Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk"

Transcriptie

1 24 mei 2017 Hans van der Werff / Frederik van Dalfsen Sofie Dreef / Dieuwertje Smit / Wouter Kisteman Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Conceptversie ten behoeve van de werkbijeenkomst van 31 mei 2017 C O N C EP T Nota van Bevindingen

2

3 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen Hans van der Werff / Frederik van Dalfsen Sofie Dreef / Dieuwertje Smit / Wouter Kisteman 8 mei 2017 Inhoud Inleiding Aanleiding en context Vraagstelling onderzoek Betekenis van Nota van bevindingen Aanpak Leeswijzer Inleidende situatieschets Land van Cuijk Het Land van Cuijk Historie en cultuur Economische bedrijvigheid Bereikbaarheid Feiten over het Land van Cuijk Demografische kenmerken Ruimte en Wonen Economie Maatschappelijke problematiek Oriëntatie regionale samenwerking Conclusie Financiën Financiële posities vijf gemeenten Bevindingen benchmark Trends en Ontwikkelingen Inleiding (Inter)nationale trends en ontwikkelingen Regionale trends en ontwikkelingen Raadpleging Inleiding Beelden over de belangrijkste inhoudelijke ambities, opgaven en uitdagingen Beelden over de prestaties van de huidige gemeenten Beelden over de bestuurlijke toekomst Beelden over het Land van Cuijk uit de regio

4 4 7 8 Ambities, Opgaven en Uitdagingen Inleiding Resultaten inventarisatie Ambities, Opgaven en Uitdagingen Blijvende leefbaarheid kernen Economie Regionale positie Beelden van bestuurskracht Inleiding Beelden van bestuurskracht gemeente Boxmeer Beelden van bestuurskracht gemeente Cuijk Beelden van bestuurskracht gemeente Grave Beelden van bestuurskracht gemeente Mill en Sint Hubert Beelden van bestuurskracht gemeente Sint Anthonis Beelden bij de bestuurskracht van het Land van Cuijk Bijlage 1: Ambities, Opgaven en Uitdagingen per gemeente Bijlage 2: Uitkomsten bewonersavonden

5 5 1 Inleiding 1.1 AANLEIDING EN CONTEXT De vijf gemeenten in het Land van Cuijk trekken al geruime tijd intensief met elkaar op. De onderlinge samenwerking heeft de afgelopen jaren steeds meer handen en voeten gekregen. Dan komt er vanzelf een moment waarop de vraag ontstaat wat de meest passende en duurzame vorm voor voortdurende samenwerking is. De bestemming is hiervan is echter nog niet bekend. Waarom gaan we niet helemaal samen? Of alleen onze ambtenaren? Óf juist alleen bestuurlijk op een aantal selectieve onderwerpen? Vanzelfsprekende vragen die in de wandelgangen opkomen en die een serieus antwoord waard zijn. In de zomer van 2016 heeft het regieteam raden Land van Cuijk de opdracht gegeven om een verkenning te laten uitvoeren naar de best passende en meest duurzame vorm van samenwerking, specifiek geschikt en passend voor het land van Cuijk. Een onderzoek dat vanzelfsprekend ook nauw raakt aan het programma Veerkrachtig Bestuur van de provincie Noord Brabant. Het regieteam heeft Peter van der Velden samen met adviesbureau Berenschot, in de arm genomen om deze verkenning uit te voeren. 1.2 VRAAGSTELLING ONDERZOEK Het onderzoek kent de volgende drie fasen: 1. Het opstellen van de situatieschets met achtergronden en feiten over de gemeenten binnen het Land van Cuijk, zowel collectief als individueel 2. Consultatie met bestuur, ambtelijke organisatie, externe stakeholders en de gemeenschap om gevoel te krijgen bij belangrijke beelden/ overwegingen en belangen (draagvlak) 3. Het integreren en verdiepen van uitkomsten van een uitgevoerde herindelingsscan naar De voorliggende Nota van bevindingen is een deeluitkomst van deze verkenning. financiële gevolgen van herindeling Gezamenlijk moeten deze drie fasen leiden tot een scherper beeld voor de vijf gemeenteraden over de meest duurzame voor van samenwerking voor het Land van Cuijk.

6 6 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen 1.3 BETEKENIS VAN NOTA VAN BEVINDINGEN De Nota van bevindingen is een bundeling van alle feitelijke uitkomsten en opbrengsten van de drie fasen. De Nota van bevindingen bevat géén analyses of conclusies. Discussie en kleur komt op het moment dat, op basis van de Nota van bevindingen, Berenschot overgaat tot het formuleren van afwegingen en adviezen. De volledige Nota van bevindingen vormt een onderdeel van de uiteindelijke rapportage die adviezen en afwegingen bevat. 1.4 AANPAK Centraal in onze aanpak bij de beantwoording van vraagstukken over bestuurlijke toekomst staat het aanbrengen van een dwingende logica. Bij zwaarwegende besluiten, zoals bestuurlijke toekomst, wil je bij voorkeur besluiten op meer dan alleen onderbuikgevoel. En je wilt met elkaar een zinvol en betekenisvol gesprek voeren over de wenselijkheid van bepaalde bestuurlijke toekomsten. De bodem voor besluitvorming en dat gewenste gesprek bestaat uit gevoel én uit rationele overwegingen. Het is zaak om vanuit een samenhangende, logische en navolgbare redenering met elkaar te spreken en uiteindelijk het besluit te nemen. Publieke waarde Legitimiteit Bestuurskracht Het model Public Value is ontwikkeld door Mark Moore (1995) Organisatie en besturing Voor ons begint zo n redenering altijd bij de inhoudelijke opgaven en ambities die een gebied heeft. Wat speelt er dat je gezamenlijk op dient te lossen? En op basis van die inhoud vertrekt de dwingende logica over de vraag van bestuurlijke toekomst, te weten: Welke bestuurlijke toekomst stelt ons het beste in staat om de inhoudelijke opgaven en ambities van dit gebied aan te pakken? De aanpak van dwingende logica hangt nauw samen met de public value benadering die door Mark Moore is ontwikkeld. Kern is dat je als overheidsorganisatie maar één doelstelling hebt: publieke waarde realiseren. Het totaal aan publieke waarde voor een regio of gebied noemen wij een gebiedsagenda. Het middel waarmee je dat doet (je organisatie en (be)sturing) moet in balans zijn met de publieke waarde die je wilt/moet realiseren. En de combinatie tussen die publieke waarde en de organisatie en (be)sturing moet legitiem zijn (juridisch én politiek/electoraal). Alleen dan ontwikkel je duurzame bestuurskracht. Bestuurskracht is het vermogen van de gemeente om daadwerkelijk publieke waarde (de gebiedsagenda) gerealiseerd te krijgen. Helaas is de dwingende logica geen wiskundig model. Er komt geen absolute uitkomst uit. Het is ook geen one-size-fits-all afweging. Elk gebied, elke regio heeft zijn of haar eigen logica en eigen combinatie van gevraagde publieke waarde, best bijpassende organisatie en (be)sturing én legitimiteit en draagvlak onder de gemeenschap. Daarnaast is er altijd een gebiedseigen weging van criteria, politieke realiteit én mogelijkheden en onmogelijkheden. De dwingende logica is dan ook veel meer een hulpmiddel om gezamenlijk een zinvol gesprek te voeren over de kernvraag bij bestuurlijke toekomst dan een glazen bol met concrete antwoorden over het vraagstuk.

7 7 Inleiding 1.5 L EESWIJZER In hoofdstukken 2, 3 en 4 schetsen wij een algemeen beeld van het Land van Cuijk. Deze situatieschets is een combinatie van feiten en achtergronden. In hoofdstuk 5 gaan we nader in op de trends en ontwikkelingen waar de gemeenten in het Land van Cuijk, zowel individueel als collectief, mee te maken hebben. In hoofdstuk 6 koppelen wij de bevindingen van de raadplegingen terug. De ambities, opgaven en uitdagingen van het Land van Cuijk komen aan bod in hoofdstuk 7. In hoofdstuk 8 schetsen wij een beeld van de bestuurskracht die nodig is om die ambities, opgaven en uitdagingen aan te gaan, maar ook van de huidige bestuurskracht van de gemeenten in het Land van Cuijk, zowel individueel als collectief.

8 8 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen

9 9 2 Inleidende situatieschets Land van Cuijk In dit hoofdstuk gaan wij in op de situatieschets van het Land van Cuijk. Deze situatieschets is een combinatie van feiten en achtergronden. Wij hebben daarbij gekozen voor die onderwerpen die in onze ervaring relevant zijn voor het beleid en/of de bestuurlijke toekomst van een gemeente. 2.1 HET LAND VAN CUIJK De gemeenten Bo xmeer, Cuijk, Grave, Mill en St Hubert en Sint Anthonis vormen samen het Land van Cuijk. Deze regio bevindt zich in de slenk van Venlo, ten oosten van de Peel en aan de westoever van de Maas. Tegenwoordig wordt het Land van Cuijk tot het noordoostelijke deel van de provincie Noord-Brabant gerekend. Desondanks is dit gebied ook op Gelderland, met name Nijmegen, georiënteerd en zijn er ook verbindingen met Noord Limburg en het Duitse achterland. Het Land van Cuijk bestaat uit twee grotere kernen, Cuijk en Boxmeer, en bestaat verder uit 33 dorpen en de vestigingsstad Grave. Naast de Maas is ook de Peel kenmerkend voor het gebied. 2.2 HISTORIE EN CULTUUR De bovengenoemde oriëntatie op Gelderland is ook begrijpelijk vanuit historisch perspectief. In de 12 e eeuw was er namelijk al een heer van Cuijk, die eigenlijk leenman van Gelre was. Door oorlog en landverdeling onder de adel is het Land van Cuijk in de 12 e tot 15 e eeuw zowel onderdeel geweest van het hertogdom Gelre als van het hertogdom Brabant. Het effect van de vele oorlogen is na de 15 e eeuw ook in Brabant sterk voelbaar geweest. De positie van het Land van Cuijk was tijdens de tachtigjarige oorlog onzeker totdat het bij de Vrede van Munster in 1648 onderdeel werd van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Dit was ook de tijd dat de katholieke meerderheid decennia lang onderdrukt werd door een protestantse minderheid. Hier kwam echter een kentering in toen het Land van Cuijk aan het eind van de 18 e eeuw onderdeel werd van het (katholieke) Franse keizerrijk. Toen Napoleon de Nederlanden weer had verlaten werd het Land van Cuijk in de 19 e eeuw onderdeel van Brabant in de vorm die wij vandaag de dag kennen. Gedurende deze eeuwen was het Land van Cuijk een arme streek. Men was meestal boer en hield zich bezig met veehouderij en/of het steken van turf in de hoogveen moerrassen. Halverwege de 19 e eeuw werd de grond serieus ontgonnen en pas in de 20 e eeuw steeg de welvaart door innovaties in de landbouw en intensieve vormen van veehouderij. Deze woelige geschiedenis en de noodzaak tot overleven in zware tijden heeft gemaakt dat de inwoners van het Land van Cuijk zeer zelfredzaam zijn en dat de sociale samenhang, met name in de kleinere kernen, zeer groot is. Dit uit zich bijvoorbeeld in een rijk verenigingsleven. Tradities zoals carnaval, maar ook gilden- en buurtfeesten worden gekoesterd.

10 10 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen Wat betreft het landschap zijn de rivier de Maas en het Peelgebied belangrijke identiteitsdragers. De Maas stroomt breed door de regio en heeft daarmee een belangrijke bijdrage geleverd aan de identiteit van het Land van Cuijk. Aan de rivier liggen historische plaatsen, waaronder de vestigingsstad Grave, maar ook de gemeente Cuijk profileert zich als Stad aan de Maas. In het verleden isoleerde de Maas het Land van Cuijk met de rest van Nederland, maar tegenwoordig zorgt het juist voor een goede verbinding met de rest van Nederland en Europa. De Maas heeft dan ook een impuls gegevens aan de vaarweg-gerelateerde industrie en waterrecreatie. Ook de Peel isoleerde de streek in het verleden als bijna ondoordringbaar moerasgebied, maar werd later een belangrijke bron van economische bedrijvigheid door het turfsteken dat in de 19 e eeuw op steeds grotere schaal plaatsvond. 2.3 ECONOMISCHE BEDRIJVIGHEID Ook vandaag de dag speelt de agrarische sector een belangrijke rol in het Land van Cuijk. De gevestigde bedrijven zijn een mengeling van klein schalige bedrijven tot grote veehouderijen. Het gebied heeft zich dan ook ontwikkeld tot het centrum op het gebied van Agro, Food en health, wat ervoor heeft gezorgd dat bijna 20 procent van de Noord- Brabantse beroepsbevolking in deze sector werkt. Naast de agrarische sector zijn ook de industrie, zorg en de toeristisch-recreatieve sector sterk vertegenwoordigd in het Land van Cuijk. Voor de industrie geldt zelfs dat deze nog sterker aanwezig is dan in omliggende gebieden. Het grootbedrijf is van oudsher één van de belangrijke krachten achter deze positie. Grote bedrijven zoals Nutricia (Cuijk) en Nutreco (Boxmeer) zijn dan ook gevestigd in deze regio. De ontwikkeling van deze sectoren liep de afgelopen jaar sterk uiteen. Zo liet de industriesector een werkgelegenheidskrimp zien, terwijl het toerisme de afgelopen jaren juist voor meer werkgelegenheid heeft gezorgd. De verwachting is echter wel dat deze vier sectoren de komende jaren de centraal staan in de ontwikkeling van de regionale economie. 2.4 BEREIKBAARHEID Hoewel het Land van Cuijk niet centraal in Nederland ligt heeft het Land van Cuijk een goede aansluiting met de rest van Nederland en Noordwest- Europa. Het Land van Cuijk is omringd door economisch sterke regio s, zoals de stedelijke netwerken Brabantstad en Knooppunt Arnhem-Nijmegen en het internationale knooppunt Venlo. Deze aansluiting komt mede door de gunstige bereikbaarheid. Zo is het Land van Cuijk goed te bereiken middels wegverbindingen, de Maas en per spoor. Tot slot complementeert de nabijgelegen Duitse luchthaven Weeze de transportketen en zorgt het voor een goede bereikbaarheid met de rest van Europa. De belangrijkste vervoersaders zijn de Noord-Zuid verbinding in de vorm van de A73 en Oost-West verbinding middels de A77. Waar de A73 zorgt voor een goede aansluiting met Nijmegen, zorgt de A77 voor aansluiting met Duitsland. De komende periode hoopt het Land van Cuijk de Oost-West verbinding te verstevigen door de A77 te verbinden met de A50 richting Uden. Dit moet zorgen voor een betere aansluiting met West- Brabant. Hoewel het Land van Cuijk beschikt over een gunstige ligging ten aanzien van belangrijke vervoeraders, is de bereikbaarheid van de kernen (met name door de mindere aanwezigheid van openbaarvervoer) een aandachtspunt voor de toekomst.

11 11 3 Feiten over het Land van Cuijk De eerder omschreven situatieschets van het Land van Cuijk wordt nader ingekleurd aan de hand van feiten. De gegevens in onderstaand hoofdstuk zijn (voor het overgrote deel) afkomstig uit de openbare databases van het CBS. We kiezen voor deze databases omdat de cijfers van het CBS objectief worden vastgesteld, de database cijfers over alle Nederlandse gemeenten bevat én omdat het CBS aan betrouwbare kwaliteitsbewaking van haar databases doet. Daarmee verzekeren wij ons van de meest bruikbare getallen en informatie. We putten uit de databases van het CBS via de website die op tal van zaken relevant statistisch materiaal ontsluit. Deze website is een initiatief van de VNG en het KING (instituut van de Nederlandse gemeenten). Naast het feit dat deze gegevens een beeld moet schetsen over de verschillen en overeenkomsten tussen de onderlinge gemeenten, is het ook van belang om deze in perspectief te plaatsen met de regio. Daarom wordt er meerdere maal een vergelijking gemaakt met de omliggende gemeente van het Land van Cuijk (Figuur 1). Dit zijn de gemeenten Bergen (L.), Boekel, Gemert-Bakel, Gennep, Heumen, Landerd, Mook en Middelaar, Oss, Uden, Venray en Wijchen. Deze omliggende gemeenten zijn veelal kleine en middelgrote gemeenten en zijn daarom qua omvang en profiel interessant om het Land van Cuijk mee te vergelijken. Berenschot heeft hiervoor een selectie gemaakt naar relevante thema s. Wij hebben daarbij gekozen voor onderwerpen die in onze ervaring relevant zijn voor de situatieschets van een gemeenten en/of de bestuurlijke toekomst van een gemeenten. Dit zijn de thema s: 1) Demografische kenmerken, 2) Ruimte en Wonen, 3) Economie, 4) Maatschappelijke problematiek, 5) Regionale Samenwerking. Achtereenvolgend worden deze onderwerpen in dit hoofdstuk behandeld.

12 12 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen FIGUUR 1 Land van Cuijk en omliggende gemeenten

13 13 Feiten over het Land van Cuijk 3.1 DEMOGRAFISCHE KENMERKEN Inwoneraantallen Boxmeer en Cuijk zijn met respectievelijk en inwoners de grootste gemeenten binnen het Land van Cuijk. Met deze inwonersomvang kunnen zij omschreven worden als twee grote kleine gemeenten. De inwonersaantallen van de Grave, Mill & Sint Hubert en Sint Anthonis liggen aanzienlijk lager, namelijk tussen de en inwoners. Zij kunnen daarmee het beste omschreven worden als kleine gemeenten. De inwonersaantallen van deze drie gemeenten zijn dan ook (met uitzondering van Mook en Middelaar en Boekel) de laagste van de regio. Voor Boxmeer en Cuijk geldt juist het tegenovergestelde; de inwonersaantallen zijn hoog binnen de regio (Tabel 1). GEMEENTEN BEVOLKING TOTAAL INWONERS (% TOTAAL) Boxmeer ,89% Cuijk ,96% Grave ,06% Mill en Sint Hubert ,62% Sint Anthonis ,81% Bergen (L.) ,17% Boekel ,48% Gemert-Bakel ,18% Gennep ,14% Heumen ,96% Landerd ,71% Mook en Middelaar ,88% Oss ,79% Uden ,99% Bevolkingsdichtheid In zijn totaliteit ligt de bevolkingsdichtheid voor het Land van Cuijk lager dan het landelijk gemiddelde. De bevolkingsdichtheid varieert echter wel tussen gemeenten binnen het Land van Cuijk (Tabel 2). Zo ligt de bevolkingsdichtheid voor Cuijk en Grave iets boven het landelijk gemiddelde, terwijl de bevolkingsdichtheid van Sint Anthonis de laagste van de regio is. De hoogte van de cijfers geven een indicatie dat de gemeente Sint Anthonis meer landelijk gebied heeft en dat de woonkernen in Grave en Cuijk weer groter zijn. GEMEENTEN BEVOLKINGSDICHTHEID [PERS_KM2] Boxmeer 250 Cuijk 431 Grave 451 Mill en Sint Hubert 203 Sint Anthonis 116 Bergen (L.) 121 Boekel 297 Gemert-Bakel 240 Gennep 339 Heumen 394 Landerd 216 Mook en Middelaar 412 Oss 527 Uden 611 Venray 262 Wijchen 587 Venray ,48% TABEL 2 Bevolkingsdichtheid Wijchen ,88% Totaal ,00% TABEL 1 Aantal inwoners (Bron: CBS, 2016)

14 14 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen Bevolkingsprognoses In de afgelopen decennia is de bevolking van Nederland nog voortdurend gegroeid. Het planbureau voor de Leefomgeving voorspelt dat in de periode GEMEENTEN PROGNOSE AANTAL INWONERS 2020 PROGNOSE INWONERS de meeste gemeenten nog zullen groeien. Ook voor de provincie Noord-Brabant is voorspeld dat het aantal inwoners in de toekomst zal blijven groeien (Tabel 3). % VERWACHTE BEVOLKINGS-GROEI 2030 T.O.V % VERWACHTE BEVOLKINGS-GROEI 2040 T.O.V Boxmeer 29,1 27,9-1,4% -4,1% Cuijk 25,6 26,4 3,5% 3,1% Grave 12,8 11-6,3% -14,1% Mill en Sint Hubert 10,6 11 1,9% 3,8% Sint Anthonis 11,6 11,1-1,7% -4,3% Noord-Brabant 2558,2 2657,9 2,7% 3,9% Gelderland 2054, ,7 1,47% 2,26% Nederland 17337, ,2 2,9% 4,4% TABEL 3 Bevolkingsprognose (Bron: PBL 2016) AANTAL JONGEREN <19 JAAR (AANTAL X 1.000) AANTAL INWONERS >65 JAAR (AANTAL X 1.000) Boxmeer 6,3 5,1 6 9,5 Cuijk 5,5 5,5 5 8,2 Grave 2,9 2,2 2,5 3,7 Mill en Sint Hubert 2,3 2,3 2,2 3,1 Sint Anthonis 2,5 2,1 2,3 3,5 Noord-Brabant 5,5 5,6 4,9 7,3 Gelderland 4,6 4,5 3,9 6,0 Nederland 3,8 3,9 3,1 4,8 TABEL 4 Aantal jongeren en ouderen per gemeente (Bron: PBL 2016) Desondanks wordt er niet voor alle gemeenten binnen het Land van Cuijk bevolkingsgroei verwacht. Voor de gemeenten Boxmeer, Grave en Sint Anthonis wordt namelijk een (lichte) krimp in het aantal inwoners voorspeld. De gemeenten Cuijk en Mill en Sint Hubert zullen de komende jaren waarschijnlijk wel lichte groei kennen.

15 15 Feiten over het Land van Cuijk Belangrijk bij de groeiprognose is de mate waarin een gemeente vergrijst en/of ontgroent. Dit kan weergegeven worden in de groene en grijze druk (Tabel 4 &5). De groene druk is de verhouding tussen het aantal personen van 0 tot 20 jaar en het aantal personen van 20 tot 65 jaar. Opvallend is dat de groene druk voor alle Land van Cuijk gemeenten in 2016 hoger lag dan het landelijk gemiddelde. Dit betekent dat de arbeidsbevolking binnen de gemeenten waarschijnlijk relatief hoger liggen dan in de rest van Nederland. In de toekomst zal de groene druk echter voor Boxmeer, Mill en Sint Hubert en Sint Anthonis onder het landelijk gemiddelde liggen. De grijze druk berekent de verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar of ouder en het aantal personen van 20 tot 65 jaar. Deze grijze druk ligt in tegenstelling tot de groene druk momenteel al hoger dan het landelijk gemiddelde. Zoals in de cijfers te zien is (Tabel 4), stijgt het aantal inwoners dat ouder is dan 65 de komende jaren aanzienlijk. Dit leidt er toe dat de grijze druk in de toekomst fors zal toenemen, waardoor de grijze druk met uitzondering van Mill en Sint Hubert fors boven het landelijk gemiddelde komt te liggen. Met name in Boxmeer en Grave is de grijze druk extra zorgelijk. De cijfers over de grijze druk komen ook overeen met vergrijzingsprognoses (Figuur 2), waaruit blijkt dat het aantal huishoudens met AOW-leeftijd of ouder de komende fors jaren nog zal toenemen. Uit dit figuur komt daarnaast ook naar voren dat de vergrijzing in het Land van Cuijk sterker is dan in de rest van Brabant. Uit deze cijfers blijkt dat vergrijzing voor het gehele Land van Cuijk een sterk bepalende factor zal worden. Dit vraagt van gemeenten, met het oog op de toekomst, voor te sorteren op vraagstukken die een sterk vergrijsde bevolking met zich meebrengt. GROENE DRUK GRIJZE DRUK Boxmeer 0,38 0,39 0,36 0,72 Cuijk 0,38 0,43 0,35 0,65 Grave 0,38 0,43 0,32 0,73 Mill en Sint Hubert 0,37 0,41 0,35 0,55 Sint Anthonis 0,37 0,38 0,34 0,64 Nederland 0,38 0,42 0,31 0,51 TABEL 5 Groene en Grijze druk (Bron: CBS, 2016)

16 16 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen 2015 Eenpersoonshuishoudens AOW-leeftijd per gemeente, Eenpersoonshuishoudens AOW-leeftijd per gemeente, Eenpersoonshuishoudens AOW-leeftijd per gemeente, 2030 ONCEPT FIGUUR 2 Vergrijzingsprognoses voor eenpersoonshuishoudens (Bron: PBL, 2016)

17 17 Feiten over het Land van Cuijk 3.2 RUIMTE EN WONEN Koopwoningen versus sociale huur De onderlinge WOZ-waarden verschillen sterk binnen het Land van Cuijk. De gemiddelde WOZ-waarden voor Cuijk en Grave liggen namelijk fors lager dan de gemiddelde WOZ-waarden van Boxmeer, Mill en Sint Hubert en Sint Anthonis. Opvallend is dat de gemiddelde WOZ-waarden voor Cuijk en Grave ook fors lager liggen dan de rest van de regio (met uitzondering van Bergen en Venray). Deze ligt voor beide gemeenten dan ook onder het landelijk gemiddelde, terwijl deze voor de overige Land van Cuijk gemeenten redelijk overeen komt met het gemiddelde van de regio en daarmee ook met het landelijk gemiddelde. GEMEENTEN GEMIDDELDE WOZ- WAARDE WONINGEN [DZD EURO] [2016] Het percentage koopwoningen ligt voor alle gemeenten in het Land van Cuijk fors hoger dan het landelijk gemiddelde. Dit geldt ook voor de gehele de regio. Binnen de regio heeft de gemeente Boekel het hoogste percentage koopwoningen, gevolgd door Sint Anthonis en Mook en Middelaar. Het aandeel sociale huur ten opzichte van de totale huurvoorraad ligt binnen de regio hoger dan het landelijk gemiddelde. Binnen het Land Cuijk heeft Mill en Hubert relatief gezien de meeste sociale huurwoningen. % KOOP- WONINGEN [%] [2014] % VOORRAAD SOCIALE HUUR- SECTOR [%] [2015] AANDEEL EENGEZINS- WONINGEN Boxmeer ,74 20,3 Cuijk ,8 0,77 22,1 Grave ,7 0,64 21,1 Mill en Sint Hubert ,9 0,78 21,6 Sint Anthonis ,3 0,70 16,5 Bergen (L.) ,4 0,83 15,3 Boekel ,1 0,67 25,5 Gemert-Bakel ,5 0,66 22,7 Gennep ,6 0,68 27,7 Heumen ,67 17,3 Landerd ,9 0,76 18 Mook en Middelaar ,6 0,68 17,8 Oss ,1 0,76 22,4 Uden ,6 0,61 21,4 Venray ,7 0,73 23,3 Wijchen ,2 0,72 21,4 Nederland ,9 0,57 TABEL 6 Gegevens over koopwoningen (Bron: CBS 2014, 2015, 2016)

18 18 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen Woonlasten Binnen het Land van Cuijk zijn de gemeentelijke woonlasten 1) voor zowel de eenpersoonshuishoudens als de meerpersoonshuishouden, het laagst in Boxmeer en Cuijk (Figuur 3). De woonlasten voor de inwoners van deze gemeenten liggen dan ook onder het landelijk en regionaal gemiddelde (Tabel 7). De woonlasten voor Grave, Mill en Sint Anthonis liggen boven het landelijk en regionaal gemiddelde. FIGUUR 3 a (Bron: COELO, 2016) CONCE NCEPT Het percentage onroerendzaakbelasting voor woningeigenaren ligt in Grave en Mill en Sint Hubert hoger dan landelijk gemiddelde, terwijl dit in Boxmeer en Cuijk onder het landelijk gemiddelde ligt. Het OZBpercentage van Sint Anthonis ligt op het landelijk en regionaal gemiddelde. 2) De tarieven voor riool- en afvalstoffenheffing liggen in alle Land van Cuijk gemeenten onder het landelijk gemiddelde, maar zijn het laagste voor de inwoners van Grave. 1) De gemeentelijke woonlasten bestaan uit de onroerendzaakbelasting, reinigingsheffing, rioolheffing verminderd met de heffingskorting. 2) NB: De waarderingsgrondslag per gemeente kan verschillen, waardoor een hoog tarief alsnog kan leiden tot lagere lasten. Daarom hebben wij in tabel 7 ook de gemiddelde lasten opgenomen voor één- en meerpersoonswoningen.

19 19 Feiten over het Land van Cuijk GEMEENTEN ÉÉNPERSOONS- HUISHOUDEN MEERPERSOONS- HUISHOUDEN RIOOL EN AFVAL- STOFFENHEFFING PER INWONER OZB-TARIEF WONINGEN Boxmeer ,1161 Cuijk ,1131 Grave ,1478 Mill en Sint Hubert ,1553 Sint Anthonis ,1384 Bergen (L.) ,1242 Boekel ,171 Gemert-Bakel ,1667 Gennep ,1187 Heumen ,1861 Landerd ,1029 Mook en Middelaar ,1378 Oss ,1199 Uden ,1034 Venray ,1505 Wijchen ,1261 Nederland ,1339 TABEL 7 Gemeentelijke woonlasten (Bron: Coelo 2016)

20 20 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen Voorzieningen Ten opzichte van de rest van Nederland moeten inwoners van het Land van Cuijk een grotere afstand afleggen voor belangrijke voorzieningen. GEMEENTEN AFSTAND TOT HUISARTSEN- PRAKTIJK [KM] [2015] AFSTAND TOT VOORTGEZET ONDERWIJS [KM] [2014] Ten opzichte van de regio scoort het Land van Cuijk gemiddeld. Wel valt hier uit op te maken dat inwoners van Sint Anthonis veruit de meeste afstand moeten afleggen voor de voorzieningen (Tabel 8). AFSTAND TOT WINKELS DAGELIJKSE BOODSCHAPPEN [KM] [2015] AFSTAND TOT SPORT- ACCOMODATIES [KM] [2014] Boxmeer 1,2 3,3 1,2 0,8 Cuijk 1,3 1,9 1 0,8 Grave 1,6 1,5 1,1 0,8 Mill en Sint Hubert 2 2,3 2,1 0,8 Sint Anthonis 1,5 4,5 1,6 0,9 Bergen (L.) 2,2 10,6 1,8 1,3 Boekel 1,7 6,2 1,7 0,8 Gemert-Bakel 1,5 3,1 0,9 0,8 Gennep 1,3 2,7 1 0,8 Heumen 1,3 3,3 1,3 0,6 Landerd 1,1 6,2 1,4 0,8 Mook en Middelaar 1 2,2 1 0,8 Oss 1,2 2,5 1 0,7 Venray 1,6 3 1,3 0,9 Wijchen 1,3 2,5 1 0,8 Nederland 0,9 2,3 0,9 0,7 TABEL 8 Afstand tot voorzieningen (Bron: CBS, 2014, 2015) 3.3 ECONOMIE De netto participatiegraad ligt in de gehele regio (met uitzondering van Oss) boven het landelijk gemiddelde. Dit betekent dat binnen de regio een relatief groot gedeelte van de beschikbare beroepsbevolking een baan heeft. Wel zijn er grote verschillen in de netto participatiegraad tussen de gemeenten in de regio. Zo behoort de participatiegraad van Cuijk tot de slechtste van de regio (alleen Oss heeft een lagere participatiegraad), terwijl die van Sint Anthonis tot de hoogste van de regio behoort. Ondanks dat de participatiegraad voor de individuele gemeenten binnen het Land van Cuijk boven het landelijk gemiddelde ligt, zijn het aantal banen

21 21 Feiten over het Land van Cuijk (per inwoners) en het aantal vestigingen (per inwoners) lager dan het landelijk gemiddelde. Dit impliceert dat er in het Land van Cuijk veel forensen wonen en elders in de regio of het land werken. De enige uitzondering is Boxmeer; die juist meer banen creëert voor mensen buiten de gemeente. GEMEENTEN ECONOMISCHE PARTICIPATIE [SCORE (0-100)] [2016] BANEN TOTAAL [AANTAL] [2015] De sector waarbinnen bedrijven werkzaam zijn komt tussen de gemeenten wel redelijk overeen (Figuur 4 ). Met uitzondering van Sint Anthonis zijn bedrijven met name werkzaam in de zakelijke dienstverlening. Voor St Anthonis geldt echter dat Landbouw de grootste sector is. Maar liefst bijna 40% van de vestigingen is werkzaam in de landbouw sector. BANEN (PER INWONERS IN DE LEEFTIJD 15 TOT EN MET 64 JAAR) [AANTAL PER INWONERS] [2015] VESTIGING VAN BEDRIJVEN (AANTAL) [2015] VESTIGINGEN PER INWONERS Boxmeer , ,5 Cuijk , ,6 Grave , ,4 Mill en Sint Hubert , ,2 Sint Anthonis , ,3 Bergen (L.) , ,6 Boekel , ,1 Gemert-Bakel , ,4 Gennep , Heumen , ,2 Landerd , ,3 Mook en Middelaar , ,1 Oss , ,2 Uden , ,2 Venray , ,6 Wijchen , ,9 Nederland , ,6 TABEL 9 Participatie, werkgelegenheid en economie (Bron: LISA 2015 & CBS 2016)

22 22 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen 20% 24% 11% Sint Anthonis Mill en Sint Hubert 12% 14% 4% 5% 20% 13% 18% 38% 21% 17% Boxmeer 6% 15% 14% 32% 15% 35% Cuijk 6% Grave 7% 9% 9% 16% 23% 17% 17% 12% Landbouw Industrie Handel Zakelijke dienstverlening Collectieve dienstverlening Ov. dienstverlening 30% 20% FIGUUR 4 Aandeel vestigingen per sector (Bron: waarstaatjegemeente.nl)

23 23 Feiten over het Land van Cuijk 3.4 MAATSCHAPPELIJKE PROBLEMATIEK Maatschappelijke problematiek is een breed en omvangrijk begrip. In deze paragraaf wordt over de maatschappelijke problematiek een beeld geschetst aan de hand van het gemiddelde opleidingsniveau, de financiële situatie van inwoners, gerealiseerde misdaadcijfers en jeugdproblematiek. Opleidingsniveau Tabel 10 toont het aandeel hoog en laag opgeleiden binnen de beroepsbevolking. Het aantal inwoners met een laag opleidingsniveau (met uitzondering van Sint Anthonis) is binnen het Land van Cuijk BEROEPSBEVOLKING ONDERWIJS LAAG [PER INWONERS] [2015] hoger dan het landelijk gemiddelde. Met name Mill en St Hubert heeft veel laag opgeleiden. Onderzoek wijst uit dat met name laag opgeleiden met een lokale oriëntatie, steeds minder perspectief hebben op de arbeidsmarkt. Daarnaast geeft tabel 9 ook invulling aan het percentage laaggeletterdheid binnen de gemeenten. Een laaggeletterde is doorgaans minder zelfredzaam en minder sociaal actief waardoor vaker een beroep wordt gedaan op gemeentelijke voorzieningen. Het percentage laaggeletterdheid ligt in het Land van Cuijk tussen 13-16% en is hiermee relatief hoog ten opzichte van de regio. BEROEPSBEVOLKING HOOG (PER INWONERS JAAR) LAAGGELETTERDEN (%) [LAAGGELETTERDHEID (%)] [2013] Boxmeer % Cuijk % Grave % Mill en Sint Hubert % Sint Anthonis % Bergen (L.) % Boekel % Gemert-Bakel % Gennep % Heumen % Landerd % Mook en Middelaar % Oss % Uden % Venray % Wijchen % Nederland TABEL 10 Opleidingsniveau van de beroepsbevolking (Bron: CBS, 2013, 2015)

24 24 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen Besteedbaar inkomen Wat betreft het aantal personen boven de 18 jaar met een bijstandsuitkering scoort het Land van Cuijk significant beter dan het landelijk (-55%) en regionaal gemiddelde (met uitzondering van Cuijk) (Tabel 11). Het percentage huishoudens met een inkomen bij de laagste 10% van Nederland is in het Land van Cuijk dan ook fors lager dan het landelijk gemiddelde. Dit is in lijn met de rest van de regio, waar ook alle gemeenten onder het landelijk gemiddelde zitten. PERSONEN MET BIJSTANDSUITKERINGEN (PER DZD.INW. 18 +) [2016] Het percentage huishoudens met een inkomen bij de hoogste 10% van Nederland daarentegen geeft een meer divers beeld. Zo is het aantal huishoudens met een zeer hoog inkomen in Boxmeer en Sint Anthonis hoog ten opzichte van de rest van Nederland (respectievelijk 11,3% en 13,3% versus 10% landelijk), terwijl dit percentage voor Cuijk, Grave en Mill en Hubert onder het landelijk gemiddelde ligt. GEMIDDELD BESTEEDBAAR INKOMEN PERSONEN [DZD EURO] [2012] % HUISHOUDENS MET INKOMEN 10E 10%-GROEP [%] [2013] % HUISHOUDENS MET INKOMEN 1E 10%-GROEP [%] [2013] Boxmeer 19,1 20,2 11,3 6,1 Cuijk 27,9 19,2 8,6 6,7 Grave 19,6 19,8 9,6 7,7 Mill en Sint Hubert 16,1 19,3 9,3 4,7 Sint Anthonis 10,8 20,2 13,3 4,4 Bergen (L.) 23,4 18,4 8,9 7,1 Boekel 16,3 19,1 13,2 5,3 Gemert-Bakel 20,8 19,4 10 7,5 Gennep 26,9 19,1 8,5 7 Heumen 25,3 22,3 15,2 6,1 Landerd 13, ,3 5,3 Mook en Middelaar 22,1 23,1 14,7 5,9 Oss ,9 7,6 Uden 26,2 20,1 9,7 9,7 Venray 34 19,4 9,5 8,4 Wijchen 27,9 20,3 10 6,5 Nederland 41,3 20, TABEL 11 Financiële situatie inwoners (Bron: CBS, 2012, 2013, 2016)

25 25 Feiten over het Land van Cuijk Sociale jeugdproblematiek De cijfers op gebied van sociale jeugdproblematiek schetsen binnen de regio een redelijk eenduidig beeld (Tabel 12). Het percentage kinderen in uitkeringsgezinnen, meldingen van kindermishandeling en het percentage tienermoeders ligt voor de gehele regio onder het landelijk gemiddelde. Wel zijn Cuijk en Venray de negatieve uitschieters van de regio, terwijl juist Mill en Sint Hubert en Sint Anthonis de beste cijfers van de regio tonen. % KINDEREN IN UITKERINGSGEZIN [%] Ook voor het percentage achterstandsleerlingen zit het Land van Cuijk onder het landelijk en regionaal gemiddelde. Wel heeft de gemeente Cuijk een aanzienlijk hoger percentage achterstandsleerlingen dan de rest van het Land van Cuijk. De regionale cijfers tonen een meer gespreid beeld. Een kwart van de gemeenten in de regio heeft meer achterstandsleerlingen dan het landelijk gemiddelde. % MELDING KINDER- MISHANDELING [%] % ACHTERSTANDS- LEERLINGEN [%] % TIENER- MOEDERS [%] Boxmeer 2,45 0,31 8,64 0,22 Cuijk 5,04 0,58 11,33 0,28 Grave 4,4 0,29 8,46 0,53 Mill en Sint Hubert 1,7 0,04 7,66 0,27 Sint Anthonis 1,13 0,19 7,24 0,00 Bergen (L.) 3,04 0,57 9,65 0,00 Boekel 2,09 0,25 15,38 0,00 Gemert-Bakel 2,72 0,3 11,09 0,67 Gennep 3,15 0,6 5,88 0,44 Heumen 1,91 0,16 2,67 0,00 Landerd 1,49 0,03 8,16 0,00 Mook en Middelaar 3,05 0,37 2,25 0,00 Oss 3,84 0,42 13,09 0,50 Uden 3,64 0,56 14,34 0,26 Venray 5,14 0,45 12,21 0,24 Wijchen 3,77 0,45 5,13 0,08 Nederland 5,66 0,91 11, TABEL 12 Maatschappelijke problematiek (VerweijJonker Instituut, 2012)

26 26 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen Misdaadcijfers Wat betreft het aantal gepleegde misdrijven scoren alle gemeenten in de regio lager dan het landelijk gemiddelde (Tabel 13). Ten opzichte van de regio scoren in Mill en Sint Hubert en Sint Anthonis GEMEENTEN MISDRIJVEN TOTAAL PER INWONERS [AANTAL PER INWONERS] Boxmeer 46,2 3,3 Cuijk 49,2 5,1 Grave 42,6 4,2 Mill en Sint Hubert 34,1 2,7 Sint Anthonis 26,7 3 Bergen (L.) 34,8 3 Boekel 36,5 3,5 Gemert-Bakel 50,2 5,7 Gennep 50,3 4,9 Heumen 47,6 2,4 Landerd 40,8 3,3 Mook en Middelaar 40,3 5 het laagste op het aantal misdrijvenmisdrijven dat plaatsvindt. Het beeld van Boxmeer, Cuijk en Grave komt overeen met het gemiddelde van de gehele regio. GEWELDSMISDRIJVEN PER INWONERS [AANTAL PER INWONERS] Oss 68 4,9 Uden 64,1 5,3 Venray 64,2 5,5 Wijchen 47,3 4,3 Nederland 68,4 6,60 TABEL 13 Misdaadcijfers (Bron: CBS, 2015)

27 27 Feiten over het Land van Cuijk 3.5 ORIËNTATIE REGIONALE SAMENWERKING In deze paragraaf wordt in gegaan op hoe er binnen het Land van Cuijk al wordt samengewerkt. FIGUUR 5 Gemeentekaart samenwerkingen Land van Cuijk (Bron: Regioatlas.nl, 2017) Focus en richting van bestaande samenwerking Binnen het Land van Cuijk werken de vijf gemeenten op veel terreinen al samen. Zowel binnen de regio Land van Cuijk als daarbuiten bestaan er op tal van terreinen samenwerkingsverbanden. In deze paragraaf beschrijven we deze samenwerkings verbanden. In welke richting is het Land van Cuick qua samenwerking het meest georiënteerd? En hoe wordt er samengewerkt binnen Land van Cuijk en met de omliggende regio? Figuur 5 maakt de oriëntatierichting met betrekking tot samenwerken voor het Land van Cuijk grafisch inzichtelijk. De grafische weergave heeft betrekking op samenwerkingsverbanden in beleidsdomeinen,

28 28 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen namelijk het sociaal domein (onder andere: WMO, jeugdzorg, GGD s, AWBZ, UWV, ISD s) en het fysiek domein (RUD s, handhaving, RIEC s), alsmede samenwerkingen op bestuurlijk vlak (provincies, veiligheidsregio s, COROP-gebieden, veiligheidshuizen, MIRT-gebieden, kamers van koophandel, arrondissementen). Voor de kaart geldt dat naarmate de gemeenten donkerder van kleur zijn, er meer onderlinge samenwerkingsverbanden zijn. Het aantal samenwerkingsverbanden binnen Land van Cuijk en tussen het Land van Cuijk en omliggende gemeenten is terug te zien in tabel 15. LAND VAN CUIJK Land van Cuijk 26 Boekel 24 Uden 24 Landerd 24 Bernheze 24 Oss 24 Meijerijstad 24 s Hertogenbosch 19 Sint Michielsgestel 19 Boxtel 19 Haaren 19 Vught 18 Heusen 14 Gemert-Bakel 8 Als we kijken naar de tabel en de grafische weergave van de samenwerkingsverbanden vallen de volgende zaken op. Allereerst laat de kaart duidelijk zien dat de vijf gemeenten van het Land van Cuijk voornamelijk met elkaar samenwerken. Tegelijkertijd strekt deze oriëntatie zich uit richting Noordwest- Brabant (onder andere Landerd, Uden en Boekel) en wordt er veel samengewerkt met de steden Oss en s Hertogenbosch. De oriëntatie richting Eindhoven daarentegen is veel minder. Er is een duidelijke regiogrens te zien tussen het Land van Cuijk en de gemeenten die daar ten zuiden van liggen. Dit verklaart ook waarom er met gemeente Gemert-Bakel, ondanks de nabije ligging, veel minder wordt samengewerkt. Ditzelfde geldt voor de nabije gemeenten die onderdeel zijn van de provincie Limburg. Ook hier wordt nauwelijks samenwerkt, met als uitzondering samenwerking op het gebied van passend (voortgezet) onderwijs met enkele Limburgse gemeenten. Verder zijn er veel samenwerkingsverbanden met de regio Noordoost-Brabant, op het gebied van bijvoorbeeld Jeugdzorg, AWBZ, WMO. Ook is het Land van Cuijk onderdeel van een collectief 16 gemeenten in Brabant-Noord met betrekking tot omgevingsdienst (ODBN). Op economisch gebied wordt samengewerkt tussen Land van Cuijk en Noord-Limburg via het platform Noordelijke Maasvallei. Verder is het Land van Cuijk onderdeel van de veiligheidsregio en wordt er samengewerkt met de Politie Brabant- Noord en Brandweer Brabant-Noord. Bergen (L)* 4 Mook en Middelaar* 4 Gennep* 4 Venray* 3 Heumen* 2 Wijchen* 2 *Limburgse gemeente TABEL 14 Aantal samenwerkingsverbanden binnen het Land van Cuijk en de omliggende gemeenten (Bron: Regioatlas.nl, 2017) Daarnaast wordt er samengewerkt via diverse platforms. Zo is daar het platform Noordelijke Maas vallei. In dit platform werken overheid, ondernemers, onderwijs, zorg en woonorganisaties met elkaar samen om van de regio Land van Cuijk én Noord Limburg een nog aantrekkelijker gebied te maken om te wonen, werken en recreëren. Naast de vijf gemeenten van het Land van Cuijk zijn ook Bergen, Gennep en Mook & Middelaar aangesloten.

29 29 Feiten over het Land van Cuijk Een ander interessant platform voor samenwerking is de Euregio, waarin ook de samenwerking wordt gezocht met Duitse partners. De Euregio is een openbaar lichaam dat wordt gesubsidieerd door de EU en behelst een samenwerkingsverband tussen Nederlandse en Duitse gemeenten in het grensgebied. Circa 55 gemeenten en regionale overheden zijn hierbij aangesloten. In het werkgebied van de Euregio Rijn-Waal willen de aangesloten partners in gezamenlijkheid optrekken en de mogelijkheden voor een sterke economische en maatschappelijke ontwikkeling aangrijpen. De Euregio Rijn-Waal brengt partners bij elkaar om gezamenlijke initiatieven te starten en zo gebruik te maken van synergieeffecten. Relevante partijen kunnen via dit openbaar lichaam subsidies opvragen voor initiatieven voor samenwerking (zie kader). Tot slot vindt er ook samenwerking plaats tussen de eigen bestuurlijk- en ambtelijke organisaties. De meest vergaande vorm van samenwerking is de ambtelijke fusie tussen Cuijk, Grave en Mill & Sint Hubert, ook wel de CGM gemeente genoemd. Onder de vlag Werkorganisatie CGM zijn de ambtelijke werkzaamheden sinds 1 januari 2014 binnen één organisatie ondergebracht. Dit is momenteel de meest vergaande samenwerkingsvorm tussen de gemeenten van het Land van Cuijk. Tot slot heeft het Land van Cuijk sinds 1 maart 2014 één Rekenkamercommissie die alle raden van de vijf gemeenten bedient Recente en voorgenomen samenwerking Land van Cuijk De wil van de vijf gemeenten om samen te werken en als partners op te trekken is expliciet gemaakt in 2011 middels het Graafs Manifest. Middels deze samenwerking willen de vijf gemeenten onder andere naar buiten kunnen treden als één samenwerkingspartner. Op basis van het manifest hebben de vijf gemeenten een strategische visie en een uit- Dynamic Borders: een initiatief Euregio Rhein- Waal Op 26 januari 2017 zijn de partners van het INTERREG-project Dynamic Borders van start gegaan. Dynamic Borders is een gezamenlijk, uniek grensoverschrijdend project van de gemeenten Bergen, Boxmeer, Cuijk, Gennep, Goch en Weeze. Naast een aantal medewerkers van de deelnemende gemeenten waren ook de partners Agrobusiness Niederrhein, AgriFood Capital, Niederrhein Tourismus, Stichting Leisure Port, het Regionaal Bureau voor Toerisme (RBT) Land van Cuijk, de Hochschule Rhein-Waal, de Industriële Kring Land van Cuijk en Noord-Limburg en het Stagebureau Land van Cuijk & Noord-Limburg in Boxmeer bij de startbijeenkomst van de partij. De partners willen de regio vooruithelpen door de komende vier jaar de thema s agrobusiness, stagebemiddeling en toerisme gezamenlijk, grensoverschrijdend op te pakken. Tegelijkertijd willen de partners in de landelijke projectregio tussen Nijmegen, Venlo en het Ruhrgebied in een oost-west as de middelgrote en kleine bedrijven (mkb) versterken. Bron: euregio.org

30 30 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen voeringsagenda opgesteld. Uitgangspunt van de strategische visie is dat er geen nieuwe bestuurslaag bij komt, maar dat de taken en verantwoordlijk heden onderling verdeeld worden tussen de gemeenten. 3.7 CONCLUSIE Uit de situatieschets kunnen we een aantal zaken concluderen. Allereerst dat de trends en ontwikkelingen die spelen in het Land van Cuijk vrijwel altijd overeen komen met die van de regio. Uiteraard vallen de cijfers net iets positiever uit op het ene onderdeel ten opzichte van het andere deel, maar overall kan er geconcludeerd worden dat het Land van Cuijk geen grote verschillen toont met de rest van de regio. Daarnaast is ook de regio op meerdere onderdelen goed vergelijkbaar met de rest van Nederland. Uit de vele samenwerkingsverbanden kan bovendien geconcludeerd worden dat het Land van Cuijk actief de samenwerking met de regio op zoekt. Deze cijfers tonen dat het Land van Cuijk wat betreft regionale samenwerking met name georiënteerd is op Noordoost Brabant. bijstandsuitkeringen, terwijl Mill en Sint Hubert geconfronteerd wordt met een laag opleidingsniveau. Met name in de toekomst zullen inwoners met een lager opleidingsniveau minder perspectief krijgen op de arbeidsmarkt. Hoewel Sint Anthonis zowel qua maatschappelijke problematiek als op financieel gebied er goed voor staan, staat bij hun het voorzieningenniveau mogelijk in de toekomst onder druk. Deze uitdagingen vragen nadrukkelijk om de aandacht van de gemeenten. Ondanks het feit dat het Land van Cuijk gemiddeld scoort op sociaal-economisch gebied, heeft het wel te maken met enkele uitdagingen. De belangrijkste uitdaging is dat de vergrijzing de komende jaren voor de regio sterk zal toenemen. Hoewel vergrijzing op dit moment binnen het Land van Cuijk geen urgent probleem is, zal het dit in de toekomst wel worden. 'Wij willen de kracht van het Land van Cuijk uitbreiden en versterken. Daarmee dragen we bij aan de versterking van de innovatieve, duurzame kennisregio die Brabant in Europees perspectief wil zijn, bouwen we aan recreatie en toerisme als nieuwe economische trekker en zorgen we voor een optimaal leef- en vestigingsklimaat met een reikwijdte die verder gaat dan het Land van Cuijk. Strategische visie LvC Naast de vergrijzing kampen de individuele gemeenten ook nog met eigen uitdagingen. Allereerst geldt dat Boxmeer er financieel gezien het minst goed voor staat. Mogelijk kunnen in de toekomst de rentelasten druk leggen op de exploitatie. De uitdagingen voor Mill en St Hubert en Cuijk zitten juist meer in de maatschappelijke sfeer. Zo heeft Cuijk te maken met een lage participatiegraad en hoog aantal

31 31 4 Financiën Om inzicht te krijgen in de financiële positie zijn de financiële kengetallen van de Land van Cuijk gemeenten geanalyseerd. De resultaten van de benchmark moeten daarnaast inzicht bieden in de apparaatskosten van de gemeente. 4.1 FINANCIËLE POSITIES VIJF GEMEENTEN Tabel 15 toont de financiële kengetallen van de Land van Cuijk gemeenten. Uit deze financiële kengetallen blijkt dat de financiële situatie tussen de gemeenten onderling sterk verschilt. De schuldquote toont het niveau van de schuldenlast ten opzichte van de eigen middelen. De netto schuldquote geeft een indicatie van de druk van de rentelasten op de exploitatie, waarbij gecorrigeerd is voor alle verstrekte leningen. Boxmeer heeft de hoogste netto schuldquote van de Land van Cuijk gemeenten, terwijl juist Sint Anthonis een negatieve netto schuld heeft. Volgens de opgestelde VNG normen is een netto schuld van GEMEENTEN boven de 100% zorgelijk. Alleen de netto schuldquote van Boxmeer komt boven dit percentage uit. Ook voor de solvabiliteitsratio geldt dat Boxmeer er het minst positief uit komt. De solvabiliteitstratio geeft aan in hoeverre een de gemeente aan haar lange termijn verplichtingen kan voldoen, waarbij geldt hoe hoger de ratio des te beter de financiële positie van de gemeente. De solvabiliteitsratio s voor de overige Land van Cuijk gemeenten zijn voldoende tot goed (volgens opgestelde VNG normen is een solvabiliteitsratio boven de 30% voldoende), waarbij wederom geldt dat de ratio van St. Anthonis (gevolgd door Grave) de beste is. Het percentage bij het kengetal grondexploitatie duidt erop hoeveel van de jaarlijkse ontvangsten nodig zijn om de boekwaarde af te lossen. Het is wenselijk om dit percentage zo laag mogelijk te houden. Ook hier geldt dat Boxmeer hierbij het hoogste percentage heeft. LASTEN PER INWONER - TOTAAL [EURO PER INWONER] NETTO SCHULDQUOTE (GECORRIGEERD VOOR VERSTREKTE LENINGEN) SOLVABILITEITS RATIO GROND EXPLOITATIE NETTO SCHULD PER INWONER Boxmeer ,04% 25,02% 70,53% 3093 Cuijk ,51% 34,19% 38,55% 2101 Grave ,80% 53,96% 1,39% -468 Mill en Sint Hubert ,53% 46,91% 0,34% 914 Sint Anthonis ,52% 58,31% 9,16% -51 TABEL 15 Financiële positie (Bron: Kennisbank Openbaar Bestuur, 2014)

32 32 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen KENGETAL Lasten per inwoner Netto schuldquote gecorrigeerd voor leningen Solvabiliteitsratio Grond exploitatie Netto schuld per inwoner TABEL 16? 4.2 BEVINDINGEN BENCHMARK TOELICHTING OP KENGETAL Om inzicht te krijgen in de apparaatskosten van de ambtelijke organisaties zijn er drie benchmarkonderzoeken (de CGM gemeente telt hierbij als een) uitgevoerd. Deze benchmark onderzoeken zijn bedoeld om inzicht te geven in de apparaatskosten (zowel primair proces als overhead) van de betreffende gemeente en deze te vergelijken met een referentiegroep. Door dit te doen komen opvallendheden aan het licht welke inzicht geven in de organisatie. Dit getal geeft weer de totale lasten van een gemeente gedeeld door het totale aantal inwoners. Dit cijfer geeft inzicht in het niveau van de gemeentelijke schuldenlast ten opzichte van de eigen middelen. Het geeft dus een indicatie van de mate waarin de rentelasten en de aflossingen op de exploitatie drukken. De solvabiliteitsratio geeft inzicht in de mate waarin een gemeente in staat is aan haar financiële verplichtingen te voldoen ((totale eigen vermogen/ totale passiva)*100%). Hoe hoger de solvabiliteitsratio, hoe beter de gemeente is staat is om aan financiële verplichtingen te voldoen De grondexploitatie geeft aan hoe groot de waarde van de grond is ten opzichte van de totale (geraamde) baten. Het is wenselijk dit percentage zo laag mogelijk te houden. De netto schuldquote zijn de totale schulden (gecorrigeerd voor uitgeleende gelden) van een gemeente gedeeld door het totale aantal inwoners. In deze paragraaf beschrijven we de belangrijkste uitkomsten van het benchmarkonderzoek per organisatie. Bij het gebruik van benchmarkuitkomsten is voorzichtigheid aanbevolen. Het is een vergelijking van de kosten, niet een indicator van de efficiency. Deze kunnen met goede reden hoger of lager zijn dan andere gemeenten. Er zijn veel factoren die niet goed te vatten zijn in zo n onderzoek en zijn daardoor niet meegenomen. Deze factoren hebben uiteraard invloed op de cijfers. Denk hierbij aan omgevingskenmerken, ambitie, kwaliteit/dienstverleningsniveau, historie en betaalbaarheid.

33 33 Financiën Sint Anthonis Totaal apparaatkosten (primair proces + overhead) Uw organisatie Referentiegroep Gemeente Sint Anthonis heeft relatief hoge apparaatskosten ten opzichte van de referentiegroep. De kosten zijn in totaal 21% hoger dan gemiddeld per Primair proces en overhead Uw organisatie Referentiegroep primair proces overhead Afwijking % Afwijking absoluut 21% per inwoner inwoner. In euro s zijn de kosten hoger dan gemiddeld Dit komt door zowel hogere kosten per inwoner van het primaire proces (+21%, ) als voor de overhead (+23%, ). De hogere kosten van het primaire proces komen voornamelijk door hogere materiële kosten ( ) dan gemiddeld, onder andere door hogere vastgoedkosten van In de benchmark bestaat het primaire proces uit 24 clusters. Met name de clusters Sport, Wabo, Open- 217 bare orde en veiligheid, Belastingen en WOZ hebben hogere kosten zonder dat hiervoor een verklaring zit in de werklast. Binnen de overheadcategorieën zijn Bestuurszaken en bestuursondersteuning, Directie en management primair proces en Financiën en Control de categorieën met hogere kosten zonder dat hiervoor scholen, meer kilometer weg te onderhouden en een verklaring in de werklast zit. meer welzijnslocaties in eigendom. Voor de overhead heeft gemeente Sint Anthonis 17% van de taken buiten de deur belegd, gemiddeld is dit 11%. Er wordt echter wel gemiddelde formatie in gezet(+3%, +1,0 fte), terwijl de verwachting is dat de formatie lager zou zijn dan gemiddeld aangezien meer taken buiten de deur belegd worden.

34 34 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen Boxmeer Gemeente Boxmeer heeft gemiddelde apparaatskosten ten opzichte van de referentiegroep. De kosten zijn in totaal 5% hoger dan gemiddeld per inwoner. In euro s zijn de kosten hoger dan gemiddeld. Totaal apparaatkosten (primair proces + overhead) Uw organisatie Referentiegroep Dit komt door de hogere overheadkosten per inwoner (+28%, ). De kosten voor het primaire proces per inwoner zijn gemiddeld (-2%, ). Primair proces en overhead Uw organisatie Referentiegroep primair proces overhead Afwijking % per inwoner Afwijking absoluut 5% Ondanks dat Boxmeer op totaalniveau vergelijkbaar is met de referentiegroep, zijn er wel enkele clusters en overheadcategorieën met hogere of juist lagere apparaatskosten. De clusters en overheadcategorieën met opvallend hogere kosten zijn Riolering, Burgerzaken en Economische zaken, Directie en management primair proces en Secretariaat primair proces. De clusters met lagere kosten zijn Openbare orde en veiligheid en Afval. De aandachtspunten uit de benchmark met lagere kosten zijn de clusters Openbare orde en veiligheid en Afval. Tot slot zijn nog enkele overige opvallendheden noemenswaardig: De gemiddelde loonkosten van de formatie zijn 13% hoger dan gemiddeld. De huisvestingskosten zijn 4% hoger per fte dan gemiddeld. Gemeente Boxmeer heeft echter 27% minder m2 vloeroppervlak per fte dan gemiddeld. Afgezet tegen het vloeroppervlak zijn de huisvestingskosten 27% hoger dan gemiddeld.

35 35 Financiën Werkorganisatie Cuijk, Grave, Mill en Sint Hubert (CGM) De totale apparaatskosten (Primair proces en Overhead) per inwoner van de Werkorganisatie CGM zijn 3% hoger dan gemiddeld. Totaal apparaatkosten (primair proces + overhead) Uw organisatie Referentiegroep Primair proces en overhead Uw organisatie Referentiegroep primair proces overhead Dit zit met name in hogere kosten per inwoner in de overhead (+9%, ). De kosten voor het primaire proces voor de Werkorganisatie CGM zijn 193 Afwijking % Afwijking absoluut 3% per inwoner gemiddeld (+1%, ). In het primair proces heeft de werkorganisatie CGM evenveel taken belegd bij derden (36%) als de referentiegroep. In de overhead voert de werkorganisatie CGM alle taken zelf uit, waar in de referentiegroep gemiddeld 3% belegd is bij derden. Zowel de formatie voor het primaire proces (+3,8 fte) als voor de overhead (+5,9 fte) is iets hoger dan gemiddeld. Daarnaast heeft de werkorganisatie hogere materiële kosten dan gemiddeld. Er zijn echter geen begrote inhuurkosten bovenop de vastgestelde formatie. De clusters en categorieën met opvallend hogere kosten zijn Economische zaken, Recreatie en Ontspanning, Informatisering en Automatisering (incl. materiele kosten) en Kwaliteitszorg. Daarnaast zijn er enkele clusters en categorieën met lagere kosten. Dit zijn Sport, Personeel en Organisatie en Directie en management primair proces.

36 36 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen

37 37 5 Trends en Ontwikkelingen 5.1 INLEIDING De historie en feiten over vandaag de dag brengen ons bij de mogelijke wereld van morgen. Wat komt er op het Land van Cuijk af? In dit hoofdstuk gaan we in op de verschillende trends en ontwikkelingen waar de gemeenten in het Land van Cuijk, zowel individueel als collectief, mee te maken hebben of mee te maken krijgen. We maken hierbij onderscheid tussen (inter)nationale en regionale trends en ontwikkelingen. 5.2 (INTER)NATIONALE TRENDS EN ONTWIKKELINGEN Demografische ontwikkelingen Vanuit demografische analyses van onder meer de SER en het Planbureau voor de Leefomgeving wordt duidelijk dat het einde van de bevolkingsgroei in zicht komt ( ). Met de afnemende groei is tegelijk sprake van dubbele vergrijzing (meer ouderen die gemiddeld ouder worden) en ontgroening (minder geboorten). Afgeleiden daarvan zijn een stabilisering van de beroepsbevolking vanaf 2010 en een forse groei van het aantal eenpersoonshuishoudens, ten koste van het aantal meerpersoonshuishoudens. De samenstelling van de bevolking verandert als gevolg van ontgroening, (dubbele) vergrijzing en een stabiliserende beroepsbevolking. Ruimtelijk heeft dit gevolgen voor onder meer het aantal scholen en sportverenigingen en een grotere behoefte aan woon-zorgconcepten. Individualisering & opkomst nieuwe collectieven In Nederland is de rolverhouding tussen overheid en samenleving aan het verschuiven. Dat gebeurt niet alleen in Nederland; in heel Europa en wereldwijd vindt deze beweging plaats. Belangrijke veranderingen zijn het steeds belangrijker worden van het individu (toegenomen opleidingsniveau, vrijheid, mogelijkheden en welvaart), de nieuwe vormen van maatschappelijke organisatie (revival van coöperaties, opkomst social media) én het toegenomen wantrouwen in de overheid/politiek. Deze toenemende individualisering leidt ook tot een afname van de bereidheid vrijwilligerswerk te doen. Daarnaast is de vereiste professionaliteit van vrijwilligers met de decentralisaties in de zorg toegenomen. Verdere decentralisatie rijksbeleid Er lijkt op dit moment brede politieke steun voor het verder decentraliseren van taken na 2019 naar de lokale overheid. Er is geen aanleiding om te veronderstellen dat met deze trend gebroken gaat worden, noch dat decentralisaties teruggedraaid zullen worden. Dit betekent dat de beleidsagenda van gemeenten, in elk geval voor de komende 10 à 20 jaar, structureel en fors zwaarder zal worden en blijven. Met de Omgevingswet, die naar de huidige verwachting begin 2019 in werking treedt, wordt een kanteling beoogd in het fysieke domein die even ingrijpend zal zijn als de decentralisaties in het sociaal domein. Het stelsel van de nieuwe Omgevingswet stelt de gebruikers (inwoners, ondernemers) centraal. Er wordt meer ruimte gegeven aan initiatief en de procedures zijn korter. Daartoe worden regels uit verschillende wetten samengevoegd en beter op elkaar afgestemd. Er komt daarmee ruimte voor meer lokaal maatwerk. De bestuurlijke (lokale) afwegingsruimte voor de fysieke leefomgeving wordt

38 38 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen vergroot, en de fysieke leefomgeving samenhangend benaderd. Daartoe moeten gemeenten onder meer een integrale Omgevingsvisie vaststellen, die wordt vertaald in omgevingsplannen. De komst van de Omgevingswet vraagt voorbereiding en implementatie in de ambtelijke organisatie. Daarvoor zijn capaciteit, kennis en middelen nodig. Dit is enerzijds afhankelijk van het bestuurlijke ambitie niveau, anderzijds zijn er wettelijke verplichtingen en verwachtingen van inwoners en ondernemers. Opnieuw vormgeven van de rol van de overheid Veranderende maatschappelijke ontwikkelingen én ontwikkelingen binnen het openbaar bestuur brengen een andere rol van de overheid met zich mee. De participatiemaatschappij is zowel een gevolg van grotere mogelijkheden en zelfstandigheid van inwoners (mede door een hoger gemiddeld opleidingsniveau en meer welvaart), als minder geloof in maakbaarheid en afnemende financiële ruimte van de overheid. De opkomst van deze participatie samenleving, waarbij de overheid niet langer de instantie is die alles regelt in het publieke domein, heeft gevolgen voor de gemeentelijke organisatie. Gemeenten maken steeds meer in samenspraak met andere organisaties en burgers afspraken over het besturen van dit publieke domein. Dat betekent onder meer dat de overheid steeds minder vanuit regelgeving kan opereren, maar meer moet optreden als partner. Verandering structuur economie Het is de verwachting dat onze economie structureel en ingrijpend zal veranderen. Innovaties als 3D printen, de alsmaar verdergaande digitalisering, de toenemende beschikbaarheid van (steeds meer) informatie en de dalende vervoerskosten leiden ertoe dat er ingrijpende veranderingen op zullen treden in de economie. Dit speelt op globaal, Europees, nationaal, regionaal en lokaal niveau. De invloed van genoemde veranderingen op de lokale gemeenschap is in potentie zeer groot. Omvang en structuur van de arbeidsmarkt veranderen, alsook de plek van ZZP ers op deze markt. Daarnaast neemt het belang van onderwijs toe. Transities die een relatie hebben met deze structuurverandering van de economie zijn: Energietransitie en verduurzaming het anders omgaan met en het anders opwekken van energie, circulaire en meer bio-based economie, bewustere omgang met productie (inclusief grootschalige initiatieven) en consumptie voeding, e.d. Vastgoedtransitie het anders denken over bouwen, verbouwen en slopen van vastgoed. Zorgtransitie het opnieuw organiseren van de zorgbehoefte en het zorgaanbod met het oog op betaalbaarheid. Mobiliteitstransitie een andere benadering van vervoer, de relatie tussen OV, auto, fiets en de bereikbaarheid van stad en ommeland. Toenemend belang ICT Digitalisering is de afgelopen twee decennia een steeds grotere rol gaan spelen in ons leven. Ook voor de gemeenten in het Land van Cuijk biedt digitalisering legio mogelijkheden, zoals innovatie in dienstverlening aan inwoners en ondernemers, het versterken van de uitvoeringskracht en het verbeteren van samenwerken met ketenpartners (zoals binnen het sociaal of ruimtelijk domein). In 2015 heeft de VNG in opdracht van de gemeenten de Digitale Agenda 2020 opgesteld. Door de inzet in de informatievoorziening op collectiviteit wordt lokaal maatwerk mogelijk gemaakt. Daarnaast nemen veel gemeenten ook lokaal of in regioverband initiatieven om slim gebruik te maken van de mogelijkheden van digitalisering. Ook binnen het Land van Cuijk is dit van toepassing. Zowel Sint Anthonis en Boxmeer, als de CGM gemeenten hebben al een samenwerking op het gebied van ICT. Tegelijkertijd vraagt het toenemend belang van ICT ook om hoog-

39 39 Trends en Ontwikkelingen waardige en specialistische kennis (bijvoorbeeld op het gebied van privacy, beveiliging en data-gestuurd werken). Structurele aard bezuinigingen Ofschoon het moment nadert dat de Rijksfinanciën in evenwicht zijn, is niet de verwachting dat de totale omvang van het beschikbare budget voor de overheid zal toenemen. De nieuwe financiële verhoudingen zijn waarschijnlijk structureel van aard. De recente doorrekeningen van de verkiezingsprogramma s van landelijke politieke partijen laten een overwegend forse apparaatskorting zien voor het openbaar bestuur. Bij gemeenten slaat dat neer op het gemeentefonds. Voor gemeenten betekent dit dat de huidige bezuinigingen ook structureel geborgd moeten worden. Bovendien worden de komende jaren de middelen ten behoeve van de gedecentraliseerde taken nog verder afgebouwd. Groter belastinggebied lokale overheden In het kader van het Belastingplan 2016 zond het kabinet een brief aan de Tweede Kamer met de bouwstenen voor een verruiming en hervorming van het gemeentelijk belastinggebied. Het gaat om een verschuiving van 4 miljard met ingang van Naast gevolgen voor de verdeling tussen de gemeenten, heeft dit consequenties voor het fiscale beleid en de uitvoering binnen gemeenten. Bovendien heeft het onmiskenbaar grote gevolgen voor de gemeentelijke financiën en de afweging daarbinnen. Bij de verschuiving van het belastinggebied krijgen gemeenten de mogelijkheid om meer belasting te heffen. In de huidige plannen, die straks door het nieuwe kabinet worden uitgewerkt, is sprake van een (her) invoering van de gebruikersdeel OZB, en de invoering van een ingezetenenheffing. De gemeente(raad) kan binnen marges zelf bepalen hoe de verhouding tussen deze belastingen zal zijn. Dit geldt - net als nu- in zekere mate ook voor de totale hoogte van de lokale belasting. De verschuiving geschiedt echter zonder dat de totale belasting voor de burger hoger wordt. Om dat te bereiken worden de Rijksbelastingen verlaagd. Het gemeentefonds neemt in omvang af. Het is de bedoeling dat de extra belastingruimte voor de gemeenten in mindering wordt gebracht op de algemene uitkering uit het gemeentefonds. 5.3 REGIONALE TRENDS EN ONTWIKKELINGEN Multischaligheid Maatschappelijke problemen én oplossingen spelen steeds meer op een hoger schaalniveau dan individuele gemeenten. Dit geldt voor grote(re) en kleine gemeenten. Ook de maatschappelijke partners en het bedrijfsleven denken en opereren steeds vaker op (minimaal) op regioniveau. Voor de gemeenten in het Land van Cuijk is het zaak om aan te sluiten bij deze schaal, maar tegelijkertijd het specifieke karakter te behouden van de lokale overheid die juist het verschil kan maken met maatwerk en kennis van de lokale situatie. Dat geeft de opgave om multi schalig te denken: gebruik maken van de voordelen van zowel grootschaligheid én kleinschaligheid en deze slim verbinden. Daarbij is samenwerking binnen het netwerk nodig: door het voortdurend schaken op zoveel verschillende borden, is geen enkele partij in staat om geheel op zichzelf tot oplossingen te komen. Voor praktische diensten ontstaat vaak zonder veel moeite een samenwerking, maar op andere terreinen is samenwerking nog wel aan discussie onderhevig. Duurzame ontwikkeling stad en platteland Er is sprake van een veranderend landelijk gebied. De provincie Noord Brabant heeft daarom als speerpunt van haar beleid benoemd om een balans te zoeken tussen enerzijds het behouden en verbeteren van de kwaliteit van de leefomgeving in het landelijke gebied en anderzijds het bieden van

40 40 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen ontwikkelingsmogelijkheden aan agrarische bedrijven. Dit hangt samen met de toenemende druk op het ruimtegebruik van de ondergrond. De provincie zet daarom in op een zo optimaal mogelijk duurzaam gebruik van de ondergrond. Deze balans tussen agrarische bedrijven en het creëren van een optimale leefomgeving is een belangrijk thema voor met name agrarische gemeente Sint Anthonis. Daarnaast heeft Noord-Brabant net als andere provincies te maken met een veranderend klimaat. De provincie ziet daarom als opgave om de provincie klimaatbestendig te ontwikkelen. Dit zit hem onder andere in het op duurzame wijze creëren van een aantrekkelijke gezonde woon- en leefomgeving. Om dit te realiseren heeft de regio Noordoost-Brabant meerdere convenanten gesloten tussen gemeente, organisaties en agrarische bedrijven om duurzaamheid te vergroten. Op het gebied van duurzame voedselproductie staat de regio Noordoost-Brabant bekend als koploperregio. Urbanisatie De trend is en blijft dat steden nog steeds aan kracht en belang winnen. De aanwezigheid van kennis- en onderwijsinstituten, rijke voorzieningen en cultuur, een grote diversiteit aan werk-, woon- en verblijfsmilieus hebben een onverminderde aantrekkingskracht. Wereldwijd, in Europa, in Nederland en in Brabant. Steden als s-hertogenbosch en Nijmegen profiteren daarvan. Het Land van Cuijk zou niet de concurrentie moeten aangaan, maar scherp krijgen waarmee de steden gediend zouden zijn in een onderscheidend aanbod uit de regio. Het denken in stedelijke agglomeraties of netwerken (stad & ommeland) is een belangrijke trendmatige ontwikkeling voor een overheid die haar gebied wil laten meeprofiteren van de krachten van urbanisatie. Economische ontwikkeling Met een economische groei van 2,0% in 2017 en een daling van de werkloosheid onder de 5% in 2017 doet Noord-Brabant het economisch gezien goed. Ook in Noordoost-Brabant blijft de economie in 2017 groeien, maar het tempo neemt af. De verwachte groei ligt met 1,7% rond het landelijk gemiddelde. De zakelijke dienstverlening is na de industrie de grootste sector in de regio, maar groeit in 2017 wat minder hard. Naar verhouding is de werkloosheid in Noordoost-Brabant laag (5,4% tegenover 6,0% landelijk). Een verdere daling naar 4,5% is voorzien. De solide economische basis met veel food gerelateerde bedrijvigheid en farmaceutische industrie bewijst zijn waarde voor Noordoost-Brabant. De investeringen die vanuit beide bedrijfstakken worden gedaan, ondersteunen de groei in Onder de naam Agrifood Capital trekt de regio op het gebied van economische ontwikkeling samen op. De 19 participerende gemeenten en twee waterschappen hebben hiervoor gezamenlijk een Triple Helix opgericht. Deze Triple Helix bestaat voor 1/3e uit ondernemers, 1/3e uit (hoger) onderwijsinstellingen en voor 1/3e uit gemeentelijke vertegenwoordigers. Regionale bestuurlijk landschap in beweging De provincie Noord-Brabant heeft de ambitie tot de topregio s van Europa te blijven behoren. Om de uitdagingen die daarbij horen de komende jaren te kunnen aangaan en de kansen te benutten, vindt de provincie samenwerking van overheden met burgers, maatschappelijke organisaties, bedrijfsleven en kennisinstellingen van belang. Daarnaast hecht de provincie waarde aan de samenwerking tussen overheden onderling. Met deze insteek heeft de provincie aan gemeenten gevraagd toekomstvisies op te stellen en na te denken over de bestuurlijke toekomst van de gemeente. Dit heeft inmiddels tot veel beweging geleid in Noord-Brabant. Zo is de gemeente Maasdonk per 1 januari 2015 opgesplitst en heringedeeld

41 41 Trends en Ontwikkelingen met de gemeenten Oss en s-hertogenbosch en zijn de gemeenten Veghel, Schijndel en Sint-Oedenrode per 1 januari 2017 heringedeeld tot de Meijerijstad. Beweging in het bestuurlijk landschap en schaalvergroting zijn ook zichtbaar in nabij gelegen gemeenten in Noord Limburg als Venlo, Venray en Horst aan de Maas, en Gelderland, bij gemeenten als Nijmegen en Wijchen. Verdere schaalvergroting in deze regio in de toekomst is aannemelijk.

42 42 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk C O N C EP T Nota van Bevindingen

43 43 6 Raadpleging 6.1 INLEIDING De Nota van Bevindingen is gebaseerd op feiten, trends en ontwikkelingen enerzijds en opinies anderzijds. Tijdens een aantal bijeenkomsten zijn we met de gemeenschap van het Land van Cuijk in gesprek gegaan over de ambities, opgaven en uitdagingen die zij zien voor de gemeenten, en over hun beelden van organisatie en besturing en de bestuurskracht van de gemeenten. Om een goed beeld te kunnen vormen over de levende opinies over het Land van Cuijk zijn vele stakeholders bevraagd: Gemeenschap Bewoners Tijdens bewonersavonden hebben wij gesprekken gevoerd met inwoners uit de vijf gemeenten. De opkomst bij deze bijeenkomsten was wisselend. Cuijk 23 deelnemers Boxmeer 66 deelnemers Sint Anthonis 47 deelnemers Mill en Sint Hubert 24 deelnemers Grave 21 deelnemers De precieze uitkomsten per gemeente vindt u in de bijlage 2 bij deze Nota van bevindingen. Jongeren We hebben debatten georganiseerd voor scholieren van het ROC Cuijk, het Merletcollege in Cuijk, Grave en Mill en Sint Hubert, en het Metameer in Sint Anthonis. Maatschappelijke organisaties Twee themasessies (sociaal domein & onderwijs; levensbeschouwing, sport, cultuur & kunst) waarvoor maatschappelijke organisaties uit alle vijf gemeenten waren uitgenodigd Ondernemers In gesprek met ondernemers uit alle vijf gemeenten Agrarische ondernemers In gesprek met agrarische ondernemers uit alle vijf gemeenten Partners in de regio Buurgemeenten Gesprekken met de gemeenten s-hertogenbosch, Oss, Boekel, Wijchen en Gennep Regioverbanden Gesprekken met de omgevingsdienst Brabant Noordoost, jeugdzorg Brabant Noordoost en Platform MooiMaasvallei (hiervoor: Platform Noordelijke Maasvallei) Provincie Noord-Brabant De vijf gemeenten Ambtelijke werkgroepen drie gezamenlijke themasessies (sociaal domein & onderwijs; levensbeschouwing, sport, cultuur & kunst; ruimtelijk domein, wonen, economie & recreatie) met ambtelijke experts uit de drie ambtelijke organisaties Gezamenlijke raadsconferentie Colleges en MTs We hebben een zeer diverse groep mensen gesproken van jong tot oud, van ondernemers tot vrijwilligers bij verenigingen en organisaties, en van ambtenaren tot bestuurders van binnen en buiten het Land van Cuijk. De opkomst van de bijeenkomsten voor bewoners en stakeholders zou de vraag kunnen oproepen in hoeverre de uitkomsten maatgevend zijn, en daarmee bruikbaar zijn voor het onderzoek. In de eerste plaats zijn de bijeenkomsten niet de enige bron van informatie, maar vormen een onderdeel van het totale onderzoek. De beelden die wij hebben opgehaald in de verschillende sessies zijn in lijn met de andere bevindingen (waaronder ook de feiten), zonder grote afwijkingen. Ten tweede zijn de bijeenkomsten bedoeld als kwalitatief onderzoek (te vergelijken met bijvoorbeeld merk-reputatieonderzoek). Alle inbreng telt mee en draagt bij aan een kwalitatief beeld van de ambities, opgaven en uitdagingen van de gemeenten

44 44 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen en beelden van de huidige bestuurskracht. Bij kwantitatief onderzoek tellen percentages; bij kwalitatief onderzoek gaat het meer om de vraag wat er leeft en waarom. Dit komt naar boven door middel van echte interactie, zoals discussies. Onderstaand geven we een korte weergave van de opvallende geluiden die we op de verschillende bijeenkomsten gehoord hebben. Wij clusteren dit niet naar stakeholdergroep maar naar thema, zodat de belangrijkste overeenkomsten en verschillen snel inzichtelijk worden. 6.2 BEELDEN OVER DE BELANGRIJKSTE INHOUDELIJKE AMBITIES, OPGAVEN EN UITDAGINGEN Alle betrokkenen zien de toenemende vergrijzing en krimp als grote opgaven voor het Land van Cuijk. Daarachter schuilt voor velen de opgave van toekomstbestendige vitaliteit in de kernen van het Land van Cuijk. Met vitaliteit doelen mensen op leefbaarheid, een bepaald niveau van maatschappelijke voorzieningen en activiteit en een gezonde bevolkings samenstelling. Ook voldoende economische activiteit wordt daarbij vaak genoemd. Meer in detail hebben wij veel gehoord over dat de regio aantrekkelijker moet worden gemaakt zodat mensen er graag blijven wonen, jongeren terugkeren na hun studie elders en het ook voor mensen van buiten het gebied een interessante plaats wordt om zich te vestigen. Dit vraagt om het op peil houden en waar nodig verbeteren van het voorzieningenniveau, passende en betaalbare huisvesting (zowel (sociale) huur als koop, aantrekkelijk voor zowel senioren als jongeren), maatregelen op het gebied van milieu en volksgezondheid en goede infrastructuur (zowel (openbaar) vervoer als glasvezel). Voor jongeren zijn het voorzieningenaanbod en de beperkte openbaar vervoersmogelijkheden belangrijke aandachtspunten: de fysieke afstanden die zij moeten overbruggen voor bepaalde voorzieningen zoals scholen, zwembaden en uitgaansgelegenheden is vaak (te) groot, en de kleine kernen zijn slecht ontsloten. In het ontbreken van deze voorzieningen ligt ook het meest gehoorde argument om de toekomst elders te zoeken dan in het Land van Cuijk. Ondernemers en bewoners leggen de nadruk op betere ontsluiting van het gebied ten opzichte van de rest van Nederland via auto/weg, bijvoorbeeld door het doortrekken van de A77 richting Eindhoven. Overigens is dit een zaak waarin de provincie een nadrukkelijke rol speelt. In alle sessies werd aangegeven dat op het gebied van economie en werkgelegenheid een impuls nodig is. Door werkgelegenheid te creëren wordt het aantrekkelijker om in de regio te wonen. Het boeien en binden van talenten is een zorg van velen en zou een belangrijk speerpunt moeten zijn. Het Land van Cuijk zou zich bijvoorbeeld (verder) kunnen ontwikkelen tot een groen, duurzaam gebied met als economische speerpunten Agrifood Capital, recreatie en toerisme en de primaire agrarische sector. Bedrijven opereren niet binnen de gemeentegrenzen. Er moet dan ook een sterk (sterker dan het huidige) regionaal investeringsklimaat worden georganiseerd. Het Land van Cuijk heeft een gunstige ligging en is met meerdere vliegvelden in de buurt een kruispunt tussen belangrijkste economische gebieden als Antwerpen, Eindhoven, Rotterdam, Utrecht, Nijmegen, Amsterdam en Duitsland. De ondernemers die wij spraken zien kansen om dat beter te benutten. Organisaties uit het sociaal domein geven daarnaast aan dat twee groepen in de samenleving speciale aandacht verdienen. Nieuwe Nederlanders die al lange tijd in het gebied wonen, worden te weinig betrokken bij de samenleving. Er is te weinig gelegenheid om te participeren en integreren. De gemeenten voeren hier in de ogen van de organisaties ook niet actief genoeg beleid op. Daarnaast vormt verborgen armoede een grote opgave. De economische groei bereikt niet alle doelgroepen; dit vraagt om een extra inspanning.

45 45 Raadpleging De gemeenschappen in het Land van Cuijk zijn krachtig. Bij de verenigingen en organisaties is waar het borrelt! Dit beeld wordt door alle gesprekken heen breed gedeeld. Er is veel ondernemerschap en initiatief aanwezig. Door dit actief te stimuleren en faciliteren zouden de gemeenten als versneller kunnen optreden. De verenigingen bieden volgens sommigen ook een mogelijkheid om de grijze kracht die ontstaat met de toenemende vergrijzing, te verzilveren. Tot slot werd de regionale positionering als een belangrijk vraagstuk genoemd. Deelnemers geven aan dat in de richting van Nijmegen kansen liggen, vanwege de sterke oriëntatie op Nijmegen van de bewoners van het Land van Cuijk. De gemeenten zouden dan ook een sterkere verbinding met Nijmegen moeten aangaan en zich profileren als achtertuin van Nijmegen. Tegelijkertijd moet het Land van Cuijk haar eigen parels wel behouden. Vanuit de samenleving werd ook in brede zin aangegeven dat de verbindingen naar Den Bosch en Noord Limburg minder krachtig zijn. Daar liggen wel uitzonderingen: Den Bosch voor de agrifood-economie; Noord Limburg voor bijvoorbeeld de zorg en het MKB. Belangrijkste inhoudelijke prioriteiten van de gemeenten Tijdens de bijeenkomsten vroegen we bewoners, maatschappelijke organisaties en ondernemers om uit een lijst van 14 inhoudelijke thema s aan te geven welke thema s zij het belangrijkst vinden. Opvallend zijn de grote gelijkenissen in de prioritering. Vier thema s sprongen eruit: Leefbaarheid en dynamiek kernen Voorzieningenniveau kernen (sport, cultuur, bibliotheek, basisonderwijs e.d.) Woonaanbod voor starters/ jongeren en senioren Werkgelegenheid en economie Overige thema s: Dorps- en kleinstedelijk karakter van de kernen Historisch erfgoed/ aanbod kunst en cultuur (openbare) vervoersmogelijkheden Kwaliteit van de openbare ruimte (waaronder ook groenvoorziening) Hoogte van woonlasten (OZB, rioolhefffing e.d.) Veiligheid (leefomgeving) Sociale leefomgeving Participatiebeleid: samen verantwoordelijkheid dragen Jeugdzorg en zorg voor langdurig zieken en ouderen Werk en Inkomen (uitkeringen, bijzondere bijstand, schuldhulpverlening) 6.3 BEELDEN OVER DE PRESTATIES VAN DE HUIDIGE GEMEENTEN Alle geraadpleegde groepen hebben een zeer sterke focus op kwaliteit: van visie en beleid, van ambtenaren, van het gemeentebestuur en van de dienstverlening. Bewoners geven daarnaast aan de financiële situatie van de gemeenten ( het huishoudboekje op orde ) een prioriteit te vinden. Kwaliteit wordt dus zeer belangrijk gevonden, maar het algemene beeld is dat de vijf gemeenten individueel te klein zijn en onvoldoende gezamenlijk optrekken om maatschappelijke opgaven aan te kunnen en voldoende kwaliteit te leveren. Overigens zien de bevraagde stakeholders grote verschillen tussen gemeenten waar het gaat om de kwaliteit en betrokkenheid van bestuurders en de samenwerking tussen bestuur en ambtelijke organisatie. De kwaliteit van het gemeentebestuur wordt gezien als sterk afhankelijk van individuen. Dit beeld vinden wij terug bij zowel bewoners als bij ondernemers en maatschappelijke organisaties. De bevraagde jongeren zijn over het algemeen niet heel tevreden en niet heel ontevreden met hun gemeenten.

46 46 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen De bevraagde groepen zien de gemeenten als reactief in plaats van positief. Er is weinig eigen initiatief, weinig daadkracht en een sterke focus op de eigen gemeente, in plaats van op het grotere plaatje. In de beleving ontbreken een gedeelde visie, gezamenlijk beleid en slagkracht. De positie in de regio is daardoor minder stevig dan zou kunnen, zo schatten de door ons gesprokenen in. Het verbeteren van de onderlinge samenwerking en gezamenlijke kracht wordt door de geraadpleegde bewoners, organisaties en ondernemers gezien als een belangrijke opgave. Samenwerken is nodig voor een goede kwaliteit van visie, beleid en uitvoering. De prestaties van de gemeenten op dossiers waarop wordt samengewerkt of zou moeten worden samengewerkt, worden nu vaak als onder de maat ervaren. De gemeenten organiseren zaken op onderling verschillende manieren, in plaats van het samen of in breder regioverband op te pakken. Dit komt de efficiency en kwaliteit van de uitvoering niet ten goede. Als voorbeelden worden de subsidiëring van verenigingen genoemd (er is geen gemeenschappelijk subsidiebeleid, terwijl verenigingen leden uit alle vijf de gemeenten hebben en daardoor in sommige gevallen niet voor subsidie in aanmerking komen), net als het feit dat er na de transitie van WMO en jeugdzorg binnen het Land van Cuijk drie verschillende soorten wijkteams zijn gevormd. Ondernemers en organisaties geven aan dat er (te) veel tijd gaat zitten in afstemming en onderlinge strijd. nodig. Het profiel, de identiteit van het Land van Cuijk moet worden verstevigd en meer uitgedragen. Dit gebeurt onvoldoende en daarmee doet het Land van Cuijk zichzelf volgens de aanwezigen tekort. Het belang van een sterke identiteit van het Land van Cuijk geldt zowel naar buiten (een aantrekkelijk gebied om te wonen en te recreëren en een aantrekkelijke vestigingsplaats voor bedrijven) als naar binnen toe (een gedeelde identiteit van de inwoners). Als voordeel van kleinschaligheid van de gemeenten zien organisaties in het sociaal domein de korte lijnen die zij naar het gemeentebestuur hebben. Bestuurders zijn benaderbaar. Overigens ervaren organisaties in de sectoren sport, kunst en cultuur en levensbeschouwing deze korte lijnen niet; zij geven aan over het algemeen weinig contact te hebben met de gemeenten en meer betrokkenheid te voelen vanuit de dorpsraden. De organisaties uit het sociaal domein zijn inhoudelijk kritisch. Ze stellen dat de gemeenten niet altijd een gelijkwaardig gesprekspartner (grote organisaties versus kleine gemeenten) zijn en dat zij slagvaardigheid missen. Ook stellen ze vrijwel unaniem dat de inwoners van het Land van Cuijk soms niet de beste oplossingen krijgen aangeboden door gedoe en inefficiëntie in hoe de vijf gemeenten binnen het Land van Cuijk het sociaal domein georganiseerd hebben (variërend van (huisartsen)zorg tot onderwijs). Het gebrek aan een duidelijke samenhangend beleid zien met name ondernemers en maatschappelijke organisaties als een belemmering voor de regionale positie van het Land van Cuijk. Ondernemers missen met name samenhang waar het gaat om economisch beleid, ook in relatie tot recreatie en toerisme. Om de regionale positie te verstevigen maar ook nationale en internationale kansen te verzilveren, zo werd gesteld, is ook een duidelijkere regionale profilering 6.4 BEELDEN OVER DE BESTUURLIJKE TOEKOMST Deze verkenning naar de bestuurlijke toekomst van het Land van Cuijk berust op drie pijlers. We starten vanuit de inhoudelijke agenda: wat zijn de ambities en opgaven die spelen? Vervolgens brengen we de bestuurskracht in kaart: is deze aan de maat om de inhoudelijke agenda vorm te kunnen geven en uit

47 47 Raadpleging Belangrijkste organisatorische aspecten van de gemeenten Kwaliteit gemeentebestuur Kwaliteit dienstverlening Kwaliteit visie en beleid Een efficiënte ambtelijke organisatie Grote deskundigheid ambtenaren Huishoudboekje op orde (geprioriteerd door bewoners) te voeren? Daarna kijken we naar de verschillende samenwerkingsopties en het draagvlak dat voor deze opties aanwezig is. In onze ervaring spelen er bij gemeenschappen, als er al sterke sentimenten spelen, vooral sterke sentimenten rondom de optie herindeling. Om een gevoel te krijgen bij het draagvlak dat bestaat voor zeer verregaande vormen van samenwerking, hebben wij bij de verschillende groepen ook beelden over de bestuurlijke toekomst opgehaald. Opvallend is dat in vrijwel elk gesprek werd ingebracht dat de gezamenlijke identiteit van het Land van Cuijk wellicht helemaal niet zo sterk is als soms wordt verondersteld. Wat zou dat dan namelijk zijn, die gezamenlijke identiteit? Andere buurgemeenten zijn regelmatig genoemd als gemeenten waar de individuele gemeenten van het Land van Cuijk evenveel of zelfs meer mee hebben. De gezamenlijke identiteit bestaat volgens velen meer voor de buitenwereld Overige punten: Burgemeester en wethouder goed bereikbaar Een robuuste ambtelijke organisatie Ambtenaren makkelijk aanspreekbaar Minst belangrijk: Nabijheid van gemeentehuis Publieksbalie in de gemeente Raadsleden goed bereikbaar dan binnen het Land van Cuijk. Desalniettemin zien de bevraagde ondernemers en maatschappelijke organisaties een herindeling unaniem als meest wenselijke optie, vanwege het bovenlokale karakter van de vraagstukken die spelen en het belang van het innemen van een sterke positie in de regio. Ook de grote meerderheid van de aanwezige bewoners vindt een herindeling wenselijk. Als voordelen van herindelen worden genoemd het versterken van de slagkracht van de gemeente; het verbeteren van de kwaliteit van het ambtelijk apparaat en bestuur (minder versnipperde portefeuilles); meer efficiency en snelheid; meer professionaliteit; verminderde afstemmingsdrukte en meer daadkracht. De bevraagde ondernemers en maatschappelijke organisaties vragen zich zelfs af of de schaal van het Land van Cuijk wel groot genoeg is. Ook op sommige bewonersavonden is deze twijfel genoemd. De stakeholders noemen ook twee belangrijke aandachtspunten bij een mogelijke herindeling. De afstand tussen gemeente en burgers zou door een herindeling kunnen vergroten. De aanwezigen geven nadrukkelijk aan dat dit niet hoéft te gebeuren: hierop kan gestuurd worden. Opschaling en afschaling moeten tegelijkertijd plaatsvinden, bijvoorbeeld door het versterken van de dorpsraden. Het tweede aandachtspunt is dat een herindeling alleen succesvol kan zijn wanneer er bestuurlijk voldoende draagvlak is. Dit betekent ook dat er overeenstemming moet zijn over hoe om te gaan met de verschillende financiële situaties van de gemeenten. Niet geheel onverwacht hebben jongeren geen voorkeur voor een bepaald type samenwerkings variant, zolang de boel maar goed wordt geregeld. Wel vragen sommige jongeren aandacht voor de verschillende karakters van de kernen de kernen Cuijk, Boxmeer en Grave hebben een meer stads karakter dan de andere kernen.

48 48 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen 6.5 BEELDEN OVER HET LAND VAN CUIJK UIT DE REGIO De meervoudige oriëntatie van het Land van Cuijk op Noordoost Brabant, Nijmegen en Noord Limburg die blijkt uit de feiten, hebben wij terug gezien en gehoord in de gesprekken met partners in de regio. De partners reflecteren op het Land van Cuijk vanuit de verbinding met de eigen windstreek. De regiopartners die wij hebben gesproken zien allen een duidelijke onderlinge samenhang tussen de vijf gemeenten van het Land van Cuijk. Het overheersende beeld is echter dat de gemeenten te weinig gebruik maken van de eenheid die er wel is. De bestuurskracht van de gemeenten in het Land van Cuijk wordt door onze gesprekspartners beoordeeld als nét aan maat. Er is ook een minderheid van onze gesprekspartners die bijzonder kritisch zijn en aangegeven dat de huidige bestuurskracht echt onder de maat is. Het gaat dan bijvoorbeeld om het vermogen regionaal zinvol bij te dragen aan agendavorming en realisatiekracht en ook initiatieven te kunnen nemen in de regio. Deze gesprekspartners zien vooral veel onderling gedoe. Het beeld dat dan ontstaat is: het Land van Cuijk komt altijd te laat met haar inbreng, het gaat altijd over geld (dat er nooit is) en de toon is weinig positief/constructief. In z n algemeenheid stellen de partners dat de kwaliteit van het bestuur (colleges en raden) en ambtelijke organisaties beter kan. Dit uit zich in een gebrek aan bestuurlijke daadkracht en ambtelijke uitvoeringskracht. Op ambtelijk vlak wordt regelmatig gerefereerd aan de moeizame start van de CGM organisatie. In bredere regionale samenwerkingsverbanden maken de ambtelijke organisaties (CGM, Boxmeer, Sint Anthonis) onderling te weinig gebruik van elkaar. Op bestuurlijk vlak wordt opgemerkt dat de gemeenten teveel naar binnen gericht zijn en te weinig bereid om het gezamenlijk belang te dienen. Door versnipperdheid en minder sterk collectief optreden wordt het Land van Cuijk in de regio gezien als volgend in plaats van leidend. Individuele bestuurders worden wel als krachtig gezien. Het Land van Cuijk heeft een duidelijk Agrifood Capital profiel. Ze zouden zich daar nog sterker op kunnen positioneren om meer bedrijven aan te trekken en meer een voortrekkersrol in de regio te spelen. Thema s die in de regio genoemd werden waarop het Land van Cuijk leidend zou kunnen zijn, zijn bijvoorbeeld de VABs, mestverwerking en de energieopgave. Tegenover een minder krachtig bestuur staan krachtige gemeenschappen die veel zelf kunnen opvangen. De regiopartners geven aan dat de gemeenten hier wel een ondersteunende rol moeten vervullen. De indruk bestaat dat gevoelens en emoties te sterk meespelen in de discussie over de bestuurlijke toekomst van de gemeenten. Voor een succesvol proces is het noodzakelijk dat de vijf gemeenten open tegen elkaar zijn over hun drijfveren en belangen. De regiopartners merken op dat een gebrek aan onderling vertrouwen in de weg zit bij de verkenning. Bij een intensivering van de samenwerking moet dit worden weggenomen, wil zo n stap succesvol zijn. Meerdere gesprekspartners refereren naar de grote overeenkomsten tussen de vijf Land van Cuijkse gemeenten met de drie Maasduinse gemeenten Bergen, Gennep en Mook en Middelaar. De kracht van het gebied is dat de gemeenten door hun ligging altijd zelfstandig hebben geopereerd. Dit zorgt voor verbinding, maar is ook een reden om de krachten te bundelen. In MooiMaasvallei (hiervoor Platform Noordelijke Maasvallei) komen ondernemers, maatschappelijke organisaties en gemeente uit de acht gemeenten samen om projecten op te pakken. Er is recent een gezamenlijke uitvoeringsagenda opgesteld.

49 49 7 Ambities, Opgaven en Uitdagingen 7.1 INLEIDING Ambities, opgaven en uitdagingen zijn het uitgangspunt bij een strategische verkenning op de bestuurlijke toekomst. Het zijn namelijk deze ambities, opgaven en uitdagingen waar het Land van Cuijk, ongeacht de bestuurlijke vorm, in de toekomst mee te maken krijgt. Ambities gaan altijd over zaken die een gemeente graag wil realiseren. Het zijn dus zaken waar je van droomt. Opgaven zijn de zaken waar een gemeente iets mee moet, of ze het nu wil of niet. Uitdagingen zijn de zaken die het ingewikkeld maken om de ambities en opgaven te realiseren. In dit hoofdstuk beschrijven we de belangrijkste ambities, opgaven en uitdagingen die spelen in het Land van Cuijk. Dit doen wij op basis van een uitgebreide documentstudie en op basis van gesprekken die we hebben gevoerd met de verschillende betrokkenen. Er is uitgebreid gesproken met de colleges en MTs, alsmede met ambtelijke experts op verschillende beleidsterreinen. Daarnaast hebben wij raadpleging georganiseerd met bewoners van de vijf gemeenten, ondernemers, maatschappelijke organisaties en met jongeren. Daar waar interessante afwijkingen optraden tussen de opinies van de verschillende stakeholders, benoemen we deze expliciet. Voor de gehele raadpleging geldt overigens de kanttekening: de beelden zijn indicatief en geven kleur en smaak. Het is géén representatieve peiling van de mening van de bewoners, jongeren en ondernemers/ organisaties in de vijf gemeenten. Ambities Wat wil je graag realiseren? Specifieke keuzes voor het Land van Cuijk Opgaven Landelijke ontwikkelingen Onvermijdelijk, geen vrije keus Uitdagingen Specifieke zorgen voor Land van Cuijk Noodzakelijk veranderingen 7.2 RESULTATEN INVENTARISATIE AMBITIES, OPGAVEN EN UITDAGINGEN Hoewel elke individuele gemeente haar eigen ambities, opgaven en uitdagingen kent, onderscheiden wij drie terreinen die binnen het gehele Land van Cuijk het meest dominant zijn: Blijvende leefbaarheid kernen Economisch krachtige regio Versterken regionale positie

50 50 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen In dit hoofdstuk werken wij de ambities, opgaven en uitdagingen op deze drie terreinen verder uit. In bijlage 1 worden per gemeente nog de belangrijkste ambities, opgaven en uitdagingen genoemd. 7.3 BLIJVENDE LEEFBAARHEID KERNEN De sterke vergrijzing en het vasthouden van de jeugd vormen een uitdaging voor de leefbaarheid in de kernen. Hoewel er over het algemeen tevredenheid heerst over de leefbaarheid, wordt er door bewoners ook zorg geuit over het behouden van deze kwaliteit in de toekomst. Daarbij werd ook het belang van een goede balans tussen de stad/grotere dorpen enerzijds, en de kleine dorpen anderzijds genoemd. Voorzieningenniveau De leefbaarheid en het voorzieningenniveau van de gemeente is een belangrijke component in het woongeluk van inwoners. De zelfredzaamheid van de kernen en de bereidheid om inspanningen te leveren voor de leefbaarheid van deze kernen is kenmerken voor alle gemeenten binnen het Land van Cuijk. De toenemende vergrijzing zorgt er echter voor dat het voorzieningenniveau en daarmee de leefbaarheid onder druk komt te staan. Het op peil houden van het voorzieningenniveau in de dorpskernen wordt daarom als belangrijke ambitie gezien. Wonen Gezien de huidige demografische ontwikkelingen en de voorspellingen naar de toekomst toe, is het van belang te investeren in een passend en duurzaam woningaanbod. Het gaat hierbij zowel om passende woningen voor senioren in het licht van de toenemende vergrijzing, als betaalbare en aantrekkelijke woningen voor jongeren om verdere ontgroening tegen te gaan. De ontwikkeling van een passend woningaanbod moet zich niet alleen concentreren in het klein verstedelijkt gebied, maar biedt juist ook een kans om de leegloop van kernen tegen te gaan en de vitaliteit van de kernen te vergroten. Bereikbaarheid Mobiliteit en bereikbaarheid is een belangrijk thema voor het versterken van de leefbaarheid en de vitaliteit van de kernen, nu en met het oog op de toekomst. Met name voor de geraadpleegde jongeren is bereikbaarheid en (openbaar) vervoer zeer belangrijk. De fysieke afstanden in de omgeving zijn vaak groot en kleine kernen zijn vaak slecht ontsloten, terwijl voor jongeren belangrijke voorzieningen als scholen en uitgaansgelegenheden vaak niet in het eigen dorp aanwezig zijn. Opvallend is dat dit onderwerp door bewoners veel minder hoog wordt geprioriteerd, terwijl juist ook voor het groeiend aantal senioren goede (openbare) vervoersverbindingen van groot belang zijn. 7.4 ECONOMIE Werkgelegenheid Hoewel de participatiegraad voor alle vijf gemeenten hoger ligt dan het landelijk gemiddelde, zijn het aantal banen (per inwoners) en het aantal vestigingen (per inwoners) lager dan het landelijk gemiddelde. Dit duidt erop dat veel inwoners van het Land van Cuijk elders werken. Hoewel de werkgelegenheid in het Land van Cuijk op dit moment geen grote zorg is, wordt het gezien het hogere aandeel laag opgeleiden in de regio een belangrijk aandachtspunt naar de toekomst toe. Daarbij geldt specifiek het belang van het creëren van voldoende arbeidsaanbod voor jongeren in het licht van de demografische ontwikkelingen. Transitie agrarische sector Hoewel de werkgelegenheid in het Land van Cuijk is gedifferentieerd naar verschillende sectoren per gemeente, valt het algemene belang van de agrarische sector op. De regio heeft zowel een stevige pro-

51 51 Ambities, Opgaven en Uitdagingen ducerende poot als een technisch-industriële poot en vestigt zowel kleinere als grote internationale bedrijven in deze sector. De agrarische sector is dus een belangrijke economische pijler die de gemeenten graag willen verstevigen. Behouden, innoveren en verduurzamen staan centraal in de transitie van de agrarische sector waarbij de belangen van ondernemers samenkomen met die van de inwoners en de gezondheid van inwoners voorop staat. De gemeenten trekken hiertoe samen op met andere gemeenten in de regio onder de noemer Agrofood Capital. Volgens ondernemers is er echter nog steeds onvoldoende samenhangend economisch beleid, waardoor het Land van Cuijk onvoldoende slagvaardigheid heeft op regionaal en provinciaal niveau. Toerisme Het Land van Cuijk beschikt over een aantal aantrekkelijke troeven die het toerisme in de regio kunnen aanwakkeren. De Kraaijenbergse Plassen en de verbinding met de Maas bieden veel mogelijkheden op het gebied van waterrecreatie en vestingstad Grave is een toeristische trekpleister. Ook de Middeleeuwse 'heerlijkheid Boxmeer' met de geschiedenis van katholieke vrijstaat tijdens de 80-jarige oorlog (en de kloosters die daardoor behouden zijn gebleven) maakt deze regio interessant voor toeristen. Verder kent de gemeente Cuijk interessante historische verbindingen naar de Romeinse tijd (terug te zien in museum Ceuclum). Het toeristische potentieel wordt echter onvoldoende benut. Een van de redenen hiervoor is het ontbreken van een gedeelde agenda. In de strategische visie 2030 heeft het Land van Cuijk weliswaar de wens uitgesproken om toerisme meer in samenhang te benaderen, maar dat gebeurt op dit moment nog onvoldoende. Infrastructuur Een goede infrastructuur is één van de belangrijkste pijlers onder een gezonde en zich telkens vernieuwende economie. Met name investeringen in een beter ontwikkelde Oost-West as wordt gezien als een sterke stimulans voor de economie. 7.5 REGIONALE POSITIE De bovengenoemde ambities en opgaven zijn boven-lokaal van karakter en vragen erom dat de vijf gemeenten optreden als één regio, als één gemeente. Het gezamenlijk belang is veel groter dan de optelsom van de lokale belangen. Anders gezegd: het belang van de eigen gemeenschap is het meest gediend met het optreden als één Land van Cuijk. Het gaat om keuze- en optimalisatievragen. Waar staan scholen, waar kunnen we sportvelden plannen of culturele podia plannen? Maar het gaat ook om het kiezen van de beste plaatsen voor bedrijventerreinen. De nationale en regionale trends die betrekking hebben op een verdere decentralisatie van overheidstaken enerzijds en verschuivingen in het bestuurlijk landschap anderzijds vragen daarenboven ook om het versterken van de positie van het Land van Cuijk in de regio. Politiek-bestuurlijk is een sterke positionering noodzakelijk om de eigen belangen (van zowel de individuele gemeente als van het Land van Cuijk) in de regio, provincie, maar ook nog breder gezien richting Limburg, Gelderland en Duitsland te behartigen. Het te gefragmenteerd optreden verzwakt de positie en leidt tot sub-optimale oplossingen. Maar ook aan de maatschappelijke kant is regionale positionering van belang. Het Land van Cuijk is in Nederland al een bekend merk, maar moet beter en krachtiger geladen worden in termen van historie, cultuur en landschappelijk karakter en de eigenheid van het gebied. Door de unique selling points van het gebied explicieter te benoemen, uit te dragen en te vermarkten wordt de aantrekkelijkheid van de regio om te wonen en werken, maar ook als vestigingsplaats voor bedrijven, versterkt.

52 52 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk C O N C EP T Nota van Bevindingen

53 53 8 Beelden van bestuurskracht 8.1 INLEIDING De vijf gemeenten in het Land van Cuijk trekken al geruime tijd intensief met elkaar op. De onderlinge samenwerking heeft de afgelopen jaren steeds meer handen en voeten gekregen. Dan komt er vanzelf een moment waarop de vraag ontstaat wat de meest passende en duurzame vorm voor voortdurende samenwerking is. De bestemming is hiervan is echter nog niet bekend. Waarom gaan we niet helemaal samen? Of alleen onze ambtenaren? Óf juist alleen bestuurlijk op een aantal selectieve onderwerpen? Vanzelfsprekende vragen die in de wandelgangen opkomen en die een serieus antwoord waard zijn. 1. Bestuur College en raad Kwaliteit en kwetsbaarheid 2. Organisatie Bestuurskracht 3. Partner Publiek en privaat Publieke waarde Gebiedsagenda: Ambities, opgaven & uitdagingen Initiatief en sociale cohesie 4. Gemeenschap NOOT: Op het moment van schrijven zijn er nog geen individuele bijeenkomsten geweest met de gemeenteraden Daarnaast schetsen wij in onderstaande passages per gemeente niet telkens allerlei algemene knelpunten en uitdagingen waar alle gemeenten van Nederland zich mee geconfronteerd zien, zoals toenemende taakverzwaring (decentralisaties sociaal domein, omgevingswet), substantiële budgetkortingen, allerlei bedrijfsmatige opgaven als digitalisering, informatievoorziening en informatieveiligheid (en het voldoen aan een groeiend arsenaal aan regelgeving daaromtrent). Deze achtergrond schetsten wij kort in het hoofdstuk over ambities, opgaven en uitdagingen. U moet de in dit hoofdstuk geschetste beelden bezien tegen die achtergrond en als precisering en inkleuring van die context. In de zomer van 2016 heeft het regieteam raden Land van Cuijk de opdracht gegeven om een verkenning te laten uitvoeren naar de best passende en meest duurzame vorm van samenwerking, specifiek geschikt en passend voor het land van Cuijk. Een onderzoek dat vanzelfsprekend ook nauw raakt aan het programma Veerkrachtig Bestuur van de provincie Noord Brabant. Het regieteam heeft Peter van der Velden samen met adviesbureau Berenschot, in de arm genomen om deze verkenning uit te voeren. De voorliggende Nota van bevindingen is een deeluitkomst van deze verkenning.

54 54 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen 8.2 BEELDEN VAN BESTUURSKRACHT GEMEENTE BOXMEER Bestuur Het college van B&W bestaat in Boxmeer uit een burgemeester, 3 wethouders en de gemeentesecretaris. De gemeenteraad bestaat uit 21 zetels. Als landstedelijke gemeente heeft Boxmeer zowel landschappelijke als stedelijke opgaven. Economie is een belangrijk speerpunt van het bestuur, waarover veel gesproken is in vrijwel alle gesprekken. De agenda van het college en de raad op dat punt is dus in elk geval herkenbaar voor vele partners. Het brede beeld is dat de kracht van het bestuur in Boxmeer (redelijk) aan de maat is. Er is geen prangende urgentie, er zijn geen vraagstukken die helemaal mislopen. Ook de samenwerking binnen de gemeente Boxmeer verloopt naar zeggen van de sleutelspelers goed. Vanzelfsprekend heeft elke stakeholdergroep her en der wel wat aan te merken, maar over het algemeen heeft men vertrouwen in de kracht van het zittende bestuur en schat men dit in als voldoende. Door sommige stakeholders werd opgebracht dat de gemeenteraad soms op afstand staat van de gemeenschap en dat de raad dichter op de gemeenschap zou kunnen/moeten zitten. Wel geeft het college zelf aan dat de gemeente baat zou hebben bij meer gewicht/kracht, bijvoorbeeld in de afstemming met grote bedrijven. Dit zou de gemeente een betere en krachtigere samenwerkingspartner maken. Niet dat de samenwerking nu niet goed is, maar het zou beter kunnen Ambtelijke organisatie De ambtelijke organisatie van Boxmeer bestaat uit 187 (in fte) ambtenaren die onder leiding staan van de gemeentesecretaris/algemeen directeur. In de aansturing hanteer Boxmeer het sectorenmodel, wat betekent dat beleid en uitvoering samengevoegd zijn onder bepaalde sectoren en onder hetzelfde sectorhoofd vallen. Ten opzichte van andere gemeenten uit de benchmark voert Boxmeer in het primaire proces relatief veel taken zelf uit. Daarnaast voert de gemeente Boxmeer op enkele terreinen (o.a. ICT en het sociaal domein) werkzaamheden uit voor Sint Anthonis. Desondanks ervaart de organisatie geen (substantiële) kwetsbaarheid en is de organisatie in staat om aan alle wettelijke eisen te voldoen. Uit de consultaties blijkt dat de dienstverlening vanuit de burgers als positief wordt ervaren. Van de ondernemers die wij gesproken hebben, beoordelen de ondernemers uit Boxmeer het dienstverleningsniveau van de gemeente beter dan dat ondernemers uit andere gemeenten uit het Land van Cuijk hun gemeente beoordelen. Ook het college is tevreden over de kwaliteit van de ambtelijke organisatie, maar uit wel zorgen naar de toekomst toe. Er is de afgelopen jaren gesneden in de organisatie en de vraag is dan ook of zij voldoende geëquipeerd is om ambities en opgaven aan te gaan. Vanuit de organisatie wordt aangegeven dat er ambtelijk op vele vlakken binnen het Land van Cuijk wordt samengewerkt. Deze samenwerking kenmerken de ambtenaren als goed en waardevol voor de gemeente Boxmeer Gemeente als partner Qua bestuurskracht wordt het beeld hier minder rooskleurig. De gemeente als partner voor organisaties in de eigen gemeente krijgt een voldoende. Vooral met de ondernemers is het netwerk op orde en dit krijgt veel aandacht en zorg. Maar over de gemeente als partner in de regio bestaan (zowel binnen Boxmeer zelf als van anderen over Boxmeer) negatievere beelden. Het college van Boxmeer staat relatief negatief tegenover de gezamenlijke bestuurskracht van de het

55 55 Beelden van bestuurskracht Land van Cuijk. De onderlinge bestuurlijke relaties zijn vaak onvoldoende krachtig om tot daadkracht te komen op Land van Cuijkse schaal. Dit maakt dat het Land van Cuijk vaak onvoldoende positie kan innemen in de bredere regio. Binnen het Land van Cuijk zijn de bestuurlijke relaties soms lastig. De relatie tussen Boxmeer en Sint Anthonis wordt gekenmerkt als gespannen. Er wordt samengewerkt, maar tegelijkertijd wordt er niet met overgave voor elkaar gekozen. Op persoonsniveau zijn relaties soms (te) broos. De dynamiek van groot en klein is daarbij niet productief. De verslechterde bestuurlijke verhoudingen vormen een belemmering voor de ambtenaren die veel samen optrekken, zo stellen ze (beleidsbreed, waarbij sociaal domein hier het meest last van heeft omdat de samenwerkingsrelatie ook het meest intensief is). De relatie tussen Cuijk en Boxmeer is de afgelopen jaren verbeterd (zo hoorden we veelvuldig op vele plekken). Traditioneel was deze relatie er één van concurrenten. Nu staat steeds vaker de gezamenlijkheid centraal. Tegelijkertijd lukt dat op terreinen ook nog niet (de hardloopbaan, investeringen in onderwijs). Vanuit de overige gemeenten en externe partners komt veelvuldig het beeld naar voren van: Boxmeer profileert zich sterk, vindt zichzelf goed, ziet zich soms als reddingsboei van de regio, bestuurders gedragen zich eigenwijs en (soms) arrogant en Boxmeer wil graag het profiel van de grootste. Regiogemeenten geven ook aan dat Boxmeer in de regio vaak inhoudelijk goed is voorbereid. Ook staat Boxmeer enigszins te boek als opportunistisch; als een gemeente die, als het haar beter uitkomt, kiest voor de eigen koers. Dit geldt bestuurlijk en (top) ambtelijk. Een voorbeeld dat gegeven werd, is de recente raadsbrief van de gemeenteraad van Boxmeer aan het bestuur van Agrifood Capital in reactie op het jaarplan Een uitermate kritische brief die te laat binnen kwam (overige gemeenten zaten al in besluitvorming), die alleen en niet in afstemming met de overige Land van Cuijkse raden was verstuurd Gemeenschap De gemeenschap van Boxmeer leeft in 11 kernen van wisselende omgang. In de gesprekken word aangegeven dat de sociale cohesie over het algemeen op orde is en er sprake is van veerkrachtige gemeenschappen met probleemoplossend vermogen. Tegelijkertijd speelt ook hier het landstedelijke karakter. De meer landschappelijke gemeenschappen (zoals Overloon, Maashees en Rijkevoort of Oeffelt) zijn over het algemeen sterker georganiseerd en hebben meer gemeenschapskracht dan de grote kern Boxmeer zelf. Daar vraagt het actievere inmenging van de gemeente om gemeenschapskracht los te maken. Het stimuleren van een krachtige gemeenschap met probleemoplossend vermogen is ook een bestuurlijk speerpunt en ambitie. De gemeente is voornemens zich de komende jaren actief te richten op het vergroten van de aanwezige kracht, daar waar dat binnen haar invloed ligt. Dit maakt dat het plaatje voor dit aspect van bestuurskracht naar de toekomst toe zich naar verwachting positief zal ontwikkelen, maar dat er ook werk aan de winkel is, vooral in de kern Boxmeer.

56 56 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen 8.3 BEELDEN VAN BESTUURSKRACHT GEMEENTE CUIJK Bestuur Het college van B&W bestaat in Cuijk uit een burgemeester, 5 wethouders (waarvan een plaatsvervanger) en de gemeentesecretaris. De gemeenteraad bestaat uit 21 zetels. Over het bestuur van de gemeente Cuijk hebben we gemengde beelden teruggekregen. Er is waardering voor de slagvaardigheid van het college. Ook ambtelijk wordt door brede groepen ambtenaren erkent dat het bestuur van Cuijk in staat is zelf nog behoorlijke prestaties neer te zetten. Dat zijn allemaal positieve signalen over de bijdrage van het bestuur aan de bestuurskracht van de gemeente. Tegelijkertijd hebben we ook teruggekregen dat de (bestuurlijke) kwaliteit ten aanzien van projecten armoedig is en dat het bestuur niet altijd uit lastige kwesties en vraagstukken komt. Het verdelen van het sociaal domein over drie portefeuillehouders wordt als beperkende factor genoemd voor het realiseren van bestuurlijke kracht op dat dossier. Zo ontstaat een gemengd beeld over de kracht van het bestuur, waarbij de boventoon er wel één is van positieve beelden met kritische kanttekeningen. De CGM-constructie en de bezuinigingen die daarin zijn ingeboekt, worden daarbij regelmatig genoemd. Door die complexiteit en (in elk geval tijdelijke) daling in kwaliteit van ondersteuning heeft het bestuur zichzelf geen dienst bewezen. Ze wordt minder goed in positie gebracht. Dat geldt als verlengstuk daarvan ook voor de gemeenteraad, zo wordt geschetst Ambtelijke organisatie Sinds 2014 hebben de gemeenten Cuijk, Grave en Mill en Sint Hubert gezamenlijk één ambtelijke organisatie die samen een kleine inwoners bedient. De drie organisaties hebben allen hun eigen gemeentesecretaris, maar de werkorganisatie staat onder leiding van een hiërarchisch directeur die verantwoordelijk is voor de aansturing van de 325 (in fte) ambtenaren. Zowel binnen als buiten de organisatie werd de start van de CGM organisatie als moeizaam ervaren. Vanuit buiten de organisatie zijn er op vele plekken kritische geluiden te horen over bijvoorbeeld beleidsontwikkeling en kwaliteit (door de besturen) en over de benaderbaarheid van ambtenaren (niet kennen van gemeenschappen, afstand, traagheid). Over de dienstverlening zijn onze respondenten daarentegen relatief tevreden (NB: het aparte bestuurskrachtonderzoek Grave trekt een tegenovergestelde conclusie). In de Burgerpeiling van KING (2016) gaven inwoners van Grave het rapportcijfer 6,42 waar het gaat om dienstverlening; Cuijk kreeg van haar inwoners een 6,64 en Mill en Sint Hubert een 6,53. Dat ontloopt elkaar dus nauwelijks. Ook van sommige (externe) partners is er waardering voor slagkracht en inzet van de CGM-organisatie. Ook de organisatie zelf ervaart de samenwerking op sommige onderdelen als moeizaam. Ambtenaren schetsen een beeld van de CGM organisatie als ingewikkeld vehikel door de combinatie van 9 inhoudelijke wethouders/opdrachtgevers, 4 begrotingen (drie gemeenten en een organisatie) en parallel daaraan een efficiency doelstelling. Binnen de CGM organisatie wordt een hoge werkdruk ervaren. Ook ervaart de organisatie (ondanks de schaalvergroting, en als afgeleide van de hoge werkdruk) kwetsbaarheid. Er is weinig tot geen ruimte voor innovatie en creatieve, vernieuwende processen. De ambtelijke organisatie ervaart met name een hoge werklast door het bedienen van drie gemeentebesturen, elk met eigen besluitvormingsprocessen, voorkeuren en wensen. Die bestuurlijke besluitvorming is onvoldoende gestroomlijnd om

57 57 Beelden van bestuurskracht efficiency doelstellingen te kunnen realiseren. In gesprekken met ambtenaren is benoemd dat het nog 5 jaar doorgaan met CGM-organisatie onder de huidige voorwaarden en binnen de huidige opzet een onwaarschijnlijk scenario lijkt. De drie gemeentebesturen hechten veel belang aan couleur locale, zowel waar het gaat om beleid als waar het gaat om processen en de manier van werken. Sterker nog, zo stellen velen (ook externe partners), de drang naar couleur locale lijkt sinds de ambtelijke fusie te zijn versterkt. Hierdoor wordt de gewenste efficiencyslag niet overal gerealiseerd. Dit komt ook deels voort uit de verschillende uitgangsposities van de drie gemeenten. Zo is bijvoorbeeld opgemerkt dat Cuijk, vanwege haar grote grondpositie(s), minder behoefte heeft aan gemeenschappelijkheid en redeneren en oplossen. Ook de drie besturen herkennen en erkennen deze positie en uitdaging. De druk op de organisatie is hoog, de kwaliteit van ondersteuning en in positie brengen is soms onvoldoende en de rek in de organisatie is (heel) beperkt. Tegelijkertijd zijn er ook bestuurders die wél tevreden zijn over CGM en die stellen dat de negatieve geluiden uit de organisatie horen bij het patroon tussen opdrachtgever (gemeenten) en opdrachtnemer (organisatie). CGM en binnen het Land van Cuijk wordt wel opgemerkt dat de relatie tussen Cuijk en Grave gespannen is en dat ook de relatie tussen Cuijk en Boxmeer af en toe gespannen is, hoewel deze de laatste jaren zeker is verbeterd Gemeenschap De kracht van de gemeenschap wordt door velen vergeleken met die van de kern van Boxmeer. Belangrijk verschil is echter wel: binnen de gemeenschap van Cuijk is een redelijk aandeel van mensen met een migratieachtergrond. De integratie van deze mensen in de Cuijkse gemeenschap, of juist het gebrek aan die integratie, is een rem op de kracht van de gemeenschap als geheel. Deze scheidslijn wordt door velen genoemd als een belangrijk aandachtspunt als het gaat om gemeenschapskracht Gemeente als partner Cuijk staat als partner in de regio redelijk goed bekend. Voor de rol die de burgemeester daarin speelt, is brede waardering binnen en buiten het gebied van Land van Cuijk. De bestuursstijl van in de regio ruimte geven aan anderen en hun initiatieven en het adequaat schakelen op verschillende tafels, wordt breed herkend. Voor de wethouders is dat beeld veel minder uitgesproken en zeker op het sociaal domein wordt de portefeuillesplitsing door partners als lastig ervaren. Binnen

58 58 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen 8.4 BEELDEN VAN BESTUURSKRACHT GEMEENTE GRAVE Voor de gemeente Grave geldt een extra invalshoek voor de beelden van bestuurskracht. Er is een uitgebreid bestuurskrachtonderzoek uitgevoerd. Wij schetsen de belangrijkste conclusies van dat traject hieronder als eerste. Daarna schetsen wij onze bevindingen in dit onderzoekstraject, waarbij we ook ingaan op spanningen en tegenstellingen tussen beide onderzoeken Bestuur Het college van B&W bestaat in Grave uit een burgemeester, 3 wethouders en de gemeentesecretaris. De gemeenteraad bestaat uit 15 zetels. Er wordt (zeer) kritisch gekeken naar en gesproken over de kracht van het bestuur van de gemeente Grave. Waar voor alle vijf de gemeenten in meer of mindere mate geldt dat het beeld is dat het bestuur soms meer met zichzelf/elkaar bezig is dan met inhoudelijke vraagstukken, komt dit beeld in Grave het sterkst naar voren. Het college van B&W is zeer op zichzelf gericht en is als geheel geen eenheid, zo stellen velen. Met betrekking tot de raad wordt zelfs gesproken van verziekte verhoudingen waarbij de raad zeer met zichzelf bezig zou zijn (de strijd tussen fracties) en maar zeer beperkt met wat er daadwerkelijk in de gemeenschap toe doet. De KING Burgerpeiling (2016) onderschrijft het beeld van weinig vertrouwen in de kracht van het bestuur. Uit de gegevens blijkt dat slechts 14% van de inwoners van Grave (heel) veel vertrouwen heeft in de gemeente, tegen 26% in de vergelijkbare stedelijkheidsklasse. Ook uit ons gesprek met een, zij het kleine, groep inwoners uit Grave kwam een soortgelijk beeld naar voren, met veel kritiek op de raad en in mindere mate het college. Samenvatting bestuurskracht onderzoek Grave Partners en Pröpper Parallel aan het onderzoekstraject waar deze Nota van Bevindingen de uitkomst van is, vond er in Grave een specifiek en diepgravend bestuurskrachtonderzoek plaats. De belangrijkste conclusies van dat onderzoek: Er is de afgelopen periode een stap gezet in het ontwikkelen van meer bestuurskracht. Met name op specifieke grote projecten is er voldoende bestuurskracht. De meer basale aspecten van dienstverlening zijn minder goed voor elkaar en de gemeente is daarop minder bestuurskrachtig. De relatie tussen college, raad en organisatie is een aandachtspunt voor de toekomst. Naar de toekomst toe is de huidige bestuurskracht onvoldoende en is er een niveausprong nodig (meer dan een paar verbeteringen her en der). Qua vermogen om projecten en beleid op te pakken geven onze gesprekspartners aan dat de ambitie en daadkracht op dit punt voldoende zijn. Er ligt een

59 59 Beelden van bestuurskracht goede set aan projecten van het juiste ambitieniveau. Máár; er is onvoldoende expertise (bestuurlijk en ambtelijk) om de projecten tot een succesvol eind te brengen. Het bestuurlijk onvermogen tot goede samenwerking leidt overigens niet tot het ontstaan van gigantische vraagstukken of problemen. Grave is een prachtig stadje met een hoogwaardige uitstraling, relatief veel welgestelde inwoners en weinig substantiële maatschappelijke problemen Ambtelijke organisatie CGM Sinds 2014 hebben de gemeenten Cuijk, Grave en Mill en Sint Hubert gezamenlijk één ambtelijke organisatie die samen een kleine inwoners bedient. De drie organisaties hebben allen hun eigen gemeentesecretaris, maar de werkorganisatie staat onder leiding van een hiërarchisch directeur die verantwoordelijk is voor de aansturing van de 325 (in fte) ambtenaren. Zowel binnen als buiten de organisatie werd de start van de CGM organisatie als moeizaam ervaren. Vanuit buiten de organisatie zijn er op vele plekken kritische geluiden te horen over bijvoorbeeld beleidsontwikkeling en kwaliteit (door de besturen) en over de benaderbaarheid van ambtenaren (niet kennen van gemeenschappen, afstand, traagheid). Over de dienstverlening zijn onze respondenten daarentegen relatief tevreden (NB: het aparte bestuurskrachtonderzoek Grave trekt een tegenovergestelde conclusie). In de Burgerpeiling van KING (2016) gaven inwoners van Grave het rapportcijfer 6,42 waar het gaat om dienstverlening; Cuijk kreeg van haar inwoners een 6,64 en Mill en Sint Hubert een 6,53. Dat ontloopt elkaar dus nauwelijks. Ook van sommige (externe) partners is er waardering voor slagkracht en inzet van de CGM-organisatie. Ook de organisatie zelf ervaart de samenwerking op sommige onderdelen als moeizaam. Ambtenaren schetsen een beeld van de CGM organisatie als ingewikkeld vehikel door de combinatie van 9 inhoudelijke wethouders/opdrachtgevers, 4 begrotingen (drie gemeenten en een organisatie) en parallel daaraan een efficiency doelstelling. Binnen de CGM organisatie wordt een hoge werkdruk ervaren. Ook ervaart de organisatie (ondanks de schaalvergroting, en als afgeleide van de hoge werkdruk) kwetsbaarheid. Er is weinig tot geen ruimte voor innovatie en creatieve, vernieuwende processen. De ambtelijke organisatie ervaart met name een hoge werklast door het bedienen van drie gemeentebesturen, elk met eigen besluitvormingsprocessen, voorkeuren en wensen. Die bestuurlijke besluitvorming is onvoldoende gestroomlijnd om efficiency doelstellingen te kunnen realiseren. In gesprekken met ambtenaren is benoemd dat het nog 5 jaar doorgaan met CGM-organisatie onder de huidige voorwaarden en binnen de huidige opzet een onwaarschijnlijk scenario lijkt. De drie gemeentebesturen hechten veel belang aan couleur locale, zowel waar het gaat om beleid als waar het gaat om processen en de manier van werken. Sterker nog, zo stellen velen (ook externe partners), de drang naar couleur locale lijkt sinds de ambtelijke fusie te zijn versterkt. Hierdoor wordt de gewenste efficiencyslag niet overal gerealiseerd. Dit komt ook deels voort uit de verschillende uitgangs posities van de drie gemeenten. Zo is bijvoorbeeld opgemerkt dat Cuijk, vanwege haar grote grondpositie(s), minder behoefte heeft aan gemeenschappelijkheid en redeneren en oplossen. Ook de drie besturen herkennen en erkennen deze positie en uitdaging. De druk op de organisatie is hoog, de kwaliteit van ondersteuning en in positie

60 60 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen brengen is soms onvoldoende en de rek in de organisatie is (heel) beperkt. Tegelijkertijd zijn er ook bestuurders die wél tevreden zijn over CGM en die stellen dat de negatieve geluiden uit de organisatie horen bij het patroon tussen opdrachtgever (gemeenten) en opdrachtnemer (organisatie) Gemeente als partner De positie van Grave als partner in de regio wordt deels ingekleurd door haar uitstraling als bestuur. Grave wordt ervaren als een gemeente waarmee het lastig zaken doen is en als een gemeente die in de regio vaak onzichtbaar en niet aanwezig is. Binnen CGM zijn de banden beter, hoewel ook daar de focus op eigenheid en eigen beleid sterker is dan de focus op gezamenlijkheid. Met Boxmeer leidt de samenwerking met enige regelmaat tot botsingen, zo stellen alle betrokkenen. De Boxmeerders en de Graafse bestuurders zijn beiden eigenwijs en overtuigd van zichzelf. Qua oriëntatie heeft Grave veel relaties met Wijchen en richting het Rijk van Nijmegen. Zowel maatschappelijk (zowel qua samenwerking als qua dagelijkse patronen) is die oriëntatie sterker dan die op het Land van Cuijk als geheel Gemeenschap De gemeenschap van Grave is hecht, maar kritisch naar het bestuur en relatief hoogopgeleid/welgesteld. Op dit moment zijn de kracht van het bestuur en de kracht van de gemeenschap dus grotendeels gescheiden werelden die elkaar niet versterken, zo is ons beeld na de vele gesprekken en geraadpleegde onderzoeken. 8.5 BEELDEN VAN BESTUURSKRACHT GEMEENTE MILL EN SINT HUBERT Bestuur Het college van B&W bestaat in Mill en Sint Hubert uit een burgemeester, 2 wethouders en de gemeentesecretaris. De gemeenteraad bestaat uit 15 zetels. Het bestuur van de gemeente Mill en Sint Hubert wordt gekenmerkt door goede verhoudingen, zo geven eigenlijk alle gesprekspartners aan. Dit geldt zowel voor binnen het college als tussen college en gemeenteraad, als binnen de gemeenteraad. De gemeenteraad besluit veel met breed (zo niet unaniem) draagvlak. De verhoudingen tussen bestuur en politiek zijn dan ook goed. Überhaupt kenmerkt de gemeentelijke politiek en agenda zich door een zekere gemoedelijkheid. Desgevraagd geven velen ook aan dat er weinig écht grote en fundamentele vraagstukken spelen. Dit wordt beaamt door bijvoorbeeld het MT van de CGM organisatie, die naast de algemene opgaven zoals de decentralisaties sociaal domein, omgevingswet, digitalisering etc. eigenlijk geen majeure opgaven specifiek voor deze gemeente zien Ambtelijke organisatie Sinds 2014 hebben de gemeenten Cuijk, Grave en Mill en Sint Hubert gezamenlijk één ambtelijke organisatie die samen een kleine inwoners bedient. De drie organisaties hebben allen hun eigen gemeentesecretaris, maar de werkorganisatie staat onder leiding van een hiërarchisch directeur die verantwoordelijk is voor de aansturing van de 325 (in fte) ambtenaren. Zowel binnen als buiten de organisatie werd de start van de CGM organisatie als moeizaam ervaren. Vanuit buiten de organisatie zijn er op vele plekken kritische geluiden te horen over bijvoorbeeld beleidsontwikkeling en kwaliteit (door de besturen) en over de benaderbaarheid van ambtenaren (niet kennen

61 61 Beelden van bestuurskracht van gemeenschappen, afstand, traagheid). Over de dienstverlening zijn onze respondenten daarentegen relatief tevreden (NB: het aparte bestuurskrachtonderzoek Grave trekt een tegenovergestelde conclusie). In de Burgerpeiling van KING (2016) gaven inwoners van Grave het rapportcijfer 6,42 waar het gaat om dienstverlening; Cuijk kreeg van haar inwoners een 6,64 en Mill en Sint Hubert een 6,53. Dat ontloopt elkaar dus nauwelijks. Ook van sommige (externe) partners is er waardering voor slagkracht en inzet van de CGM-organisatie. Ook de organisatie zelf ervaart de samenwerking op sommige onderdelen als moeizaam. Ambtenaren schetsen een beeld van de CGM organisatie als ingewikkeld vehikel door de combinatie van 9 inhoudelijke wethouders/opdrachtgevers, 4 begrotingen (drie gemeenten en een organisatie) en parallel daaraan een efficiency doelstelling. Binnen de CGM organisatie wordt een hoge werkdruk ervaren. Ook ervaart de organisatie (ondanks de schaalvergroting, en als afgeleide van de hoge werkdruk) kwetsbaarheid. Er is weinig tot geen ruimte voor innovatie en creatieve, vernieuwende processen. De ambtelijke organisatie ervaart met name een hoge werklast door het bedienen van drie gemeentebesturen, elk met eigen besluitvormingsprocessen, voorkeuren en wensen. Die bestuurlijke besluitvorming is onvoldoende gestroomlijnd om efficiency doelstellingen te kunnen realiseren. In gesprekken met ambtenaren is benoemd dat het nog 5 jaar doorgaan met CGM-organisatie onder de huidige voorwaarden en binnen de huidige opzet een onwaarschijnlijk scenario lijkt. De drie gemeentebesturen hechten veel belang aan couleur locale, zowel waar het gaat om beleid als waar het gaat om processen en de manier van werken. Sterker nog, zo stellen velen (ook externe partners), de drang naar couleur locale lijkt sinds de ambtelijke fusie te zijn versterkt. Hierdoor wordt de gewenste efficiencyslag niet overal gerealiseerd. Dit komt ook deels voort uit de verschillende uitgangsposities van de drie gemeenten. Zo is bijvoorbeeld opgemerkt dat Cuijk, vanwege haar grote grondpositie(s), minder behoefte heeft aan gemeenschappelijkheid en redeneren en oplossen. Ook de drie besturen herkennen en erkennen deze positie en uitdaging. De druk op de organisatie is hoog, de kwaliteit van ondersteuning en in positie brengen is soms onvoldoende en de rek in de organisatie is (heel) beperkt. Tegelijkertijd zijn er ook bestuurders die wél tevreden zijn over CGM en die stellen dat de negatieve geluiden uit de organisatie horen bij het patroon tussen opdrachtgever (gemeenten) en opdrachtnemer (organisatie) Gemeente als partner Velen zeggen over de gemeente Mill en Sint Hubert dat deze, mogelijk door haar positie als kleinste van de vijf gemeenten, vaak een scharnierrol in de regionale samenwerking vervult. Eigenlijk zijn er zelden of nooit conflicten waar deze gemeente bij is betrokken. Zo speelt de burgemeester nadrukkelijk een verbindende rol als voorzitter van de stuurgroep samenwerking Land van Cuijk, één van de twee burgemeesters in het regieteam voor het onderzoekstraject naar de toekomst van het Land van Cuijk en als voorzitter van het regionaal bureau van toerisme en recreatie. Van regiopartners buiten het Land van Cuijk is wel meermaals aangegeven dat ze weinig tot geen last van de gemeente Mill en Sint Hubert hebben, maar dat de bijdrage van de gemeente Mill en Sint Hubert aan de regio als geheel ook beperkt is.

62 62 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen Gemeenschap De gemeente Mill en Sint Hubert wordt gekenmerkt door haar grote gemeenschapszin. Binnen de kernen en ook over de kernen heen is er sprake van een sterke sociale cohesie, voldoende maatschappelijke organisatiekracht en veel initiatief. Dit blijkt ook uit de vele actieve verenigingen en organisaties. Dit wordt breed ervaren; niet alleen door de burgers, ondernemers en maatschappelijke organisaties die wij gesproken hebben, maar ook door het bestuur en de CGM organisatie. In die zin is de bijdrage die de kracht van de gemeenschap in de gemeente Mill en Sint Hubert levert aan de kracht de gemeente als geheel een belangrijke factor en bouwsteen voor de toekomst. 8.6 BEELDEN VAN BESTUURSKRACHT GEMEENTE SINT ANTHONIS Bestuur Het college van B&W bestaat in Sint Anthonis uit een burgemeester, 2 wethouders en de gemeentesecretaris. De gemeenteraad bestaat uit 15 zetels. Het bestuur ziet zichzelf gesteld voor een aantal grote opgaven, met als belangrijkste de sterke vergrijzing/ ontgroening, de transitie naar een duurzame agrarische gemeente waarbij aandacht is voor zowel groeiende werkgelegenheid als het verbeteren van de volksgezondheid, en het voorzieningenniveau in de kernen. Het lukt het bestuur niet voldoende om hier kracht op te genereren: het gemeentebestuur wordt gezien als weinig ambitieus of initiatiefrijk. Er wordt zelf gesteld dat de dorpen bij elkaar opgeteld veel meer ambitie hebben dan de gemeente aan kan. Het bestuur is naar binnen gericht. De dorpsraden in Sint Anthonis worden wel als sterk ervaren Ambtelijke organisatie De ambtelijke organisatie van Sint Anthonis bestaat uit 82 ambtenaren die onder leiding staan van de gemeentesecretaris/directeur. Hoewel Sint Anthonis relatief veel ambtenaren per inwoners inzet, is de formatie die Sint Anthonis tot zijn beschikking heeft klein. Desondanks zijn de apparaatskosten per inwoner 21% hoger dan het gemiddelde van de benchmark. Sint Anthonis heeft enkele taken ondergebracht bij gemeente Boxmeer. De afgelopen jaren zijn er grote wisselingen geweest in het management van de organisatie. Ook is het taken- en eisenpakket vanuit het Rijk de laatste jaren sterk toegenomen. Deze ontwikkelingen, in combinatie met de relatief kleine formatie en het hoge ziekteverzuimpercentage (39% hoger dan het gemiddelde van de benchmark) hebben bijgedragen aan de toegenomen kwetsbaarheid binnen de organisatie. Het MT geeft aan moeite te hebben met het

63 63 Beelden van bestuurskracht goed uitvoeren van de regiefunctie door een veelvoud aan samenwerkingen enerzijds en een gebrek aan tijd enerzijds. Voortdurend moet worden afgewogen welke zaken de meeste prioriteit hebben, en welke zaken daardoor minder aandacht krijgen dan wellicht noodzakelijk is. De kwaliteit van beleid en de uitvoering daarvan is door deze kwetsbaarheid onder druk komen te staan. De beoogde effecten worden niet altijd behaald. Ook de manier van werken wordt steeds meer gezien als actiegericht en ad hoc. De organisatie vindt zichzelf dan ook onvoldoende in staat om het college op tactisch en besluitvormingsniveau in positie te brengen. Het hebben van voldoende strategisch vermogen is van belang om op de langere termijn keuzes te kunnen maken en regie te kunnen voeren binnen de regio. Echter, het strategisch vermogen van de organisatie wordt zowel binnen als buiten de regio als onvoldoende ervaren. Volgens ondernemers en maatschappelijke organisaties ontbreekt het hierbij aan specialistische kennis, waardoor Sint Anthonis een minder goede sparringpartner voor hen is. Onze respondenten geven aan dat de kwaliteit van de dienstverlening niet altijd voldoende is. De huidige manier van werken wordt als star en inefficiënt ervaren. Het gewenste kwaliteitsniveau dat de betrokkenen graag zien, kan door de gemeente niet worden waargemaakt Gemeente als partner Als kleine gemeente is het voor Sint Anthonis een opgave om als volwaardige speler mee te doen in de regio. In de gesprekken hebben wij dan ook regelmatig terug gehoord dat Sint Anthonis onzichtbaar is in de regio, zowel bestuurlijk als ambtelijk. De ambtelijke organisatie heeft onvoldoende capaciteit om volwaardig mee te doen in ambtelijke samenwerkingstrajecten en om haar bestuur in positie te brengen. Sommige ambtenaren geven ook aan vanwege het capaciteitsgebrek soms wat meer volgend te willen zijn in de regio, terwijl bestuurders niet geneigd zijn snel mee te gaan met wat anderen in de regio willen. Hier zit dus een spanningsveld. Zoals al eerder aangegeven, zijn de relaties tussen Boxmeer en Sint Anthonis gespannen. Als kleinere, kwetsbare organisatie heeft Sint Anthonis haar buurgemeenten nodig. Zij kiest daarbij niet duidelijk voor Boxmeer, maar zoekt ook toenadering tot de CGM organisatie. De bestuurlijke strubbelingen tussen de twee gemeenten zijn ingewikkeld voor de ambtenaren die op veel terreinen samenwerken. De relaties met Cuijk, Grave en Mill en Sint Hubert zijn minder beladen Gemeenschap Naast het dorp Sint Anthonis kent de gemeente de kernen Landhorst, Ledeacker, Oploo, Stevensbeek, Wanroij en Westerbeek. De kracht van de gemeente Sint Anthonis zit op het niveau van deze kernen: de gemeente heeft een zeer krachtige gemeenschap. Daar waar voorzieningen wegvallen en de gemeente zaken vanwege een gebrek aan capaciteit/financiën meer kan bolwerken, pakken de dorpen veel zelf op. De hechtheid van de gemeenschap wordt als zeer waardevol ervaren, maar in het licht van de toenemende krimp en vergrijzing is het behoud van de sociale cohesie wel een belangrijk aandachtspunt voor de gemeente.

64 64 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen 8.7 BEELDEN BIJ DE BESTUURSKRACHT VAN HET LAND VAN CUIJK Kracht van het bestuur Daar waar de beelden over de individuele gemeenten, met variatie onderling, in elk geval veelal (met uitzondering van Grave) op een voldoende uitkomen, is het beeld van de kracht van het bestuur op de schaal van het Land van Cuijk minder positief. Functioneren van bestuur op schaal Land van Cuijk De breed gedeelde (o.b.v. primair ondernemers, maatschappelijke organisaties, regiopartners, colleges van B&W en ambtelijke organisaties) en algemene indruk is dat de colleges van B&W van het Land van Cuijk moeizaam met elkaar door één deur kunnen. Op inhoudelijke portefeuilles is dat beeld nog wel enigszins wisselend. Zo is het beeld over het bestuurlijk acteren op het gebied van jeugdzorg redelijk positief. Daar wordt gezamenlijk actie ondernomen en standpunten ingenomen. Maar op veel andere terreinen geven respondenten van ons onderzoek aan dat de bestuurders elkaar met regelmaat afvallen. Zo wordt er gesproken over de drie verschillende soorten wijkteams die het werk voor de professionele (zorg)organisaties binnen het sociaal domein inefficiënt en ingewikkeld maken. Dit gaat ten koste van de zorg die inwoners van het Land van Cuijk momenteel ontvangen, zo stellen maatschappelijke organisaties. Sommige nauw op het bestuur zittende respondenten geven aan dat er sprake is van bestuurlijke onhandigheid. De vijf burgemeesters worden niet als team of eenheid gezien. Er worden elkaar vliegen afgevangen. Een veelzeggende quote over de kracht van het bestuur op schaal Land van Cuijk was dat het dagelijks bestuur op schaal Land van Cuijk vooral acteert als rem op voortuitgang en oplossend vermogen. De focus ligt te zeer op het eigen eiland, en bestuurlijke posities onderling zijn te belangrijk. Ook speelt de bekende dynamiek tussen groot en klein een rol. Ambtenaren gaven aan dat het vaak bestuurlijke onenigheid en onhandigheid is die de beperkende factor is als het gaat om regionaal stappen zetten als vijf gemeenten van het Land van Cuijk. Sommigen zien de Stuurgroep Samenwerking Land van Cuijk en de projectagenda met 12 projecten, vallend onder aansturing van het regieteam van de vijf gemeenteraden, als een (voorzichtig) breekpunt met het moeizame bestuurlijke acteren. Met name valt positief op dat de Stuurgroep mandaat heeft gekregen van de colleges van B&W en dat er ook substantieel budget is toegekend voor de realisatie van projecten. Tegelijkertijd merken velen op dat dit traject ook moeizaam tot stand komt, dat rondom de start gedoe is geweest tussen de gemeenten en dat het tempo van realiseren van de 12 projecten beperkt is. Daar staat tegenover dat de timing van de start van de Stuurgroep Samenwerking Land van Cuijk niet ideaal was. Vlak voor de zomer starten betekent een start met vertraging. Ook zijn sommige projecten wel degelijk voortvarend opgepakt. De vraag die met name de critici zich stellen is: is een regionale agenda met 12 projecten voldoende om de onderliggende bestuurlijke problematiek te omzeilen en nu wel echt duurzame vooruitgang te boeken? Relatie gemeenteraden dagelijks bestuur Land van Cuijk Interessant was dat herhaaldelijk de observatie is gedaan dat niet alleen de ambtelijke organisaties harder willen gaan qua samenwerking dan de besturen, maar ook de gemeenteraden. Sinds de evaluatie van de samenwerking in 2014 zoeken zij naar manieren om tot versnelling van de samenwerking te komen. Vandaar ook het bestaan van een regieteam en andere pogingen van de vijf gemeente-

65 65 Beelden van bestuurskracht raden om tempo en versnelling te brengen (zoals de samenwerkingsagenda met 12 projecten). Sommigen schetsen daarmee een beeld van afstand tussen de gemeenteraden enerzijds en de dagelijks besturen anderzijds. Dit is des te opmerkelijker omdat deze relaties in de individuele gemeenten over het algemeen goed op orde lijken te zijn Kracht van de ambtelijke samenwerking De kracht van de ambtelijke samenwerking wordt gevormd door samenwerkingen tussen de drie organisaties van CGM, Boxmeer en St. Anthonis. Op schaal Land van Cuijk krijgt die samenwerking momenteel vooral vorm rondom de agenda van 12 projecten onder aansturing van de Stuurgroep Samenwerking Land van Cuijk. Hiervoor hebben de gemeenten coördinatoren aangeleverd. De projectcoördinator is extern ingehuurd. Respondenten geven aan dat de 12 projecten vooral in isolatie van elkaar vorm krijgen. Van een integrale agenda, werkend aan achterliggende maatschappelijke vraagstukken, lijkt niet echt sprake te zijn. Ook is de voortgang van projecten in sterke mate afhankelijk van de snelheid die de betreffende coördinator weet te realiseren, vanzelfsprekend in samenwerking met het bestuur. Capaciteit lijkt een knellende factor voor de kracht van de ambtelijke samenwerking op schaal van Land van Cuijk, zeker voor het kunnen ingaan op overige samenwerkingsvraagstukken. Een concreet voorbeeld dat werd genoemd is het initiatief uit de samenwerkingsregio MooiMaasvallei (hiervoor: Platform Noordelijke Maasvallei). Daar werd een kennisplatform opgericht om successen voor dorpsontwikkeling en behoud van vitaliteit met elkaar te delen. Het verzoek om twee uur met twee ambtenaren om tafel te kunnen gaan vanuit de vijf Land van Cuijkse gemeenten kon niet worden gehonoreerd omdat de capaciteit hiervoor niet kon worden vrijgemaakt. Een andere illustratie werd gegeven over het EU-regio project rondom de stage-uitwisselingsplekken. Bestuurlijk werd dit project binnengehaald, vervolgens keek men ambtelijk naar regionale partners om te helpen bij het daadwerkelijk invullen hiervan omdat de eigen kennis, ervaring en expertise onvoldoende bleek Kracht als partner Over het Land van Cuijk als actor in de bredere regionale samenwerking zijn de geluiden ook kritisch. Het Land van Cuijk slaagt er onvoldoende tot niet in om zich binnen de regio Noord Oost Brabant te manifesteren als een speler van belang. Dit werd met name meermaals opgemerkt op terreinen waar er, zo stellen regionale partners, wel degelijk belangen spelen voor het Land van Cuijk. Dossiers die dan genoemd worden zijn Agrifood Capital, het energietransitie vraagstuk, mestwerking en het regionale vraagstuk van VAB s. Al deze dossiers spelen binnen de regio, vallen volgens velen in het hart van de belangen van het Land van Cuijk en toch slaagt het Land van Cuijk er niet in op zulke thema s kracht te ontwikkelen. Maatschappelijke stakeholders en ondernemers geven daarbij aan specifieke kennis en trekkracht te missen bij de gemeenten, zowel ambtelijk als bestuurlijk. Dit uit zich met name bij gemeentegrensoverstijgende problematiek zoals scholing/ onderwijs, zorg, economie, VAB s, milieuregelgeving rondom uitbreiding agrarische sector, et cetera. Als positief punt wordt door deze organisaties de benaderbaarheid van bestuurders binnen het Land van Cuijk benoemd. Tegelijkertijd levert dit nauwe contact lang niet altijd ook daadwerkelijke actie op, door gebrek aan kennis, kunde, capaciteit en/of geld.

66 66 Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk Nota van Bevindingen Kracht van de gemeenschappen Hier stelden veel respondenten ons als eerste een wedervraag: is er sprake van één gemeenschap Land van Cuijk? De indruk van velen is dat deze schaal voor de bestuurders en externe partners wel eens relevanter kon zijn dan voor de eigen inwoners. Ook wordt opgemerkt dat de afstanden binnen het Land van Cuijk substantieel zijn, en dat met name de Oost-West verbindingen beperkt zijn (zeker OV-technisch). Veel van het dagelijks leven van de Land van Cuijkse inwoners speelt zich volgens respondenten ook af buiten het Land van Cuijk: werk, school, zorg en winkelen. Regionale trekkers als Uden, Oss, Nijmegen en Venray hebben elk hun verzorgingsfunctie voor delen van het Land van Cuijk. De vraag is dus of er een Land van Cuijkse gemeenschap is. Tegelijkertijd schetsen vele respondenten ook een beeld van krachtige lokale gemeenschappen waar zelforganisatie in de genen zit en waar de onderlinge verbindingen daar waar nodig prima zijn. Sportverenigingen waar mensen vanuit meerdere gemeenten en vele kernen uitstekend samen sporten en zich organiseren. Scholen waarin gemeenschappen uit de vele kernen zich op jonge leeftijd mengen. En recreatieve voorzieningen waar mensen uit het hele Land van Cuijk elkaar weten te vinden. Kortom, stellen respondenten, op lokale schaal zit het wel goed met de kracht van de gemeenschappen.

67

68 Berenschot Groep B.V. Europalaan KS Utrecht T +31 (0) E contact@berenschot.nl Berenschot is een onafhankelijk organisatieadviesbureau met 350 medewerkers wereldwijd. Al bijna 80 jaar verrassen wij onze opdrachtgevers in de publieke en private sector met slimme en nieuwe inzichten. We verwerven ze en maken ze toepasbaar. Dit door innovatie te koppelen aan creativiteit. Steeds opnieuw. Klanten kiezen voor Berenschot omdat onze adviezen hen op een voorsprong zetten. Ons bureau zit vol inspirerende en eigenwijze individuen die allen dezelfde passie delen: organiseren. Ingewikkelde vraagstukken omzetten in werkbare constructies. Door ons brede werkterrein en onze brede expertise kunnen opdrachtgevers ons inschakelen voor uiteenlopende opdrachten. En zijn we in staat om met multidisciplinaire teams alle aspecten van een vraagstuk aan te pakken. Berenschot is aangesloten bij de E-I Consulting Group, een Europees samenwerkingsverband van toonaangevende bureaus. Daarnaast is Berenschot lid van de Raad voor Organisatie- Adviesbureaus (ROA) en hanteert de ROA-gedragscode.

Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk

Verkenning Bestuurlijke Toekomst Land van Cuijk 6 juni 2017 Hans van der Werff / Frederik van Dalfsen Sofie Dreef / Dieuwertje Smit / Wouter Kisteman Toekomst Land van Cuijk Hans van der Werff / Frederik van Dalfsen Sofie Dreef / Dieuwertje Smit / Wouter

Nadere informatie

Werkbijeenkomst 29 maart raden Land van Cuijk Netwerk: Wapen. ww: wapen2012

Werkbijeenkomst 29 maart raden Land van Cuijk Netwerk: Wapen. ww: wapen2012 Werkbijeenkomst 29 maart 2017 raden Land van Cuijk Netwerk: Wapen ww: wapen2012 Programma werkbijeenkomst 19.30-19.35 uur: Opening, Marleen Sijbers 19.35-19.45 uur: Inleiding: belang van het onderzoek,

Nadere informatie

Een ongekende bestemming?

Een ongekende bestemming? 21 juli 2017 Hans van der Werff / Frederik van Dalfsen Sofie Dreef / Dieuwertje Smit Een ongekende bestemming? Verkenning best passende duurzame vorm van verregaande samenwerking Een ongekende bestemming?

Nadere informatie

BIJLAGE 1: Ambities, Opgaven en Uitdagingen per gemeente

BIJLAGE 1: Ambities, Opgaven en Uitdagingen per gemeente 6 mei 2017 Hans van der Werff / Frederik van Dalfsen Sofie Dreef / Dieuwertje Smit / Wouter Kisteman BIJLAGE 1: Ambities, Opgaven en Uitdagingen per gemeente 3 Bijlage 1: Ambities, Opgaven en Uitdagingen

Nadere informatie

4 september 2017 Hans van der Werff / Frederik van Dalfsen Sofie Dreef / Dieuwertje Smit. BIJLAGE 1: Ambities, Opgaven en Uitdagingen per gemeente

4 september 2017 Hans van der Werff / Frederik van Dalfsen Sofie Dreef / Dieuwertje Smit. BIJLAGE 1: Ambities, Opgaven en Uitdagingen per gemeente 4 september 2017 Hans van der Werff / Frederik van Dalfsen Sofie Dreef / Dieuwertje Smit BIJLAGE 1: Ambities, Opgaven en Uitdagingen per gemeente 3 Bijlage 1: Ambities, Opgaven en Uitdagingen per gemeente

Nadere informatie

Gemeenschappelijke gemeenteraden Land van Cuijk. 27 juni2012. Gemeenschappelijke gemeenteraden Land van Cuijk

Gemeenschappelijke gemeenteraden Land van Cuijk. 27 juni2012. Gemeenschappelijke gemeenteraden Land van Cuijk Gemeenschappelijke gemeenteraden Land van Cuijk 27 juni2012 Gemeenschappelijke gemeenteraden Land van Cuijk 27 juni2012 Agenda Introductie woningmarktstrategie Wethouder Van den Boogaart portefeuillehouder

Nadere informatie

Verslag visiebijeenkomst Katwijk (11 juni 2019)

Verslag visiebijeenkomst Katwijk (11 juni 2019) Verslag visiebijeenkomst Katwijk (11 juni 2019) Welkom Iedereen wordt welkom geheten door de gespreksleider. Na een korte uitleg over de avond, wordt stilgestaan bij het herindelingstraject. Herindelingstraject

Nadere informatie

Quick scan coalitieprogramma s Land van Cuijk

Quick scan coalitieprogramma s Land van Cuijk Quick scan coalitieprogramma s 2014-2018 Land van Cuijk 28 mei 2014 De Rekenkamercommissie heeft de coalitieprogramma s van de vijf gemeenten in het Land van Cuijk naast elkaar gelegd en gekeken of en

Nadere informatie

21 juli 2017 Hans van der Werff / Frederik van Dalfsen Sofie Dreef / Dieuwertje Smit. BIJLAGE 1: Ambities, Opgaven en Uitdagingen per gemeente

21 juli 2017 Hans van der Werff / Frederik van Dalfsen Sofie Dreef / Dieuwertje Smit. BIJLAGE 1: Ambities, Opgaven en Uitdagingen per gemeente 21 juli 2017 Hans van der Werff / Frederik van Dalfsen Sofie Dreef / Dieuwertje Smit BIJLAGE 1: Ambities, Opgaven en Uitdagingen per gemeente 3 In hoofdstuk 4 zijn de ambities, opgaven en uitdagingen van

Nadere informatie

Regionale VTV Bevolking. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Bevolking

Regionale VTV Bevolking. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Bevolking Regionale VTV 2011 Bevolking Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Bevolking Auteurs: Dr. M.A.M. Jacobs-van der Bruggen, GGD Hart voor Brabant Drs. S. van de

Nadere informatie

Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025

Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025 Persbericht PB13 062 1 oktober 2013 9:30 uur Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025 Tussen 2012 en 2025 groeit de bevolking van Nederland met rond 650 duizend tot 17,4 miljoen

Nadere informatie

Locatierapport WSW-statistiek op UO-nummer

Locatierapport WSW-statistiek op UO-nummer Locatierapport WSW-statistiek op UO-nummer GR Wvs oordoost-brabant 1 e halfjaar 2007 UO-nummer 10080 Maart 2008 B3256 VOORWOORD Voor de Wsw-statistiek worden elk halfjaar gegevens verzameld van alle personen

Nadere informatie

Berenschot. De ambities, opgaven en uitdag ngen van de gemeente Bladel Rapport. Philip van Veller Johannes ten Hoor

Berenschot. De ambities, opgaven en uitdag ngen van de gemeente Bladel Rapport. Philip van Veller Johannes ten Hoor De ambities, opgaven en uitdag ngen van de gemeente Bladel Rapport Philip van Veller Johannes ten Hoor Laurens Vellekoop Pepijn van der Beek De ambities, opgaven en uitdagingen van de gemeente Bladel lnhoud

Nadere informatie

Economische visie. Gemeente Cranendonck

Economische visie. Gemeente Cranendonck Economische visie Gemeente Cranendonck Economische visie voor en door ondernemers Om in de toekomst de kansen en mogelijkheden op economisch gebied optimaal kunnen benutten, is een gezamenlijke koers en

Nadere informatie

Concept-management-rapportage Werkgeversservicepunt t/m Q november 2017

Concept-management-rapportage Werkgeversservicepunt t/m Q november 2017 Concept-management-rapportage Werkgeversservicepunt t/m Q3 2017 9 november 2017 Inhoudsopgave Realisatie plaatsingen t/m Q3 versus t/m doelen Q3 totaal Realisatie plaatsingen vergelijking Q3 met voorafgaande

Nadere informatie

AgriFood Capital Monitor Belangrijkste feiten en cijfers

AgriFood Capital Monitor Belangrijkste feiten en cijfers AgriFood Capital Monitor 2018 Belangrijkste feiten en cijfers Inleiding AgriFood Capital Monitor In dit boekje presenteren wij de feiten en cijfers van de AgriFood Capital Monitor 2018*. De Monitor geeft

Nadere informatie

Economische monitor. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 4 e editie. Opzet en inhoud

Economische monitor. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 4 e editie. Opzet en inhoud 4 e editie Economische monitor Voorne PutteN Opzet en inhoud In 2010 verscheen de eerste editie van de Economische Monitor Voorne-Putten, een gezamenlijk initiatief van de vijf gemeenten Bernisse, Brielle,

Nadere informatie

Financiële begroting 2016

Financiële begroting 2016 Financiële begroting 2016 113 114 Voor een overzicht van de baten en lasten per programma wordt verwezen naar het overzicht opgenomen onder Begroting van Baten en Lasten in het begin van deze begroting.

Nadere informatie

Regionale Maandcijfers Arbeidsmarktinformatie Noordoost-Brabant

Regionale Maandcijfers Arbeidsmarktinformatie Noordoost-Brabant Regionale Maandcijfers Arbeidsmarktinformatie Noordoost-Brabant Tabel 1: Stand WW-uitkeringen Stand WW mutatie tov vorige mnd mutatie tov vorig jaar Nov 2017 % aantal % aantal % Nederland 336.902 3,8%

Nadere informatie

Regionale maandcijfers Arbeidsmarktinformatie Noordoost-Brabant

Regionale maandcijfers Arbeidsmarktinformatie Noordoost-Brabant Regionale maandcijfers Arbeidsmarktinformatie Noordoost-Brabant Tabel 1 Stand WW-uitkeringen Stand WW mutatie tov vorige mnd mutatie tov vorig jaar aug 2017 % aantal % aantal % Nederland 362.132 4,1% -2.290-0,6%

Nadere informatie

Strategisch Thema. -Stad in de regio- Modules. Datum: februari Strategisch Thema -Stad in de regio- 0

Strategisch Thema. -Stad in de regio- Modules. Datum: februari Strategisch Thema -Stad in de regio- 0 Strategisch Thema -Stad in de regio- Modules Samenvatting 1 Regionale samenwerking 2 Regionale verwevenheid 3 Datum: februari 2016 Gemeente Nijmegen Onderzoek en Statistiek tel.: (024) 329 98 89 (O&S)

Nadere informatie

Profiel gemeente Cuijk

Profiel gemeente Cuijk Profiel gemeente Cuijk 1 Gemeente Cuijk Beers, Cuijk, Haps, Katwijk, Linden, Sint Agatha, Vianen De gemeente Cuijk (circa 25.000 inwoners) profileert met een verstedelijkte kern, gemoedelijke dorpen in

Nadere informatie

Startnotitie integraal economisch beleid

Startnotitie integraal economisch beleid Startnotitie integraal economisch beleid Gemeente Bergen 7 februari 2013 Startnotitie integraal economisch beleid 1. Inleiding De gemeente Bergen is een forensengemeenten waarin de functies wonen en recreëren

Nadere informatie

Bestuurlijke Toekomst Bommelerwaard

Bestuurlijke Toekomst Bommelerwaard 17 februari 2017 Bestuurlijke Toekomst Bommelerwaard Verdiepingsonderzoek naar samenwerkingsopties voor Maasdriel en Zaltbommel Bestuurlijke Toekomst Bommelerwaard Verdiepingsonderzoek naar samenwerkings

Nadere informatie

'Maak werk van Vrije tijd in Brabant'

'Maak werk van Vrije tijd in Brabant' 'Maak werk van Vrije tijd in Brabant' OPROEP VANUIT DE VRIJETIJDSSECTOR Opgesteld door: Vrijetijdshuis Brabant, TOP Brabant, Erfgoed Brabant, Leisure Boulevard, NHTV, MKB, BKKC, Stichting Samenwerkende

Nadere informatie

Dordrecht in de Atlas 2013

Dordrecht in de Atlas 2013 in de Atlas Een aantrekkelijke stad om in te wonen, maar sociaaleconomisch kwetsbaar Inhoud:. Conclusies. Positie van. Bevolking. Wonen. De Atlas voor gemeenten wordt jaarlijks gepubliceerd. In mei is

Nadere informatie

Regionale arbeidsmarktprognose

Regionale arbeidsmarktprognose Provincie Zeeland Afdeling Economie Regionale arbeidsmarktprognose 2011-2012 Inleiding Begin juni 2011 verscheen de rapportage UWV WERKbedrijf Arbeidsmarktprognose 2011-2012 Met een doorkijk naar 2016".

Nadere informatie

11.2. Weerstandsvermogen en risicobeheersing

11.2. Weerstandsvermogen en risicobeheersing 11.2. Weerstandsvermogen en risicobeheersing Risicomanagement Risicomanagement is het proces waarbij de organisatie continue en systematisch doorlopen wordt op risico s, met als doel de gevolgen ervan

Nadere informatie

Sociale kracht in Houten Burgerpeiling 2014

Sociale kracht in Houten Burgerpeiling 2014 in Houten Burgerpeiling 2014 Onderzoek uitgevoerd in opdracht van: Gemeente Houten Projectnummer 598 / 2015 Samenvatting Goede score voor Sociale Kracht in Houten Houten scoort over het algemeen goed als

Nadere informatie

Verslag visiebijeenkomst Linden (28 mei 2019)

Verslag visiebijeenkomst Linden (28 mei 2019) Verslag visiebijeenkomst Linden (28 mei 2019) Welkom Iedereen wordt welkom geheten door de gespreksleider. Na een korte uitleg over de avond, wordt stilgestaan bij het herindelingstraject. Herindelingstraject

Nadere informatie

Inwonertal Brabant groeit met ruim 9000

Inwonertal Brabant groeit met ruim 9000 Inwonertal Brabant groeit met ruim 9 s-hertogenbosch, 7 maart 212 - In 211 is de Brabantse bevolking met 9.3 mensen toegenomen. Daarmee ligt de bevolkingsgroei vrijwel op hetzelfde niveau als de laatste

Nadere informatie

Raadsvoorstel Zaaknr: 37837

Raadsvoorstel Zaaknr: 37837 Raadsvoorstel Zaaknr: 37837 Onderwerp: Herindelingsontwerp gemeenten Schijndel, Sint-Oedenrode en Veghel, naamgeving nieuw te vormen gemeente. Samenvatting: Voor u ligt het herindelingsontwerp voor de

Nadere informatie

Vooronderzoek: Foto van Haaksbergen

Vooronderzoek: Foto van Haaksbergen Vooronderzoek: Foto van Haaksbergen Versie 15-11-2016 Opgesteld door Futureconsult in opdracht van de gemeente Haaksbergen in het kader van de Strategische Visie Haaksbergen 2030 1 Inhoudsopgave 1. Bevolkingssamenstelling...

Nadere informatie

Bijlage: Overzicht beleidsindicatoren

Bijlage: Overzicht beleidsindicatoren Bijlage: Overzicht beleidsindicatoren Algemeen Het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) is gewijzigd. Deze wijzigingen komen voort uit het BBVvernieuwingstraject van de commissie-depla. In het herziene

Nadere informatie

Toelichting gegevens waarstaatjegemeente.nl bij de thema s:

Toelichting gegevens waarstaatjegemeente.nl bij de thema s: Toelichting gegevens waarstaatjegemeente.nl bij de thema s: - Jeugd en Jeugdhulpverlening - Onderwijs Oktober 2015 Ctrl/BI C. Hogervorst Het beeld dat bij dit thema naar voren komt past bij een grotere

Nadere informatie

Onderstaand vindt u de uitslagen van de Provinciale Statenverkiezingen in de Nederlandse lidgemeenten van de Euregio Rijn-Waal.

Onderstaand vindt u de uitslagen van de Provinciale Statenverkiezingen in de Nederlandse lidgemeenten van de Euregio Rijn-Waal. Uitslagen Nederlandse Provinciale Statenverkiezingen 2019 Onderstaand vindt u de uitslagen van de Provinciale Statenverkiezingen in de Nederlandse lidgemeenten van de Euregio Rijn-Waal. Ergebnisse niederländischer

Nadere informatie

Profiel gemeente Grave

Profiel gemeente Grave Profiel gemeente Grave 1 Gemeente Grave Escharen, Gassel, Grave, Velp Gemeente Grave word gevormd door vestingstad Grave en drie kleine kernen. In totaal heeft Grave ongeveer 13.000 inwoners. Vestingstad

Nadere informatie

Tabel Beleidsindicatoren

Tabel Beleidsindicatoren Tabel Beleidsindicatoren Gemeente 2016 Nederland Nr. Indicator Programma eenheid periode Hof van Twente Nederland of paragraaf 1 Formatie Paragraaf 5 Fte per 1.000 inwoners 2017 7,37-2 Bezetting Paragraaf

Nadere informatie

Regionale arbeidsmarktprognose

Regionale arbeidsmarktprognose Provincie Zeeland Afdeling Economie Regionale arbeidsmarktprognose 2012-2013 Inleiding Begin juni 2012 verscheen de rapportage UWV Arbeidsmarktprognose 2012-2013 Met een doorkijk naar 2017". Hierin worden

Nadere informatie

Profiel Gemeente Boxmeer

Profiel Gemeente Boxmeer Profiel Gemeente Boxmeer 1 Gemeente Boxmeer Beugen, Boxmeer, Groeningen, Holthees, Maashees, Oeffelt, Overloon, Rijkevoort, Sambeek, Vierlingsbeek, Vortum-Mullem Boxmeer is een landstedelijke gemeente

Nadere informatie

Nederlands-Duitse grensstreek Sociaal-economische foto

Nederlands-Duitse grensstreek Sociaal-economische foto Nederlands-Duitse grensstreek Sociaal-economische foto 1 Rabobank Groep Duits-Nederlandse grensstreek Inhoudsopgave Demografie Dynamiek, groen-grijs, beroepsbevolking, inkomen, migratie Werkgelegenheid

Nadere informatie

Onderzoeksflits. Atlas voor gemeenten 2015 Erfgoed positie van Utrecht uitgelicht. IB Onderzoek, 29 mei 2015. Utrecht.nl/onderzoek

Onderzoeksflits. Atlas voor gemeenten 2015 Erfgoed positie van Utrecht uitgelicht. IB Onderzoek, 29 mei 2015. Utrecht.nl/onderzoek Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 015 Erfgoed positie van Utrecht uitgelicht IB Onderzoek, 9 mei 015 Utrecht.nl/onderzoek Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht 030 86 1350 onderzoek@utrecht.nl

Nadere informatie

Dorps- en wijkanalyse

Dorps- en wijkanalyse Werkorganisatie van de gemeenten Cuijk, Grave, Mill en Sint Hubert Dorps- en wijkanalyse Cuijk, Grave en Mill en Sint Hubert in beeld November 215 Inhoudsopgave Inleiding... 3 Cuijk, Grave en Mill en Sint

Nadere informatie

'Probleemanalyse oost-westverbinding Duitsland - Oost-Brabant / Eindhoven Uitgevoerd door Goudappel Coffeng 2010

'Probleemanalyse oost-westverbinding Duitsland - Oost-Brabant / Eindhoven Uitgevoerd door Goudappel Coffeng 2010 'Probleemanalyse oost-westverbinding Duitsland - Oost-Brabant / Eindhoven Uitgevoerd door Goudappel Coffeng 2010 10 december 2015 Rian Snijder Inhoud van de presentatie - Aanleiding en doel - Samenvatting

Nadere informatie

Berenschot. Evaluatie wet VTH. Op weg naar een volwassen stelsel BIJLAGE 3 ANALYSE FINANCIËLE RATIO S OMGEVINGSDIENSTEN

Berenschot. Evaluatie wet VTH. Op weg naar een volwassen stelsel BIJLAGE 3 ANALYSE FINANCIËLE RATIO S OMGEVINGSDIENSTEN Berenschot Evaluatie wet VTH Op weg naar een volwassen stelsel BIJLAGE 3 ANALYSE FINANCIËLE RATIO S OMGEVINGSDIENSTEN 22 mei 2017 Bijlage 3. Analyse financiële ratio s omgevingsdiensten Inleiding In deze

Nadere informatie

Overzichtsrapport SER Gelderland

Overzichtsrapport SER Gelderland Overzichtsrapport SER Gelderland Bevolking en participatie In opdracht van SER Gelderland September 2008 Drs. J.D. Gardenier L.T. Schudde CAB Martinikerkhof 30 9712 JH Groningen 050-3115113 cab@cabgroningen.nl

Nadere informatie

Krimp Prognose 2010-2025

Krimp Prognose 2010-2025 Provincie: (Stads)regio gemeenten: Limburg Profiel gemeente: Maastricht Zuid-Limburg: Maastricht, Sittard-Geleen en Heerlen Regio: 35 Aanbod van leegstand Leegstand per stad: Huidige leegstand: aantal

Nadere informatie

Bijlage F Demografische ontwikkelingen

Bijlage F Demografische ontwikkelingen Bijlage F Demografische ontwikkelingen Inleiding Demografische ontwikkelingen kunnen nationaal worden beschouwd, maar om specifieke lokale ontwikkelingen te kunnen aangeven is het van belang ze op Puttens

Nadere informatie

Basisset Beleidsindicatoren. Definitief advies van de VNG

Basisset Beleidsindicatoren. Definitief advies van de VNG Beleidsindicatoren Definitief advies van de VNG Versie december 2015 Begin juli 2015 verscheen een BK-brochure over de voorgenomen wijzigingen van het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV). Deze wijzigingen

Nadere informatie

BEVOLKINGSGROEI VERGELEKEN

BEVOLKINGSGROEI VERGELEKEN 31 mei 2016 KERNCIJFERS BUNNIK BEVOLKINGSOPBOUW De grafiek geeft de bevolkingspiramide voor Bunnik in 2013 weer. Iedere staaf representeert een leeftijdsklasse en toont het percentage dat deze leeftijdsklasse

Nadere informatie

Economische monitor. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 5 e editie. Opzet en inhoud. Deze factsheet is de vijfde editie van de

Economische monitor. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 5 e editie. Opzet en inhoud. Deze factsheet is de vijfde editie van de 5 e editie Economische monitor Voorne PutteN Opzet en inhoud Deze factsheet is de vijfde editie van de Economische Monitor Voorne-Putten en presenteert recente economische ontwikkelingen van Voorne-Putten

Nadere informatie

Arbeidsmarktinformatie. Noord-Brabant, juni 2013

Arbeidsmarktinformatie. Noord-Brabant, juni 2013 Arbeidsmarktinformatie Noord-Brabant, juni 2013 Aantal niet-werkende werkzoekenden in Noord-Brabant blijft gelijk Het aantal niet-werkende werkzoekenden (nww) in Noord-Brabant is in juni 2013 nagenoeg

Nadere informatie

Economische Beleidsvisie Gemeente Berg en Dal. Uitgevoerd in opdracht van: Gemeente Berg en Dal

Economische Beleidsvisie Gemeente Berg en Dal. Uitgevoerd in opdracht van: Gemeente Berg en Dal Economische Beleidsvisie Gemeente Berg en Dal Uitgevoerd in opdracht van: Gemeente Berg en Dal Berry Roelofs Millingen aan de Rijn, 5 oktober 2016 Inhoudsopgave 1 Economische foto 2 Missie en doelen 3

Nadere informatie

Smart Forward. Slimme oost-westverbinding Noordoost-Brabant

Smart Forward. Slimme oost-westverbinding Noordoost-Brabant Smart Forward Slimme oost-westverbinding Noordoost-Brabant Inhoud Probleem en vraagstelling Onderzoeksmethodiek Resultaten stakeholdersanalyse Resultaten mobiliteitsscenario s Integrale analyse Conclusies

Nadere informatie

Barometer Arbeidsmarkt Regio Achterhoek (BARA) Oktober 2011

Barometer Arbeidsmarkt Regio Achterhoek (BARA) Oktober 2011 Barometer Arbeidsmarkt Regio Achterhoek (BARA) Oktober 2011 In deze rapportage van het UWV WERKbedrijf worden de actuele ontwikkelingen op de regionale arbeidsmarkt kort toegelicht. Vanuit diverse bronnen

Nadere informatie

Raadsvoorstel. Aan de gemeenteraad,

Raadsvoorstel. Aan de gemeenteraad, Raadsvoorstel Griffiersnummer: Onderwerp: Vaststelling herindelingsontwerp Datum B&W-vergadering: 17 juli 2012 Datum raadsvergadering: 30 juli 2012 Datum politieke avond: 11 juli 2012 Portefeuillehouder:

Nadere informatie

Kadernota en begroting 2018

Kadernota en begroting 2018 Kadernota en begroting 2018 Jaarlijks wordt door de gemeenschappelijke regelingen en organisaties die aanverwant zijn een toekomstperspectief gepresenteerd aan de betrokken gemeenten en deze nota gaat

Nadere informatie

Bijlage SWOT-ANALYSE GEMEENTE OEGSTGEEST DD. 14 JUNI 2013

Bijlage SWOT-ANALYSE GEMEENTE OEGSTGEEST DD. 14 JUNI 2013 Bijlage SWOT-ANALYSE GEMEENTE OEGSTGEEST DD. 14 JUNI 2013 Ruimtelijk/ economisch Ligging Ligging in (economisch sterke) Leidse regio, tussen grote steden en dicht bij strand/duin en Groene Hart. Mogelijkheden

Nadere informatie

Arbeidsmarktinformatie. Noord-Brabant, februari 2014

Arbeidsmarktinformatie. Noord-Brabant, februari 2014 Arbeidsmarktinformatie Noord-Brabant, februari 2014 Stabilisatie aantal WW-uitkeringen in Noord-Brabant In februari 2014 is het aantal lopende WW-uitkeringen in Noord-Brabant nagenoeg gelijk gebleven ten

Nadere informatie

WoON-themarapport. Woningbouwplanningen van kwantiteit naar kwaliteit

WoON-themarapport. Woningbouwplanningen van kwantiteit naar kwaliteit Woningbouwplanningen van kwantiteit naar kwaliteit Middelburg, december 2013 Colofon SCOOP 2013 Samenstelling Dick van der Wouw Nadet Somers SCOOP Zeeuws instituut voor sociale en culturele ontwikkeling

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 16004 1 april 2016 Regeling van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties van 24 maart 2016, nr. 2016-0000177572,

Nadere informatie

Regiobericht 1.0 Noord

Regiobericht 1.0 Noord Economie, innovatie, werk en inkomen 1 Kenmerken van het landsdeel Het landsdeel Noord bestaat uit de provincies Groningen, Friesland en Drenthe. De provincies werken samen in het Samenwerkingsverband

Nadere informatie

Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2018

Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2018 Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2018 Thema cultuur - De positie van Utrecht uitgelicht Utrecht.nl/onderzoek Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht 030 286 1350 onderzoek@utrecht.nl @onderzoek030

Nadere informatie

Verslag visiebijeenkomst Maashees (22 mei 2019)

Verslag visiebijeenkomst Maashees (22 mei 2019) Verslag visiebijeenkomst Maashees (22 mei 2019) Welkom Iedereen wordt welkom geheten door de gespreksleider. Na een korte uitleg over de avond, wordt stilgestaan bij het herindelingstraject. Herindelingstraject

Nadere informatie

Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2019

Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2019 Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2019 Thema groei en krimp - De positie van Utrecht uitgelicht Utrecht.nl/onderzoek Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht 030 286 1350 onderzoek@utrecht.nl

Nadere informatie

Onderzoeksflits. Atlas voor gemeenten 2016 Thema Water. De positie van Utrecht uitgelicht. IB Onderzoek, 29 juni Utrecht.

Onderzoeksflits. Atlas voor gemeenten 2016 Thema Water. De positie van Utrecht uitgelicht. IB Onderzoek, 29 juni Utrecht. Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2016 Thema Water De positie van Utrecht uitgelicht IB Onderzoek, 29 juni 2016 Utrecht.nl/onderzoek Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht Postbus 16200

Nadere informatie

132 Programmabegroting 2017: Samen aanpakken

132 Programmabegroting 2017: Samen aanpakken Op basis van de huidige boekwaarde van de bouwgronden in exploitatie levert dit een nadeel op van ca. 155.000 en hiermee wordt bij de begroting 2017 en de meerjarenraming 2018 t/m 2020 rekening gehouden.

Nadere informatie

Demografie SAMENVATTING

Demografie SAMENVATTING Demografie SAMENVATTING 521.701 inwoners groeiend aantal + 23.723 t.a.v. 2010 Verwachting 2035: +45.870 inwoners Bevolkingsgroei grotendeels door internationale migratie (vooral uit Oost-Europa, Nederland

Nadere informatie

Trendrapportage Economie Arnhem

Trendrapportage Economie Arnhem Trendrapportage Economie Arnhem Onderzoek en Statistiek Augustus 2018 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Samenvatting 4 3 Vraag 5 3.1 Werkgelegenheid in Arnhem 5 3.2 Ontwikkelingen in de tijd 6 3.3 Arnhem in

Nadere informatie

Notitie Ontwikkeling van de lokale woonlasten

Notitie Ontwikkeling van de lokale woonlasten Notitie Ontwikkeling van de lokale woonlasten Het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (voorts COELO) publiceert jaarlijks de Atlas van de lokale lasten, een overzicht van de

Nadere informatie

Krimp in Fryslân. Inwonertal

Krimp in Fryslân. Inwonertal Krimp in Fryslân Bevolkingsdaling, lokaal en regionaal, is een vraagstuk van nu én de komende jaren. Hoewel pas over enkele decennia de bevolking van Fryslân als geheel niet meer zal groeien, is in sommige

Nadere informatie

Nadere uitwerking definitieve Vsv Cijfers voor regio 36b

Nadere uitwerking definitieve Vsv Cijfers voor regio 36b Onderwerp Van toepassing voor Opgesteld door Nadere uitwerking definitieve Vsv Cijfers 29-21 voor regio 36b Regio Brabant Noord Oost 36b R. Nijhuis Datum 2 december 211 Nieuwe VSV ers schooljaar 29-21

Nadere informatie

Werkconferentie agenda omgevingsvisie Limburg

Werkconferentie agenda omgevingsvisie Limburg Werkconferentie agenda omgevingsvisie Limburg Na een regionale werkconferentie in Venlo, zijn op 24 september 2018 zo n 70 medewerkers van verschillende Zuid-Limburgse gemeenten, het Waterschap, het Rijk,

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STTSCOURNT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 20619 17 juli 2015 Regeling van de Minister van innenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties van 9 juli 2015, nr. 2015-0000387198,

Nadere informatie

Nota van bevindingen Strategische verkenning bestuurlijke toekomst Haarlemmerliede en Spaarnwoude een onderzoek in opdracht van de gemeenteraad

Nota van bevindingen Strategische verkenning bestuurlijke toekomst Haarlemmerliede en Spaarnwoude een onderzoek in opdracht van de gemeenteraad Nota van bevindingen Strategische verkenning bestuurlijke toekomst Haarlemmerliede en Spaarnwoude een onderzoek in opdracht van de gemeenteraad Hans van der Werff Frederik van Dalfsen Laurens Vellekoop

Nadere informatie

Samenhang Eindhoven Airport en sociaaleconomische indicatoren gemeente Eersel

Samenhang Eindhoven Airport en sociaaleconomische indicatoren gemeente Eersel Samenhang Eindhoven Airport en sociaaleconomische indicatoren gemeente Eersel De gemeente Eersel volgt als buurgemeente en grootste overlastgemeente de ontwikkeling van Eindhoven Airport op de voet. Diverse

Nadere informatie

Bouwaanvragen agrarische bedrijven t/m 20 september 2013 aanvragen per gemeente per week. week 13 (t/m 29-3) week 11 (t/m 15-3) week 12 (t/m 22-3)

Bouwaanvragen agrarische bedrijven t/m 20 september 2013 aanvragen per gemeente per week. week 13 (t/m 29-3) week 11 (t/m 15-3) week 12 (t/m 22-3) Bouwaanvragen agrarische bedrijven t/m 20 september 203 aanvragen per gemeente per 4- ) 2 -) 3 8-) 4 25-) 5 6-8- 2) 2) 7 5-2) 8 22-2) 9-0 8-5- 2 22-3 29-4 5-4 7-5 4-6 2-7 28-8 5-5) 9 2-5) 20 9-5) West

Nadere informatie

De arbeidsmarkt Noordoost-Brabant. UWV Werkbedrijf Herman van Lith, bedrijfsadviseur Miranda de Wit, bedrijfsadviseur

De arbeidsmarkt Noordoost-Brabant. UWV Werkbedrijf Herman van Lith, bedrijfsadviseur Miranda de Wit, bedrijfsadviseur De arbeidsmarkt Noordoost-Brabant UWV Werkbedrijf Herman van Lith, bedrijfsadviseur Miranda de Wit, bedrijfsadviseur Programma Vraag Werkgelegenheid Vacatures Aanbod Beroepsbevolking Niet-werkende werkzoekenden

Nadere informatie

Arbeidsmarktinformatie. Noord-Brabant, september 2012

Arbeidsmarktinformatie. Noord-Brabant, september 2012 Arbeidsmarktinformatie Noord-Brabant, september 2012 Stijging aantal niet-werkende werkzoekenden in Noord-Brabant Het aantal nww dat ingeschreven staat bij UWV in Noord-Brabant kwam aan het einde van september

Nadere informatie

Samenvatting Twente Index 2016

Samenvatting Twente Index 2016 Samenvatting Twente Index 2016 Kijk voor regionale en lokale data op www.twenteindex.nl INLEIDING De Twente Index wordt door Kennispunt Twente samengesteld in opdracht van de Twente Board. De Board wil

Nadere informatie

Samenvatting WijkWijzer 2017

Samenvatting WijkWijzer 2017 Samenvatting WijkWijzer 2017 Bevolking & wonen Inwoners Op 1 januari 2017 telt Utrecht 343.134 inwoners. Met 47.801 inwoners is Vleuten-De Meern de grootste wijk van Utrecht, gevolgd door de wijk Noordwest.

Nadere informatie

Zaaknummer : : Raadsadviesgroep Kopie aan : Collegeadviesgroep Behandeld door : R. van Belzen Datum: : 5 juli 2016 Openbaar

Zaaknummer : : Raadsadviesgroep Kopie aan : Collegeadviesgroep Behandeld door : R. van Belzen Datum: : 5 juli 2016 Openbaar Memo Onderzoeksvragen verkenningsstudie per fractie Zaaknummer : Aan : Raadsadviesgroep Kopie aan : Collegeadviesgroep Behandeld door : R. van Belzen Datum: : 5 juli 2016 Openbaar PvdA-GL: - Wat zijn op

Nadere informatie

Jeugdzorg Brabant Noord Oost. 11 november 2013

Jeugdzorg Brabant Noord Oost. 11 november 2013 Jeugdzorg Brabant Noord Oost 11 november 2013 Betrokken partijen Regionaal Transitie-arrangement Noordoost- Brabant Gemeenten Zorginstellingen Financiers, Provincie, Zorgkantoor VGZ en Zorgverzekeraar

Nadere informatie

Profiel gemeente Sint Anthonis

Profiel gemeente Sint Anthonis Profiel gemeente 1 Gemeente Landhorst, Ledeacker, Oploo,, Stevensbeek, Wanroij, Westerbeek, Rijkevoort-De Walsert In de gemeente wonen ruim 11.000 mensen verspreid over 7 dorpen in een landelijke woonomgeving.

Nadere informatie

Ambitiedocument ter voorbereiding van de Economische visie gemeente Berg en Dal

Ambitiedocument ter voorbereiding van de Economische visie gemeente Berg en Dal Ambitiedocument ter voorbereiding van de Economische visie gemeente Berg en Dal Uitgevoerd in opdracht van: Gemeente Berg en Dal Buck Consultants International Nijmegen, 25 maart 2016 1 Economisch DNA

Nadere informatie

Werkgelegenheid in Westfriesland Augustus 2014

Werkgelegenheid in Westfriesland Augustus 2014 Werkgelegenheid in Westfriesland Augustus 2014 Colofon Uitgave I&O Research Van Dedemstraat 6c 1624 NN Hoorn Tel.nr. 0229-282555 Rapportnummer 2014-2042 Datum Augustus 2014 Opdrachtgever De Westfriese

Nadere informatie

Krimp Prognose 2010-2025

Krimp Prognose 2010-2025 Provincie: Limburg (Stads)regio Venlo gemeenten: Profiel gemeente: Venlo Regio: 36 Aanbod van leegstaand Leegstand en potentieel: Huidige leegstand: Er is geen volledig inventariserend onderzoek gedaan.

Nadere informatie

Jaarrekening 2014 en begroting 2016 en meerjarenraming 2017-2019 van de OmgevingsDienst Brabant Noord (ODBN)

Jaarrekening 2014 en begroting 2016 en meerjarenraming 2017-2019 van de OmgevingsDienst Brabant Noord (ODBN) Registratiekenmerk: Datum vergadering: Agendapunt: Onderwerp: Portefeuillehouder: Jaarrekening 2014 en begroting 2016 en meerjarenraming 2017-2019 van de OmgevingsDienst Brabant Noord (ODBN) Aan: De raad

Nadere informatie

's-hertogenbosch. in de rij. 's-hertogenbosch vergeleken met alle andere Nederlandse gemeenten met meer dan inwoners O&S september 2017

's-hertogenbosch. in de rij. 's-hertogenbosch vergeleken met alle andere Nederlandse gemeenten met meer dan inwoners O&S september 2017 's-hertogenbosch in de rij 2 0 1 7 's-hertogenbosch vergeleken met alle andere Nederlandse gemeenten met meer dan 100.000 inwoners O&S september 2017 Voorwoord In deze publicatie wordt de gemeente 's-hertogenbosch

Nadere informatie

Draagvlakmonitor huisvesting vluchtelingen. Rapportage derde meting juni 2016

Draagvlakmonitor huisvesting vluchtelingen. Rapportage derde meting juni 2016 Draagvlakmonitor huisvesting vluchtelingen Rapportage derde meting juni 2016 Introductie Waarom dit onderzoek? Zijn Nederlanders de afgelopen maanden anders gaan denken over de opvang van vluchtelingen

Nadere informatie

Bijlage 2 Inventarisatie trends

Bijlage 2 Inventarisatie trends Bijlage 2 Inventarisatie trends In de motie van de Raad wordt gevraagd de belangrijkste trends en de impact daarvan op de Utrechtse Heuvelrug te beschrijven. Hieronder wordt dit verder uitgewerkt. Trends

Nadere informatie

Stand van zaken uitvoering regionaal Educatieplan en budget volwassenen educatie 2017

Stand van zaken uitvoering regionaal Educatieplan en budget volwassenen educatie 2017 Bijlage 5-3 POHO 21 september 2017 Stand van zaken uitvoering regionaal Educatieplan en budget volwassenen educatie 2017 POHO: Huib van Olden Opdrachtgever RSA: Leida Rasing Van: Asya van Wamel (gemeente

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Noord-Brabant, september 2014

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Noord-Brabant, september 2014 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Noord-Brabant, september 2014 Daling WW-uitkeringen In september daalt het aantal WW-uitkeringen opnieuw. Het aantal WWuitkeringen is nog wel hoger dan een jaar geleden. Het aandeel

Nadere informatie

Startnotitie samenwerking Land van Cuijk gemeenten op het gebied van energie, klimaat & duurzaamheid

Startnotitie samenwerking Land van Cuijk gemeenten op het gebied van energie, klimaat & duurzaamheid Wij gaan voor groen! Startnotitie samenwerking Land van Cuijk gemeenten op het gebied van energie, klimaat & duurzaamheid 1. Aanleiding Al vele jaren wordt in de regio Noordoost Brabant samengewerkt aan

Nadere informatie

Beleidskader Aangepast sporten

Beleidskader Aangepast sporten Beleidskader Aangepast sporten Inleiding Gemeente Oss vindt dat iedereen moet kunnen mee doen in de maatschappij. Dit geldt ook voor kinderen, volwassenen en ouderen met enige vorm van beperking die willen

Nadere informatie

uw brief ons kenmerk datum bijlagen - RKC/2016/2 18 april N.C. Rost van Tonningen

uw brief ons kenmerk datum bijlagen - RKC/2016/2 18 april N.C. Rost van Tonningen Aan de gemeenteraad van Mill en Sint Hubert i.a.a. het college van burgemeester en wethouders, de gemeentesecretaris en de griffier van de gemeente Mill en Sint Hubert; de gemeenteraad van Boxmeer, Cuijk,

Nadere informatie

Van Afval naar Grondstof: Landelijke ontwikkelingen bij de inzameling van huishoudelijk afval. Olaf Prinsen

Van Afval naar Grondstof: Landelijke ontwikkelingen bij de inzameling van huishoudelijk afval. Olaf Prinsen Van Afval naar Grondstof: Landelijke ontwikkelingen bij de inzameling van huishoudelijk afval Olaf Prinsen directeur NVRD Nederlands afval 60 miljard kilo Bedrijfsafval Huishoudelijk afval 500 kilo per

Nadere informatie

Beroepsbevolking 2005

Beroepsbevolking 2005 Beroepsbevolking 2005 De veroudering van de beroepsbevolking is duidelijk zichtbaar in de veranderende leeftijdspiramide van de werkzame beroepsbevolking (figuur 1). In 1975 behoorde het grootste deel

Nadere informatie

Factsheet bedrijventerrein Pothof, Gemeente Rozenburg

Factsheet bedrijventerrein Pothof, Gemeente Rozenburg Factsheet bedrijventerrein Pothof, Gemeente Rozenburg Factsheet bedrijventerrein Pothof, Gemeente Rozenburg A. Inleiding Deze factsheet geeft een bondig overzicht van de maatschappelijke en economische

Nadere informatie