We spreken van leerlingbemiddeling of peer mediation
|
|
- Merel van der Ven
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Ervaringen met leerlingbemiddeling Leo Pauw en Carla van Eldik Thieme schreven met medewerking van Roos Havelaar en Marlies Sneller het boek Leerlingbemiddeling, de kracht van leeftijdgenoten. Op weg naar een breder perspectief. Hierin beschrijven zij hun ervaringen met leerlingbemiddeling in het onderwijs, wat het is, hoe het werkt, welke verschillende varianten er zijn met hun voor- en nadelen, en wat ze inmiddels weten over de werkzaamheid. In dit artikel een beknopte samenvatting van hun bevindingen. Door Leo Pauw en Carla van Eldik Thieme We spreken van leerlingbemiddeling of peer mediation als leerlingen op een gestructureerde wijze twee of meer medeleerlingen helpen bij het vinden van een oplossing voor hun conflict. Peer mediation en leerlingbemiddeling zijn in Nederland bekende begrippen geworden gedurende de afgelopen tien jaar en de methode is intussen ingeburgerd in vele vormen van onderwijs: basisonderwijs, speciaal onderwijs, voortgezet onderwijs, beroepsonderwijs en in een enkel geval in het hoger onderwijs. De eerste initiatieven in Nederland rondom conflictoplossing in het onderwijs en leerlingbemiddeling vonden aan het eind van de jaren negentig plaats. De aanleiding daarvoor kwam onder andere voort uit de toenemende aandacht voor de pedagogische opdracht van de school, mede ingegeven door zorgen omtrent het gedrag van leerlingen. De meeste klachten van scholen en leerkrachten betroffen het gedrag van leerlingen: te mondig, te assertief, te weinig rekening houdend met anderen, korte lontjes, snel ontvlambaar, veel conflicten, en te weinig respect voor het gezag in klas en school. Aantallen In 1998 startte de ontwikkeling van De Vreedzame School, een programma voor conflictoplossing en mediation voor de basisschool. Ook in het voortgezet onderwijs startten in die tijd de eerste initiatieven via de Stichting de Meeuw in Rotterdam en de GGD aldaar. Inmiddels is het aantal aanbieders flink gegroeid. In 2013 was er op naar schatting ongeveer achthonderd basisscholen leerlingbemiddeling ingevoerd. Het grootste deel van die scholen maakt gebruik van het programma De Vreedzame School (nu ongeveer zeshonderd scholen; jaarlijkse stabiele groei van veertig tot vijftig scholen). Ook enkele tientallen scholen voor speciaal basisonderwijs, en enkele scholen voor speciaal onderwijs (zmok- en zmlk-scho- Verschil tussen conflictoplossende leerlingen en de docent Bento (leerlingbemiddelaar): De juf of meester doet andere dingen. Wij proberen het helemaal uit te praten en de juf of meester zegt: blijf maar even van elkaar weg, speel maar even niet met elkaar. Ik denk dat het wel beter is als je het oplost, dan kunnen ze weer vrienden zijn. Floor (docent basisonderwijs): Kinderen gaan nu bezig met kinderen. Wij als volwassenen, vooral leerkrachten, die gaan in gesprek en geven tegelijkertijd oplossingen, heel snel. Maar deze kinderen doen dat juist niet. Die zijn juist getraind om geen oplossingen te geven. Dat is het mooie ervan. Eigenlijk is het zo dat je het beter door kinderen kunt laten doen dan door de volwassenen, omdat wij te veel geneigd zijn het op te lossen. Dan is het onze manier en daar staat het kind vaak niet achter. Dus dan is de kans dat het later nog eens fout gaat ook weer groot. Ouder: Hier in de buurt komt een aantal kinderen op donderdagmiddag bij elkaar, dat heet de buurtkamer. Vooral kinderen van groep 7 en 8. Op een middag was er wat aan de hand en dat werd een hele toestand, ruzie en schelden. Toen hebben wij (ouders die erbij waren) ze naar binnen geroepen en gevraagd: wat is er nou aan de hand? Ga het er eens over hebben. En toen hebben ze dat zelf gedaan. Er zaten geloof ik wel twaalf kinderen om een grote ronde tafel en Bento en Doa, ook een mediator van school, hebben het gesprek geleid. Wij hebben niks gedaan. Ze hebben elkaar van alles gevraagd en ook kinderen waarvan ze vonden dat is een pester en die wordt altijd gepest vertelden wat ze vonden en wat ze dachten. Ik dacht: tjeetje, dat dat dus kan! Dat die kinderen, waarvan ik er een paar ronduit ettertjes vind, daar toch maar gewoon zitten te vertellen en open zijn. TIJDSCHRIFT CONFLICTHANTERING Nummer 6, 2014 Sdu Uitgevers 15
2 len) maken van deze methode gebruik, ruim honderd scholen in het voortgezet onderwijs en enkele scholen in het middelbaar en hoger beroepsonderwijs. Bij hogescholen is van één school bekend dat er studentbemiddelaars zijn, bij universiteiten zijn pogingen gedaan, vooralsnog zonder succes. Drie varianten Er is geen standaard voor een programma voor leerlingbemiddeling. In Nederland zijn veel aanbieders met hun eigen programma, die allemaal wel iets gemeenschappelijk hebben. De variatie zit hem vaak in de implementatiestrategie. Op het gevaar af geen recht te doen aan alle mogelijke bestaande varianten, noemen we hieronder de drie belangrijkste modellen en hun kenmerken. In het boek worden deze aanpakken uitvoerig besproken en toegelicht, mede aan de hand van interviews met aanbieders en afnemers (scholen, leerkrachten, leerlingbemiddelaars en ruziemakers). De leerlingvariant De belangrijkste kenmerken van de leerlingvariant zijn: Een groep leerlingen wordt getraind tot bemiddelaar samen met een of twee docenten, die coördinator word(t)(en). Eén leerling wordt mede-coördinator, naast de volwassene(n); hij of zij roept de bemiddelaars bij elkaar en zorgt dat de ruziemakers en bemiddelaars bij elkaar komen. Deze variant is geschikt voor alle vormen van onderwijs, en wordt het meest gebruikt in het primair onderwijs. Uitgangspunt is hier dat docenten leerlingen moeten kunnen leren en voordoen hoe zij met conflicten om kunnen gaan. De schoolvariant Van de schoolvariant zijn de belangrijkste kenmerken: Leerlingbemiddeling heeft een bredere doelstelling: sociale competentie en burgerschapsvorming. Er is een lesprogramma voor alle leerlingen waarin conflictoplossing en bemiddeling zijn opgenomen. Leerkrachten krijgen een training in het toepassen en voorleven van de principes. Er wordt een positief sociaal en moreel klimaat gecreëerd op school, waarin kinderen een stem hebben. Het betreft een langdurig, schoolbreed en systematisch implementatietraject. Deze variant wordt het meest gebruikt in het primair onderwijs. Werkzame mechanismen van leerlingbemiddeling Een belangrijke vraag is natuurlijk: wat weten we over de effectiviteit van dergelijke programma s? Wat werkt en wat niet? Onder welke omstandigheden? Is er iets te zeggen over de effecten van de verschillende varianten? Voordat we ingaan op Docenten moeten leerlingen kunnen leren en voordoen hoe zij met conflicten om kunnen gaan Alle bemiddelaars worden gekoppeld aan een klas en treden proactief op en vragen regelmatig aan de betreffende mentor of er nog conflicten te bemiddelen zijn of melden zelf conflicten die ze zien. Dit is een variant die in elk geval geschikt is voor het voortgezet en hoger onderwijs. Leerlingen zijn hier een belangrijke motor van het project. De directie moet het steunen en er is een volwassen coördinator die de leerlingen begeleidt na externe training. De docentenvariant De belangrijkste kenmerken van de docentenvariant zijn: Alle docenten/mentoren krijgen een training in conflicthantering en bemiddelingsvaardigheden zodat zij lessen aan hun klassen kunnen geven. Alle leerlingen krijgen lessen met het doel de eigen eenvoudige conflicten op een constructieve manier te leren oplossen. Leerlingbemiddelaars worden opgeleid die kunnen bemiddelen in de conflicten waar jongeren zelf niet uit kunnen komen. wat er bekend is uit effectonderzoek, gaan we eerst in op de vraag: waaróm zou peer mediation kunnen werken? Bestudering van de literatuur leidt tot de volgende vijf potentiële werkzame factoren in programma s voor peer mediation (in het boek wordt een uitgebreide onderbouwing gegeven). Leerlingbemiddeling maakt van de school een oefenplaats voor leerlingparticipatie Een centrale aanname in programma s voor leerlingbemiddeling is dat gedrag van leerlingen positief beïnvloed wordt door leerlingen een stem te geven en leerlingparticipatie in klas en school vorm te geven. Hiermee wordt een appel gedaan op Veranderingen Veranderingen? Die zijn er enorm veel. Het klimaat is volkomen anders. Het wás een jungle, maar nu is het veilig voor iedereen. De kinderen voelen zich gehoord en gezien. Ze hebben een stem. En ze gedragen zich verantwoordelijk. Een directeur van De Vreedzame School 16 Mfn TIJDSCHRIFT CONFLICTHANTERING Nummer 6, 2014
3 Hele lange zinnen De meester gaat met hele lange zinnen praten en dat duurt soms wel een half uur. De bemiddelaars, dat gaat veel sneller, die laten je uitpraten en die snappen het gewoon. Een ruziemaker actieve verantwoordelijkheid van leerlingen. Het aanleren van nieuw gedrag vraagt om een omgeving die voldoende gelegenheid biedt voor de leerlingen om de nieuw aangeleerde competenties te oefenen in echte, betekenisvolle situaties: de klas en de school als een oefenplaats (leerlingen helpen elkaars levensechte conflicten op te lossen). Leerlingbemiddeling draagt bij aan een positief sociaal en moreel klimaat in school Leerlingbemiddeling op school draagt bij aan de vorming van een positief sociaal en moreel klimaat in de klas en in de school, en daarmee aan het optreden van prosociaal gedrag van de leerlingen. Het optreden van (gewenst) gedrag van leerlingen is niet alleen afhankelijk van de beschikbare vaardigheden en kennis van de leerlingen, maar ook van de attitude, de wil om het gedrag te vertonen. En deze attitude wordt mede beïnvloed door de normen en waarden in de omgeving. Leerlingbemiddeling zorgt voor sociale verbondenheid met de schoolgemeenschap Leerlingbemiddeling zorgt voor een binding van de leerlingen met de schoolgemeenschap. Als een school erin slaagt om haar leerlingen het gevoel te geven dat zij deel uitmaken van een gemeenschap, oefent zij daarmee tevens een positieve invloed uit op het gedrag en op de ontwikkeling van sociale en morele competenties van de leerlingen. Leerlingbemiddeling benut de positieve invloed van leeftijdgenoten op elkaar Ouders hebben waarschijnlijk de belangrijkste invloed op de persoonlijke vorming van hun kinderen. Maar veel auteurs benadrukken ook de rol van peers, leeftijdgenoten. De invloed van leeftijdgenoten op elkaar kan zowel negatief als positief zijn. De aanname is dat door het positief benutten van die invloed, zoals bij programma s voor leerlingbemiddeling expliciet het geval is, gedrag en attitude van leerlingen positief worden beïnvloed. Leerlingbemiddeling zorgt voor het expliciteren van waarden in de school Met het invoeren van leerlingbemiddeling in een school spreekt een school zich uit over de waarden die zij nastreeft (zoals actieve verantwoordelijkheid van leerlingen, vertrouwen in leerlingen, conflicten zijn er om op te lossen, e.d.). Dit is van belang omdat er in scholen altijd sprake is van een verborgen curriculum, waarmee leerlingen middels een groot aantal impliciete morele waarden en normen leren wat een eerlijke of rechtvaardige beoordeling is, wat meer of minder democratisch is, wat verantwoordelijk gedrag is, wat vrijheid is, etc. Onderzoeksresultaten In Nederland is nog geen effectonderzoek gedaan naar programma s voor conflictoplossing of leerlingbemiddeling. In het buitenland wel. Internationaal onderzoek laat met name in het basisonderwijs resultaten zien. In het boek gaan we uitgebreid in op het bestaande onderzoek. Hier volstaan we met een samenvatting. Verschillende studies naar programma s voor peer mediation laten onder andere de volgende effecten zien: minder agressieve fantasieën en strategieën, positief sociaal gedrag en emotionele controle, minder disciplineproblemen in klas en school, toepassen van vaardigheden in eigen conflicten, transfer naar situaties buiten de klas, een positievere houding ten opzichte van conflicten en conflicten oplossen zonder hulp van leerkrachten. Van belang naast het aanleren van vaardigheden bleek het TIJDSCHRIFT CONFLICTHANTERING Nummer 6, 2014 Sdu Uitgevers 17
4 bieden van voldoende gelegenheid tot oefenen van vaardigheden in klas en school, en het langdurig volhouden van de interventie. In sommige scholen bleek meer tijd nodig te zijn om aanwezige scepsis bij leerkrachten om te buigen. Bovendien bleek het belang van ondersteuning van de nieuw verworven vaardigheden van de leerlingen door ouders, professionals, leeftijdgenoten en andere volwassenen in de omgeving. Geneuzel Ik vind het zelf al gauw geneuzel, maar voor hen is het een groot ding en echt belangrijk. Ik ben er te ongeduldig voor. Daarom is het fijn dat de bemiddelaars het serieus nemen. Zij kunnen het veel beter oplossen dan ik. Een docent gewoon is, en waarin leerkrachten vertrouwen hebben in de kracht van kinderen en niet altijd de spil willen zijn om wie alles draait. Als leerlingbemiddeling ingezet wordt als een geïsoleerd project, dat niet is opgenomen in de gewone, dagelijkse manier van omgaan met elkaar in de school, is het risico groot dat het niet lukt, of na een enthousiaste invoering weer verdwijnt. Breed of smal: inbedden in burgerschapsvorming De keuze voor een schoolbrede aanpak, de schoolvariant, verdient de voorkeur, zo blijkt uit internationaal onderzoek. Ook in Nederland zien we de positieve ervaringen met een schoolbreed programma als De Vreedzame School: een substantieel aantal scholen en positieve resultaten. Scholen zijn gebaat bij programma s die meerdere activiteiten en initiatieven combineren op het terrein van gezondheid, karaktervorming, burgerschap, sociale competentie en preventie van problemen. Scholen kunnen niet voor elk domein een apart project of programma hanteren. Integratie van een programma voor leerlingbemiddeling in een breder programma heeft dus De schoolbrede aanpak verdient de voorkeur Het geheel aan onderzoek overziend komt het beeld naar voren van leerlingbemiddeling als een praktijkgerichte interventie, die een enthousiast onthaal heeft gekregen van het onderwijsveld. De betrokken scholen en leerkrachten geven vaak een positief beeld van het effect van invoering van leerlingbemiddeling in hun school. Ze ontdekken de kracht van kinderen en jongeren. Tegelijkertijd dringt het beeld zich op van een interventie die niet altijd beklijft, die ook weer snel kan verdwijnen als gevolg van een veelheid van oorzaken. Het onderzoek biedt ook al enig zicht op voorwaarden voor een dergelijk optredend effect: een langdurige en brede invoering in de school, opname in het curriculum van de school en in de dagelijkse gang van zaken, voldoende gelegenheid tot oefenen van vaardigheden in klas en school en ondersteuning van de nieuw verworven vaardigheden van de leerlingen door ouders, professionals, leeftijdgenoten en andere volwassenen in de omgeving. Aanbevelingen Onderzoek geeft er indicaties voor, en de interviews bevestigen het beeld: leerlingbemiddeling op scholen blijkt positieve effecten te hebben op het gedrag en de attitudes van kinderen, op de vaardigheden van leraren en op het klimaat in klas en school. Maar er zijn wel voorwaarden boven komen drijven waaraan programma s voor leerlingbemiddeling zouden moeten voldoen willen ze die opbrengsten daadwerkelijk realiseren. We zetten de belangrijkste zes aanbevelingen op een rij. Zorg voor inbedding in de cultuur Leerlingbemiddeling moet wil het succesvol zijn ingebed zijn in een schoolcultuur waarin participatie van leerlingen duidelijk meer kans van slagen. De verplichting voor scholen om aan burgerschapsvorming te werken biedt hiervoor een mooi raamwerk. Zorg voor draagvlak Een succesvolle invoering van een programma vereist draagvlak onder de leerkrachten. Indien leerkrachten zich verbonden voelen met de uitgangspunten en de doelen van een programma en zich eigenaar voelen van de vernieuwing, is de kans op succes groter dan wanneer voldoende draagvlak van hen ontbreekt. Bij onvoldoende betrokkenheid van alle leraren is het risico groot dat een project voor leerlingbemiddeling na een enthousiaste start inzakt na korte of langere tijd. Leraren dienen model te staan, de vaardigheden en attitude voor te leven, én leerlingen te verwijzen naar de bemiddelaars als er sprake is van een conflict. Besteed vanaf het begin aandacht aan borging en verankering Zoals bij elke vernieuwing is borging en verankering van groot belang. Zeker bij een project in het sociale domein, waar geen vanzelfsprekende verankering in het curriculum van de school aanwezig is. Voor de verankering is het slagen van het project vaak afhankelijk van enkele enthousiaste coördinatoren. Als een directeur of een coördinator die het project draagt vertrekt of uitvalt, is het risico groot dat het project verdwijnt. Het is van belang om bij de invoering hiermee al rekening te houden. De rol van de coördinator (of in de schoolbrede variant: de stuurgroep) is moeilijk te overschatten. 18 Mfn TIJDSCHRIFT CONFLICTHANTERING Nummer 6, 2014
5 Betrek de omgeving, familie en gemeenschap als partner De nieuw verworven kennis, vaardigheden en attitudes bij kinderen en jongeren beklijven beter als die door de verschillende omgevingen waarin het kind zich begeeft, worden ondersteund. Ervaringen opgedaan in klas of school zouden makkelijk weer kunnen worden afgebroken door ervaringen in andere contexten, zoals de thuissituatie, waardoor transfer uitblijft. Dat blijkt ook zo te werken bij effectieve programma s elders in het sociale domein. Deze programma s betrekken naast het personeel van de school ook leeftijdgenoten, ouders en leden van de gemeenschap bij het toepassen en voorleven van de vaardigheden en attitudes die met het programma worden nagestreefd op school, thuis en in de buurt. Investeer in leerkrachtvaardigheden De kwaliteit van de leerkracht is een zeer bepalende factor voor de leerlingresultaten. Dit zal ook gelden voor het invoeren van leerlingbemiddeling. Van belang bij leerlingbemiddeling is dat leerkrachten vertrouwen hebben in de leerlingen, en dat vertrouwen ook uitstralen. Training en coaching van leerkrachten lijkt van wezenlijk belang voor een effectief programma voor leerlingbemiddeling. Deze aandacht voor leerkrachtcompetenties krijgt meer aandacht in de docentenvariant en met name in de schoolvariant. De rol van de overheid Uit onderzoek naar de effectiviteit van programma s voor schoolontwikkeling is bekend dat bij het invoeren van een vernieuwing een multi-level perspectief gehanteerd dient te worden. Een school maakt deel uit van een onderwijskundig systeem dat bestaat uit meerdere niveaus, zoals schoolleiding, leerkrachten, schoolbestuur, schoolbegeleiders, onderzoekers en lokale en landelijke overheid. Wil een vernieuwing slagen dan zullen alle betrokken niveaus zich moeten inspannen voor en committeren aan die vernieuwing. Veel succesvolle projecten Met elkaar We vormen of het nu in de klas is, in de school of in de wijk een gemeenschap met elkaar. We zorgen voor elkaar. En als er een probleem of een conflict is, ook al is het niet ons eigen probleem of conflict, dan hebben we allemaal een verantwoordelijkheid om mee te helpen zoeken naar een oplossing. In zo n cultuur, in zo n wereld, floreert niet alleen leerlingbemiddeling beter, maar floreren we allemaal veel beter. Docent van De Vreedzame School zijn gestart in steden die bijgedragen hebben aan de ontwikkeling van de programma s. De Vreedzame School in Utrecht is het duidelijkste voorbeeld. De steun van de gemeente Utrecht (en later bij de doorontwikkeling naar democratisch burgerschap ook het ministerie van OCW) door subsidie beschikbaar te stellen voor het ontwikkelen van het programma heeft zeer bijgedragen aan de grondige aanpak. Intussen wordt het programma op zo n zeventig procent van alle basisscholen in de stad Utrecht gebruikt (en op ruim zeshonderd scholen in de rest van het land). In Utrecht is er sprake van een consistent beleid. De principes van De Vreedzame School zijn verbreed naar De Vreedzame Wijk. Met De Vreedzame Wijk is een samenhangend pedagogisch beleid in de stad ontwikkeld. Ook de gemeente Den Haag heeft geld beschikbaar gesteld, met name voor scholen in het voortgezet onderwijs, om leerlingbemiddeling in te voeren. Structurele, duurzame en langdurige aandacht en steun vanuit de gemeente (de overheid) kan bevorderend werken. Het perspectief van actieve burgers Tot slot willen we leerlingbemiddeling in een breder perspectief plaatsen: het perspectief van actieve burgers die zelf verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen leefomgeving. Op allerlei plekken in de samenleving is een beweging ontstaan waarbij mensen eigenaarschap verwerven over hun (sociale) omgeving, actieve betrokkenheid van burgers die zeggenschap opeisen. Leerlingbemiddeling past in deze trend. Zo wordt leerlingbemiddeling niet een geïsoleerd programma in een school, maar een uitdrukkingsvorm van een gedachte, een attitude, van een cultuur van omgang met elkaar. Over de auteurs Carla van Eldik Thieme werkte 25 jaar in het verschillende vormen van onderwijs en is daar nog steeds actief. Sinds 2000 heeft zij haar eigen Bureau In Gesprek voor training en advies. Ze is mediator, projectleider en trainer peermediation en Dynamische Oordeelsvorming. Voor verschillende organisaties, met name in het basisonderwijs, heeft ze materiaal ontwikkeld. Verder is ze is nauw betrokken bij burenbemiddeling in Amsterdam. Leo Pauw is ruim 30 jaar actief in het onderwijs en onderwijsadvisering (regulier en speciaal onderwijs). Als pedagoog richt hij zich met name op de maatschappelijke opdracht van het onderwijs. Hij is de initiatiefnemer en ontwikkelaar van De Vreedzame School en is in 2013 gepromoveerd op de relatie tussen onderwijs en burgerschap aan de Universiteit Utrecht. Hij is projectleider van De Vreedzame School en De Vreedzame Wijk. TIJDSCHRIFT CONFLICTHANTERING Nummer 6, 2014 Sdu Uitgevers 19
SCHOOLSMAKER PEER MEDIATION. i.s.m. Basisscholengemeenschap Sint- Pieter en Sint- Guido Anderlecht 10 februari 2015
SCHOOLSMAKER PEER MEDIATION i.s.m. Basisscholengemeenschap Sint- Pieter en Sint- Guido Anderlecht 10 februari 2015 WELKOM Wij willen u graag informeren & inspireren. Hanne Van Waeyenberge Bemiddelaar &
Nadere informatie7 SAMENVATTING EN SLOTBESCHOUWING
7 SAMENVATTING EN SLOTBESCHOUWING In het onderstaande vatten we de belangrijkste resultaten samen door antwoord te geven op de onderzoeksvragen. In de slotbeschouwing gaan we kort in op de belangrijkste
Nadere informatieINHOUDSOPGAVE 7 1 INLEIDING EN VRAAGSTELLING 13
Inhoudsopgave 7 1 INLEIDING EN VRAAGSTELLING 13 1.1. Inleiding 13 1.1.1 De Vreedzame School 13 1.1.2 De pedagogische opdracht van de school 15 1.1.3 Burgerschapsvorming in het onderwijs 16 1.1.4 Wat vermag
Nadere informatiePeer mediation in het onderwijs heeft al een lange
Leerlingbemiddeling in het onderwijs slaat aan, maar met moeite Peer mediation of leerlingbemiddeling is in Nederland een bekend begrip geworden gedurende de afgelopen decennia en is intussen ingeburgerd
Nadere informatiePrimair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444
Voorlichtingspublicatie Betreft de onderwijssector(en) Informatie CFI/ICO Primair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444 Wet van 9 december 2005, houdende opneming in de Wet op het
Nadere informatieRUZIES HELPEN OPLOSSEN MET DE HANDEN OP DE RUG
RUZIES HELPEN OPLOSSEN MET DE HANDEN OP DE RUG LEERLINGBEMIDDELING ALS MOTOR VOOR EEN VEILIG LEEFKLIMAAT Anniek Verhagen anniek.verhagen@xs4all.nl IN DE MENTORLES Maak leerlingen bewust hoe zij zelf met
Nadere informatieVreedzame school Groningen
Vreedzame school Groningen Dorien Petri Annelies Kassenberg December 2013 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Vergelijking scholen A, B, C, D en E... 4 3. Conclusie... 7 2 1. Inleiding De Vreedzame school
Nadere informatieBurgerschapsvorming op weg naar volwassenheid
Burgerschapsvorming op weg naar volwassenheid Burgerschapsvorming op weg naar volwassenheid Leo Pauw Burgerschapsvorming op weg naar volwassenheid Leo Pauw ISBN 978 90 8850 878 3 NUR 840 2018 B.V. Uitgeverij
Nadere informatieDe Vreedzame School. Sociale competentie en actief burgerschap in het basisonderwijs
De Vreedzame School Sociale competentie en actief burgerschap in het basisonderwijs Aanleidingen voor het ontstaan van De Vreedzame School (1999) toenemende gedragsproblematiek in scholen grensoverschrijdend
Nadere informatieDe Vreedzame School. Sociale competentie en actief burgerschap in het basisonderwijs
De Vreedzame School Sociale competentie en actief burgerschap in het basisonderwijs Aanleidingen voor het ontstaan van De Vreedzame School (1999) toenemende gedragsproblematiek in scholen grensoverschrijdend
Nadere informatieACTIEF BURGERSCHAP EN SOCIALE INTEGRATIE
Heutink ICT ACTIEF BURGERSCHAP EN SOCIALE INTEGRATIE op de C.B.S. De Bruinhorst 22-5-2012 Inhoudsopgave Inleiding 3 Pagina 1. Burgerschap op de Bruinhorstschool 3 2. Kerndoelen 3 3. Visie 4 4. Hoofddoelen
Nadere informatiePEER MEDIATION IN DE PRAKTIJK HOE HET VERSCHIL MAKEN?
PEER MEDIATION IN DE PRAKTIJK HOE HET VERSCHIL MAKEN? 9 februari 2018 dag van de conflixers HANNE VAN WAEYENBERGE Peer media
Nadere informatie2013-2017. Actief burgerschap en sociale integratie
201-2017 Actief burgerschap en sociale integratie Inhoudsopgave: Kwaliteitszorg actief burgerschap en sociale integratie Visie en planmatigheid Visie Doelen Invulling Verantwoording Resultaten Risico s
Nadere informatieKaarten voor Leerling-bemiddeling
Math Boesten Communicatie & Conflicthantering Mediation Training Coaching Arno Callemeijn Communicatie & Conflicthantering Mediation Training Coaching Kaarten voor Leerling-bemiddeling Een handzaam hulpmiddel
Nadere informatieOuderbetrokkenheid in het voortgezet onderwijs
Ouderbetrokkenheid in het voortgezet onderwijs Een goede relatie tussen ouders en school komt het leerresultaat ten goede en dat is wat we allemaal willen! Convenant Impuls Kwaliteitsverbetering Onderwijs
Nadere informatieProtocol anti-pesten en aanpak pesten
Protocol anti-pesten en aanpak pesten Uitgangspunt De Opslach heeft als missie : De school waar leren leuk is. Alle kinderen moeten zich in hun basisschoolperiode veilig voelen, zodat zij zich optimaal
Nadere informatieDe Vreedzame School Sociale competentie en actief burgerschap
De Vreedzame School Sociale competentie en actief burgerschap Congres Leve het jonge kind! 2011 Deelsessie Democraatjes in de dop? Mirjam van der Ven, Eduniek Aanleidingen voor het ontstaan van De Vreedzame
Nadere informatieEEN SPECIALE UITGAVE VAN DE WEEKBERT
EEN SPECIALE UITGAVE VAN DE WEEKBERT Beste lezer, Voor u hebben wij deze speciale uitgave van de Weekbert gemaakt als naslagwerkje op de informatieavond over de Vreedzame School, die u zojuist bezocht
Nadere informatieObs de Bouwsteen. Notitie actief burgerschap en sociale integratie OBS DE BOUWSTEEN. actief burgerschap en sociale integratie
Obs de Bouwsteen Notitie actief burgerschap en sociale integratie OBS DE BOUWSTEEN 1. Wat is actief burgerschap? Actief burgerschap is: de bereidheid en het vermogen om deel uit te kunnen maken van een
Nadere informatieMentale Weerbaarheid activiteiten voor het voortgezet onderwijs
Mentale Weerbaarheid activiteiten voor het voortgezet onderwijs De school is voor jongeren een belangrijke plek voor het aanleren van sociaal-emotionele vaardigheden. Jongeren die sociaal en emotioneel
Nadere informatie10/12/2015. Uit evaluaties en klachten: nog nood aan tips voor communicatie en voor mogelijke interventies nog heel wat misverstanden.
Studiedag peer-mediation 15 december 2015 Argumenten om voor een extra publicatie te zorgen Heel wat beleidsinstrumenten voor het voorkomen en aanpakken van vormen van geweld op scholen door scholen niet
Nadere informatieCBS De Wieken Januari 2015
CBS De Wieken Januari 2015 Wat is een mediator? Een mediator is iemand die anderen helpt bij een conflict Op school kan de juf of meester dat zijn Op onze school worden leerlingen opgeleid tot mediatoren
Nadere informatieVreedzame VERBETER DE WERELD, BEGIN BIJ DE OPVOEDING... Hart, handen en voeten voor de BSO als democratische oefenplaats
VERBETER DE WERELD, BEGIN BIJ DE OPVOEDING... Hart, handen en voeten voor de als democratische oefenplaats Het beleid van SKH is gebaseerd op de visie van Mischa de Winter, met name wat betreft de opvang
Nadere informatieSamenwerking. Betrokkenheid
De Missie Het Spectrum is een openbare school met een onderwijsaanbod van hoge kwaliteit. We bieden het kind betekenisvol onderwijs in een veilige omgeving. In een samenwerking tussen kind, ouders en school
Nadere informatieDemocratisch burgerschap in de basisschool
Sinds 1 februari 2006 zijn scholen verplicht aandacht te besteden aan actief burgerschap en sociale integratie. Actief burgerschap wordt door het ministerie van OCW omschreven als de bereidheid en het
Nadere informatieEen Positieve Klas resultaten Duhamel College Den Bosch
Een Positieve Klas resultaten Duhamel College Den Bosch Mentoren van Duhamel College Den Bosch (vmbo) hebben het programma Een Positieve Klas in het schooljaar 2011-2012 uitgevoerd met eerste en tweede
Nadere informatieDe maatschappelijke stage als onderdeel van burgerschapsvorming
De maatschappelijke stage als onderdeel van burgerschapsvorming Jeroen Bron en Minke Bruning, 27 november 2014 27-11-2014 SLO projectgroep burgerschap; Jeroen Bron CPS Onderwijsontwikkeling en advies;
Nadere informatieEen Positief. leer en leefklimaat. op uw school
Een Positief leer en leefklimaat op uw school met TOPs! positief positief denken en doen Leerlingen op uw school ontwikkelen zich het beste in een positief leer- en leefklimaat; een klimaat waarin ze zich
Nadere informatieVan Vreedzame School naar Vreedzame Wijk. De Vreedzame School
Van Vreedzame School naar Vreedzame Wijk Doelen Vreedzame School Essentie: kinderen krijgen een stem leren die op een verantwoorde manier gebruiken voelen zich gehoord en gezien krijgen meer verantwoordelijkheid
Nadere informatieEen klacht, wat nu? Klachtenregeling bestemd voor ouders, voogden, verzorgers en medewerkers
Een klacht, wat nu? Klachtenregeling bestemd voor ouders, voogden, verzorgers en medewerkers Vastgesteld in de vergadering van: 1 Inhoudsopgave Inleiding p. 3 Bij wie kan ik terecht? p. 4 Wie kan er klagen?
Nadere informatieVELON conferentie 8 maart 2010 Ontwikkeling: Els Schellekens (Bureau ELS) Onderzoek: Dorian de Haan Marije de Hoogd
VELON conferentie 8 maart 2010 Ontwikkeling: Els Schellekens (Bureau ELS) Onderzoek: Dorian de Haan Marije de Hoogd Subsidie: Bernard van Leer Foundation Inhoud presentatie Onze Klas Mijn Wereld Ontwikkeling:
Nadere informatieActief burgerschap. Sint Gerardusschool Splitting 145 7826 ET Emmen Tel: 0591-622465 gerardusschool@skod.nl
2013 Actief burgerschap 0 Sint Gerardusschool Splitting 145 7826 ET Emmen Tel: 0591-622465 gerardusschool@skod.nl Inhoudsopgave Pagina Inleiding 2 Hoofdstuk 1 : 3 Hoofdstuk 2 : : een doel en een middel
Nadere informatieDeel 1 Over het wat en hoe 15. 1 Over het wat 17
Inhoud Deel 1 Over het wat en hoe 15 1 Over het wat 17 Alles is sociaal: sociale competentie in schema 17 De activiteiten 19 Geen methode, maar een methodiek 19 De opzet van het boek 21 2 Over het hoe
Nadere informatieVerantwoording 1.1 Keuze van de titel
1 13 Verantwoording 1.1 Keuze van de titel Voor je ligt het handboek Training sociale vaardigheden. Dit boek is geschreven voor iedereen die te maken heeft met kinderen tussen de tien en vijftien jaar
Nadere informatieBurgerschapsvorming LVGS
Burgerschapsvorming LVGS Jacomijn van der Kooij Hoop 2 Een brede blik op burgerschap Mini-college Burgerschapsvorming en goed onderwijs Sinds 2006 verplicht: Wet actief burgerschap en sociale integratie.
Nadere informatiePesten is nooit gezond en los je op in de groep. Twitter: @KivaSchool. Routeschema. Oorsprong KiVa. Waarom KiVa zo goed is. Doelstellingen van KiVa
Routeschema Pesten is nooit gezond en los je op in de groep Twitter: @KivaSchool 3. Onderdelen van KiVa 4. Pesten signaleren 1 2 KiVa?! KiVa is een programma om pesten te voorkomen en terug te dringen
Nadere informatiePestprotocol OBS IJsselhof
Pesten op school Hoe ga je er mee om? Pesten komt helaas op iedere school voor, ook bij ons. Het is een probleem dat wij onder ogen zien en op onze school serieus aan willen pakken. Daar zijn wel enkele
Nadere informatieVisie en Methoden Mondiaal Burgerschap
Visie en Methoden Mondiaal Burgerschap De KNVB gelooft in de maatschappelijke meerwaarde van voetbal. Voetbal brengt de samenleving in beweging. Zo n 300.000 vrijwilligers zijn in Nederland actief bij
Nadere informatieVan. s o c i a a l- e m o t i o n e l e o n t w i k k e l i n g & b e g e l e i d i n g
s o c i a a l- e m o t i o n e l e o n t w i k k e l i n g & b e g e l e i d i n g team Van Vreedzame School Over de auteur Leo Pauw is als projectleider van De Vreedzame School verbonden aan Eduniek (Maartensdijk)
Nadere informatie3. Vreedzame wijk 3.1. Petra Jongerius, sociaal makelaar wijk & co Ontstaan vreedzame wijk
3. Vreedzame wijk 3.1. Petra Jongerius, sociaal makelaar wijk & co Petra Jongerius is sociaal makelaar en werkt vanuit welzijn. Ze is verbonden aan de Brede School Overvecht. Ontstaan vreedzame wijk Vreedzame
Nadere informatieSchoolveiligheidsplan Versie 1.0
Schoolveiligheidsplan Versie 1.0 1. Inleiding In dit schoolveiligheidsplan wordt aan de hand van de visie van Educatis op het gebied van sociale veiligheid gestalte gegeven aan het veiligheidsbeleid op
Nadere informatieruzies conflicten pesterijen KIES VOOR PEERMEDIATION LAAT EEN CONFLICT HET SCHOOLKLIMAAT NIET VERPESTEN
ruzies conflicten pesterijen KIES VOOR PEERMEDIATION LAAT EEN CONFLICT HET SCHOOLKLIMAAT NIET VERPESTEN Wat staat er in dit boekje? Wat betekent peer mediation? Wanneer komen leerlingbemiddelaars tussenbeide?
Nadere informatieStrategisch lezen voor beroep en studie
Strategisch lezen voor beroep en studie Roos Scharten (Expertisecentrum Nederlands) Georgia Vasilaras (ROC de Leijgraaf) Edith Vissers (KPC Groep) 9 december 2015 Leijgraaf: het uitgangspunt! Elke professional
Nadere informatieProtocol Sociale Veiligheid
Protocol Sociale Veiligheid De Binnenmeer, Uitgeest Februari 2015 1 1. Dit Protocol Sociale Veiligheid heeft als doel: Alle kinderen moeten zich in hun basisschoolperiode veilig voelen, zodat zij zich
Nadere informatieProtocol Goed gedrag is onze zorg. Onderdeel: Anti pestbeleid.
Protocol Goed gedrag is onze zorg. Onderdeel: Anti pestbeleid. Een onderwijsprotocol tegen pesten houdt in dat door samenwerking het probleem van het pestgedrag bij kinderen wordt aangepakt. Hiermee willen
Nadere informatieAlle kinderen moeten zich in hun basisschoolperiode veilig kunnen voelen, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen
Dit PESTPROTOCOL heeft als doel: Alle kinderen moeten zich in hun basisschoolperiode veilig kunnen voelen, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen Door regels en afspraken zichtbaar te maken kunnen
Nadere informatiePedagogisch beleid Kinderopvang Haarlem Spelend Groeien
Pedagogisch beleid Kinderopvang Haarlem Spelend Groeien Inleiding Kinderopvang Haarlem heeft één centraal pedagogisch beleid. Dit is de pedagogische basis van alle kindercentra van Kinderopvang Haarlem.
Nadere informatieSerooskerkestraat maandag 1 september uur - alle groepen
Communicatie Dit schooljaar zal er wat veranderen met de verschijningsfrequentie van de nieuwsbrief van De Evenaar. Steeds meer groepsgebonden informatie wordt door de leerkrachten via digiduif aan de
Nadere informatieInventarisatie: Middelen voor een veilig pedagogisch klimaat Door: Marliesa Cnossen
Inventarisatie: Middelen voor een veilig pedagogisch klimaat Door: Marliesa Cnossen Inventarisatie pedagogisch klimaat Inleiding Drie jaar geleden is pedagogisch PACT, een project van Het Kinderopvangfonds,
Nadere informatieSamen maken we er TEKST EN BEELD: MARTIN VAN DEN BOGAERDT
Samen maken we er TEKST EN BEELD: MARTIN VAN DEN BOGAERDT Wij zitten op een fijne school, roepen deze leerlingen van openbare basisschool De Mei in Wormerveer. Op deze school werken ze met de methode KiVa,
Nadere informatieGEDRAGSPROTOCOL PCB MEESTER LALLEMAN
GEDRAGSPROTOCOL PCB MEESTER LALLEMAN Hoe zien wij het graag ALGEMENE AFSPRAKEN 1.1 De school is een veilige school... We willen een school zijn waar kinderen, ouders/verzorgers en leerkrachten zich op
Nadere informatieEn, wat hebben we deze les geleerd?
Feedback Evaluatie Team 5 En, wat hebben we deze les geleerd? FEED BACK in de klas En, wat hebben we deze les geleerd? Leerkracht Marnix wijst naar het doel op het bord. De leerlingen antwoorden in koor:
Nadere informatieBij pesten zijn er altijd 5 partijen: de pester, het slachtoffer, de grote zwijgende groep, de leerkrachten en de ouders.
Versie nov. 2012 Pestprotocol. Inclusief regels en afspraken binnen de school. Wat is pesten? Pesten betekent iemand op een gemene manier lastig vallen: bewust iemand kwetsen of kleineren. Het gebeurt
Nadere informatieLIEVERWIJS. kindercoaching & training. kindercoaching basisschool trainingen kindercoach op bestelling. Een rups kan altijd nog een vlinder worden
LIEVERWIJS kindercoaching & training kindercoaching basisschool trainingen kindercoach op bestelling Een rups kan altijd nog een vlinder worden Kindercoaching Van Rups naar Vlinder Voor kinderen in de
Nadere informatieDe Brede School Academie Utrecht
OOK IN uw wijk! De Brede School Academie Utrecht Er gebeurt iets nieuws in Utrecht. Iets bijzonders. Basisscholen uit de wijken Overvecht, Hoograven, Ondiep/Zuilen, Kanaleneiland en Lombok/Oog in Al werken
Nadere informatieAlle kinderen moeten zich in hun basisschoolperiode veilig kunnen voelen, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen
Pestprotocol Floris Radewijnszschool. Dit PESTPROTOCOL heeft als doel: Alle kinderen moeten zich in hun basisschoolperiode veilig kunnen voelen, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen Door regels en
Nadere informatieleerling elke OBS de Bongerd Boomgaardlaan 102 1036 KJ Amsterdam T 020-3372192 M 06-57937370 E info@obsbongerd.nl W www.obsdebongerd.
OBS de Bongerd Elke leerling leert anders Boomgaardlaan 102 1036 KJ Amsterdam T 020-3372192 M 06-57937370 E info@obsbongerd.nl W www.obsdebongerd.info leerling elke leert anders Onze school is een gemeenschap
Nadere informatieAnti-pestprotocol op de
Anti-pestprotocol op de Ons doel is dat alle kinderen zich veilig voelen bij ons op school, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen. Door elkaar te steunen en wederzijds respect te tonen, stellen we
Nadere informatieAlgemene informatie Kinderopvang 0-4. November 2014
Algemene informatie Kinderopvang 0-4 November 2014 Voorwoord Positive Action wordt in Amerika met veel succes uitgevoerd. Het is een bewezen effectief programma dat positieve resultaten behaalt op zowel
Nadere informatieProtocol Pesten Goed gedrag kun je leren!
Protocol Pesten Goed gedrag kun je leren! Pesten is een veel voorkomend en een niet makkelijk op te lossen probleem. CSBO Bergkristal heeft een plan van aanpak voor het voorkomen van pesten. Wij geven
Nadere informatieDe zesde rol van de leraar
De zesde rol van de leraar De leercoach Susan Potiek Ariena Verbaan Ten behoeve van de leesbaarheid van dit boek is in veel gevallen bij de verwijzing naar personen gekozen voor het gebruik van hij. Het
Nadere informatieMediatoren op Het Kompas
Mediatoren op Het Kompas Beschrijving traject van invoering leerlingmediatoren Inleiding We beschrijven hier hoe leerlingmediatie op Het Kompas wordt geregeld. Selectie van de leerlingen We kiezen voor
Nadere informatieProgramma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf
Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf Vijf woensdagmiddagen kunnen jongens en meiden tussen de 10 en 14 jaar op avontuur naar zichzelf. Het kind leert zichzelf
Nadere informatieVisiestuk. Waarden. De waarden die ik belangrijk vind op een basisschool zijn:
Visiestuk Deze foto past bij mij omdat ik altijd voor het hoogst haalbare wil gaan. Ook al kost dit veel moeite en is het eigenlijk onmogelijk. Ik heb doorzettingsvermogen, dat heb je ook nodig bij het
Nadere informatiePestprotocol. Plagen en pesten. Pesten op school, hoe gaan we er mee om?
Pesten op school, hoe gaan we er mee om? Pesten komt helaas op iedere school voor, ook bij ons. Het is een probleem dat wij onder ogen willen zien en op onze school serieus willen aanpakken. Plagen en
Nadere informatieAgenda. Spoorboekje. Binnenkomer. Vreedzame School op kindniveau. Vreedzame School op ouderniveau. Vreedzame school op wijkniveau
Kanaleneiland 1 Agenda Spoorboekje. Binnenkomer. Vreedzame School op kindniveau. Vreedzame School op ouderniveau. Vreedzame school op wijkniveau 2 Lotje Stremmelaar Cynthia van Lieshout Ed van der Hooft
Nadere informatieMediation op school. Aan de slag met 21e-eeuwse vaardigheden. Michiel Hulsbergen en Rola Hulsbergen-Paanakker
Mediation op school Aan de slag met 21e-eeuwse vaardigheden Michiel Hulsbergen en Rola Hulsbergen-Paanakker Inhoud Inleiding 7 1 Het belang van mediation 11 2 21e-eeuwse vaardigheden 17 3 Conflicten en
Nadere informatie& Sociale Integratie. Beleidsstuk ACTIEF BURGERSCHAP. Actief burgerschap & Sociale integratie. Het Palet MeerderWeert 1
Beleidsstuk ACTIEF BURGERSCHAP & Sociale Integratie Actief burgerschap & Sociale integratie. Het Palet MeerderWeert 1 INHOUDSOPGAVE Hoofdstuk 1: Visie op actief burgerschap & sociale integratieactie Hoofdstuk
Nadere informatieBrochure. Primair onderwijs. Brochure. Primair onderwijs
Brochure Primair onderwijs Brochure Primair onderwijs Positive Action Positive Action is een programma waarmee kinderen ondersteund en uitgedaagd worden in het ontwikkelen van hun unieke talenten. Het
Nadere informatieAnti-pestprotocol. We werken samen aan een goede sfeer op school. Catharinaschool Wellerlooi
Anti-pestprotocol We werken samen aan een goede sfeer op school Catharinaschool Wellerlooi Inleiding De Catharinaschool wil haar kinderen een veilig pedagogisch klimaat bieden. Wij streven ernaar dat de
Nadere informatieOmgangsprotocol. We werken aan een positief klimaat, adequate sociale omgang en duidelijke regels.
Omgangsprotocol We werken aan een positief klimaat, adequate sociale omgang en duidelijke regels. Vanaf school 2008-2009 werken we met de uitgangspunten van het project de Vreedzame School. Dit project
Nadere informatie4. Wanneer pesten ondanks alle inspanningen toch weer de kop opsteekt, beschikt de school over een directe aanpak. (Zie verderop in dit protocol)
ANTI PEST PROTOCOL Er gelden drie uitgangspunten: n 1. Wij gaan met respect met elkaar om. 2. Wij pesten niet. 3. Wij accepteren niet dat er gepest wordt. Pesten op school. Hoe gaan we hier mee om? Pesten
Nadere informatieAlle kinderen zich veilig laten voelen in hun basisschoolperiode, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen.
PESTPROTOCOL Inhoud pestprotocol 1. Doel van dit pestprotocol 2. Pesten op school 3. Signalen en oorzaken 4. Hoe gaan we op de Wegwijzer om met pesten? 5. Belangrijke regels 6. Onze schoolregels 7. De
Nadere informatieDit PESTPROTOCOL heeft als doel:
Dit PESTPROTOCOL heeft als doel: Alle kinderen moeten zich in hun basisschoolperiode veilig kunnen voelen, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen Door regels en afspraken zichtbaar te maken kunnen
Nadere informatieNederlandse samenvatting (Summary in Dutch)
Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) 159 Ouders spelen een cruciale rol in het ondersteunen van participatie van kinderen [1]. Participatie, door de Wereldgezondheidsorganisatie gedefinieerd als
Nadere informatieHet Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie:
BIJGESTELDE VISIE OP HET LEERGEBIED DIGITALE GELETTERDHEID Digitale geletterdheid is van belang voor leerlingen om toegang te krijgen tot informatie en om actief te kunnen deelnemen aan de hedendaagse
Nadere informatiedoordat er op dat moment geen leeftijdsgenootjes aanwezig zijn. Als ze iets mochten veranderen gaven ze aan dat de meeste kinderen iets aan de
SAMENVATTING Er is onderzoek gedaan naar de manier waarop kinderen van 6 8 jaar het best kunnen worden geïnterviewd over hun mening van de buitenschoolse opvang (BSO). Om hier antwoord op te kunnen geven,
Nadere informatieSt. Theresiaschool. Schooljaarplan
St. Theresiaschool Schooljaarplan 2018-2019 Directeur Mw. M. Wielage Adres Postweg 131 Plaats Barger-Compascuum Telefoon 0591-349275 E-Mail sttheresiaschool@primenius.nl Datum 17-7-2018 Inhoudsopgave Leerlijn
Nadere informatieDe Onderwijsraad heeft in deze zes kerndoelen geformuleerd waar het primair onderwijs aan moet voldoen inzake Actief Burgerschap:
Actief Burgerschap Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Actief Burgerschap: een nadere kennismaking 3 3. Actief Burgerschap: een doel en een middel 4 4. Actief Burgerschap: Hoe leren we dit aan? 5 5. Actief
Nadere informatieOp expeditie naar waarde(n)
Op expeditie naar waarde(n) 21e eeuwse educatie Effectief leiderschap Vakmanschap: de leraar doet ertoe! Verbinding met de gemeenschap Waardengedreven onderwijs Op expeditie naar waarde(n) De hele opvoeding
Nadere informatieDe Kanjertraining Wat moet je weten over de kanjertraining? Doelen Aanpak
De Kanjertraining Wat moet je weten over de kanjertraining? Kanjertraining is bedoeld voor kinderen en jongeren van 4 tot 16 jaar die problemen hebben in de omgang met anderen en voor hun klasgenoten en/of
Nadere informatiePestprotocol de Esdoorn
Pestprotocol de Esdoorn Dit PESTPROTOCOL heeft als doel: Alle kinderen moeten zich in hun basisschoolperiode veilig kunnen voelen, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen November 2009 Door regels en
Nadere informatievoor het hoger beroepsonderwijs
voor het hoger beroepsonderwijs Peer Support betekent systematische en structurele begeleiding van een jongerejaars student door een ouderejaars. Peer Support is een internationaal erkend programma dat
Nadere informatieLeren & Leven in het Kindcentrum
Leren & Leven in het Kindcentrum Leren & Leven Leren & Leven heeft een aanpak en een programma waarmee alle kinderen ondersteund en uitgedaagd worden in het ontwikkelen van hun unieke talenten. De aanpak
Nadere informatieNieuwsbrief De Vreedzame School
Nieuwsbrief De Vreedzame School Blok 1 We horen bij elkaar Algemeen Onze school werkt met het programma van de Vreedzame School. Dit programma wil een bijdrage leveren aan een positief sociaal klimaat
Nadere informatieMorele vorming in het voortgezet onderwijs Een peiling onder leidinggevenden en ouders
Morele vorming in het voortgezet onderwijs Een peiling onder leidinggevenden en ouders Auteurs: Drs. G. van der Meulen Referentie: WvdJ/SL 11.0426 Datum: maart 2007 Het lectoraat Morele vorming in het
Nadere informatieGedrag- en pestprotocol Pater Eymardschool Stevensbeek
Gedrag- en pestprotocol Pater Eymardschool Stevensbeek 1 Inhoudsopgave: Doelstelling van het gedrag- en pestprotocol. Pesten op school Signalen van pesterijen Hoe gaan wij op de Pater Eymardschool met
Nadere informatieColofon Juni 2015. Eindredactie: Dorine van Walstijn, projectleider. EDventure Bezuidenhoutseweg 161 2594 AG Den Haag
Landelijk debat Ons Onderwijs 2032 28 mei 2015 Colofon Juni 2015 Eindredactie: Dorine van Walstijn, projectleider EDventure Bezuidenhoutseweg 161 2594 AG Den Haag 070 315 41 00 info@edventure.nu www.edventure.nu
Nadere informatieCompetenties van leerkrachten in scholen met een katholiek geïnspireerd opvoedingsproject
Competenties van leerkrachten in scholen met een katholiek geïnspireerd opvoedingsproject Deze lijst is het onderzoekresultaat van een PWO-traject binnen de lerarenopleidingen van de KAHO Sint-Lieven,
Nadere informatieVerslag werkconferentie Burgerschapsvorming van de Utrechtse jeugd
Verslag werkconferentie Burgerschapsvorming van de Utrechtse jeugd Op 12 februari 2014 werd de bijeenkomst Burgerschapsvorming van de Utrechtse jeugd georganiseerd door de Utrechtse Onderwijs Agenda. Het
Nadere informatieSchoolondersteuningsprofiel. 17IQ00 School voor Speciaal Basisonderwijs De Verrekijker
Schoolondersteuningsprofiel 17IQ00 School voor Speciaal Basisonderwijs De Verrekijker Inhoudsopgave Toelichting... 3 DEEL I INVENTARISATIE... 6 1 Typering van de school... 7 2 Kwaliteit basisondersteuning...
Nadere informatieVerschillen tussen leerlingen, leerkrachten en scholen Multiculturele school:
Mijn visie Deze foto past bij mij omdat ik voor het hoogst haalbare wil gaan. Ook al kost dit veel moeite. Ik heb doorzettingsvermogen, dat heb je ook nodig bij het beklimmen van een berg. Wanneer ik niet
Nadere informatieDe piek van het pesten ligt tussen 10 en 14 jaar, maar ook in lagere en hogere groepen wordt gepest.
PESTPROTOCOL Pesten komt helaas op iedere school voor> Het is een probleem dat we onder ogen zien en op onze school serieus aanpakken. De manier waarop dat gebeurt, wordt beschreven in dit protocol. Het
Nadere informatieSamen rekenen... alleen!
veel Inside 2-99 Samen rekenen... leuker dan alleen! Rekenen met een tutor: wat wil je nog meer? Agnes Vosse Dit artikel is eerder gepubliceerd in Willem Bartjens, jaargang 17, januari 1998 1. Inleiding
Nadere informatieAan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG
1 > Retouradres Postbus 20301 2500 EH Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Turfmarkt 147 2511 DP Den Haag Postbus 20301 2500 EH Den Haag www.rijksoverheid.nl/venj
Nadere informatieAchtergrond. Missie Onze missie op basis van deze situatie luidt:
Achtergrond Basisschool De Regenboog staat in de wijk Zuid-west in Boekel en valt onder het bestuur van Zicht PO. Evenals de andere scholen onder dit bestuur gaan wij de komende periode vorm geven aan
Nadere informatieBrochure. Kindcentrum
Brochure Kindcentrum Positive Action Positive Action is een programma waarmee kinderen ondersteund en uitgedaagd worden in het ontwikkelen van hun unieke talenten. Het gaat daarbij niet alleen over goede
Nadere informatieSmart met geld Inspiratiedag Gezond Budget SAM
Smart met geld Inspiratiedag Gezond Budget SAM Voorstellen: MEE NL Trainer Smart met Geld Hogeschool Utrecht Kenniscentrum Sociale Innovatie Lectoraat Participatie en stedelijke ontwikkeling. Bibian Hengeveld
Nadere informatieHand out Voorkomen en oplossen van pesten bij kinderen met autisme
Hand out Voorkomen en oplossen van pesten bij kinderen met autisme In deze hand-out vindt u een korte samenvatting terug van de deelonderwerpen die Helen Wildeboer, trainer van de Stichting Omgaan met
Nadere informatieProtocol Pesten. Herenoord JJ Rotterdam - T
Protocol Pesten Inhoudsopgave Inleiding... Doel van het pestprotocol... Pesten op school... Wat is pesten?... Hoe gaan wij op de CBS Beatrix met pesten om?... Belangrijke regels bij het hanteren van het
Nadere informatie