beide projecten. In de begrotingen was rekening gehouden met 82 daadwerkelijke terugkeerders over beide projecten. Tot 30 juni 2013 heeft WW voor beide projecten 113 potentiële kandidaten ontvangen, waarvan er uiteindelijk 88 personen daadwerkelijk teruggekeerd zijn. Onderstaand het eindverslag van het project WereldTools op Maat. Het project WereldTools op Maat bestaat uit een samenwerkingsverband tussen stichting WereldWijd (WW) als hoofdaanvrager en Maatwerk bij Terugkeer (MbT). WW probeert de drempels voor vrijwillige terugkeer te verlagen door het mogelijk te maken voor de deelnemer om na terugkeer een eigen klein bedrijf te beginnen (middels materiële ondersteuning en/of korte praktijkgerichte beroepsopleidingen). MbT heeft in eerste instantie vier landen (Burundi, Irak, Siërra Leone en Ghana) geselecteerd om haar partnerorganisaties ter plekke in te zetten om de monitoring van de deelnemers uit te voeren, de re-integratie van de terugkeerders te bevorderen en hen hulp te bieden in de opzet van het geplande bedrijf. In de tweede helft van het project is dit aantal, na toestemming van het ETF en SVT, uitgebreid en zijn deelnemers die teruggekeerd zijn naar Sierra Leone, Armenië, Bolivia, Mongolië en Marokko ook geholpen in dit project. In het project WereldTools op Maat was het doel om tussen 1 mei 2012 en 30 juni 2013 aan 30 terugkeerders een dergelijk programma aan te bieden. Stand van zaken: In de periode 1 mei 2012 t/m 30 juni 2013: zijn uiteindelijk 31 personen met 9 verschillende nationaliteiten daadwerkelijk teruggekeerd naar hun land van herkomst, inclusief de nazending van de WereldTools-kist en de opstart van de ondersteuning van de partnerorganisatie van MbT; Zijn 43 mensen op intakegesprek geweest; Zijn momenteel nog 2 mensen in traject; na overleg met DT&V zijn beide personen overgeheveld naar WereldTools op Maat deel 2. Zijn 10 mensen uitgevallen na het intakegesprek (2x verblijfsvergunning verkregen, 2x MOB, 2x wil niet terugkeren, 2x niets meer vernomen/contact verbroken,1x tweede asielaanvraag ingediend, 1x keuze voor ander project.) 2

3 De volgende hoofdactiviteiten voor het project WereldTools op Maat zijn verricht: 1. Voorlichting en werving 2. Aanmeldingen en intakegesprekken 3. Traject na de intake 4. Terugkeer Ad 1. : Voorlichting en Werving Bij de start van het eerste ETF-project WereldTools 2009 heeft WW de eerste vier maanden vooral haar activiteiten moeten focussen op bekendmaking, voorlichting en p.r.-activiteiten voordat aanmeldingen voor het project binnenkwamen. Inmiddels heeft de naam WereldWijd en WereldTools blijkbaar het niet meer nodig om veel reclame voor zichzelf te maken. Al vrij snel na de start van het project WereldTools op Maat zorgde met name de Burundese gemeenschap voor voldoende aanmeldingen zonder dat WW veel inspanningen op het gebied van werving hoefde te verrichten. De mond-tot-mond reclame binnen de doelgroep is in de hele projectperiode het belangrijkste wervingsinstrument gebleken. WW heeft in genoemde periode de volgende voorlichtingsmaterialen gemaakt: 1.1.: Foldermateriaal voor de doelgroep: Het project WereldTools op Maat is beschreven in een folder die beschikbaar is in drie talen (Nederlands, Engels en Frans). Op elke folder is het E.U.-logo, de logo s van de financiële partners, als mede de E.U.-slogan geplaatst. Daar WW verwacht dat het grootste deel van de aanmeldingen zal bestaan uit met name Afrikanen, zijn deze talen grotendeels dekkend voor de beoogde doelgroep Nieuwsbrief: WW heeft in genoemde periode één nieuwsbrief uitgebracht die verspreidt werd onder alle betrokken organisaties en personen. Deze nieuwsbrief is verschenen begin oktober De nieuwsbrief wordt tevens op de website geplaatst. In de nieuwsbrief zijn het E.U.-logo, de logo s van de financiële partners, als mede de E.U.-slogan, geplaatst Media Er is een documentaire gemaakt over het project door de lokale T.V.-zender. Tevens zijn er diverse publicaties geweest in diverse kerkbladen en regionale dag- en weekbladen. Ad. 2 Aanmeldingen en intakegesprekken 2.1: Aanmeldingen In de periode mei 2012 tot en met juni 2013 hebben 43 kandidaten contact met WW gezocht voor informatie en eventuele deelname aan het project WereldTools op Maat. Na telefonische aanmelding wordt een afspraak gemaakt voor een persoonlijk intakegesprek met de potentiële kandidaat. Deze wordt door de projectmedewerker van WW opgehaald van het station in Maastricht. Tijdens het intakegesprek worden de mogelijkheden en onmogelijkheden van het project WereldTools op Maat voor de betrokkenen duidelijk gemaakt. Er wordt uitgebreid stil gestaan omtrent het plan van de betrokkene hoe men economisch weer actief denkt te worden na terugkeer. Een kandidaat wordt in het project geaccepteerd wanneer zijn plan voor economische activiteiten als realistisch geacht wordt, waarbij de criteria scholingsverleden, werkervaring, kleinschaligheid en uitvoerbaarheid gehanteerd worden. Tevens dient WW in staat te zijn om aan bepaalde gevraagde artikelen te komen. Indien nodig, en praktisch mogelijk, biedt WW betrokkene een scholingstraject aan. Wanneer een kandidaat een duidelijk beroep heeft en/of onvoldoende tijd in Nederland ter beschikking heeft, krijgt hij de beschikking over een WereldTools-kist. Indien mogelijk wordt de deelnemer getest op vaardigheden waarover men zegt te beschikken. Wil iemand bij voorbeeld een internetcafe starten, wordt betrokkene getest op zijn kennis en vaardigheden op het gebied van de computer hardware. Tevens wordt elke kandidaat voorgelicht omtrent de mogelijkheden en activiteiten van MbT in dit project middels foldermateriaal, brochures en een aanmeldformulier. Veelal wordt reeds ter plekke het aanmeldformulier ingevuld en krijgen de kandidaten naam en telefoonnummer mee van de contactpersoon van MbT. In meerdere gevallen is ter plekke contact opgenomen met MbT voor vragen, extra informatie of het maken van een afspraak. Zowel bij WW als bij MbT is een 3

4 contactpersoon voor het project aangewezen waardoor de communicatie tussen beide organisaties soepel, snel en direct verloopt. Na afloop van het intakegesprek wordt contact opgenomen met derde partijen die betrokken zijn bij de kandidaat (bij voorbeeld DT&V, maatschappelijke organisaties e.d.) voor informatie-uitwisseling Kandidaten: Onderstaand een inhoudelijk overzicht van de 31 terugkeerders: Aanmeldende organisatie: Aanmelder Eigen aanmelding (getipt door landgenoot) Maatschappelijke organis. I.O.M. Maatwerk bij Terugkeer DT&V Ter Apel VluchtelingenWerk Aantal 17 x 4 x 4 x 2 x 2 x 2 x Stand van zaken in de asielprocedure: Stand van zaken (Bijna) Uitgeprocedeerd Illegaal verblijf In asielprocedure Verblijfsvergunning niet verlengd Aantal 15 x 12 x 1 x 3 x Land van herkomst: Land van herkomst Burundi Irak Mongolië Sierra Leone Armenie Bolivia Marokko Aantal 11 x 10 x 3 x 2 x 2 x 2 x 1 x Uitgevoerde ondernemingsplannen: Omschrijving Internet-/cybercafe Autowerkplaats Laswerkplaats Copyshop Naaiatelier, visserij, koksschool, stroomverhuur, restaurant, ijssalon, winkel, tatooshop, productie muskietennet, bakkerij, vertaalbureau, advocatenkantoor. Aantal 7 x 5 x 5 x 2 x allen 1 x 4

5 Ad.3 Traject na de intake. Alle personen zijn na het intakegesprek aangenomen. Intern wordt beslist of betrokkene ondergebracht wordt onder ETF-financiering of dat het verificatieformulier ingestuurd wordt om betrokkene onder SVT-financiering te laten vallen. In 21 gevallen heeft DT&V de aanvraag geaccordeerd en valt betrokkene aldus onder SVTfinanciering. In 10 gevallen is de deelnemer geplaatst onder ETF-financiering Scholingsactiviteiten Na de intake is voor 4 personen een scholingstraject opgestart daar hier de noodzaak én de mogelijkheid toe bestond. Een scholingstraject varieert van enkele weken tot circa 3 à 4 maanden. Met noodzaak wordt bedoeld dat betrokkene nog over onvoldoende vaardigheden beschikt om het geplande bedrijf op te kunnen starten. Met mogelijkheid wordt bedoeld: a) huisvesting: deelnemers die een scholingstraject volgen dienen gehuisvest te worden in de regio Zuid-Limburg (of er moet sprake zijn van een acceptabele reisafstand, maximaal anderhalf uur met de trein naar Maastricht) én b) verblijfstijd: men moet nog voldoende tijd in Nederland zijn om een cursus te volgen. Kan men niet aan deze voorwaarden van huisvesting/reisafstand en verblijfsduur voldoen, is akkoord gegaan met het alleen opsturen van een kist na terugkeer. Dit was in alle andere gevallen de zaak (27 maal). Het grootste deel van de aanmeldingen bestond uit mensen die de toezegging hebben gekregen om Nederland te verlaten en hierdoor geen tijd meer hadden om een cursus te volgen. Als voorbeeld en ter verduidelijking een korte schets van de totstandkoming van een individueel traject: C. is een Burundese man die sinds 7 augustus 2012 ingeschreven staat in het terugkeerproject WereldTools op Maat. Via een tip van een landgenoot heeft C. op internet WereldWijd en WereldTools op Maat ontdekt. C. belde ons op voor een intakegesprek. C. verbleef enige tijd als illegaal in Tilburg en wilde middels een opleiding zo goed mogelijk voorbereid zijn op zijn terugkeer. Zijn plan was om in Bujumbura een mobiele garage te beginnen, maar hij staat open voor allerlei ideeën om op verschillende manieren in zijn levensonderhoud te kunnen voorzien. Hij wilde met name de opleiding lassen en constructiebankwerken volgen en had ook interesse in de cursus houtbewerking en Engelse taalles. Daar dit zou betekenen dat hij vier dagen per week scholing zou moeten volgen, is hij voorgesteld aan een gastgezin in Eckelrade die hem drie nachten per week huisvesting pro deo aanboden. Deze zijn akkoord gegaan zodat C. de week erop aan zijn traject kon beginnen. In oktober j.l. heeft hij een gesprek gevoerd met de programmamedewerkster van Maatwerk bij Terugkeer om zich in te schrijven zodat de partnerorganisatie Ligue Iteka in Burundi voorbereid is op de komst van C. De daadwerkelijke terugkeer van C. heeft plaatsgevonden op 21 december 2012; de WereldTools-kist is op 30 januari 2013 op transport gezet. Circa twee weken later is de kist probleemloos door de douane gehaald door Ligue Iteka en overhandigd aan C. Enkele projectmedewerkers van WereldWijd hebben C. tijdens een veldreis naar Burundi bezocht. C. was een winkel gestart in van-alles-en-nogwat, kluste bij als automonteur, en verhuurde de dieselgenerator die hij van WW gekregen had Het vullen van de kist Met elke kandidaat is besproken welke machines, gereedschappen of materialen in de kist geleverd zullen worden voor het uitvoeren van een bepaald beroep of het starten van een bedrijfje waarbij een balans gezocht wordt tussen de wensen van de kandidaat en de mogelijkheden die WW kan bieden. WereldWijd heeft voor de twee populairste ondernemingsplannen (laswerkplaats en internetcafe) een inventarisatielijst opgesteld waarbij samen met de deelnemer een lijst van benodigdheden opgesteld wordt. Tevens wordt de 5

6 deelnemer duidelijk gemaakt welke artikelen nieuw aangeschaft worden en welke tweedehands gereviseerde artikelen zijn. Bij het internetcafe-plan mag men kiezen voor een nieuwe generator en/of een all-in-one-printer maar dat heeft wel gevolgen voor het aantal gereviseerde computersets dat men kan krijgen. Tevens wordt besproken welke machines prioriteit hebben en of het transport met lucht- of zeevracht zal plaatsvinden. Alle kisten naar Burundi zijn op transport gezet middels luchtvracht wegens de geografische ligging van het land. Het voordeel is dat terugkeerder binnen 10 dagen kan beschikken over een kist; het nadeel is de zwaarte van de kist beperkt is tot maximaal 200 kilo. Per zeevracht hoeft men geen rekening te houden met het gewicht van de kist, daar men betaald voor de ruimte in een container. Per zeevracht kan tevens de wachttijd oplopen tot enkele maanden wat niet bevorderlijk is voor terugkeerder aangezien hij/zij zo snel mogelijk wil starten met het geplande project. Alle rekeningen van de aangeschafte artikelen worden gelabeld aan het projectnummer van de deelnemer en gearchiveerd in het persoonlijke dossier als ook bij de administratie van het hele project. Er wordt reeds contact gelegd met diverse externe organisaties ter voorbereiding van het transport en de inklaring De in-kind ondersteuning WW dient rekening te houden met het budget wat besteed kan worden aan de in-kind ondersteuning. De maximale in-kind ondersteuning bedraagt 1.500,- te verdelen over de inhoud van de kist en over de in-kind ondersteuning door de partnerorganisatie van MbT in land van herkomst. Zoals gemeld in de voortgangsrapportages van november 2012 is er door een misverstand in de eerste projectfase te veel aan in-kind ondersteuning verleend aan een aantal terugkeerders. Na ontdekking van deze omissie is dit direct gemeld aan de subsidiegevers en is hierop aan de volgende deelnemers de juiste in-kind ondersteuning gehanteerd. Tevens werd de verwachting uitgesproken dat deze omissie geen gevolgen zal hebben voor het totale budget en het aantal begrote terugkeerders. Deze verwachting is, zo blijkt, realistisch gebleken. Het totale budget van het project is niet overschreden terwijl het aantal beoogde terugkeerders is behaald. Bij de verdeling van de in-kind ondersteuning wordt in principe uitgegaan van een 50%-50% verdeling, maar dit kan aangepast worden aan de wensen en behoeften van een individuele terugkeerder. De één heeft meer behoefte aan materiaal om een bedrijf te starten, de ander heeft meer behoefte aan ondersteuning ter plaatse. De meerwaarde van het project WereldTools op Maat ligt dan ook in het gegeven dat betrokkene kan putten uit twee elkaar aanvullende ondersteuningen. Een deelnemer kan op deze manier bij voorbeeld goed en adequaat materiaal ontvangen voor zijn geplande bedrijf en tevens de huur van een bedrijfsruimte voor een bepaalde periode ontvangen. Ad. 4: Terugkeer 4.1. Aantal terugkeerders Gedurende de projectperiode zijn uiteindelijk 31 deelnemers teruggekeerd; 11 terugkeerders zijn opgevangen en ondersteund door Ligue Iteka ( in Burundi en 10 terugkeerders door het ETTC (European Technoloog and Training Centre; in Irak; ook de overige terukeerders zijn in Sierra Leone (2 personen), Bolivia (2 personen), Armenie (2 personen), Mongolië (3 personen) en Marokko (1 persoon) opgevangen en ondersteund door de partnerorganisatie van MbT. Naast deze 31 deelnemers zijn nog 2 personen teruggekeerd onder het project WereldTools op Maat (één naar Irak en één naar Burundi), inclusief het toezenden van een kist met materialen. Na de daadwerkelijke terugkeer zijn deze mensen echter niet geaccepteerd door de partnerorganisatie van MbT. Het bleek namelijk ter plekke dat beide personen in het verleden reeds ondersteund zijn en ze 6

7 kwamen dus niet opnieuw hiervoor in aanmerking. Beide personen zijn dan ook hierop uitgeschreven voor het project WereldTools op Maat en overgeschreven op het project WereldTools 4.2. Transport en inklaring Pas nadat de deelnemer is teruggekeerd wordt het transport van de kist naar betreffende bestemming in gang gezet. De daadwerkelijke terugkeer wordt door WW geverifieerd d.m.v. het vertrekbericht van I.O.M. Burundi: Alle kisten naar Burundi zijn middels luchtvracht naar Bujumbura gestuurd. Hiervoor is de organisatie Worldwide Bagages Services benaderd, die reeds jarenlang transporten van WW wereldwijd verzorgt. De houten kisten die WW normaliter verstuurd zijn t.b.v. luchttransport zijn vervangen door stevige kartonnen dozen met hetzelfde volume. Een lege houten kist weegt namelijk al 40 kilo waarvoor men dus ook betaalt. Een kartonnen doos is vele malen lichter waardoor men veel geld bespaart op de transportkosten. Tevens stuurt WW de dozen/kisten zoveel mogelijk op in groepen van drie of vier projecten waardoor de gemiddelde prijs per kist/doos lager wordt. Nadat de kisten zijn opgehaald in Eckelrade duurt het nog circa 10 tot 14 dagen voordat de kisten arriveren in Bujumbura. In deze tijdsspanne heeft WW alle benodigde documenten ontvangen van de transportorganisatie (paklijst, invoice en airway-bill) en doorgestuurd naar MbT Utrecht. Deze stuurt ze op haar beurt weer door naar haar partnerorganisatie Ligue Iteka in Bujumbura. Deze organisatie verzorgt met behulp van deze documenten de inklaring op de luchthaven. Alle kisten zijn zonder problemen of ernstige vertragingen door de douane gekomen en overhandigd aan de terugkeerder. Irak: De 10 kisten naar Irak zijn middels trucks verstuurd. Dit transport wordt verzorgd door het bedrijf Sardarco in Vijfhuizen. Dit bedrijf, met een Koerdisch-Irakese directeur, verzorgt het transport en de inklaring van de kisten naar alle Koerdische steden in Irak, al sinds 2009 voor WereldWijd. Als de vrachtwagen gearriveerd is op de plaats van bestemming wordt betrokkene, of een ander opgegeven persoon (familie, vriend), gebeld om de kist te komen ophalen. Dit bedrijf verzorgt tevens de douaneformaliteiten aan de grens voor een zeer acceptabele prijs (circa 150,= tot 200,=). Sierra Leone: De twee kisten naar Sierra Leone zijn per zeevracht vervoerd. Dit waren de eerste kisten die WW verstuurd heeft naar Freetown. Er is gekozen voor zeevracht om aldus de kosten voor transport te kunnen drukken. De inklaring van deze twee kisten in de haven van Freetown bleek echter een tijdrovende en zeer complexe aangelegenheid die veel bloed, zweet en tranen heeft gekost voor de partnerorganisatie van MbT. De rekeningen waren dan ook navenant hoog. Tegelijkertijd is een box per luchtvracht in het project WereldTools verstuurd naar Sierra Leone. Deze inklaring bleek een fluitje van een cent; binnen enkele dagen werd de box vrij gegeven en waren de kosten hiervoor verrassend laag. Er is logischerwijs in overleg besloten om in de toekomst voortaan kisten/boxen per luchtvracht op te sturen, ook al heeft dit gevolgen voor het maximale gewicht. Armenie en Mongolië: Deze kisten zijn per luchttransport verstuurd naar Yerevan en Ulaan Baator. Dit waren de eerste kisten die WW verstuurd heeft naar deze steden. In eerste instantie zijn de partnerorganisaties van MbT gevraagd om de inklaring te verzorgen. Dit is gebeurd voordat de kisten op transport gezet zijn. 7

8 Al snel bleek echter dat in beide landen een dermate complexe wet- en regelgeving bestond, dat van betreffende partnerorganisatie niet verwacht kon worden deze zaken te regelen. Caritas Yerevan heeft weliswaar de kisten ingeklaard, maar in onderling overleg is besloten dat WW op zoek zou gaan naar een alternatief. WW heeft in de organisatie Mission & Relief ( een expert gevonden in het opsturen van (hulp)goederen over de hele wereld en hieraan gekoppeld het regelen van de inklaringen. Deze organisatie heeft het transport en de inklaring van de drie kisten naar Mongolië uiteindelijk verzorgd. Marokko en Bolivia: De drie kisten voor beide landen zijn nog voor de afsluiting van de projectperiode op transport gezet, maar de inklaring is nog niet afgerond voor het sluiten van de projectperiode op 30 juni. De inklaring in beide landen wordt verricht door de partnerorganisatie van MbT. Alle terugkeerders waren wel teruggekeerd voor het sluiten van het project Re-integratie door partnerorganisaties van Maatwerk bij Terugkeer Naast het zorg dragen voor een goede afwikkeling van het inklaringsproces van de WereldTools-kist zijn de partnerorganisaties van MbT in de diverse landen van herkomst van de terugkeerder ingezet om de re-integratie te bevorderen middels de inzet van de in-kind ondersteuning. Tevens kregen zij de taak zorg te dragen voor een monitoringsysteem om de resultaten en effecten van het project WereldTools op Maat in beeld te krijgen. Irak In Irak werkt MbT met ETTC, The European Technology and Training Centre (ETTC) is een non-profit organisatie die in 2009 is opgericht in (Noord) Irak, Erbil. ETTC zorgt voor de re-integratie van terugkeerders in de Iraqi Koerdistan Region (IKR). Om een goede re-integratie mogelijk te maken biedt ETTC verschillende trainingen aan en zogenoemde job placement programs of Business Start-up Training voor diegene die een eigen bedrijfje willen beginnen. Onder het WTOM programma zijn er 10 remigranten vanuit Nederland naar Irak vertrokken met een kist van WereldWijd, waarvan 9 mensen ondersteuning van ETTC hebben ontvangen. Eén persoon toonde hierin geen interesse. ETTC is niet betrokken bij de inklaring van de kisten; dit verloopt via een ander bedrijf. De resultaten zijn tot op heden wisselend. In de praktijk is het een uitdaging om een goede synergie te creëren tussen de inhoud van de kisten en de gevraagde ondersteuning in Irak door terugkeerders. Zeker vier cliënten lijken geslaagd in het opzetten van een eigen bedrijfje met gebruikmaking van de inhoud van de kist. In de meeste gevallen is de monitoring nog niet afgerond omdat ze nog geen jaar terug zijn. De deelnemers zullen gemonitord blijven worden. Onderstaand een kort verslag per terugkeerder: 1) H. wilde graag een copyshop starten. Met behulp van een kist van WW en een re-integratie budget van 1500 heeft hij een copyshop geopend in Kirkuk samen met een kennis die mede-eigenaar is. ETTC heeft hem ondersteuning geboden bij het opzetten hiervan. Op hun advies heeft hij een praktijktraining gevolgd van een maand en dit was succesvol. Daarnaast heeft hij een business startup training gevolgd bij ETTC en heeft hij samen met de coördinator aanvullende apparatuur aangeschaft en de benodigde juridische documenten in orde gebracht. 2) Y. is in juni 2012 teruggekeerd en woont samen met vrouw en dochter in het huis van zijn schoonvader in Dohuk. Hij wilde een internetwinkel starten en heeft een kist van WW ontvangen met computers en andere relevante apparatuur. Hij heeft de business set-up training doorlopen. Het idee om een internetwinkel te starten veranderde. Mede op advies van ETTC kwam hij tot de conclusie dat hij daarvoor onvoldoende budget beschikbaar had en dat er veel mensen al internet thuis hebben. Via een kennis is hij partner geworden in een bestaande (Apple) computerwinkel. Om partner te worden in deze winkel heeft hij een lening af moeten sluiten bij zijn schoonvader. De kosten van de winkel zijn 8

9 hoog (zo n $ 900 p.m) maar ze verdienen voldoende om te kunnen overleven. Van zijn reintegratiebudget heeft hij spullen voor de zaak gekocht. 3) M. is in december teruggekeerd. Het idee was om een internet café te starten. Prioriteit was verder om huisvesting te vinden omdat zijn vriendin uit NL naar Irak komt om te trouwen en hij geen familie meer heeft waar hij qua huisvesting bij terecht kon. Hij heeft het beschikbare re-integratiebudget dan ook daarvoor gebruikt. Hij heeft inmiddels een vaste baan gevonden als monteur. 4) A. is teruggekeerd naar Al-Kut. Deze plaats ligt onder Bagdad. Gezien de veiligheidssituatie in Centraal en Zuid Irak kan ETTC helaas beperkt ondersteuning bieden en is A. op afstand ondersteund vanuit Bagdad en Erbil. Via WW heeft betrokkene een ijsmachine aangeschaft en met zijn herintegratiebijdrage heeft hij nog een grill machine gekocht. Samen met een kennis is hij een klein restaurant begonnen. 5) H. is in april 2013 teruggekeerd naar Kirkuk. Zijn reintegratiebudget heeft hij gebruikt voor een deel van de kosten van de aankoop van een pick-up. Hij werkt samen met zijn broer als klusjesman en zij gebruiken de pick-up om materialen te vervoeren. De inhoud van de kist die hij van WW heeft ontvangen wordt ingezet in het klusbedrijf. Er wordt veel gebouwd in het gebied rondom Kirkuk en ETTC heeft goede verwachtingen m.b.t. de slagingskans van het bedrijfje 6)H. is eind februari 2013 teruggekeerd. In april was zijn eerste contact met ETTC en heeft hij aan business set-up training gevolgd. Zijn plan was om een gereedschap winkeltje op te starten. ETTC heeft geadviseerd m.b.t. huren van geschikt winkelpand, kosten en het maken van het huurcontract. Tevens heeft ETTC hem geïnformeerd over de benodigde registratie en vergunningen. ETTC is betrokken geweest bij de aanschaf van de materialen voor zijn bedrijfje o.a. in lassen van auto dempers en verkoop van gereedschap. De materialen uit de toolbox van WW komen hier dan ook zeer goed van pas. 7) L. is in oktober 2102 teruggekeerd maar ETTC had veel moeite om met haar in contact te komen (de aanmelding kwam pas bij MbT binnen na haar vertrek). In januari is het eerste contact tot stand gekomen. Tijdens een monitoringmissie van Mbt is er met L gesproken. Zij was teruggekomen op haar idee om een eigen bedrijfje te starten en had de inhoud van de WW toolbox verkocht. Na overleg met L. is zij m.b.v. ETTC geplaatst via het job placement programma als medewerkster in een cosmeticazaak. In een contract met de werkgever en L is afgesproken dat ETTC 6 maanden 250 per maand betaald aan salaris subsidie. L blijft daarna minimaal 1 jaar in dienst in de winkel. De uitgave van reïntegratiebudget is nog lopend. 8) A. is in april 2013 teruggekeerd. Het idee dat hij had vóór zijn terugkeer was om zijn metaalbewerkingsbedrijf weer opstarten. Hij wilde graag ondersteuning bij het vinden werkruimte, hulp met start en evt. aanvullende gereedschap. Vooralsnog is er nog niets gebeurd met de materialen uit de toolbox, noch met het beschikbare reintegratiebedrag ( 1350) omdat meneer motivatie problemen heeft. ETTC heeft regelmatig contact met hem en probeert hem te motiveren iets te gaan doen. 9) J. is recentelijk teruggekeerd. Hij heeft zijn intake gehad bij ETTC en verder is de uitgave van zijn reïntegratiebudget nog lopend. 10) S. is recentelijk teruggekeerd naar Al Basrah in het zuiden van Irak. Hij wenste zijn volledige inkind ondersteuning te gebruiken in materialen in de WW-kist voor zijn geplande internetcafe. Hij had geen behoefte aan ondersteuning in Irak, daar hij hiervoor naar Bagdad af diende te reizen. S. heeft foto s opgestuurd van zijn recentelijk opgestarte internetcafe. 9

10 Burundi Ligue Iteka is opgericht in 1991 en was de eerste mensenrechten organisatie die openlijk kon opereren in Burundi. Haar werk behelst drie pilaren: verdedigen van mensenrechten door monitoring en het aan de kaak stellen van mensenrechtenschendingen, bevorderen van mensenrechten door educatie en het empoweren van individuen om op te komen voor hun eigen rechten. Ligue Iteka s kantoor is gevestigd in Bujumbura en ze hebben vijf rapporteurs in verschillende regio s. Sinds 2008 heeft Maatwerk een samenwerkingsverband met Ligue Iteka. Ligue Iteka werkt nauw samen met UNHCR in een project voor terugkeerders uit de regio en met (Healthnet) TPO als het gaat om de psychosociale begeleiding van terugkeerders en de bewustwordingscampagne. Onder het WToM I project zijn er elf Burundezen ondersteund en begeleid. Onderstaand een kort verslag per terugkeerder: 1) V. is in juni 2012 teruggekeerd en zijn idee was om een internet café te beginnen. Hij heeft van het reintegratiebudget een ruimte gehuurd en extra materiaal gekocht voor zijn internet café. Na drie maanden heeft Ligue Iteka samen met hem een analyse gemaakt en geconstateerd dat deze business niet rendabel was. Daartoe heeft V. besloten de materialen te verkopen en zicht te richten op een andere inkomstgenererende activiteit. Van het vrijgekomen bedrag heeft hij zich voor 30% ingekocht in een winkel van een vriend. Zijn vriend heeft ook buiten Burundi gewoond en dat maakt dat ze elkaar meer vertrouwen. Verder heeft hij nog een stuk land gekocht waar hij groente en fruit laat verbouwen. 2) T. is in juni 2012 teruggekeerd naar Bujumbura waar zijn vrouw en vijf kinderen nog altijd woonachtig waren. Hij wilde graag zijn eigen restaurant beginnen en zijn kist met materialen was dan ook gevuld met o.a. magnetron, een compressor etc. Omdat T zwaar diabetes patiënt is viel hij ook onder medisch programma van IOM, daarnaast heeft hij ondersteuning ontvangen van Bridge to Better en zou er medicatie komen via Vluchtelingenwerk. T. heeft zijn reintegratiebudget gebruikt om een auto van te kopen (hij moest nog geld bijleggen van zichzelf) om zich daarmee te kunnen verplaatsten om te netwerken voor zijn restaurant. Hij heeft een investeerder gevonden die hem deze kans heeft geboden en hij runt nu een restaurant/bar/disco in het centrum van Bujumbura. Hij doet tevens consultancies bij de afdeling hotel management van de universiteit van Bujumbura. 3) C. is in september 2012 teruggekeerd na 8 jaar in NL. C is slecht ter been en heeft diabetes en heeft daardoor ook medicatie ontvangen van IOM waar Ligue Iteka haar bij geholpen heeft om deze te verkrijgen van het IOM kantoor in Bujumbura (je moet namelijk eerst de medicijnen kopen om vervolgens het bedrag terug te claimen). Via WW heeft ze een kist ontvangen met 4 naaimachines, een lockmachine en nog wat handtools voor het naaiatelier dat ze heeft opgestart in haar eigen huis. Haar reintegratiebijdrage heeft ze na het bespreken van haar business idee met Ligue Iteka, besloten uit te geven aan twee extra naaimachines, een strijkijzer en een generator. Aanvankelijk gaat het redelijk goed en heeft ze zelfs twee mensen in dienst genomen, maar tijdens het bezoek aan Burundi blijkt dat ze een deel van de naaimachines heeft verkocht (om van te leven) en dat ze maar net haar hoofd boven water kan houden. Ze zit niet in het centrum en daarnaast ontbreekt het haar aan een goed netwerk. 4 & 5) C. & W. kennen elkaar uit NL. C. en W. zijn respectievelijk eind juni en begin augustus 2012 teruggekeerd. C. is 9 jaar in NL geweest en W. ongeveer 7 jaar. C. heeft een vrouw en twee kinderen en W. heeft geen familie meer. Hij woon in bij C. waar ze samen voor de deur een laswerkplaats zijn gestart. Beiden hebben een gedeelte van hun reintegratiebudget uitgegeven aan het huren van een woning (vooral C) en W. heeft materialen gekocht om de werkplaats te bouwen en om van start te gaan. De materialen die ze in hun kisten van WW hebben ontvangen zijn voor het grootste gedeelte in 10

11 gebruik. Het gaat naar omstandigheden goed met hen maar het is lastig omdat ze maar drie dagen per week stroom hebben en ze worstelen om klanten te krijgen. 6) E. keerde begin januari terug naar Bujumbura na 5 jaar in NL te zijn geweest. Zijn vrouw en zoon komen terug vanuit Tanzania. Hij wil graag een multi-service center opzetten (copyshop/naai atelier). Via WW ontvangt hij een kist met een sterke dieselgenerator. Zijn plan is ietwat veranderd en hij runt momenteel samen met zijn vrouw een klein kledingwinkeltje. Hij koopt zijn kleiding in Oeganda en verkoopt ze op de markt in Bujumbura. Hij heeft net weer een kindje gekregen en het gaat goed met hem. 7) C. is eind 2012 teruggekeerd naar Bujumbura na ongeveer 8 jaar in Nederland te zijn geweest. In NL had hij het idee om een mobiele garage te beginnen. Hij heeft echter zijn plannen gewijzigd na zijn terugkeer. Hij heeft een winkeltje in het centrum van Bujumbura waar hij allerlei benodigdheden verkoopt. De generator die hij ontvangen heeft van WW verhuurt hij voor 25 per dag en hiermee verdient hij zijn basisinkomen van ongeveer 300 per maand. Daarnaast klust hij op allerlei fronten bij, bv door het verkopen van producten voor een drukkerij en af en toe een klus als monteur (dat is zijn beroep van origine). Van zijn reintegratiebudget heeft hij een auto gekocht om de generator te kunnen vervoeren. 8) P. is in oktober 2012 teruggekeerd na bijna 8 jaar in NL. Hij wil een cybercafé opstarten in Bujumbura. Hij heeft in NL opleiding international business (HBO) gedaan en dat helpt. Hij heeft de 4 computers die hij van WW heeft gehad (zeer goede kwaliteit) ingeruild voor 6 computers uit China omdat je 6 computers nodig hebt om internet café te kunnen starten. Van zijn re-integratiebijdrage heeft hij extra materiaal gekocht (o.a. computer, printer, webcams etc.) voor zijn copyshop. Na paar maanden ontstonden er problemen met zijn apparatuur en is hij verder gegaan samen met een vriend om zo het risico voor hem wat in te dempen. Hij wil het liefste een vaste baan ergens in een internationaal bedrijf, maar heeft geen contacten. 9) A. is teruggekeerd naar Ngozi in Noord Burundi waar hij een internetcafé/restaurant is gestart. Via WW ontving hij een kist met computersets die hij hiervoor gebruikt. Met zijn reintegratiebijdrage heeft hij een ruimte gehuurd (vooruitbetaling huur) en een magnetron, gasfornuis, printer etc aangeschaft. Hij runt nu een cybercafé en klein restaurantje erbij en hij heeft net genoeg inkomsten om van te leven. Hij werkt hard om zijn familie te kunnen onderhouden. 10) M. is eind december teruggekeerd na 5,5 jaar in NL. Hij is teruggekeerd naar Rumonge, zijn geboorteplaats en daar zijn eigen vissersbedrijfje te starten. Daarvoor ontving hij van WW een kist (met visnetten, een diepvries en een generator) en via de DT& V ontvangt hij extra 2700 om zijn motorboot te kunnen bekostigen. Van zijn reintegratiebijdrage heeft hij en motor gekocht voor zijn boot. Hij vangt zijn vis in het Tanganyika meer en verkoopt zijn vis in zowel Burundi als Tanzania. 11) C. is in juni 2012 teruggekeerd met in zijn kielzog een kist met materialen om een garage te kunnen starten. Zijn re-integratiebudget heeft hij gebruikt een ruimte kunnen huren waar hij zijn bedrijfje kon starten. Inmiddels loopt zijn bedrijfje in het centrum van Bujumbura goed en heeft hij zelfs meerdere mensen in dienst. De artikelen uit de WT-kist zijn erg nuttig gebleken, mede door de slechte kwaliteit aan Chinese importproducten die in Bujumbura te koop zijn. 11

12 Sierra Leone In SL werkt Mbt samen met de Christian Brother s. Christian Brother s Project Sierra Leone is een faith based non profit organisatie. Het hoofdkantoor is gevestigd in Freetown en CBPSL heeft branche kantoren in Bo en Moyamba in het zuidelijke gedeelte van Sierra Leone. Sinds 2006 werkt CBP samen met Maatwerk aan de duurzame herintegratie van terugkeerders uit Nederland maar ook uit Engeland, Duitsland en België. Tijdens deze projectperiode heeft de CBPSL 2 terugkeerders ontvangen onder het WereldTools op Maat project. 1) A. is in december 2012 teruggekeerd na een krappe twee jaar in Nederland te zijn geweest. Hij wil graag een cinema beginnen en heeft van WW een kist ontvangen met een satelliet ontvanger, een computerset, printer, generator, kleine televisie. Voor zijn vertrek had hij nog geen goed idee over wat voor type business hij wilde beginnen. Na zijn terugkeer in SL wist hij snel dat hij een klein cinema wilde starten. Hij heeft zijn reïntegratiebudget dan ook ingezet om een ruimte daarvoor te huren. 2) G. is in januari 2013 teruggekeerd nadat hij 1 ½ jaar in NL heeft gezeten. Hij heeft een kist ontvangen met een generator, 3 computers, 2 printers, 2 naaimachines en wat 2 e hands kleding. De naaimachines heeft hij weggegeven en de printers en computers gebruikt hij voor zijn copyshop. Hij woont in Oost Freetown samen met een vriend. Hij heeft een ruimte gehuurd voor zijn copyshop. Doordat de aankomst van de kist enige tijd duurde (de verscheping en inklaring heeft een maand geduurd) heeft de ruimte enige weken leeg gestaan en G. realiseerde zich dat hij dat beter anders had kunnen doen maar wilde niet het risico lopen dat hij die ruimte niet meer kon huren (gehuurd met zijn HRT bijdrage). Hij heeft zijn reintegratiebijdrage gebruikt om een cursus te volgen (boekhouding) zodat hij die vaardigheden in kan zetten in het managen van zijn copyshop. Momenteel zit hij in de running voor een vaste baan bij het ministerie van landbouw (administratief/financieel). Als dat lukt wil hij graag het beheer van zijn copyshop overdragen aan iemand anders die hij kan vertrouwen. Armenië monitoring. In Armenië werkt Maatwerk met Caritas Armenië. Voor het WToM I project heeft Caritas Armenië zich ingespannen om twee kisten in te klaren. Dit was zeer tijdrovend en werd bemoeilijkt door allerhande factoren (zoals bureaucratie en niet-transparante regelgeving). Hierdoor is besloten ook hier de volgende keer de inklaring via een externe partij te laten doen zodat Caritas Armenië zich kan focussen op de rentegratie ondersteuning en de 1) P. is in januari 2013 alleen teruggekeerd naar Armenië terwijl haar ouders en broertje nog in afwachting zijn van uitsluitsel over een medische procedure. Via WW heeft zij een kist met kantoorartikelen meegekregen omdat ze graag een vertaalbureau wil starten. Omdat ze alleen terug is gekeerd was huisvesting een eerste prioriteit en is daarvoor is het grootste gedeelte van haar reintegratiebijdrage gebruikt. Een klein resterend bedrag moet nog uitgegeven worden. 2) A. is samen met haar man en zoon teruggekeerd in maart Vader en zoon ontvingen ondersteuning van IOM en mevrouw krijgt ondersteuning onder WToM. Ze heeft via WW een gasstel met oven ontvangen en heeft haar reintegratiebudget nog niet besteed. Hier zal dus verder over gerapporteerd worden in WToM 2. 12

13 Mongolië In Mongolië werkt Maatwerk bij Terugkeer ook samen met de lokale afdeling Caritas. Caritas Mongolië is gevestigd in UlanBataar en biedt terugkeerders ondersteuning op maat op economisch en sociaal gebied: 1) T. is in april 2013 teruggekeerd. T. wil graag een tatoeageshop starten. De kist is samen met T. gevuld met allerlei materialen (van tattoostoel tot naalden). De wet- en regelgeving omtrent de inklaring van de kist bleek uitermate complex te zijn zodat uiteindelijke besloten is een gespecialiseerde derde partij in te schakelen, zijnde Mission & Relief, om deze te versturen en in te klaren. De kist is eind juni verstuurd en niet meer ingeklaard tijdens de projectperiode. T. gaat de materialen in de kist gebruiken om tatoeage activiteiten uit te voeren in de kapperszaak van zijn zus. Het herintegratiebudget van 525 is nog niet uitgegeven. 2 & 3) M. & N. zijn begin juni teruggekeerd. Echtgenoot M. wilde in eerste instantie een plek op de markt huren om machines te repareren. Samen met partner willen ze een bedrijfje beginnen in verkoop auto onderdelen (geen reparatie meer). Echtgenote N. heeft een laptop ontvangen van WW om haar advocatenpraktijk te kunnen starten. Marokko In Marokko werkt Maatwerk met Cardev. 1) S. is in april 2013 teruggekeerd. Het heeft een tijd geduurd voordat hij contact heeft opgenomen met Cardev. Het lag gevoelig met zijn familie en Cardev was nadrukkelijk verzocht geen contact met de familie op te nemen. Begin juni is het contact tot stand gekomen en heeft de contactpersoon van Cardev zijn broer gesproken in Bejaad, de stad waar S. naar terug is gekeerd. De kist met materialen (las apparatuur) is eind juli ingeklaard en het beschikbare re-integratiebudget vanuit WToM en additioneel vanuit ERSO zal worden ingezet (nog lopend) voor een cursus onderwaterlassen en voor een lasbedrijfje. Bolivia 1+2) Familie T. (man, vrouw en dochter) wilden graag ondersteuning bij het bij het opstarten van een bedrijf, geld voor het kopen van nieuwe machines, en een financiële bijdrage voor onderwijs van hun dochter. Bright to better heeft de Familie T ook ondersteund met een re-integratie bijdrage. De partner van MbT is ingezet voor het inklaren van de kist en begeleiding bij de opzet van het bedrijfje in klamboes. Het inklaren van de kist verliep moeilijk door de hoeveelheid spullen. Daarna kan het echtpaar T. aan de start van hun bedrijf beginnen 13

14 Monitoring Zoals gepland werkt Maatwerk bij Terugkeer samen met de partnerorganisaties aan het actualiseren en verder stroomlijnen van het cliënt documentatie en monitoring systeem, zodat cliënt, begeleidende organisatie in Nederland, partnerorganisatie en Maatwerk bij Terugkeer tijdig over de juiste informatie beschikken en er een goede terugkoppeling mogelijk is over terugkeer en re-integratie van individuele cliënten. Ook zal dit beter zicht opleveren op de factoren van invloed op herintegratie in de gemeenschap, en het eventuele effect van terugkeer in de gemeenschap. Het mixed embeddedness concept wordt hierbij als conceptueel model gebruikt. In het huidige systeem biedt Maatwerk bij Terugkeer in samenwerking met partner organisaties gedurende het eerste jaar na terugkeer re-integratie ondersteuning aan cliënten. In dit jaar vindt structurele monitoring plaats. Voor 5 institutionele partners (Brazilië, Burundi, Ghana, Irak en Suriname) heeft Maatwerk bij Terugkeer de monitoringsresultaten van de individuele re-integratie trajecten tussen samengebracht in landenrapporten (zie bijlage I). De rapporten geven zowel een profiel van de terugkeerders als trends en (korte termijn) effecten weer die de ondersteuning op de re-integratie van cliënten heeft gehad. Naast de korte termijn effecten, probeert Maatwerk bij Terugkeer ook de lange termijn effecten van terugkeer en de duurzame terugkeer in kaart te brengen. Hiervoor dienen cliënten over een langere periode, namelijk over 2-3 jaar, gevolgd te worden. Er is - zowel vanuit de terugkeer organisaties als beleidsontwikkelaars - behoefte aan meer inzichten in dit proces en de lange termijn effecten van terugkeer en terugkeerondersteuning. Eén van de medewerkers van Maatwerk bij Terugkeer zal in samenwerking met de universiteit van Nijmegen een (doctoraat)onderzoek uitvoeren over de effecten van assistentie, duurzame terugkeer en ervaringen van terugkeerders. Het onderzoek levert een bijdrage aan zowel de theorievorming, beleid en praktijk rond migratie en ontwikkeling. Testen en uitvoeren van het monitoringssysteem Het afgelopen jaar is er gewerkt aan een systematische procesbeschrijving van de assistentie die Maatwerk bij Terugkeer en de partner organisaties aan cliënten biedt. Hieruit is gebleken dat het huidige datasysteem niet meer voldoet aan de nieuwe eisen met betrekking tot monitoring en gegevens verzameling. Er is daarom in samenspraak met een ICT bedrijf - besloten dat er een nieuwe database ontwikkeld zal worden, die web-based is en dus ook voor de partner organisaties online toegankelijk zal zijn. Als gevolg van dit besluit is de planning rond het testen en uitvoeren van het monitoringssysteem aangepast: In december 2013 moet het systeem van Maatwerk bij Terugkeer werkbaar zijn en zal getest worden door een kleine selectie van partnerorganisaties. Na eventuele laatste aanpassingen zal het systeem voor alle cliënten gebruikt gaan worden met ingang van 1 januari Monitoring missies Maatwerk bij Terugkeer medewerkers spreken zoveel mogelijk terugkeerders tijdens dienstreizen naar landen van herkomst om een uitgebreider beeld te krijgen van de perceptie van de cliënt op het migratieproces, de geboden ondersteuning, factoren die van invloed zijn gebleken op de re-integratie op economisch, sociaal en psychologisch vlak, en het effect van de terugkeer op de cliënt en zijn of haar omgeving. In het kader van WtoM is er een missie uitgevoerd naar Burundi in mei/juni Naast het faciliteren van het bezoek van WW aan Burundi (zie daarover meer in pa 4.4. heeft MbT ook met haar partner Ligue Iteka gewerkt aan financieel beheer en aan andere programma zaken, zoals capaciteitsversterking assessment. Hierbij beoordeelt Ligue Iteka haar eigen capaciteiten en die van Mbt en Mbt beoordeelt de capaciteiten van zichzelf en van Ligue Iteka. In samenspraak met de partnerorganisatie zijn punten opgesteld waar Maatwerk bij Terugkeer en de partnerorganisatie meer aandacht aan moeten schenken, zich verder moeten ontwikkelen en tijdens de samenwerking meer aandacht op moeten vestigen (zie bijlage II voor het gedeelte van de dienstreis rapportage waar verslagen over de terugkeerders niet in zijn opgenomen om duplicatie te voorkomen). 14

15 4.4. Veldreis naar Burundi In de begroting van het project WereldTools op Maat is een veldreis opgenomen naar een land van herkomst. Er is gekozen voor Burundi daar in de projectperiode 11 personen zijn teruggekeerd naar dit land. Op maandag 27 mei trok een delegatie van WW naar Burundi op veldreis voor een week. WW wil met het bezoek uit de eerste hand nagaan of het samenwerkingsproject daadwerkelijk duurzame re-integratie bevordert. WW wilde zo veel mogelijk terugkeerders bezoeken en hiernaast een beeld krijgen van technische onderwijs in Bujumbura en hoe men leeft en werkt in Burundi. MbT en Ligue Iteka hadden de veldreis meer dan uitstekend voorbereid, waardoor aan al de wensen van WW gehoor is gegeven. In een week zijn uiteindelijk 10 terugkeerders bezocht in Bujumbura. De bezochte projecten omhelsden drie laswerkplaatsen, drie winkels en één maal een naaiatelier, een garage, een caférestaurant en een cybercafe. Van de tien bezochte projecten: Zijn acht terugkeerders daadwerkelijk gestart met oorspronkelijke bedrijfsplan, mogelijk gemaakt door de materialen uit de WereldTools-kist en ondersteuning door Ligue Iteka. Is één persoon geswitcht van plan; het geplande internetcafe is niet van de grond gekomen daar hij in het centrum van Bujumbura geen locatie kon vinden. Hierop heeft hij de inhoud van de kist verkocht en hiervan een stuk grond aangeschaft en zich ingekocht bij de winkel van een vriend. Had één persoon de kist en ondersteuning niet nodig door het reeds aanwezige netwerk van contacten. Negen mensen waren blij en tevreden dat ze teruggekeerd waren. Allen hadden het moeilijk om het hoofd boven water te houden, maar probeerden via de materialen van de kist en met hulp van Ligue Iteka, hun leven weer op te pakken. Slechts één persoon gaf aan spijt te hebben van zijn terugkeer. Naast deze bezoeken is er een technische school (Centre Formation et de Perfectionnement Professionel de Bujumbura), een agrarische community in het zuiden van het land en de Nederlandse ambassade bezocht. Zonder twijfel kan na dit bezoek geconcludeerd worden dat het project WereldTools op Maat belangrijk is voor de terugkeerders naar Burundi. Dit werd tevens onderschreven door dhr. Ildephonse Nsabimana van Ligue Iteka. De mensen worden na hun terugkeer door de kist gedwongen om direct aan de slag te gaan om iets te maken van hun leven. Zonder deze kist vraag ik me af of deze mensen wel goed terecht hadden kunnen komen. Naast de koude cijfers sprak steeds opnieuw de hartelijke ontvangst van de mensen boekdelen. Iedereen was oprecht blij met ons bezoek. De samenwerking van WW en MbT (en diens partnerorganisatie Ligue Iteka) m.b.t. Burundese terugkeerders is van groot belang gebleken. Zowel de materiële ondersteuning van WW als ook de adviserende en ondersteunende rol van Ligue Iteka als ook de in-kind ondersteuning ter plaatse waren voor het gros van de terugkeerders van groot belang voor hun re-integratie. Stichting WereldWijd heeft uitgebreid verslag gedaan van de veldreis naar Burundi in haar blad de WereldWijzer. Desgewenst kunt u een exemplaar opvragen op ons kantoor. Hiernaast heeft stichting WereldWijd een presentatie van deze veldreis gemaakt, inclusief beeld en filmmateriaal. Op aanvraag kan stichting WereldWijd een presentatie verzorgen op locatie. Ed Peters Stichting WereldWijd 15