FEV1/FVC onder 70% of Lower Limit of Normal (LLN)?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "FEV1/FVC onder 70% of Lower Limit of Normal (LLN)?"

Transcriptie

1 Maarssen, 7 oktober 2010 FEV1/FVC onder 70% of Lower Limit of Normal (LLN)? Tjard Schermer afd. Eerstelijnsgeneeskunde, UMC St Radboud

2 Topics Longfysiologie bij veroudering Criteria voor luchtwegobstructie Diagnostiek van luchtwegobstructie in 1e lijn Conclusies

3 Longfysiologie bij veroudering

4 Effecten veroudering op longfunctie Structurele veranderingen borstkas: verstijving van intercostale/costovertebrale gewrichtjes Crapo RO, 1993; Leech JA, 1990

5 Effecten veroudering op longfunctie Structurele veranderingen borstkas: verstijving van intercostale/costovertebrale gewrichtjes Vernauwing tussenwervelruimtes + osteoporose wig/compressie ## kyphose/tonvorm thorax Crapo RO, 1993; Leech JA, 1990

6 Effecten veroudering op longfunctie Structurele veranderingen borstkas: verstijving van intercostale/costovertebrale gewrichtjes Vernauwing tussenwervelruimtes + osteoporose wig/compressie ## kyphose/tonvorm thorax Stand middenrif verandert kracht middenrif Crapo RO, 1993; Leech JA, 1990

7 Effecten veroudering op longfunctie Structurele veranderingen borstkas: verstijving van intercostale/costovertebrale gewrichtjes Vernauwing tussenwervelruimtes + osteoporose wig/compressie ## kyphose/tonvorm thorax Stand middenrif verandert kracht middenrif Ademspierfunctie (o.a. door veranderende vorm borstkas, spiermassa/-kracht, voedingstoestand) Crapo RO, 1993; Leech JA, 1990

8 Structuur longparenchym verandert bij veroudering 29-jarige niet-roker 100-jarige niet-roker Janssens P, et al. Eur Respir J 1999;13:

9 Longvolumes en capaciteiten: hoe zat het ook al weer? (F)VC TLC RV

10 Effecten van veroudering op longfunctie TLC: verandert nauwelijks elastische veerkracht veranderingen borstkas Crapo RO, 1982; Janssens P, 1999

11 Effecten van veroudering op longfunctie TLC: verandert nauwelijks elastische veerkracht veranderingen borstkas RV: vanaf 20e jaar ( air trapping ) Crapo RO, 1982; Janssens P, 1999

12 Effecten van veroudering op longfunctie TLC: verandert nauwelijks elastische veerkracht veranderingen borstkas RV: vanaf 20e jaar ( air trapping ) (F)VC: Crapo RO, 1982; Janssens P, 1999

13 Effecten veroudering op longfunctie FVC FEV1 Janssens, et al. Eur Respir J 1999;13:

14 Expiratoire flow daalt met ouder worden: karakteristieke veranderingen in flow/volume curve Janssens, et al. Eur Respir J 1999;13:

15 FEV1/FVC neemt gestaag af bij ouder worden. Garcia-Rio F, et al. Eur Respir J 2004;24:

16 Samengevat: effecten veroudering op longfunctie Fysiologische veroudering respiratoire systeem: veranderingen borstkas, parenchym, diafragma/spieren, steunweefsel rond klein luchtwegen FEV1, FVC en FEV1/FVC dalen met ouder worden

17 Veroudering en longfunctie Longfysiologie bij veroudering Criteria voor luchtwegobstructie Diagnostiek van luchtwegobstructie in 1e lijn Conclusies

18 G lobal Initiative for Chronic O bstructive L ung D isease 18

19 GOLD: ernstclassificatie obstructie

20 GOLD = NHG Standaard

21 Obstructie en ernst in evidence-based COPD-richtlijnen Obstructie Ernst Evid. (post-bd) GOLD (2009) NHG (2007) CBO (2010) ATS/ERS (2004) BTS/NICE (2004) FEV1/FVC < 0,70 FEV1% predicted:? FEV1/FVC 0,70 FEV1% predicted: D FEV1/FVC < 0,70 FEV1% predicted: D FEV1/FVC 0,70 FEV1% predicted:? FEV1/FVC < 0,70 FEV1% predicted: D 80/80-50/50-30/<30 >80/80-50/50-30/<30 >80/80-50/50-30/<30 80/80-50/50-30/< /49-30/<30 D = Expert committee report of consensus

22 Ondergrens van normaal ( lower limit of normal ) Normale verdeling FEV1/FVC bij respiratoir gezonde, niet-rokende 25 jarigen,. FEV1/FVC LLN: 5e percentiel

23 Ondergrens van normaal (LLN) FEV1/FVC neemt af bij ouder worden Schermer TR, Quanjer PH. Huisarts Wet, 2008

24 FEV1/FVC bij gezonde nooit-rokende 70+ers (n=71) e en 95ste percentiel vrouwen mannen Hardie JA, et al. Eur Respir J 2002; 20:

25 FEV1/FVC in cohort 70+ers (n=71) Hardie JA, et al. Eur Respir J 2002; 20:

26 Percentage gezonde ouderen dat voldoet aan GOLD-criteria voor luchtwegobstructie Hardie JA, et al. Eur Respir J 2002; 20:

27 Veroudering en longfunctie Longfysiologie bij veroudering Criteria voor luchtwegobstructie Diagnostiek van luchtwegobstructie in 1e lijn Conclusies

28 Diagnostiek van luchtwegobstructie Mannino DM, et al. Thorax 2007;62:

29 FEV1/FVC <0,70 versus LLN bij (ex-)rokende, symptomatische 50+ mannen door huisarts verwezen voor spirometrie (n=3.473) : 1,0 0 tru e n e g a tive tru e p o sitive fa lse p o sitive Post-BD FEV1/FVC P o s tb ro n c h o d ila to r F E V 1 /F V C 0,9 0 0,8 0 0,7 0 0,6 0 0,5 0 0,4 0 0,3 0 0, A g e (y e a rs ) Leeftijd (jaren) Schermer T, 2008

30 Misclassificatie bij door huisarts voor spirometrie verwezen symptomatische personen Misclassification when using GOLD cut-off point (FEV1/FVC< 0.70) 100% 80% 60% 40% 20% 0% Leeftijd (jaren) Vals-positief Positief Negatief Vals-negatief Schermer T, 2008

31 Post-BD FEV1-daling per categorie, voor rokers en niet-rokers n=1828 Akkermans R, 2010 n=578 n=251 n=138 n=237 n=292

32 Post-BD FEV1-daling per categorie, voor rokers en niet-rokers n=1828 Akkermans R, 2010 n=578 n=251 n=138 n=237 n=292

33 Post-BD FEV1-daling per categorie, voor rokers en niet-rokers n=1828 Akkermans R, 2010 n=578 n=251 n=138 n=237 n=292

34 Prevalentie COPD sterk beïnvloed door definitie Shirtcliffe P, et al. Eur Respir J 2007; 30:

35 Fixed FEV1/FVC versus LLN FEV1/FVC * Bekend * Onbekend = onbemind * Gemakkelijk in gebruik * Ingewikkelder * Internationaal * Onafhankelijk van referentieformules * Afhankelijk van referentieformules * Niet onderbouwd * Wetenschappelijke rationale * Forse overdiagnostiek * Geen vals-positieven

36 Conclusies FEV1, FVC en FEV1/FVC dalen a.g.v. normale verouderingsproces % vals-positieven (LLN-Fixed+) bij gebruik FEV1/FVC<0,70 stijgt met leeftijd LLN-Fixed+ vertonen géén versnelde longfunctiedaling, LLN+Fixed+ wèl Gebruik FEV1/FVC < 0,70 leidt tot overschatting van prevalentie luchtwegobstructie FEV1/FVC: rekening houden met leeftijd en geslacht: ondergrens van normaal (LLN)

37 Maarssen, 7 oktober 2010 FEV1/FVC onder 70% of Lower Limit of Normal (LLN)? Tjard Schermer afd. Eerstelijnsgeneeskunde, UMC St Radboud

Wat is nieuw in longfunctie? Jan Willem van den Berg Longarts

Wat is nieuw in longfunctie? Jan Willem van den Berg Longarts Wat is nieuw in longfunctie? Jan Willem van den Berg Longarts Oude situatie Referenties dateren uit de jaren 50-60 Groep mijnwerkers en staalarbeiders (ECCS) Vrouwen niet als referentie geïncludeerd (globaal

Nadere informatie

DIAGNOSE VAN COPD: EENVOUDIG OF COMPLEX

DIAGNOSE VAN COPD: EENVOUDIG OF COMPLEX DIAGNOSE VAN COPD: EENVOUDIG OF COMPLEX Wim Janssens Long- en revalidatiearts UZ Leuven BVP-SBP meeting 1 december 2018 Risk factors for COPD Smoking Passive smoking Occupational exposure airpollution

Nadere informatie

Werkwijze Interpretatie van spirometrie

Werkwijze Interpretatie van spirometrie Werkwijze Interpretatie van spirometrie Document ID NVLA 160620 ww IntSpir Document titel Interpretatie van spirometrie Publicatiedatum Juni 2016 Versie 1.0 Herzieningsdatum Juni 2021 Doel Het standaardiseren

Nadere informatie

Rol van longfunctietesten in de diagnose van COPD VVLR Prof W. Janssens Dienst Pneumologie Leuven

Rol van longfunctietesten in de diagnose van COPD VVLR Prof W. Janssens Dienst Pneumologie Leuven Rol van longfunctietesten in de diagnose van COPD VVLR - 2016 Prof W. Janssens Dienst Pneumologie Leuven Inleiding Diagnose van COPD op basis van FEV1/FVC ratio Problemen Fixed ratio - Lower limit Reversibiliteit

Nadere informatie

Indeling presentatie

Indeling presentatie Gho-Go COPD terugkomdag COPD ketenzorg 7 oktober 2014 Norbert IJkelenstam Kaderhuisarts astma/copd 1 Indeling presentatie Aandachtspunten vanuit spiegelinformatie 2014 De nieuwe NHG COPD standaard 2015

Nadere informatie

Opsporen van COPD in de huisartsenpraktijk: wie is er eigenlijk ziek?

Opsporen van COPD in de huisartsenpraktijk: wie is er eigenlijk ziek? Beschouwing Opsporen van COPD in de huisartsenpraktijk: wie is er eigenlijk ziek? Tjard Schermer en Philip Quanjer Inleiding Nu de herziene NHG-Standaard COPD verschenen is en het screenen van rokers van

Nadere informatie

Pathofysiologie van COPD:

Pathofysiologie van COPD: Pathofysiologie van COPD: Perspectief vanuit longfunctie VVLR - 2019 Prof W. Janssens Dienst Pneumologie Leuven Definitie COPD definitie volgens GOLD Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD) is a common,

Nadere informatie

Dubbeldiagnose. Paul Bresser, longarts Anaïs van Essen-Rubingh, huisarts

Dubbeldiagnose. Paul Bresser, longarts Anaïs van Essen-Rubingh, huisarts Dubbeldiagnose Paul Bresser, longarts Anaïs van Essen-Rubingh, huisarts Quiz 1 COPD is een aandoening van Jonge mensen Oudere mensen Beiden Quiz 2 Astma is een aandoening van Jonge mensen Oudere mensen

Nadere informatie

COPD anno 2018/(2019) Eef Vanderhelst Universitair Ziekenhuis Brussel

COPD anno 2018/(2019) Eef Vanderhelst Universitair Ziekenhuis Brussel COPD anno 2018/(2019) Eef Vanderhelst Universitair Ziekenhuis Brussel Inhoud Definities Etiologie en impact Diagnose Behandeling Definitie van COPD COPD, een ziekte die voorkomen en behandeld kan worden,

Nadere informatie

Doelstelling: Inhoud workshop. Spirometrie voor experts. Discussie. Na de workshop is de cursist in staat

Doelstelling: Inhoud workshop. Spirometrie voor experts. Discussie. Na de workshop is de cursist in staat IMPLEMENTATIE VAN ASTMA EN COPD IN DE HUISARTSENPRAKTIJK (potentiële) belangenverstrengeling voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Zie hieronder geen 4 en 5 februari 2016 Honorarium

Nadere informatie

Spirometrie-onderzoek

Spirometrie-onderzoek Spirometrie-onderzoek Prof. Ellie Oostveen, longfysioloog Dienst Longziekten Universitair Ziekenhuis Antwerpen ellie.oostveen@uza.be Ademhalingssysteem Longfunctietests Luchtwegvernauwing of beperkte ademreserves:

Nadere informatie

Zelfmanagementondersteuning of regelmatige controles bij COPD patiënten in de huisartspraktijk? Een gerandomiseerd gecontroleerd experiment

Zelfmanagementondersteuning of regelmatige controles bij COPD patiënten in de huisartspraktijk? Een gerandomiseerd gecontroleerd experiment Zelfmanagementondersteuning of regelmatige controles bij COPD patiënten in de huisartspraktijk? Een gerandomiseerd gecontroleerd experiment British Medical Journal 2012; 345: e7642. Erik Bischoff, huisarts

Nadere informatie

Interpretatie van longfunctietesten

Interpretatie van longfunctietesten Interpretatie van longfunctietesten Master in specialistische geneeskunde Prof W. Janssens Dienst Pneumologie Leuven Inleiding Zeer veel verschillende testen op longfunctielabo : spirometrie, reversibiliteit,

Nadere informatie

10 november UMCU-WKZ-KLZ 2000 Blad 1

10 november UMCU-WKZ-KLZ 2000 Blad 1 Longfunctie Onderzoek bij kinderen Workshop Longfunctie Spirometrie, Flow-Volume meting en Bronchiale hyperreactiviteit Inleiding Theorie Flow-Volume meting Anneke Landstra Maarten Kuethe Theorie bronchiale

Nadere informatie

Tussentoets Long (TT-2) Hart en Long 8WA03. Woensdag 3 april 2013 8.45-10.30

Tussentoets Long (TT-2) Hart en Long 8WA03. Woensdag 3 april 2013 8.45-10.30 Tussentoets Long (TT-2) Hart en Long 8WA03 Woensdag 3 april 2013 8.45-10.30 Faculteit Biomedische Technologie BSc opleiding Medische Wetenschappen en Technologie Verantwoordelijk docent: C. Bouten Coördinator

Nadere informatie

Transmurale werkafspraken

Transmurale werkafspraken Silvia Hiep GHO-GO COPD terugkomdag Transmurale werkafspraken verwijs en terugverwijsbeleid Programma Inleiding Verwijscriteria volgens de LAN / SLA Casuïstiek Discussie 2 1 Definitie volgens NHG standaard

Nadere informatie

Global Lungs Initiative. Pulmonaria officinalis (Longkruid)

Global Lungs Initiative. Pulmonaria officinalis (Longkruid) Pulmonaria officinalis (Longkruid) Wat ik zal aantonen 2005, ATS/ERS this committee does not recommend any specific set of equations for use in Europe.. 1995, Quanjer Ped Pulmonol 19: 135-142 much to be

Nadere informatie

Klinisch relevantie van longvolumes VVLR Prof Dr. Wim Janssens Pneumologie UZLeuven

Klinisch relevantie van longvolumes VVLR Prof Dr. Wim Janssens Pneumologie UZLeuven Klinisch relevantie van longvolumes VVLR - 2018 Prof Dr. Wim Janssens Pneumologie UZLeuven Longvolumina FVC en FEV 1 zijn dynamische volumina Ze zeggen niets over de totale hoeveelheid lucht in thorax

Nadere informatie

Diagnostic accuracy of FEV 1 /FEV 6 -based microspirometry to assess airflow obstruction in primary care. A systematic literature review

Diagnostic accuracy of FEV 1 /FEV 6 -based microspirometry to assess airflow obstruction in primary care. A systematic literature review Diagnostic accuracy of FEV 1 /FEV 6 -based microspirometry to assess airflow obstruction in primary care. A systematic literature review Tjard Schermer, Erik Bischoff, Patrick Poels, Alan Crockett, Lisette

Nadere informatie

Obesitas en COPD. Er is een complexe relatie tussen Obesitas en COPD. Er is een complexe relatie tussen Obesitas en COPD.

Obesitas en COPD. Er is een complexe relatie tussen Obesitas en COPD. Er is een complexe relatie tussen Obesitas en COPD. Robbert Kerseboom Kaderhuisarts astma-copd De prevalentie van obesitas (BMI > 30 kg/m 2 ): (in 2012) 11 % bij mannen 14 % bij vrouwen. De prevalentie van COPD is 20/1000 Nederlanders KADERHUISARTS SCHAKEL

Nadere informatie

NHG-standaarden Astma bij volwassenen en COPD

NHG-standaarden Astma bij volwassenen en COPD Richtlijnen NHG-standaarden Astma bij volwassenen en COPD Roeland M.M. Geijer, Mariska K. Tuut, Johannes C.C.M. in t Veen, Berna D.L. Broekhuizen, Niels H. Chavannes en Ivo J.M. Smeele* + Gerelateerd artikel

Nadere informatie

1.1 Wat is astma en wat is COPD? 1.1.1 Astma

1.1 Wat is astma en wat is COPD? 1.1.1 Astma 1 Inleiding Prof.dr. C.P. van Schayck Asthma bronchiale is, als het niet wordt behandeld, te herkennen aan recidiverende perioden met luchtwegobstructie die gewoonlijk reversibel zijn, spontaan of door

Nadere informatie

SPIROMETRIE. Dr. Geert Tits Dr. Valérie Van Damme. 24 mei 2016

SPIROMETRIE. Dr. Geert Tits Dr. Valérie Van Damme. 24 mei 2016 SPIROMETRIE Dr. Geert Tits Dr. Valérie Van Damme 24 mei 2016 Spirometrie: Theorie Belang van spirometrie Vroegtijdige detectie van obstructieve longaandoeningen (vroegere CARA) Spirometrie is gevoeliger

Nadere informatie

METEN VAN LONGVOLUMES. klinisch belang. Dr. C. Haenebalcke AZ St. Jan campus Brugge 21 april 2012

METEN VAN LONGVOLUMES. klinisch belang. Dr. C. Haenebalcke AZ St. Jan campus Brugge 21 april 2012 METEN VAN LONGVOLUMES klinisch belang Dr. C. Haenebalcke AZ St. Jan campus Brugge 21 april 2012 LONGVOLUMES IC TLC VC VT ERV FRC RV FLOW-VOLUME LOOP: Normaal TLC IC VC VT ERV FRC Flow RV Sec. 0 Volume

Nadere informatie

Spirometrie; dynamische longvolumes

Spirometrie; dynamische longvolumes Spirometrie; dynamische longvolumes 1 Y. Heijdra 1.1 Inleiding Het meten van dynamische longvolumes is een vorm van spirometrisch onderzoek waarbij de hoeveelheid lucht die een persoon binnen een bepaalde

Nadere informatie

Workshop voor apothekers en huisartsen Behandeling van COPD anno 2007

Workshop voor apothekers en huisartsen Behandeling van COPD anno 2007 Workshop voor apothekers en huisartsen Behandeling van COPD anno 2007 Voorbeeld Programma Maken van de ingangstoets Bespreking leerdoelen l en inleiding idi Presentatie van regionale voorschrijfcijfers

Nadere informatie

Workshop: Reversibiliteitstest

Workshop: Reversibiliteitstest Workshop: Reversibiliteitstest Kevin De Soomer Longfunctie UZA VVLR, Colloquium 2016 Bronnen: Standaardisatie rapport ATS/ERS 2005 GINA richtlijnen GOLD richtlijnen Stellingen: JUIST / FOUT 1. Om de reversibiliteit

Nadere informatie

Eigentijdse interpretatie van longfunctiegegevens

Eigentijdse interpretatie van longfunctiegegevens Eigentijdse interpretatie van longfunctiegegevens Philip H. Quanjer, Henk Stam, Frans W. Mertens, Johan C. de Jongste, Niels H. Chavannes en Henk C. Hoogsteden + gerelateerd artikel Ned Tijdschr geneeskd.

Nadere informatie

Longfunctiemetingen: Blazen, blazen en nog eens blazen.

Longfunctiemetingen: Blazen, blazen en nog eens blazen. Longfunctie Longfunctiemetingen: Blazen, blazen en nog eens blazen. Hennie Monrooij -van der Molen Longfunctieanaliste Behandelcentrum Heideheuvel hmonrooij@heideheuvel.merem.nl Opbouw Algemeen Spirometrie

Nadere informatie

Zijn ze wel ziek? Normaalwaarden bij ouderen en de consequenties voor de COPD diagnostiek. Tjard Schermer & Philip H. Quanjer.

Zijn ze wel ziek? Normaalwaarden bij ouderen en de consequenties voor de COPD diagnostiek. Tjard Schermer & Philip H. Quanjer. Zijn ze wel ziek? 1 Zijn ze wel ziek? Normaalwaarden bij ouderen en de consequenties voor de COPD diagnostiek Tjard Schermer & Philip H. Quanjer 29 november 2006 Zijn ze wel ziek? 2 Bij de omgang met spirometrische

Nadere informatie

Indicatoren Kwaliteit Huisartsenzorg bij patiënten met COPD Versie mei 2016

Indicatoren Kwaliteit Huisartsenzorg bij patiënten met COPD Versie mei 2016 Indicatoren Kwaliteit Huisartsenzorg bij patiënten met COPD Versie 2.0 30 mei 2016 Het NHG maakt Standaarden voor de huisarts. Voor het interne kwaliteitsbeleid van de huisarts(praktijk) maakt het NHG

Nadere informatie

Vijf gedragsthema s lopen als een rode draad door de begeleiding van de patiënt met astma/copd:

Vijf gedragsthema s lopen als een rode draad door de begeleiding van de patiënt met astma/copd: Praktijkondersteuning bij COPD en astma Doel van praktijkondersteuning is het ophogen en/of verdieping van kennis bij de patiënt en het daaraan verbonden zelfmanagement 1. De begeleiding richt zich in

Nadere informatie

Zorgroep Kennemer lucht

Zorgroep Kennemer lucht Zorgroep Kennemer lucht Randvoorwaarden Knelpuntanalyse Epidemiologie Zorgstandaard Zorgprogramma Indicatoren Doelstellingen Huidige knelpunten toekomst Zorggroep Kennemer lucht HAPA HONK HZNK DM COPD-CVRM-GGZ

Nadere informatie

Chronische NIV bij stabiele COPD patiënten

Chronische NIV bij stabiele COPD patiënten Chronische NIV bij stabiele COPD patiënten 1. is alleen effectief als er sprake is van hypercapnie 2. is alleen effectief als door de NIV de CO 2 daalt 3. als aan beide (1 en 2) wordt voldaan 4. is nooit

Nadere informatie

Disclosure belangen spreker Adembenemend 2016

Disclosure belangen spreker Adembenemend 2016 Disclosure belangen spreker Adembenemend 2016 (potentiële) belangenverstrengeling Geen / Zie hieronder Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium

Nadere informatie

Lentebries 6 maart 2019

Lentebries 6 maart 2019 Lentebries 6 maart 2019 80-jarige man van Marokkaanse komaf. Géén rookhistorie (?) Bekend met longklachten, diagnose diverse longartsen: - 2006 licht obstructieve niet reversibele stoornis, dus COPD -

Nadere informatie

status meting in Ketenzorgproject COPD regio Dordrecht

status meting in Ketenzorgproject COPD regio Dordrecht http://www.torito.nl/agenda/http://www.torito.nl/agenda/health status meting in Ketenzorgproject COPD regio Dordrecht Artikel Caravisie / augustus N. de Graaf, verpleegkundig specialist longziekten; R.

Nadere informatie

Introductie Boehringer Ingelheim

Introductie Boehringer Ingelheim Introductie Boehringer Ingelheim Kenmerken Boehringer Ingelheim Familiebedrijf, sinds 1885, Ingelheim am Rhein, Duitsland Niet beursgenoteerd, lange termijn strategie 145 vestigingen in 45 landen Ruim

Nadere informatie

De nieuwe standaarden astma en COPD. Wat is nieuw

De nieuwe standaarden astma en COPD. Wat is nieuw De nieuwe standaarden astma en COPD Wat is nieuw De patiënt staat centraal Veranderingen Nieuwe definitie luchtwegobstructie Nieuwe indeling ernst astma en COPD Plaats reversibiliteitstest bij astma en

Nadere informatie

COPD, Emfyseem, spiroflow. 16 oktober 2018 Chantal Kroese - Bovée

COPD, Emfyseem, spiroflow. 16 oktober 2018 Chantal Kroese - Bovée COPD, Emfyseem, spiroflow 16 oktober 2018 Chantal Kroese - Bovée Leerdoelen COPD en emfyseem Definitie en beeldvorming Patronen en interpretatie van spiro flow curve medicatie bij COPD Wat is COPD Blijvende

Nadere informatie

COPD. 23 september 2012. Stijn J.M. Mol, Longarts Maxima Medisch Centrum Veldhoven

COPD. 23 september 2012. Stijn J.M. Mol, Longarts Maxima Medisch Centrum Veldhoven COPD 23 september 2012 Stijn J.M. Mol, Longarts Maxima Medisch Centrum Veldhoven COPD feiten 35 % van de Nederlandse volwassenen rookt 15 tot 20 % van de rokers ontwikkelt COPD 20 tot 35 % van de COPD-patiënten

Nadere informatie

Externe validering van een chronic obstructive pulmonary disease (COPD) diagnostische vragenlijst

Externe validering van een chronic obstructive pulmonary disease (COPD) diagnostische vragenlijst Externe validering van een chronic obstructive pulmonary disease (COPD) diagnostische vragenlijst Daniel Kotz Maastricht University Department of General Practice School for Public Health and Primary Care

Nadere informatie

dubbeldiagnose Workshop deel 1 Dhr. R Indeling workshop POH - HA overleg

dubbeldiagnose Workshop deel 1 Dhr. R Indeling workshop POH - HA overleg Disclosure belangen spreker dubbeldiagnose Geen belangenverstrengeling Geen / Zie hieronder 2 Indeling workshop Workshop deel 1 inventariseren vragen in de zaal + casus plenair NHG standpunt over dubbeldiagnose

Nadere informatie

Disclosure belangen spreker

Disclosure belangen spreker Disclosure belangen spreker Geen belangenverstrengeling Geen / Zie hieronder Dubbeldiagnose Indeling workshop inventariseren vragen in de zaal + casus plenair NHG standpunt over dubbeldiagnose - hoe de

Nadere informatie

Respiratoire revalidatie.

Respiratoire revalidatie. Respiratoire revalidatie Iris.coosemans@uzleuven.be Inactiviteit bij COPD Pitta, AJRCCM 2005 Gevolgen van inactiviteit COPD Ventilatoire noden Flow limitatie Air Trapping Hyperinflatie Dyspnoe Deconditionering

Nadere informatie

COPD. Definitie COPD. COPD feiten COPD. COPD feiten. Oorzaken van luchtwegobstructie

COPD. Definitie COPD. COPD feiten COPD. COPD feiten. Oorzaken van luchtwegobstructie COPD Definitie COPD progressieve niet volledig reversibele luchtwegobstructie 23 september 2012 Stijn J.M. Mol, Longarts Maxima Medisch Centrum Veldhoven geassocieerd met abnormale inflammatoire respons

Nadere informatie

COPD en Comorbiditeit

COPD en Comorbiditeit COPD en Comorbiditeit Christiaan Meek Paul de Vries Machinist lv Comorbiditeit en COPD Welke comorbiditeit levert voor u problemen op bij diagnostiek en begeleiding COPD? 1 Comorbiditeit en COPD Welke

Nadere informatie

Werkafspraken huisartsen longartsen Maasziekenhuis januari 2016

Werkafspraken huisartsen longartsen Maasziekenhuis januari 2016 Werkafspraken huisartsen longartsen Maasziekenhuis januari 2016 Inleiding: Deze regionale afspraak is een vernieuwde versie van de afspraken uit het handboek COPD gebaseerd op de zorgstandaard COPD 2013,

Nadere informatie

Notulen Transmuraal overleg Haga Ziekenhuis 5 april 2018

Notulen Transmuraal overleg Haga Ziekenhuis 5 april 2018 Notulen Transmuraal overleg Haga Ziekenhuis 5 april 2018 Inleiding: Het doel van dit overleg is het verder verhogen van de kwaliteit van astma/copd zorg door o.a. bespreken van actualiteiten, casuïstiek

Nadere informatie

Bijsluiter gebruik COPD-indicatoren in de huisartsenpraktijk. Fenna Schouten Versie 3

Bijsluiter gebruik COPD-indicatoren in de huisartsenpraktijk. Fenna Schouten Versie 3 Bijsluiter gebruik COPD-indicatoren in de huisartsenpraktijk Fenna Schouten 09-02-2017 Versie 3 Inhoud Overzicht van de indicatoren... 2 Populatie... 2 Monitoring... 2 Behandeling... 2 Beschrijving per

Nadere informatie

ERS European Spirometry Driving Licence Werkgroep

ERS European Spirometry Driving Licence Werkgroep ERS European Spirometry Driving Licence Werkgroep Uitnodiging om deel te nemen aan een online enquäte naar spirometrie training Geachte medewerker in de gezondheidszorg die betrokken is bij spirometrie-onderzoek:

Nadere informatie

INTERPRETATIE LONGFUNCTIE-ONDERZOEK

INTERPRETATIE LONGFUNCTIE-ONDERZOEK INTERPRETATIE LONGFUNCTIE-ONDERZOEK Spirometrie Longfunctie-onderzoek Voor dit onderzoek moet u een aantal keren diep in- en uitademen. Er wordt vaak gevraagd om het uitademen zeer krachtig uit te voeren.

Nadere informatie

GLI-2012 referentiewaarden voor de spirometrie voor alle leeftijden

GLI-2012 referentiewaarden voor de spirometrie voor alle leeftijden GLI-2012 referentiewaarden voor de spirometrie 1 GLI-2012 referentiewaarden voor de spirometrie voor alle leeftijden Voordelen Consequenties Philip H. Quanjer Sanja Stanojevic Janet Stocks Tim J. Cole

Nadere informatie

COPD. Meten is weten!!! Maar wat meten we dan??

COPD. Meten is weten!!! Maar wat meten we dan?? COPD Meten is weten!!! Maar wat meten we dan?? Bij een patiënt kunnen verschillende longfunctie testen worden gedaan om te kijken of er sprake is van COPD. Je kunt met de testen de ernst van de COPD bepalen.

Nadere informatie

Samenvatting van de standaard Astma bij volwassenen (tweede herziening) van het Nederlands Huisartsen Genootschap

Samenvatting van de standaard Astma bij volwassenen (tweede herziening) van het Nederlands Huisartsen Genootschap voor de praktijk Samenvatting van de standaard Astma bij volwassenen (tweede herziening) van het Nederlands Huisartsen Genootschap R.M.M.Geijer, I.J.M.Smeele en A.N.Goudswaard Zie ook de artikelen op bl.

Nadere informatie

Astma. Chronos, 14 juni 2016. Regien Kievits, kaderarts astma/copd

Astma. Chronos, 14 juni 2016. Regien Kievits, kaderarts astma/copd Astma Chronos, 14 juni 2016 Regien Kievits, kaderarts astma/copd Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen / Zie hieronder Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven

Nadere informatie

COPD in de Vlaamse huisartsenpraktijk:

COPD in de Vlaamse huisartsenpraktijk: COPD in de Vlaamse huisartsenpraktijk: Verandert navorming over de jongste GOLD-richtlijnen de opinie over de behandeling van COPD bij Vlaamse huisartsen? Dr. Vermeersch Bryan, KULeuven Promotor: Prof.

Nadere informatie

COPD Meten is weten!!! Maar wat meten we dan??

COPD Meten is weten!!! Maar wat meten we dan?? COPD Meten is weten!!! Maar wat meten we dan?? De lengte en het gewicht vragen aan de patiënt is voldoende. Iedereen weet toch hoe lang en zwaar hij/zij is. Juist/Onjuist Bij een patiënt kunnen verschillende

Nadere informatie

Indicatoren Kwaliteit Huisartsenzorg bij patiënten met COPD

Indicatoren Kwaliteit Huisartsenzorg bij patiënten met COPD Indicatoren Kwaliteit Huisartsenzorg bij patiënten met COPD Versie 2.1 3 oktober 2016 Het NHG maakt Standaarden voor de huisarts. Voor het interne kwaliteitsbeleid van de huisarts(praktijk) maakt het NHG

Nadere informatie

Indeling presentatie

Indeling presentatie Gho-Go COPD ketenzorg avond 10 september 2013 Norbert IJkelenstam Kaderhuisarts astma/copd 1 Indeling presentatie Aandachtspunten vanuit spiegelinformatie 2013 Het begrip ziektelast en de COPD ziektelastmeter

Nadere informatie

1 Definitie, epidemiologie en risicofactoren Niels Chavannes en Hans in t Veen

1 Definitie, epidemiologie en risicofactoren Niels Chavannes en Hans in t Veen 1 Definitie, epidemiologie en risicofactoren Niels Chavannes en Hans in t Veen Definitie Chronisch obstructief longlijden (Chronic Obstructive Pulmonary Disease, COPD) wordt in de huisartsenrichtijn COPD

Nadere informatie

Spirometrie uitvoering

Spirometrie uitvoering Spirometrie uitvoering Daniël Schuermans Longfunctielaborant Biomedical research unit Vrije Universiteit Brussel Z 0 1 2 3 4 5 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 Het principe van longfunctie Non-invasive longstructuren

Nadere informatie

Ketenzorg astma en het opzetten van een astmaspreekuur

Ketenzorg astma en het opzetten van een astmaspreekuur Ketenzorg astma en het opzetten van een astmaspreekuur CAHAG POH-cursus 2017 Amsterdam, Zwolle Gijs van der Bijll, kaderarts astma/copd Disclosure belangen spreker (Potentiële) belangenverstrengeling Geen

Nadere informatie

Ketenzorg astma en het opzetten van een astmaspreekuur

Ketenzorg astma en het opzetten van een astmaspreekuur Ketenzorg astma en het opzetten van een astmaspreekuur CAHAG cursus 22 maart en 14 april 2016 Gijs van der Bijll Jacob van Dijke Programma Leerdoelen en opzet van de workshop In gesprek aan de hand van

Nadere informatie

Pulmonaria officinalis Longkruid

Pulmonaria officinalis Longkruid GLI-2012 referentiewaarden voor de spirometrie 1 Pulmonaria officinalis Longkruid GLI-2012 referentiewaarden voor de spirometrie Voordelen Consequenties Philip H. Quanjer GLI-2012 referentiewaarden voor

Nadere informatie

Protocol metingen spirometrie (bron Spirometry site Quanjer;

Protocol metingen spirometrie (bron Spirometry site Quanjer; Protocol metingen spirometrie (bron Spirometry site Quanjer; http://www.spirxpert.com/) 1. meet lengte correct (kan anders tot 5 cm schelen). -blote voeten, hielen bij elkaar -hielen, kuiten, billen en

Nadere informatie

Indeling workshop. De Machinist 2014 7 oktober 2014 Chantal Kroese Karin Aulbers 10-10-2014 DUBBELDIAGNOSE ASTMA & COPD

Indeling workshop. De Machinist 2014 7 oktober 2014 Chantal Kroese Karin Aulbers 10-10-2014 DUBBELDIAGNOSE ASTMA & COPD DUBBELDIAGNOSE ASTMA & COPD DUBBEL MOEILIJK TE INTERPRETEREN De Machinist 2014 7 oktober 2014 Chantal Kroese Karin Aulbers 1 Indeling workshop Casus besprekingen NHG standpunt over dubbeldiagnose - hoe

Nadere informatie

Werkwijze Spirometrie/Flowvolume meting

Werkwijze Spirometrie/Flowvolume meting Werkwijze Spirometrie/Flowvolume meting Document ID NVLA 160412 ww S/FV lf Document titel Spirometrie/Flowvolume meting Publicatiedatum April 2016 Versie 2.0 Herzieningsdatum Januari 2020 Doel Het meten

Nadere informatie

Longziekten en respiratoire revalidatie. Prof Dr W. Janssens

Longziekten en respiratoire revalidatie. Prof Dr W. Janssens Longziekten en respiratoire revalidatie Prof Dr W. Janssens Definitie Respiratoire revalidatie is gericht op patienten met chronische longaandoeningen met klachten en gereduceerde activiteiten van het

Nadere informatie

Onder redactie van. Y.F. Heijdra H.A.C. van Helvoort. 2e herziene editie PRAKTISCHE HANDLEIDING LONGFUNCTIETESTEN

Onder redactie van. Y.F. Heijdra H.A.C. van Helvoort. 2e herziene editie PRAKTISCHE HANDLEIDING LONGFUNCTIETESTEN Onder redactie van Y.F. Heijdra H.A.C. van Helvoort 2e herziene editie PRAKTISCHE HANDLEIDING LONGFUNCTIETESTEN Praktische handleiding longfunctietesten Praktische handleiding longfunctietesten Redactie:

Nadere informatie

KASPIR voor kinderen (Kinderen met Astma SPIRometrie)

KASPIR voor kinderen (Kinderen met Astma SPIRometrie) Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder

Nadere informatie

de patient centraal Veranderingen NHG-standaard astma 2015: betekenis voor de praktijk Disclosure belangen Niels Chavannes

de patient centraal Veranderingen NHG-standaard astma 2015: betekenis voor de praktijk Disclosure belangen Niels Chavannes Veranderingen NHG-standaard astma 2015: betekenis voor de praktijk de patient centraa Prof. dr. Nies Chavannes, Afdeing Pubic Heath & Eersteijnsgeneeskunde LUMC Vice-voorzitter CAHAG 1 Discosure beangen

Nadere informatie

PROTOCOLLAIRE COPD-ZORG: TOEPASSING IN DE PRAKTIJK. Enkele cijfers.

PROTOCOLLAIRE COPD-ZORG: TOEPASSING IN DE PRAKTIJK. Enkele cijfers. PROTOCOLLAIRE COPD-ZORG: TOEPASSING IN DE PRAKTIJK Enkele cijfers. 2011: 361.800 mensen met COPD (189.700 mannen en 172.100 vrouwen (23,0 per 1.000 mannen en 20,5 per 1.000 vrouwen) COPD komt voornamelijk

Nadere informatie

Diabetes en longziekten

Diabetes en longziekten Diabetes en longziekten Chronisch obstructief longlijden (COPD) Richard Dekhuijzen UMC St Radboud, Nijmegen richard.dekhuijzen@gmail.com Wat is COPD? Chronisch Obstructief Longlijden (COPD) is een verzamelnaam

Nadere informatie

Achtergronden casusschetsen astma/ copd

Achtergronden casusschetsen astma/ copd Achtergronden casusschetsen astma/ copd 7 augustus 2000 Inleiding Dit Interline programma is gemaakt voor groepen die (meer dan) een jaar geleden het longproject hebben gevolgd. Het is gedeeltelijk een

Nadere informatie

Samenvatting COPD zorgprogramma 2019

Samenvatting COPD zorgprogramma 2019 Samenvatting COPD zorgprogramma 2019 Prestatie-indicatoren landelijke benchmark 1) % COPD patiënten in zorgprogramma met inhalatiemedicatie bij wie inhalatietechniek is gecontroleerd; 2) % COPD patiënten

Nadere informatie

Het Zorgpad COPD. Geert Tits Valérie Van Damme Sofie. Sint-Andriesziekenhuis Tielt

Het Zorgpad COPD. Geert Tits Valérie Van Damme Sofie. Sint-Andriesziekenhuis Tielt Het Zorgpad COPD Geert Tits Valérie Van Damme Sofie Sint-Andriesziekenhuis Tielt Overzicht Ontstaan Definitie Stappenplan Ontstaan Naar analogie zorgtraject diabetes mellitus en nierinsufficientie! Geen

Nadere informatie

NHG-standaard COPD Anno 2015

NHG-standaard COPD Anno 2015 NHG-standaard COPD Anno 2015 Jiska B. Snoeck-Stroband, huisarts J.B.Snoeck-Stroband@umc.n Huisartspraktijk Akeei, Den Haag Afd Medische Besiskunde, LUMC, Leiden CAHAG bestuur 1 Discosure beangen Jiska

Nadere informatie

DUODAGEN NWU 24-25 november. Roel Wennekes Jelmer Haanstra Jouke Hanje

DUODAGEN NWU 24-25 november. Roel Wennekes Jelmer Haanstra Jouke Hanje DUODAGEN NWU 24-25 november Roel Wennekes Jelmer Haanstra Jouke Hanje Ketenzorg COPD Inleiding Protocol Voorbereiding op DBC Voorbeeld opzet Pauze Spirometrie blazen Spirometrie beoordelen Inleiding Overheid

Nadere informatie

Aanwezig zijn huisartsen en hun praktijkondersteuner, een longarts, longverpleegkundige van het ziekenhuis, kaderarts astma/copd van zorggroep ELZHA.

Aanwezig zijn huisartsen en hun praktijkondersteuner, een longarts, longverpleegkundige van het ziekenhuis, kaderarts astma/copd van zorggroep ELZHA. Notulen Transmuraal overleg Haga Ziekenhuis 8 oktober 2018 Inleiding: Het doel van dit overleg is het verder verhogen van de kwaliteit van astma/copd zorg door o.a. bespreken van actualiteiten, casuïstiek

Nadere informatie

Minutenschema zorgprogramma COPD (excl. Astma) 2015-2016

Minutenschema zorgprogramma COPD (excl. Astma) 2015-2016 Minutenschema zorgprogramma COPD (excl. Astma) 2015-2016 Inleiding Het minutenschema voor ketenzorg COPD is gebaseerd op het zorgprofiel voor ketenzorg COPD van de Stichting Ketenkwaliteit COPD uit juni

Nadere informatie

Het effect van een periode case-finding op de diagnose COPD in de huisartspraktijk, een kwaliteitsverbeterend project.

Het effect van een periode case-finding op de diagnose COPD in de huisartspraktijk, een kwaliteitsverbeterend project. Het effect van een periode case-finding op de diagnose COPD in de huisartspraktijk, een kwaliteitsverbeterend project. Dr. Thibaut Vanslembrouck, KU Leuven Promotor: Prof. Dr. Jan Degryse, ACHG Master

Nadere informatie

Resultaten uit vijf Vlaamse opleidingspraktijken

Resultaten uit vijf Vlaamse opleidingspraktijken Kwaliteit en haalbaarheid van spirometrie in de eerste lijn Resultaten uit vijf Vlaamse opleidingspraktijken P. Boeckxstaens, E. Vandedrinck, A. De Sutter Achtergrond Spirometrie is een valabel instrument

Nadere informatie

COPD. Definitie COPD. COPD feiten COPD. COPD feiten. Oorzaken van luchtwegobstructie

COPD. Definitie COPD. COPD feiten COPD. COPD feiten. Oorzaken van luchtwegobstructie COPD Definitie COPD 1 december 2014 Stijn J.M. Mol, Longarts Maxima Medisch Centrum Veldhoven te voorkomen en behandelbare ziekte progressieve niet volledig reversibele luchtwegobstructie geassocieerd

Nadere informatie

Minutenschema zorgprogramma COPD

Minutenschema zorgprogramma COPD Inleiding Het minutenschema voor ketenzorg COPD is gebaseerd op de model keten DBC voor COPD van de Stichting Ketenkwaliteit COPD uit juni 2008. In dit model zijn aanpassingen aangebracht op basis van:

Nadere informatie

Instructie aanmaken protocol COPD Omnihis Scipio

Instructie aanmaken protocol COPD Omnihis Scipio Instructie aanmaken protocol COPD Omnihis Scipio Ga in het hoofdmenu naar Omnihis Scipio [protocollair] Zoek via het loepje een willekeurige patiënt op bv de testpatiënt Klik op het groene vinkje om te

Nadere informatie

Leuvense Dagen voor Huisartsgeneeskunde Dienst Pneumologie

Leuvense Dagen voor Huisartsgeneeskunde Dienst Pneumologie Leuvense Dagen voor Huisartsgeneeskunde Dienst Pneumologie COPD in de huisartspraktijk Marc Decramer Diensthoofd Pneumologie UZ Gasthuisberg 31 mei 2012 Vrouw 59 jaar Geschiedenis 40 pakjaren gerookt progressief

Nadere informatie

Barbara van Maanen Ruth Mies Lentebries 6 maart 2019

Barbara van Maanen Ruth Mies Lentebries 6 maart 2019 Barbara van Maanen Ruth Mies Lentebries 6 maart 2019 Al jarenlang onder controle bij longarts vanwege COPD Voorgeschiedenis zoals beschreven in laatste brief voorganger : 1980 reumatische artritis 1996

Nadere informatie

Longfunctie en longproblematiek bij mensen met een dwarslaesie na de klinische revalidatie

Longfunctie en longproblematiek bij mensen met een dwarslaesie na de klinische revalidatie Longfunctie en longproblematiek bij mensen met een dwarslaesie na de klinische revalidatie Karin Postma 1,2 Hans Bussmann 2, Henk Stam 2, Michael Bergen 1, Janneke Haisma 1,2, Maria Hopman 3 1: Rijndam

Nadere informatie

VRAGEN OVER GESTELDE VEEL COPD

VRAGEN OVER GESTELDE VEEL COPD VEEL GESTELDE VRAGEN OVER COPD VEEL GESTELDE VRAGEN OVER COPD Assoc. Prof. Dr. N.H. Chavannes Prof.dr. P.N.R. Dekhuijzen 2013 2013 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV, Houten Alle

Nadere informatie

Chronische zieke werknemers: Werkbeleving & ziekteverzuim

Chronische zieke werknemers: Werkbeleving & ziekteverzuim Chronische zieke werknemers: Werkbeleving & ziekteverzuim dr. Nathalie Donders drs. Karin Roskes dr. Joost van der Gulden Afdeling Eerstelijnsgeneeskunde Centrum voor Huisartsgeneeskunde, Ouderengeneeskunde

Nadere informatie

Spirometrie uitvoering

Spirometrie uitvoering Z 1 2 3 4 5 14 15 16 17 18 19 2 21 22 23 28/4/216 Spirometrie uitvoering Daniël Schuermans Longfunctielaborant Biomedical research unit Vrije Universiteit Brussel Wat willen we meten? Het principe van

Nadere informatie

Astma & COPD Uitgangspunten LTA en locale werkafspraak: Controle-eis LTA: Diagnostiek astma/copd (door huisarts) Controle bij astma en COPD

Astma & COPD Uitgangspunten LTA en locale werkafspraak: Controle-eis LTA: Diagnostiek astma/copd (door huisarts) Controle bij astma en COPD Astma & COPD Uitgaande van de Landelijke Transmurale Afspraak (LTA) Astma & COPD van 2002 (coproductie NHG: Nederlands Huisartsen Genootschap en NVALT: Nederlandse Vereniging voor Artsen voor Longziekten

Nadere informatie

Interpretatie van longfunctie in de kindergeneeskundige praktijk workshop gevorderden

Interpretatie van longfunctie in de kindergeneeskundige praktijk workshop gevorderden Interpretatie van longfunctie in de kindergeneeskundige praktijk workshop gevorderden Trends 2013 Marianne Brouwer, kinderarts-pulmonoloog CWZ, Nijmegen Mark Ottink, kinderarts-pulmonoloog MST, Enschede

Nadere informatie

COPD- en Astmacontroleboekje van:

COPD- en Astmacontroleboekje van: De Astma apotheken en COPD van Zorggroep Uw behandelplan Almere Inhoudsopgave Waarom dit boekje 1 Controleafspraak voor astma / COPD 4, 6, 8, 10 Doelen voor de controle de volgende keer 5, 7, 9, 11 Andere

Nadere informatie

Hand-out perspectief Vetzuuroxidatiestoornissen 20-08-2013

Hand-out perspectief Vetzuuroxidatiestoornissen 20-08-2013 Hand-out perspectief Vetzuuroxidatiestoornissen 20-08-2013 Het perspectief van patiënten met een vetzuuroxidatie stoornis is door middel van een online enquête onderzocht. 1. Expertise in kaart, augustus

Nadere informatie

De RTA COPD juni 2012. De RTA de achtergrond 6-7-2012. Uitgangspunt: de integrale gezondheidstoestand

De RTA COPD juni 2012. De RTA de achtergrond 6-7-2012. Uitgangspunt: de integrale gezondheidstoestand De RTA COPD juni 2012 Afspraken tussen huisartsen en longartsen in de regio Noord Brabant Noord Oost De RTA de achtergrond Gebaseerd op de LTA De oude RTA de versie uit 2006 De nieuwe zorgstandaard COPD

Nadere informatie

copd-behandeling breder dan alleen medicatie

copd-behandeling breder dan alleen medicatie Vermindering ziektelast moet uitgangspunt zijn copd-behandeling breder dan alleen medicatie Medicatie is slechts een onderdeel van de totale copd-behandeling, zegt prof. dr. Emiel Wouters, hoofd van de

Nadere informatie

gezondheidscentra met een contract voor ketenzorgprogramma s Ketenzorg over 2015 Geachte heer, mevrouw,

gezondheidscentra met een contract voor ketenzorgprogramma s Ketenzorg over 2015 Geachte heer, mevrouw, datum 18 december 2015 Aan: contactpersonen van de zorggroepen en referentie 5458 gezondheidscentra met een contract voor uw kenmerk betreft Indicatoren Transparante Ketenzorg over 2015 ketenzorgprogramma

Nadere informatie

Astma; moeilijk of ernstig?! Marianne van Nieuwamerongen Physician Assistant longziekten

Astma; moeilijk of ernstig?! Marianne van Nieuwamerongen Physician Assistant longziekten Astma; moeilijk of ernstig?! Marianne van Nieuwamerongen Physician Assistant longziekten Astma Chronische ontstekingsreactie van de luchtwegen die samengaat met de neiging van het luchtwegsysteem om sneller

Nadere informatie