Notitie Rente-instrumenten

Transcriptie

1 Notitie Rente-instrumenten Referentienummer BCS/Beverwijk

2 Inhoud 1 Inleiding Traditionele Methoden Rente-instrumenten Rentetermijncontracten Rente-opties Renteswaps Risico s en voorwaarden gebruik rente-instrumenten Inherente risico's Operationele risico's Voorwaarden van Banken Traditioneel versus Derivaat... 8 Notitie rente-instrumenten Beverwijk

3 1 Inleiding Deze notitie heeft tot doel om voor Beverwijk inzichtelijk te maken welke mogelijkheden er zijn om renterisico s te beheersen door de inzet van rente-instrumenten. Tevens geeft deze notitie inzicht in de mogelijke risico s, die de inzet van rente-instrumenten met zich mee kan brengen, en wat de voorwaarden voor Beverwijk zijn om deze instrumenten te kunnen gebruiken. Renterisico kan gedefinieerd worden als het gevaar van ongewenste veranderingen van de (financiële) resultaten van een organisatie als gevolg van rentewijzigingen. Bij woninggemeentes bestaat een belangrijk deel van de kosten uit rentelasten. Het beheersen van de renterisico s speelt dus een zeer belangrijke rol. Een aantal keer ongunstige rentecondities treffen, hetzij bij het lenen (hoge rentes), hetzij bij het beleggen (lage rentes), kan gevolgen hebben voor de financiële gezondheid. De nominale rente, die Beverwijk op een financiering moet betalen bestaat uit twee componenten te weten de interbancaire basisrente (Euribor en Swaprente) en de organisatiespecifieke opslag (zogenoemde creditspread), die de bank rekent voor het daadwerkelijk verstrekken van het geld. Er zijn verschillende methoden en technieken om renterisico s te beheersen. Deze worden onderverdeeld in de traditionele methoden en moderne rente-instrumenten. In deze notitie zullen wij de verschillende traditionele methoden kort benoemen, maar de nadruk zal liggen op de moderne rente-instrumenten. De belangrijkste instrumenten zullen wij benoemen en toelichten. Daarnaast schetsen wij de risico s verbonden aan het gebruik van rente-instrumenten en hoe banken daarmee omgaan. Notitie rente-instrumenten Beverwijk 1/8

4 2 Traditionele Methoden Hieronder geven wij de belangrijkste traditionele methoden voor Beverwijk. Tijdvak renteconversie vastleggen Bij de risico s die worden veroorzaakt door een renteconversie in de toekomst behoort het soms tot de mogelijkheden reeds nu de rente te fixeren. Er wordt dan dus nu al afgesproken tegen welk rentepercentage de toekomstige renteconversie zal plaatsvinden. Hiermee worden de renterisico s voor de gehele looptijd van het volgende tijdvak opgevangen. Niet alle geldgevers zijn echter bereid deze afspraken op dit moment al vast te leggen. Een nadeel van deze methode kan zijn dat de bestaande lening wordt gecontinueerd. Er bestaat geen mogelijkheid de lening zo aan te passen dat dit beter in het renterisicoprofiel past. Verschuiven conversiedatum Zonder verder de huidige leningportefeuille aan te tasten kunnen risicomomenten worden weggenomen door de conversiedata van leningen te verschuiven. Met een aanvullend contract kunnen deze data in de tijd naar voren en achteren worden verschoven. Een nadeel kan zijn dat indien alleen verschuiving naar de toekomst mogelijk is een hogere couponrente noodzakelijk is. Ook hier geldt dat medewerking van de geldgever noodzakelijk is. Afkoop en herfinanciering Afkoop van lopende leningen die contractueel niet vervroegd aflosbaar zijn, kan mogelijk worden gemaakt met de toestemming en hulp van de betreffende geldgever. Afkoop vindt in de regel plaats tegen de contante waarde van alle toekomstige rente- en aflossingsverplichtingen van de lening. De contante waarde is dan tevens de hoofdsom van de nieuw af te sluiten lening. Bij de afkoop bent u uiteraard afhankelijk van de welwillendheid van de financier. De oude lening(en) blijven niet langer in de boeken staan en de nieuwe lening(en) worden zo gekozen dat dit beter past in het renterisicoprofiel. Uitgestelde storting Bij een lening met een uitgestelde storting wordt een financiering aangegaan, waarbij de lening in toekomst gestort wordt en dan ook pas ingaat. Hiermee wordt nu zekerheid gecreëerd over de rente, die straks betaald moet worden. De opslag op de rente, die betaald moet worden vanwege het uitgestelde karakter is afhankelijk van de geldende rentestructuur. Notitie rente-instrumenten Beverwijk 2/8

5 3 Rente-instrumenten Naast de hiervoor genoemde traditionele methoden kan Beverwijk ook gebruik maken van rente- instrumenten. Rente-instrumenten zijn financiële derivaten. Financiële derivaten zijn instrumenten, die hun waarde ontlenen aan andere financiële waarden. Bij rente-instrumenten is deze andere financiële waarde de rente op een lening of belegging. Beverwijk gaat twee gescheiden contracten aan (ook al is de contractpartij misschien dezelfde bank die ook de lening verstrekt), namelijk een financieringscontract en een derivatencontract. De rente, die Beverwijk in het financieringscontract betaalt is bij korte rentetypische looptijden (< 1 jaar) gebaseerd op de Euribor + de creditspread en bij lange rentetypische looptijden (> 1 jaar) gebaseerd op de Swap + de creditspread. De verrekeningen, die ontstaan uit hoofde van het derivatencontract zijn alleen gebaseerd op de Euribor en de Swap. In een derivatencontract wordt er door de bank dus geen geld beschikbaar gesteld en is er geen sprake van creditspread. Het voordeel van rente-instrumenten is dat zij ingezet kunnen worden tegen bepaalde renterisico s. Hieronder wordt een overzicht gegeven van de meest gangbare rente-instrumenten voor decentrale overheden. Waar nodig zullen wij het rente-instrument verduidelijken met een concreet voorbeeld. Hierbij gaan we uit van een onderliggende hoofdsom van 10 miljoen voor een aflossingsvrije looptijd van 10 jaar. De voorbeeldpercentages zijn actuele percentages van medio mei Rente-instrumenten zijn te verdelen in drie categorieën. 1. Rentetermijncontracten biedt Beverwijk de mogelijkheid het toekomstige renteniveau voor leningen of beleggingen te fixeren. 2. Door middel van renteopties kan Beverwijk zich verzekeren tegen ongunstige ontwikkelingen in de rente. 3. De laatste categorie zijn de renteswaps. Dit zijn renteruil overeenkomsten tussen twee partijen. Hierdoor kan Beverwijk van rentetype veranderen als dit gewenst is (een vaste rente ruilen tegen een variabele rente vice versa). 3.1 Rentetermijncontracten Met behulp van een forward rate agreement (FRA) kan Beverwijk het toekomstige renteniveau fixeren voor financieringen en beleggingen waarvan de rente gebaseerd is op de geldmarktrente (Euribor). Hierdoor is het mogelijk om nu al zekerheid te krijgen over het rentetarief dat u in de toekomst zult ontvangen of betalen. Op deze manier is het mogelijk de renterisico s te beperken. FRA Een FRA is een contract tussen twee partijen (de koper en de verkoper). Hierin wordt overeengekomen om op een in de toekomst gelegen moment (de valutadatum) het verschil te verrekenen tussen het overeengekomen percentage (de contractrente) en het op dat moment (valutadatum) geldende Euribor tarief. Dit te verrekenen verschil wordt berekend aan de hand van een van te voren vastgestelde fictieve hoofdsom over een van te voren vastgestelde periode. Er vindt dus geen uitwisseling van de hoofdsom plaats, deze dient uitsluitend als rekenbasis voor de te verrekenen bedragen. Notitie rente-instrumenten Beverwijk 3/8

6 Als de contractueel afgesproken rente op de afgesproken datum verschilt van het dan geldende Euribor tarief, dan dient het verschil door een van de twee partijen aan de andere partij te worden vergoed. De koper van een FRA ontvangt een bedrag van de verkoper als het Euribor tarief hoger is dan de contractrente, en de verkoper van een FRA ontvangt een bedrag van de koper als het Euribor tarief lager is dan de contractrente. Met behulp van een FRA is het dus mogelijk een toekomstig renteniveau te fixeren en u zo te beschermen tegen ongunstige renteontwikkelingen. Hierdoor wordt echter ook de mogelijkheid uitgesloten dat geprofiteerd kan worden van een gunstige ontwikkeling in de rente, omdat het renteniveau immers wordt gefixeerd. De tegenpartij voor een gemeente bij het afsluiten van een FRA is in de praktijk meestal een bank. 3.2 Rente-opties Een aparte groep van rente-instrumenten zijn de rente-opties. Tot deze groep kunnen worden gerekend de Cap, de Floor en de Collar. Deze instrumenten hebben een aantal overeenkomsten. Ten eerste kunt u zich met behulp van deze opties beschermen tegen een ongunstige ontwikkeling in de rente. Tegelijkertijd wordt echter de kans opengehouden om van gunstige ontwikkelingen te profiteren. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de FRA waarmee het rentetarief in de toekomst gefixeerd wordt en deze mogelijkheid dus uitgesloten is. Renteopties zijn te kenmerken als een verzekering tegen een ongunstige rente-ontwikkeling. Om van deze optie gebruik te maken moet u daarom net als bij een normale verzekering een premie betalen. Hieronder wordt de Cap nader toegelicht. De Floor en de Collar zijn voor Beverwijk op dit moment niet van toepassing en laten we daarom buiten beschouwing in deze notitie. Cap Een Cap is een overeenkomst tussen twee partijen, waarbij de koper (de gemeente) van een cap zich voor een bepaalde periode verzekert van een renteplafond met betrekking tot een variabele rente. Als de variabele rente gedurende deze periode boven het afgesproken plafond komt dan zal de verkoper (meestal een bank) het verschil tussen de vastgestelde bovengrens en de werkelijke variabele rente aan de koper van de Cap vergoeden. Om een dergelijk plafond in de variabele rente te leggen betaalt de koper echter wel een premie aan de verkoper. Deze premie is onder meer afhankelijk van de hoogte van het plafond en de looptijd van de Cap. De premie is hoger naar mate het plafond lager is en de looptijd van de Cap langer. De variabele rente waaraan het renteplafond gerelateerd wordt is meestal de 3- maands Euribor of de 6-maands Euribor. De looptijd van een Cap ligt tussen de 1 en 10 jaar. Voorbeeld van een Cap Stel Beverwijk besluit de financieringsbehoefte van 10 miljoen in te vullen door middel van een roll-over lening (een langlopend financieringscontract op basis van de korte rente), omdat de korte rente op dit moment erg laag is (3-maands Euribor tarief is 1,40%). Om de drie maanden wordt de rente bepaald aan de hand van het dan geldende 3-maands Euribor tarief. Hier loopt Beverwijk dus een renterisico. Om het gevaar van een sterke stijging te neutraliseren koopt Beverwijk een Cap voor een periode van 10 jaar op het niveau van 4%. Hiermee verzekert Beverwijk zich van het feit dat zij gedurende 10 jaar per saldo niet meer betaalt dan 4%. Hiervoor betaalt Beverwijk een premie van circa ,-. Stel dat na twee jaar de rente gestegen is tot 4.5%. Op dat moment moet Beverwijk uit hoofde van het financieringscontract een tarief van 4.5% betalen, de Cap-overeenkomst vergoedt echter 0.5%, zodat de lening effectief op 4% uitkomt. Van een rente lager dan 4% kan Beverwijk wel profiteren, dus als de 3-maands euribor rente na vier jaar weer is gedaald naar 3% dan moet Beverwijk uit hoofde van het financieringscontract gewoon 3% betalen en hoeft er vanuit de Cap-overeenkomst door de bank niet gecompenseerd te worden. Notitie rente-instrumenten Beverwijk 4/8

7 3.3 Renteswaps Een renteswap, kortweg swap, is een afspraak tussen twee partijen waarin wordt afgesproken om gedurende een bepaalde periode de renteverplichtingen voortvloeiend uit twee verschillende rentetypen te ruilen. Deze renteverplichtingen hebben betrekking op dezelfde (fictieve) hoofdsom. In principe kunnen alle partijen een swap met elkaar overeenkomen, maar meestal is één van de partijen een bank. Door middel van een swap kan een gemeente relatief eenvoudig en goedkoop het rentetype (vast vs. variabel) van een lening of een deel van de leningenportefeuille wijzigen. Bij een onderhandse lening is het dus niet nodig het oorspronkelijk contract te herzien. De swap staat helemaal los van deze overeenkomst. Voor het afsluiten van een swap overeenkomst is de gemeente geen premie verschuldigd. De gemeente kan ook het recht kopen om een swap te doen. Dit noemen we een Swaption. Gelet op de financieringsstrategie van Beverwijk die gericht is op totaalfinanciering, is deze optie op dit moment niet opportuun en daarom niet nader uitgewerkt. Voorbeeld van een Swap Stel dat drie jaar na het afsluiten van de 10-jaars Roll-over lening door Beverwijk de 3-maands euribor rente is opgelopen naar 5%, terwijl de 7-jaars Swaprente op dat moment op 4,5% staat. Door het aangaan van een swap neemt Beverwijk de verplichting op zich om gedurende zeven jaar een vaste rente te betalen (dus 4,5 procent) in ruil voor de ontvangst van de 3- maands Euribor rente. De te ontvangen 3-maands Euribor rente uit de Swap loopt weg tegen de 3-maands Euribor rente die Beverwijk moet betalen op de lopende Roll-over financiering. Per saldo resteert gedurende de looptijd van de Swap, zeven jaar, het tarief van 4,50 procent op de Roll-over. In hoofdstuk 5 wordt de actuele interesse in swaps verder verduidelijkt en zullen wij deze mogelijkheid afzetten tegen een lening met een uitgestelde storting. Notitie rente-instrumenten Beverwijk 5/8

8 4 Risico s en voorwaarden gebruik rente-instrumenten Aan het gebruik van rente-instrumenten kunnen ook bepaalde risico's zijn verbonden. Deze risico's zijn niet alleen verbonden aan de aard van de producten maar kunnen ook verband houden met de organisatie van de afdeling waar de verantwoordelijkheid ligt voor het renterisicomanagement. Deze risico s kunnen voor een belangrijk deel worden ingeperkt, indien de organisatie aan een aantal randvoorwaarden voldoet. Het is zeer belangrijk dat aandacht wordt besteed aan deze risico s voordat een gemeente overgaat tot het gebruik van dergelijke instrumenten. Een algemeen geaccepteerde indeling van de risico's van renteinstrumenten is de indeling die gebaseerd is op het onderscheid tussen inherente risico's en operationele risico's. 4.1 Inherente risico's Hiertoe behoren als belangrijkste risico s het kredietrisico en het marktrisico. Kredietrisico: Als de gemeente een contract aangaat inzake rente-instrumenten ontstaan er gedurende de looptijd of aan het einde van het contract er over en weer verplichtingen en vorderingen. Van kredietrisico is sprake als de debiteur c.q. de tegenpartij niet aan zijn verplichtingen kan voldoen en dus in gebreke blijft. Als u een contract aangaat inzake renteinstrumenten, is het belangrijk dat de tegenpartij, meestal een Nederlandse bank, voldoende solvabel is (hoge rating) om gedurende de looptijd van het contract aan haar verplichtingen te voldoen. Marktrisico: De waarde van rente-instrumenten en daarmee de omvang van de verplichtingen worden bepaald door de waardeontwikkeling van de rente. Om het risico op de waarde ontwikkeling van het derivaat beheersbaar te houden is het een voorwaarde dat de gemeente de onderliggende waarde in haar bezit heeft. Dit is het financieringscontract. Hiermee ontstaat dan een zogenoemde gesloten positie. Bovengenoemde risico s dienen door de richtlijnen in het treasurystatuut adequaat te worden beheerst. 4.2 Operationele risico's Hiertoe behoren het organisatierisico, het interne-controle risico en het frauderisico. Organisatierisico: Dit zijn alle risico's die ontstaan als gevolg van de inrichting van de organisatie. Voorbeelden hiervan zijn: Geschiktheid van administratieve organisatie, de kennis en ervaring die bij het personeel aanwezig is over rente-instrumenten. Interne-controle risico: Als er onvoldoende functiescheiding is binnen de afdeling verantwoordelijk voor het rentemanagement kan dit tot gevolg hebben dat de uitvoerende (commerciële) taak en controlerende/ administratieve taak bij één persoon terecht komen. Er zijn dan geen preventieve drempels tegen fraude en eventuele fraude wordt dan minder snel ontdekt. Notitie rente-instrumenten Beverwijk 6/8

9 Frauderisico: Dit hangt samen met het interne controle risico. Door het gecompliceerde karakter van rente-instrumenten bestaat het gevaar dat gelden uit de organisatie worden onttrokken of dat fouten die zijn gemaakt door diegene die verantwoordelijk is voor het gebruik van de rente-instrumenten, worden gemaskeerd. Vaak is deze fraude ook mogelijk omdat de kennis die voor het gebruik van moderne rente-instrumenten noodzakelijk is maar bij één of enkele personen aanwezig is. 4.3 Voorwaarden van Banken Alvorens Beverwijk een derivatentransactie met een bank kan doen, zal de gemeente met de bank een overeenkomst moeten sluiten: Raamovereenkomst Derivaten. Het aangaan van een raamovereenkomst Derivaten is een vereiste. De raamovereenkomst regelt tussen partijen wederzijdse rechten en plichten bij het aangaan van renteinstrumenten. Notitie rente-instrumenten Beverwijk 7/8

10 5 Traditioneel versus Derivaat De laatste maanden zijn er partijen geweest die in de markt (forward starting) swaps hebben gesloten. Het afgelopen half jaar zijn langlopende swaprentes fors gedaald. De 10-jaars Swaprente is gedaald van 4,65% begin oktober 2008 naar 3,6% medio mei De effectieve rentes, die gemeenten moet betalen zijn echter niet in deze mate gedaald, omdat de creditspreads door de banken fors hoger zijn komen te liggen door de kredietcrisis. Zo moest voor een financiering met een rentetypische looptijd van 10 jaar medio mei 2009 circa 4,9% worden betaald. Dit is 1,3% boven de Swaprente. Stel nu dat Beverwijk begin 2010 een financieringsbehoefte verwacht van 10 miljoen en de wens is er om het renterisico op deze financiering (deels) af te dekken. Er zijn dan een aantal manieren om dit te doen. Wij lichten er hier twee toe. Lening met een uitgestelde storting (traditioneel) Beverwijk sluit een 10-jarige Fixe-lening met stortingsdatum begin Hiervoor biedt de bank een percentage van circa 5,05%. Beverwijk heeft nu zekerheid dat zij begin miljoen ontvangt en dit 10 jaar tot haar beschikking heeft. Ook weet zij dat zij 10 jaar lang jaarlijks 5,05% aan rente betaalt, waar dus op dit moment 1,3% creditspread en 0,15% forwardopslag in zit verwerkt. Voordelen uitgestelde stortingen Zekerheid te betalen rentepercentage; Zekerheid te betalen kredietopslag; Eenvoudig product, makkelijk uit te leggen binnen de organisatie; Nadelen uitgestelde stortingen Opslag ten opzichte van contante stortingen. Op dit moment steile rentestructuur, dus hogere forwardpremie; Van mogelijke rentedalingen en verlagingen van kredietopslagen kan niet geprofiteerd worden; Renteswap i.c.m. financiering o.b.v. 3-maands euribor (derivaat) Beverwijk sluit een swap ingaande begin 2010 voor een periode van 10 jaar voor een onderliggende hoofdsom van 10 miljoen, waarbij zij de 10-jaars Swaprente (3,6%) gaat betalen en de 3-maands euribor ontvangen. Begin 2010 zal zij daadwerkelijke het financieringscontract afsluiten op basis van 3-maands euribor. Hierbij vallen de 3-maands euribor dus tegen elkaar weg. De door de bank gevraagde creditspread op deze financiering is nog de onzekere component. Waar deze creditspread op dit moment voor een 10-jarige financiering 1,3% is, hoopt Beverwijk dat deze het komend jaar zal dalen richting niveaus van voor de kredietcrisis zijnde 0,05%. Als dit uitkomt zal Beverwijk 10 jaar lang nominaal 3,65% (3,6% in de swap + 0,05%) betalen. Het risico is dat de creditspreads begin 2010 nog verder zijn opgelopen naar bijv. 1,8%. Dit betekent dat Beverwijk dan 10 jaar lang nominaal 5,4% (3,6% in de swap + 1,8%) betaalt. Notitie rente-instrumenten Beverwijk 8/8

11 Als de creditspreads begin 2010 nog steeds op hetzelfde niveau liggen of misschien zelfs hoger als nu dan kan Beverwijk nog overwegen een korte looptijd te kiezen. Beverwijk heeft dan alleen geen lange beschikkingszekerheid over de 10 miljoen. Voordelen renteswap Zekerheid maximaal te betalen swaprente; Historisch lage swap percentages; Wanneer de situatie zich op de geld- en kapitaalmarkt normaliseert zou de kredietopslag op de onderliggende financiering kunnen dalen ten opzichte van de huidige situatie. Nadelen renteswap Onzekerheid te betalen kredietopslag, deze wordt pas gefixeerd met het aantrekken van de onderliggende lening; Complexer product, vraagt om kennis van derivaten binnen de organisatie. Notitie rente-instrumenten Beverwijk 9/8