I-mag INGENIEURSMAGAZINE. Parabolic Flight Campaign MAANDBLAD VAN DE VLAAMSE INGENIEURSKAMER

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "I-mag INGENIEURSMAGAZINE. Parabolic Flight Campaign MAANDBLAD VAN DE VLAAMSE INGENIEURSKAMER"

Transcriptie

1 Technologie voor gehandicapten I-mag INGENIEURSMAGAZINE Beveilig uw pc Kunst & Techniek Parabolic Flight Campaign MAANDBLAD VAN DE VLAAMSE INGENIEURSKAMER adreswijzigingen: VIK, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem jaargang 42 nummer 6-7 juni-juli 2004 maandelijks tijdschrift, verschijnt niet in juli en augustus afgiftekantoor 3500 Hasselt 1- P2A8632

2

3 VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Ing. Leo Wezenbeek Vlieghavenlaan 4, 3140 Keerbergen HOOFDREDACTEUR Ing. Etienne Beernaerts EINDREDACTEUR Henk Van Nieuwenhove REDACTIERAAD Ing. E. Beernaerts - Ing. I. Born Ing. B. Demol - Ing. H. Derycke Ing. K. De Wever - Ing. N. Lagast Ing. G. Roymans - Ing. L. Van Bouwel Ing. L. Wezenbeek REDACTIESECRETARIAAT Francine Demaret SECRETARIAAT VIK Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem Tel Fax URL: ing@vik.be Doorlopend open van 08u30 tot 17u00 U kan lid worden door betaling op rekening van de VIK te Wommelgem 55,00 voor technisch en industrieel ingenieurs, die meer dan drie jaar gediplomeerd zijn; voor geassocieerde leden 30,00 voor hen, die 3 jaar of minder dan drie jaar gediplomeerd zijn; voor een samenwonend lid (1 e lidmaatschap tegen 50,00) of voor gepensioneerden 15,00 voor studenten-industrieel ingenieur 70,00 voor leden woonachtig in het buitenland 500,00 voor bedrijven, scholen, instellingen, enz. met meer dan 250 werknemers 250,00 voor bedrijven, scholen, instellingen, enz. met minder dan 250 werknemers DRUKKERIJ & LAY-OUT Drukkerij SLEURS nv, Overpelt Tel Fax Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers (U.U.P.P.) MAGAZINECONCEPT Avant la Lettre, Mechelen Tel info@avantlalettre.be COVERFOTO: ESA Voor de ondertekende artikels zijn alleen de auteurs aansprakelijk. Eén jaar I-mag: een metamorfose Eén jaar I-mag zit er op. Dankzij de inbreng van redactie en secretariaat, de drukkerij en de vele huisauteurs zijn onze oude vertrouwde Ingenieursmededelingen uitgegroeid naar het huidige magazineformaat. Als verantwoordelijk uitgever wens ik iedereen die zijn steentje heeft bijgedragen tot deze metamorfose, te danken. Op korte tijd heeft het blad zowel inhoudelijk als qua lay-out een facelift ondergaan. I-mag is een eigentijds magazine geworden dat meer is dan een verenigingsblad en de vinger aan de pols houdt in de boeiende wereld van de ingenieurs. Tijdens het komende werkjaar zullen we verder werken aan de uitbouw van het magazine dat een belangrijk bindmiddel vormt tussen de vereniging en haar leden. Wat hebben we nog meer voor u in petto? In alle sectoren waarin ingenieurs actief zijn, gaan we op zoek naar interessante verhalen. We bekijken de wereld vanuit een helikopterview en zoeken in alle domeinen naar originele verhalen die ingenieurs kunnen boeien. Achter een eigenzinnig artistiek project zoals het zwaluwnest in Brussel van Benjamin Verdonck staat een burgerlijk ingenieur die het kunstwerk in de lucht houdt. Achter een onwaarschijnlijk sterke fietser als Briek Schotte staat een ingenieur om te sleutelen aan het verbeteren van de fiets. The sky is no Limit voor ingenieurs. Zowel de exploratie van de ruimte als het moleculair onderzoek in de farmaceutische sector levert boeiende verhaalstof op. In I-mag verneemt u alles wat u altijd al wilde weten maar nooit durfde vragen over Bachelors & Masters. In primeur krijgt u van ons informatie over de nieuwe vormingscursussen Fellow - Masterclass VIK Certified, over de nieuwe beroepstitel VIK-Ingenieur-Expert die we aan het creëren zijn. En mag het ook af en toe iets lichter zijn? Dan zal het u zeker niet ontgaan zijn dat Miss Belgian Beauty 2004 als industrieel ingenieur door het leven gaat. I-mag mag ook gezien worden. U heeft het wellicht al gemerkt het afgelopen jaar. I-mag wil duidelijk een maatschappelijke en humanitaire boodschap brengen. Ingenieurs hebben een maatschappelijke visie van waaruit ze zoeken naar oplossingen voor de grote problemen van onze tijd en bouwen aan de toekomst, onze toekomst. Ingenieurs spelen ook een levensbelangrijke rol in de geneeskunde, de sector van de andersvaliden, de derde en de vierde wereld. Ook in deze sectoren zullen we u nog meer pakkende verhalen bieden. Heeft u er al eens over nagedacht hoe de wereld zou draaien zonder ingenieurs? Zo vierkant als het kwadraat van een cirkel. Blijven sleutelen aan een boeiend en leesbaar magazine. Dat is de opdracht die we ons zelf opleggen. I-mag legt de lat hoog en wil stap voor stap - ingenieursgewijs zou ik durven zeggen - groeien. Vandaar deze warme oproep naar onze leden, naar bedrijven, naar hogescholen: signaleer ons uw verhalen! Wij maken er boeiende leesstof van die alle ingenieurs aanbelangt. Uw suggesties en reacties ontvangen we graag via ing@vik.be U een prettige zomervakantie en veel leesplezier wensend. Ing. Leo WEZENBEEK Verantwoordelijke uitgever In dit nummer: E D I T O R I A A L Maandblad van de VIK, Vlaamse Ingenieurskamer Jaargang 42 Nummer 6-7 juni-juli 2004 KHBO Parabolic 4 Ing. Victor Claes & het CTG 10 IW&T BIO Hackers & Crackers 22 Kathedraal van staal 37 Kunst & techniek 40 Eisen Vlaamse Regering 42 BaMa in Nederland 44 Limburg mijnland 47

4 INGENIEUR EN OPLEIDING KHBO geselecteerd voor gewichtloze ESA-vluchten Oostendse studenten wagen zich aan uniek experiment Oostende. - Het European Space Agency (ESA) heeft in maart 2004 een project van de KHBO geselecteerd waarbij experimenten worden uitgevoerd bij een parabolische vlucht. Daarbij gaat een Airbus in een vrije val, waardoor in de cabine een toestand van gewichtloosheid ontstaat. Dat is dus identiek aan de gewichtloze toestand van astronauten in de ruimte, behalve dat dit slechts 20 tot 25 seconden duurt. Met dien verstande dat het experiment een dertigtal keer zal herhaald worden op meter hoogte. Het is overigens de eerste keer dat Vlaamse studenten aan een dergelijk experiment kunnen deelnemen. De namen van de astronauten in spe: Dries Claerbout, Dieter Schepens en Trevor Marreyt, studenten elektronica-ontwerptechnieken, optie microelektronica, en Jeroen Lambert, wetenschappelijk onderzoeker aan het labo micro-elektronica van de KHBO. Voorwaar een stunt van formaat. Van onze redacteur In januari 2004 diende een groep studenten uit de optie micro-elektronica een projectvoorstel in bij de ESA ter gelegenheid van de 7de ESA Parabolische Campagne voor studenten. Het experiment werd effectief geselecteerd zodat de studenten aan de parabolische vlucht zullen kunnen deelnemen. Die vindt plaats in de eerste weken van juli 2004 in Bordeaux. De docenten, die eveneens voor de vlucht werden uitgenodigd, houden liever voet aan grond en zullen de vlucht vanuit het controlecentrum in Bordeaux volgen. Kristallisatie in gewichtsloosheid Wat gebeurt er nu precies bij zo n vlucht? Wanneer het vliegtuig in of uit normale vluchtpositie gaat, ondergaan de passagiers een dubbele zwaartekracht. Iemand van 65kg zal dus achtereenvolgens 130kg, dan 0kg en dan 130kg wegen. Het vliegtuig neemt zo n 40 mensen van verschillende nationaliteiten mee, die diverse experimenten uitvoeren. Vanzelfsprekend nemen ze ook een beetje de tijd om te genieten van de unieke ervaring. Al is dat genieten ook relatief. Misselijkheid is immers één van de symptomen die met een toestand van gewichtloosheid gepaard gaan. De studenten nemen het er graag bij want ze willen deze ervaring voor geen geld van de wereld missen. De titel van het project dat ingediend werd door de groep micro-elektronica van de KHBO in Oostende, is Experiments on crystallisation processes monitored by PCDF CCD Camera. Het team van de docenten - Ing. Dorine Gevaert (die haar doctoraat voorbereidt), dr. Jacques Vanderhaeghen en ir. Jozef Vanneuville - zal de geselecteerde studenten experimenten laten uitvoeren over kristallisatie waargenomen door een PCDF CCD Camera. Het project voor de parabolische vlucht is eigenlijk een sterk vereenvoudigde versie van de experimenten die vanaf 2005 zullen uitgevoerd worden door echte astronauten aan boord van het International Space Station (ISS) in het kader van het PCDFproject voor de groei van proteïnekristallen in micrograviteit. De PCDF uitrusting voor het ISS-station is momenteel in ontwikkeling onder leiding van EADS-ST in Duitsland met verscheidene subcontractors uit diverse Europese landen. Een van de subcontractors is het team van het IMEC/KHBO 4 I-mag - JUNI-JULI 2004

5 foto s ESA laboratorium, het laboratorium voor microelektronica van de KHBO dat geassocieerd is met IMEC, het bekende onderzoekscentrum in Leuven. Prins Filip en prinses Mathilde De opleiding luchtvaart trok zelfs de aandacht van prins Filip en prinses Mathilde. Eind maart 2004 kwamen ze een bezoek brengen aan de campus in Oostende. De prins was er vol lof voor de unieke opleidingen die in Oostende gedoceerd worden. Dat is het geval voor de opleiding luchtvaart en de opleiding kunststoffentechnologie. Prins Filip bracht een bezoek aan een Boeing cockpitsimulator van de opleiding luchtvaart en een demonstratie moldflow van de opleiding kunststoffentechnologie. De prins bezocht ook de labo s chemie en elektromechanica, waar een aantal testen worden gedemonstreerd. De campus Oostende herbergt het departement Industriële Wetenschappen en Technologie van de KHBO. Wat de voor Vlaanderen unieke luchtvaartopleidingen betreft biedt de KHBO enerzijds een bachelor (graduaat) luchtvaart aan en daarnaast ook telkens vanaf het derde jaar een keuzerichting luchtvaart, respectievelijk avionica, in de opleidingen tot master (industrieel ingenieur) elektromechanica en elektronica. Daartoe werd er fors geïnvesteerd. Zo beschikt de opleiding over een Boeing 727, Alouette II-helicopter, Piper Cherokee en een gloednieuw lab voor vliegtuigsystemen met een volwaardige cockpitsimulator en andere opleidingssimulatoren. Astronaut Frank De Winne kwam er vorig jaar een kijkje nemen en zag dat het goed was. Opleiding luchtvaart Nieuw is dat de opleiding luchtvaart vanaf het academiejaar in het derde jaar of vijfde semester van de bachelor luchtvaart twee afstudeerrichtingen aanbiedt: luchtvaarttechnologie en aspirantlijnpiloot. De richting luchtvaarttechnologie levert hooggeschoolden af voor het beheer, de operaties, de productie, de toelevering en het onderhoud in de luchtvaartsector. In de richting aspirant-lijnpiloot krijgt de student het theoretisch gedeelte van de pilotenopleiding en 15 vlieguren, ter voorbereiding op het behalen van een vliegvergunning als lijnpiloot. De afdeling luchtvaart telt op dit ogenblik meer dan 180 studenten, afkomstig uit heel Vlaanderen. Dit jaar studeren meer dan 45 laatstejaars af in de diverse luchtvaartspecialiteiten. De helft van hen volgt JUNI-JULI I-mag 5

6 INGENIEUR EN OPLEIDING een semesterstage aan een Europese luchtvaartuniversiteit, ondermeer in Madrid, Bordeaux, Toulouse, Parijs, Kingston, Haarlem, Tampere, Warschau, Rzeszow, Brno en Zilina. Boeing 727 Sinds oktober 2003 beschikt de KHBOopleiding luchtvaart over een Boeing 727. Het toestel staat gestationeerd op de grond van het toekomstig Vlaams Luchtvaartcompetentiecentrum op de internationale luchthaven Brugge- Oostende. De Boeing zal volledig worden ingericht als lab voor de studenten. De KHBO kreeg de Boeing 727, versie 200 (Stage 3), voor een symbolische frank van DHL-EAT (European Air Transport). Met de Boeing kunnen de huidige en toekomstige bachelor- en masterstudenten van de KHBO een luchtvaartopleiding genieten die nog beter is afgestemd op de meest recente Europese luchtvaartnorm JAR-66 (Joint Aviation Requirements) met betrekking tot het onderhoud van grote vliegtuigen. Het vliegtuig staat dus op de grond van het toekomstig Vlaams Luchtvaartcompetentiecentrum, tussen Ostend Air College en de Noordzee Vliegclub, waarin KHBO wil samenwerken met andere luchtvaartpartners. Daartoe behoort onder meer ook het Vrij Technisch Instituut Oostende. De directie van de luchthaven is bijzonder verheugd over dit initiatief, dat bijdraagt tot de verdere uitbouw van professionele activiteiten op de luchthaven. Gerichte opleidingstrajecten zijn hiervoor immers een belangrijke troef. De Boeing 727 wordt aangewend om de luchtvaartstudenten ook in de praktijk vertrouwd te maken met vliegtuigsystemen en onderhoudsprocedures en -technieken voor commerciële vliegtuigen. Dit alles gebeurt onder de zorgvuldige begeleiding van competente vliegtuiginstructeurs, met bijzondere aandacht voor veiligheid en kwaliteit. v.l.n.r.: Ing. Jeroen Lambert, laatstejaars student Ing. Dries Claerbout, Ing. Dorine Gevaert, laatstejaars student Ing. Trevor Marreyt, laatstejaars student Ing. Dieter Schepens, departementshoofd Prof. Dr. Ir. Wim Haegeman, Prof. Dr. Sc. Jacques Vanderhaeghen Prof. Jozef Vanneuville 6 I-mag - JUNI-JULI 2004

7 Astronaut Frank De Winne Astronaut Frank De Winne bracht in mei 2003 een bezoek aan de campus Oostende van de KHBO en lunchte er met studenten en docenten. Frank De Winne nam van 30 oktober tot 10 november 2002 als flight engineer deel aan de Odissea-missie naar het ISS of International Space Station. Primaire opdracht van het Russisch-Belgische astronautenteam was de koppeling van een nieuwe Soyuz-capsule aan ISS, waarna men via de oude capsule terugkeerde naar de aarde. Intussen werden 23 geslaagde wetenschappelijke experimenten uitgevoerd in een nieuw ontwikkelde testdoos voor proeven die verband houden met de invloed van de microzwaartekracht. De onderzoekers van het geassocieerd labo IMEC/KHBO zijn in de campus Oostende bezig met het ontwerpen, debuggen en testen van het elektronisch gedeelte voor de sturing, controle, visualisatie en interfacing van het PCDF-project (Protein Crystallisation Diagnostics Facility). Het gaat om een ESA-project waarbij een toestel wordt ontwikkeld voor fundamenteel onderzoek naar de groei en kristallisatie van macrobiologische moleculen zoals proteïnen in gewichtloze toestand. PCDF omvat een procesruimte voor de wetenschappelijke experimenten in het ISS-ruimtestation en een elektronische eenheid bestaande uit de sturing en controle van o.a. lasers en motoren, een CCD-camera voor het visualiseren van het kristallisatieproces en interfaceelektronica. Data van experimenten aan boord van het ISS-station en digitale videobeelden worden in een geheugen bewaard aan boord van dat station en doorgestuurd naar een controlestation op aarde. Die gegevens worden dan door wetenschappers geanalyseerd en bestudeerd. De elektronica van IMEC/KHBO is dan ook speciaal ontworpen om betrouwbaar te werken onder strenge omgevingsvoorwaarden in de ruimte. Daarbij wordt nauw samengewerkt met een aantal Europese partners. Het onderzoek van de vier Oostendse studenten kadert in dit ruim samenwerkingsverband. We wensen hen alvast een voorbeeldige reis en een behouden terugkeer toe. In een volgende uitgave komen we uitvoerig terug op hun experimenten en gewichtloze ervaringen. Henk VAN NIEUWENHOVE JUNI-JULI I-mag 7

8 INGENIEUR EN OPLEIDING KHLIM innoveert Snelle hygiënecontrole via de ATP-bioluminescentie test Aan de Katholieke Hogeschool Limburg, departement Industriële Wetenschappen en Technologie, wordt onderzoek en dienstverlening verricht onder andere rond hygiënecontrole ( Joris Spruyt, laatstejaarsstudent industrieel ingenieur optie biochemie, voert het onderzoek uit, onder leiding van Liesbet Pauls en Myriam Meyers, docenten van het departement IWT. In de levensmiddelenindustrie is hygiënecontrole een inherent onderdeel van het HACCP-plan. Autocontrole via ATP-bioluminescentie is snel, eenvoudig, ruim bruikbaar, zeer gevoelig en preventief. De officiële methodiek voor hygiënecontrole gebeurt via microbiële analyse: totaal kiemgetal, aantal gisten en schimmels of een aantal specifieke micro-organismen afhankelijk van de verwerkte voedingswaren. ATP-analyse via bioluminescentie (Stryer, 1995) biedt een alternatief voor controle van oppervlakten en spoelwaters na reiniging (de Zutter et al., 1998). De beschreven test werd uitgevoerd op oppervlakken in een grootkeuken (Sodexho). 1 Materialen en methoden Staalname gebeurt via swappen met ATPvrije swaps en fysiologische oplossing. De meting van het ATP gehalte in de oplossing heeft plaats in een luminometer via luciferin luciferase bevattende pennen (cuvetten). Alle materiaal en apparatuur werden bekomen van VWR, Darmstadt, D. (Merck, 2000) 2 Resultaten (Spruyt et al., 2004) Ongeveer 50 staalnames en metingen zijn nodig per meetpunt om te komen tot een mediaan-waarde van waaruit de zogenaamde grenswaarde wordt vastgesteld. Omwille van grote fluctuaties ten gevolge van de gevoeligheid van de meting, werd rekening gehouden met de standaardafwijking ten opzichte van het gemiddelde. Controle is nadien mogelijk door actuele meetwaarden te toetsen aan de grenswaarde. Regelmatige auto-controles worden dan ingeschreven in het HACCPplan. 3 Conclusies Na het bepalen van de grenswaarde gebeurt controle zeer snel. Men kan al resultaat verwachten na één minuut, terwijl men voor het opkweken van micro-organismen op voedingsmedia om de besmettingsgraad na te gaan, minstens 24 uur moet wachten [Meyers, 2003]. De test is universeel bruikbaar. Men kan met deze test alle in oorsprong levend materiaal in één keer testen. Dit kan dan gaan van micro-organismen, zowel pro- als eukaryoten, tot etensresten. Om hetzelfde resultaat te bekomen heeft men een hele batterij andere (microbiologische) testen nodig. De meting is heel eenvoudig en kan praktisch door een leek in microbiologie worden uitgevoerd. De pennen en de bijhorende handleiding wijzen de volledige handelingen aan. Ook de meetapparatuur is heel eenvoudig in gebruik. Voor microbiologie is anders wel enige expertise vereist! Deze test heeft ook een preventief karakter. Men kan hiermee bijvoorbeeld op transportbanden in de levensmiddelenindustrie etensresten detecteren die een uitstekende voedingsbodem kunnen vormen voor allerlei micro-organismen, maar op zich niet of nauwelijks gecontamineerd zijn. Als men enkel test op micro-organismen (microbiologische analyse) zal er weinig of niets teruggevonden worden. Bovendien is het resultaat slechts beschikbaar ten vroegste na 24 uur, en dus te laat voor remediëring. ATP-meting geeft wel resultaat: voedingswaren bevatten immers ook ATP. Dit resultaat is onmiddellijk beschikbaar zodat een bijkomende reiniging perfect mogelijk is. Het toestel heeft een zeer lage detectielimiet (aangegeven door VWR int.: 1, mol ATP of 8, ng ATP). Er is heel weinig ATP nodig om een resultaat te bekomen. 8 I-mag - JUNI-JULI 2004

9 4 Toepassing Uit de resultaten blijkt duidelijk dat de ATP bioluminescentie techniek een zeer gevoelige, eenvoudige en betrouwbare hygiënecontrole mogelijk maakt. Het is dan ook de hoogste tijd deze techniek de nodige aandacht te geven in het leerplan en dit niet alleen in opleiding van toekomstige industrieel ingenieurs en gegradueerden. Afspraken hieromtrent met de directies van beide Limburgse Hotelscholen zijn reeds gemaakt. Mogelijk is ook verpleegkunde geïnteresseerd. 5 Referenties de Zutter, L. et al., 1998 ATP methode is zeer geschikt voor controle van reiniging, de keurmeester 1998/3 p.5 Merck, 2000, Operating Instructions Manual, Hy-Lite 2, Merck Belgolabo N.V. Een woordje uitleg HACCP-plan: Hazard Analysis and Critical Control Points-plan. Een kwaliteitsbewakingsplan voor bedrijven uit de voedingssector (onderdeel ISO 9000) omtrent gevarenanalyse en risicobewaking. Zowel chemische, fysische als microbiële gevaren zijn voorzien. ATP-bioluminescentie: Adenosine-tri-fosfaat, hét energie-molecule van alle levende organismen, kan gemeten worden via een biochemische test op basis van enzymen uit organismen die licht uitstralen, dit is bio-luminescentie (bijvoorbeeld: de glimworm). Swap: watten staafje (eventueel steriel en/of ATP vrij) dat bevochtigd werd om oppervlakken te bemonsteren (=swappen, met andere woorden afwrijven). M. Meyers, 2003, ATP-bioluminescentie meting als sneltest voor hygiënecontrole in de voedingsindustrie; projectvoorstel HOBU 2003 voor de Katholieke Hogeschool Limburg, Diepenbeek J. Spruyt, L. Pauls, M. Meyers, 2004, in publicatie: Chemie Magazine (KVCV) L. Styer; 1995 Biochemistry fourth edition; W.H Freeman and Company, New York; (zevende druk) VWR: Duitse firma, met deelactiviteiten in België, voor onder andere labo-artikelen en apparatuur, vroeger Merck. Joris SPRUYT, student industrieel ingenieur JUNI-JULI I-mag 9

10 W I N N E R S Antwerpen. Reeds 25 jaar lang stelt Ing. Victor Claes zijn technologische kennis ten dienste van de gehandicapte medemens. In 1989 won hij de Tech Art Prijs met de ontwikkeling van een systeem van obstakeldetectie en automatische bijsturing voor rolstoelgebruikers. Twee jaar later won hij ook de Helios Prijs van de Commissie van de Europese Gemeenschap. Met deze twee adelbrieven stapte hij naar de rector van de Universiteit Antwerpen om te pleiten voor de oprichting van een Centrum voor Technologie voor Gehandicapte Personen (CTG) binnen de schoot van de universiteit. Anno 2004 is het Centrum het zenuwcentrum voor de ontwikkeling van nieuwe én betaalbare technologieën voor de gehandicaptensector. Tot in de Verenigde Staten maakt men gebruik van de innovaties die in Antwerpen ontwikkeld worden. Enkele van de laatste nieuwigheden: epilepsiedetectie, lichtradar, vochtsensoren, de elektronisch instelbare klok, VIC vingerbesturing, de minijoystick én gyrobijsturing. Een verslag. Een verschil van dag en nacht Ing. Victor Claes Centrum Technologie voor Gehandicapte personen Van onze redacteur Twee ingenieurs en een vijftal medewerkers werken in het onderzoekscentrum aan de ontwikkeling en fijnstelling van een lidar, een lichtradar die mensen met een ernstige handicap in de gelegenheid moet stellen zonder ongelukken een rolstoel te besturen. De onderzoekers gaan volledig in hun onderzoek op en spreken geen woord. De gewijde stilte, eigen aan een onderzoekslabo, wordt nog versterkt door fluwelen klanken van renaissancemuziek, bijna onhoorbaar op de achtergrond. Tijdens de renaissance verlegde de menselijke geest de grenzen van de kennis, ging op zoek naar de geheimen van mens en kosmos, en leerde de machine te beheersen. Victor Claes is een veelzijdig mens en ingenieur. Geboren in Antwerpen tijdens het laatste oorlogsjaar. Briljante student die op zijn 20ste het diploma van Technisch Ingenieur Elektronica behaalde aan het SIHTS (Stedelijk Instituut voor Hogere Technische Studies). Als piepjonge ingenieur begon hij zijn loopbaan bij Telc om, een studiebureau voor telecommunicatie. Hij volgde een vervolmakingscursus Microgolftechnieken aan de KULeuven. Tegelijkertijd solliciteerde hij bij Bell en bij de faculteit geneeskunde van de Universiteit Antwerpen, toen nog RUCA. Hij werd voor beide vacatures geselecteerd. > Op dat ogenblik moest u kiezen tussen een klassieke ingenieursloopbaan of een job aan de universiteit. 10 I-mag - JUNI-JULI 2004

11 (lacht) Het was eerder kiezen tussen carrière of onderzoek. In feite was het een verscheurende keuze, want ik had de twee jobs graag gedaan. Wat de doorslag heeft gegeven is het feit dat onderzoek aan de faculteit geneeskunde meer is dan producten maken. Tijdens mijn opleiding ontwikkelde ik al apparatuur voor geneeskundige projecten in opdracht van een prof in Leuven. Mijn belangstelling voor geneeskunde is altijd latent aanwezig geweest, net als mijn interesse voor elektronica. Aan de universiteit kreeg ik de mogelijkheid om die twee interesses te combineren. > Waaruit bestond uw specifieke opdracht aan de universiteit? Mijn opdrachten hadden betrekking op fundamenteel onderzoek van de hartspier. We hebben transducers ontwikkeld die de onderzoeker in staat stelt dankzij een elegantere methode nauwkeuriger metingen van de hartspieren te realiseren. Dit is van levensbelang bij de behandeling van hartinfarcten. Deze methode werd door buitenlandse onderzoekslabo s overgenomen en wordt 30 jaar later nog toegepast, zij het iets verfijnder. Later heeft men met dezelfde techniek geëxperimenteerd op de ademhalingsspieren. In de marge van dat onderzoek heeft een team in Frankrijk een antistof ontwikkeld die rookvergiftiging kan neutraliseren. Vele mensenlevens werden hiermee gered. Midden jaren 70 hebben we door gebruik te maken van ultrasone technieken het niet-invasief onderzoek van het hart mogelijk gemaakt. Hierdoor werd het mogelijk het hart in realtime zichtbaar te maken zonder het lichaam binnen te dringen. Door het zogenaamde uitmiddelen van beelden, meerdere beelden op elkaar te integreren, verkregen we spectaculaire resultaten die de arts beter in staat stelt een diagnose te maken. > Wat moeten we verstaan onder de term medische hypnose en wat is het nut ervan? Als jonge snaak zou ik ermee gelachen hebben. Aan de universiteit kom je echter in een bepaalde sfeer terecht en dat werkt aanstekelijk. Door dat boek, dat overigens niet door een charlatan maar door een arts geschreven is, ontwikkelde ik een De wetenschapper bekijkt de mens als een machine, zonder zich af te vragen wie de machine bestuurt. andere kijk op geneeskunde en wetenschap. Het onderzoek is vaak te reductionistisch ingesteld. De wetenschapper bekijkt de mens als een machine, zonder zich af te vragen wie de machine bestuurt. Men vergeet soms dat de invloed van de geest op het lichaam zeer groot is. Ik ben dan zelf hypnose gaan leren en heb mensen met psychosomatische klachten geholpen. Dat ging van het wegnemen van examenvrees bij ingenieursstudenten tot pijnonderdrukking bij terminale patiënten. Het omgaan met terminale patiënten heeft me heel veel geleerd over het leven. Op de rand van de dood leven, hoeft niet noodzakelijk negatief te zijn, in zoverre de pijn beheersbaar is. Wie weet Medische hypnose Begin jaren 70 las Ing. Victor Claes een boek dat zijn kijk op de geneeskunde en op het leven aanzienlijk zou beïnvloeden: Medische hypnose van de auteur dr. Jonathan Rodney.

12 W I N N E R S dat hij gaat sterven, speelt geen theater meer, maar is eerlijk tegenover de anderen en ook tegenover zichzelf. Wie bang is om te sterven, is ook bang om te leven. Iemand die echt geleefd heeft, zal niet bang zijn om te sterven. > Staat hypnose niet haaks op uw technische en wetenschappelijke activiteiten? Neen. Hypnose hoort niet noodzakelijk thuis onder wat men alternatieve geneeskunde noemt. Vele aspecten van hypnose kan men experimenteel en wetenschappelijk bewijzen. Aan de universiteit heb ik ook demonstraties gegeven voor studenten geneeskunde. Om een voorbeeld te geven: met een electrocardiogram kan men aantonen hoe men door pure suggestie de hartslag kan vertragen of versnellen. Hoe meer verbeelding en intelligentie (en dit niet alleen in de rationele betekenis) de persoon heeft, hoe beter hij suggesties kan omzetten in mentale processen. Ik zie hypnose als een belangrijke aanvulling op de geneeskunde. Door hypnose leer je iemand binnen bepaalde grenzen zichzelf te helpen. > Als ingenieur heeft u duidelijk voor een humane opdracht gekozen. Ik kan me niet voorstellen dat ik als ingenieur voor de wapenindustrie zou werken, toch niet voor de ontwikkeling van oorlogstuig. Ingenieurs kunnen een belangrijke rol spelen in het verbeteren van de levenskwaliteit van de mens. We leven in een tijdperk waarin artsen tot taak hebben alles te doen om een leven te redden, maar nadien worden de mensen vaak aan hun lot overgelaten. Als men ervoor kiest om mensen uit een zwaar hart- of herseninfarct erdoor te halen, moet men er ook voor zorgen dat ze nadien nog een volwaardig menselijk bestaan kunnen leiden. Hier kan de technologie wonderen verrichten. > Hoe bent u op het idee gekomen om een Centrum Technologie voor Gehandicapte personen op te richten? Dat is eerder toevallig gegroeid. Op een dag kwam ik in contact met een dame die op minder dan één dag tijd volledig verlamd was geraakt. Dat is geen alleenstaand geval. Wanneer iemand emotioneel sterk getraumatiseerd wordt, kan dat leiden tot een lichamelijke verlamming. De verlamming kan de lichamelijke uitdrukking zijn van een geestelijk lijden, maar in de meeste gevallen is de oorzaak organisch (virusinfecties, hersenbeschadiging, spier- en zenuwaandoeningen). Ik ben me in die gevallen gaan interesseren en heb heel wat miserie gezien. Hoe die personen vaak door hun omgeving en door hun eigen familie aan hun lot worden overgelaten. Met technologie kan men echter heel wat bereiken om deze mensen het leven draaglijker te maken en hen een zekere vorm van autonomie te verlenen. Ik ben systemen gaan ontwikkelen om de telefoon op te nemen door omgevingsbediening, lichten aan en uit te schakelen, de radio aan te zetten, de deur te openen, de parlofoon op te nemen, enzovoort. Dat was pure domotica avant la lettre, en we schrijven eind jaren 70. Ook met spraaktechnologie waren we reeds bezig. Daar is de kiem gelegd voor het latere centrum. > In de jaren 80 won u de VIK- Tech Art Prijs met een systeem van obstakeldetectie voor rolstoelgebruikers. Tot dan toe had ik alles in mijn vrije tijd gedaan. Maar dat was niet vol te houden. Er kwamen steeds meer vragen binnen van gehandicapte personen. Toen ik de Tech Art Prijs en de Helios Prijs van de Europese Gemeenschap had gewonnen, ging ik met de steun van een aantal professoren bij de rector aankloppen om een technologiecentrum voor gehandicapten Het omgaan met terminale patiënten heeft me heel veel geleerd over het leven. op te richten. Momenteel werken we hier met 2 industrieel ingenieurs en een 5-tal medewerkers. Het Centrum is een onderdeel van de universiteit en kadert in de wetenschappelijke en sociale dienstverlening voor derden. We zijn zelfbedruipend en houden stand zonder één frank subsidies of sponsoring. We doen louter en alleen aan ontwikkeling en werken samen met een privébedrijf dat de productie verzorgt. Sommige technologieën worden tot in de Verenigde Staten toegepast. > Wat is uw grootste voldoening bij dit alles? (Na lang nadenken) Dat ik erin geslaagd ben om de levenskwaliteiten van sommige medemensen te verbeteren. Op een dag kwam ik in contact met een myopathiepatiënt die niet meer de kracht had om een rolstoel te besturen. Hij kon alleen nog kleine bewegingen met de vinger maken. Voor deze persoon hebben we een rolstoelbediening met vingerbesturing ontwikkeld. Toen hij de rolwagen kwam testen, reed hij er na een halfuur probleemloos mee rond. Ik vroeg hem wat hij ervan vond. Een verschil van dag en nacht, zei hij. Dat is mijn grootste voldoening. Henk VAN NIEUWENHOVE 12 I-mag - JUNI-JULI 2004

13 Nieuwste technologie In het Centrum Technologie voor Gehandicapten worden voortdurend nieuwe technologieën ontwikkeld. Enkele voorbeelden: Epilepsiedetectie: Een klein doosje waarin een sensor is ondergebracht, wordt onder de matras van de patiënt geplaatst. Door gebruik te maken van versnellingsopnemers in chipvorm kan het toestel epileptische convulsies tijdens de slaap herkennen en onderscheiden van gewone bewegingen. Via een kleine radiozender wordt een code verstuurd. De verpleging of begeleiding is uitgerust met een kleine ontvanger die een pieptoon voortbrengt bij alarm. Tevens bestaat een draagbare uitvoering in de vorm van een polshorloge die overdag kan gedragen worden. Lichtradar: Helpt rolstoelgebruikers die problemen hebben om in moeilijke situaties te manoeuvreren. De lichtradar scant de omgeving via een draaiende as waarop een infrarode laserlichtsensor en een foto-ontvanger met bijhorende elektronische schakelingen zijn aangebracht. Wanneer obstakels en hindernissen gedetecteerd worden, neemt het systeem d.m.v. software het besturingssysteem van de rolwagen over. Er wordt verder onderzocht op welke manier deze lichtradar nuttig kan zijn voor blinden. Vochtsensor: Kan een belangrijke alarmmelder zijn voor epilepsiepatiënten die contractie van de spieren als symptoom hebben, waardoor bedplassen kan voorkomen. Ook voor diabetespatiënten die bij hypoglycemie hevig transpireren. Door gebruik te maken van een miniatuur vochtsensor die de relatieve vochtigheid meet, wordt het alarm in werking gesteld. De sensor wordt met slechts 4 draden aangesloten en heeft een grote nauwkeurigheid en een snelle verwerkingstijd. Instelbare klok: Draagbare klok voor mensen met een ernstige mentale handicap. De tijdsaanduiding wordt onder de vorm van een lichtbalk weergegeven. Bij het verstrijken van de tijd is de lichtbalk uit en weerklinkt een geluidssignaal. Een microcontroller leest bij het indrukken van een knop de stand van de duimwielschakelaars. Deze instelling komt overeen met de tijd in minuten, ev. in dagen. De tijd wordt weergegeven door een lichtbak met LEDs (Light Emitting Diodes). De schakelaar laat de keuze tussen de absolute tijd en de relatieve tijd. VIC vingerbesturing: Een besturing die geen kracht vereist en eenvoudig met één vinger kan worden gehanteerd. Helpt myopathiepatiënten die niet de kracht hebben om de stuurknuppel van een rolwagen te besturen, maar wel zeer nauwkeurig hun vinger kunnen positioneren. Een eenvoudig doosje met een ronde opening kan op de rolwagen of in een werkblad worden gemonteerd. Door met een vinger in de opening te bewegen, wordt de positie driedimensionaal gemeten. Hierdoor kan de rolstoel in de overeenkomstige richting rijden of gaat de muis van een computer bewegen. Bij de muistoepassing kan het systeem van klik, dubbelklik en slepen worden geactiveerd. Het meetprincipe is gebaseerd op de verstoring van een pulserend elektrisch veld tussen twee verticale vlakke elektroden. Er is nu een nieuwe versie ontwikkeld, gebaseerd op optische sensoren, waardoor problemen met condensatie van vocht worden vermeden. Mini-joystick: Kan gebruikt worden door mensen met allerlei pathologieën waarbij het resterend motorisch vermogen uitermate beperkt is. Wordt bediend door eenvoudige bewegingen van vinger, teen, tong, kin, neus De mini-joystick is een miniatuuruitvoering van een proportionele stuurknuppel, waarbij de kracht om het knuppeltje uit middenstand te bewegen uiterst gering en regelbaar is. Gyrobijsturing: Een elektronische gyroscoop waarvan het uitgangssignaal evenredig is met de draaisnelheid van de rolstoel. Het signaal wordt verwerkt en aan de besturing doorgegeven zodat zwenkbewegingen (ten gevolge van oneffenheden in de weg) worden tegengewerkt. De rolwagen zal op koers blijven, ongeacht de stand van de zwenkwieltjes. Het systeem verhoogt zowel het rijcomfort als de veiligheid van de bestuurder in aanzienlijke mate. Andere toepassingen: detectie van bloedingen met een videocamera, alarm bij verkeerde positie van de hand bij een aangepaste rolwagenbesturing, draadloos trilsysteem voor het verwittigen van doofstommen, preventie van doorligwonden door het meten van drukpunten op het lichaam, aangepaste schakels tussen mens en computer, zoals speciale toetsen, stemherkenning en laserpointer gestuurde computermuis. Enzovoort JUNI-JULI I-mag 13

14 Vorming VIK goes East Vormingscursus in Boedapest een riant succes Imagineering is het credo van de VIK. Het woord is samengesteld uit Imagination en Engineering. I-mag zou er een afgeleide kunnen van zijn. Uw ingenieursmagazine streeft ernaar met imagination de vinger aan de pols te houden in de wereld van de engineering. The world of engineering waarin de VIK actief is, kent geen grenzen. Vanuit Vlaanderen wordt het ingenieursvak wereldwijd gevolgd. Onze lobbyisten doen aardig hun duit in het zakje en overstelpen de Vlaamse politieke overheid met internationale studies die hun doel niet missen. Ook het vormingsteam van de VIK heeft het venster op de wereld geopend. Onder impuls van erevoorzitter en programmadirecteur Ing. Guy Roymans gaat VIK-vorming de internationale toer op. De Masteropleidingen in Polen en Hongarije waren eerste tests. Andere landen zullen volgen. Een succesverhaal. Vier jaar geleden richtte de VIK voor het eerst een Mastercursus in het buitenland in. Dat gekozen werd voor de Master in Bouwmanagement is geen toeval. In de vele jaren die het vormingsinstituut actief is, is deze Master de meest succesvolle gebleken. De voorbeeldige samenwerking met het De Nayer Instituut uit Sint-Katelijne-Waver en Sint-Lucas Brussel-Gent, maar vooral ook met de Vlaamse Confederatie Bouw (VCB) is niet vreemd aan dit succes. In september e.k. wordt de tiende promotie afgesloten met een academische zitting. Een 400 cursisten hebben al die jaren met vrucht de opleiding afgerond. Dat de keuze voor een eerste buitenlands optreden op Polen viel, was evenmin een toeval. De Vlaamse Confederatie Bouw (VCB) onderhield nauwe contacten met de Poolse bouwnijverheid en zag heil in een door de VIK georganiseerde opleiding in Polen. De opleiding die mede gefinancierd werd door het ontwikkelingsfonds voor Oost-Europa, werd gehouden in Poznan en een dertigtal Poolse deelnemers schreven zich in. De meeste grote Poolse bouwbedrijven hadden een vertegenwoordiger afgevaardigd, maar ook tal van KMO s schreven een deelnemer in. Het doel was tweeërlei. De VCB wou vooral het management in Poolse bouwbedrijven opkrikken. De Poolse bedrijven zagen de kans schoon om de contacten met Vlaamse ondernemingen aan te zwengelen. Uit de kruisbestuiving zijn trouwens vaste samenwerkingsverbanden tot stand gekomen. Vlaamse bedrijven hebben afdelingen in Polen opgericht. Poolse ingenieurs hebben stageopdrachten in ons land gekregen en sommige zijn er gebleven. Maar er diende ook leergeld betaald. Vooral de kwaliteit van de tolken die de docenten vanuit het Nederlands en Engels naar het Pools dienden te vertalen, liet te wensen over. Het bleef bij een one shot operatie. Maar de idee om ook in andere landen gelijkaardige samenwerkingsprogramma s op te zetten, bleef sluimeren. De VIK draagt daadwerkelijk een steentje bij tot de europeanisering van de bouwnijverheid. Deze kruisbestuiving slaat aan. Van Polen naar Hongarije Begin dit jaar werd in samenwerking met VCB en de financiële steun van Export Vlaanderen, een programma opgestart in de Hongaarse hoofdstad Boedapest. De kinderziekten werden inmiddels verholpen. De tolken zijn van uitstekende kwaliteit. En door de samenwerking met de Boedapest University of 14 I-mag - JUNI-JULI 2004

15 Vorming Geloof me, dit is echt een primeur in Europa! - Ing. Guy Roymans Technology and Economics beschikt men over een uitstekende infrastructuur. Aan deze universiteit worden zowel industrieel en burgerlijk ingenieurs gevormd, als architecten en ingenieurarchitecten. Het programma loopt over een jaar. Twee maal per maand vliegen Vlaamse docenten naar Boedapest om de cursussen te doceren. Het lesprogramma is gestoeld op de Vlaamse opleiding, maar hier en daar werden op aangeven van de Hongaarse Bouwfederatie andere accenten gelegd. Zo dient rekening gehouden met de wetgeving die verschillend is in Hongarije. De Hongaarse Master in Bouwmanagement is een schot in de roos. Niet minder dan 49 deelnemers schreven in en gemiddeld telt men 39 aanwezigen in het auditorium. De examens zijn voorzien in maart Maar nu al wordt luidop gedroomd van een nieuwe sessie en verdere experimenten in bijvoorbeeld Estland en opnieuw Polen. Vlaanderen en de VIK verrichten op dit vlak baanbrekend werk in Europa. In het kader van de uitbouw van Europa is men op zoek naar samenwerkingsverbanden tussen werkgeversorganisaties, licht Ing. Guy Roymans toe. Maar dat loopt niet van een leien dakje. Een aantal pogingen tussen nationale koepelorganisaties van verschillende landen zijn glansrijk mislukt. Daarom werd een nieuwe strategie bedacht om een samenwerking op te zetten vanuit sectorele organisaties. De bouw- en textielnijverheid geven de toon aan. Door deze vormen van opleiding ontstaan directe contacten tussen sectorele bedrijven uit verschillende landen. Die kruisbestuiving slaat aan. De landen uit het voormalige Oostblok kunnen heel wat leren op het vlak van management en zijn zeer leergierig. De VIK is niet weinig fier hier daadwerkelijk een steentje te kunnen bijdragen tot de internationalisering en europeanisering van de bouwnijverheid, vooral omdat het op korte termijn concrete resultaten oplevert, waar bedrijven uit de verschillende landen voordeel uit halen. Geloof me, dit is echt een primeur in Europa! Henk VAN NIEUWENHOVE AANVULLENDE VORMING MILIEUCOÖRDINATOR A & B De VIK en het De Nayer Instituut slaan de handen opnieuw in elkaar voor het programma "Aanvullende vorming Milieucoördinator - niveau A en B" op basis van de wettelijke bepalingen terzake. De cursus start op 17 september 2004 en loopt tot juni 2005 met een eindwerkverdediging begin september Diverse modules (milieuzorg - bodemsanering - lucht - water) worden opengesteld voor andere geïnteresseerden. Na het volgen van de volledige cursus en het slagen in examens en eindwerk verkrijgt men het certificaat niveau A of B. De cursus werd door de Vlaamse Milieuoverheid erkend onder nummer ERK/CUR/10-V. Na het volgen van een module verkrijgt men een attest in het kader van permanente vorming. Vraag een uitgebreide folder met alle praktische informatie bij: VIK, Ria Brughmans, tel of ria.brughmans@vik.be JUNI-JULI I-mag 15

16 Vorming Cursusoverzicht najaar 2004 vanaf september 2004 ARBEIDSANALYSE BEDRIJFSKUNDE Productiviteitsverbetering in niet-productie en ondersteunende processen D*A Introductie workshop Lean Manufacturing en Value Stream Mapping D*A Effectieve Performance Measurement systemen D*A Tijdstudie en normtijden D*A 5S: werkplaatsorganisatie in 5 stappen A*A BEHEER VAN GEBOUWEN Legionella Pneumophila opmaken van een beheersplan A*A Duurzaam bouwen en Rationeel Energie Gebruik A*A KWALITEIT Praktische kwaliteitstechnieken voor procesverbetering A*A Basisprincipes en opbouw van een verantwoord kwaliteitssysteem D*A Interne auditor D*A Het meten van klantentevredenheid N*A LOGISTIEK Voorraadbeheer ( Module MLM) A*A Fysieke distributie ( Module MLM) A*A MILIEU Milieu in Vlaanderen AV*K Zonne-energie: toepassingen voor KMO en industrie N*A Ontwerp van fysico-chemische en biologische industriële afvalwaterzuiveringsinstallaties A*A Regenwatertechniek N*A Milieu: meldingen, heffingen en subsidies D*A Bodemsanering AV*K Afval AV*A ONDERHOUD Industriële afzuigingen D*A Basiscursus onderhoudskunde en management D*A Total Productive Maintenance A*A Predictief onderhoud A*A Predictief onderhoud: inleiding A*A Predictief onderhoud: Trillingsmetingen A*A Predictief onderhoud: Olie-analyse A*A Predictief onderhoud: Thermografie A*A Predictief onderhoud: Ultrasone metingen A*A Predictief onderhoud: Schade-analyse A*A PRODUCTONTWERP Technieken voor productontwerp D1V*A Design for Assembly D1V*A ValueAnalysis/ValueEngineering N*A Failure Mode Effect Analysis D*A Theorie van inventief probleem oplossen D1V*A PROJECTBEHEER Projectmanagement leiderschapsvaardigheden D*A Basiscursus projectplanning en -management D*A projectplanning en -management: basis + gevorderden D*A Kostenramingenvanprojecten(ProjectEstimates) D*A Projectbeheersing en projectmatig werken D*A Projectbeheersing en projectmatig werken D*A Projectplanning en management voor gevorderden D*A In bedrijfstelling van nieuwe installaties V*A Projectbeheersing en projectmatig werken D*A MS Project D*A TECHNISCH COMMERCIEEL - VERKOOP Self-coaching voor commerciëlen N*A Efficiënt inkoopbeleid + voorraadbeheer NA*A De winnende offerte D*A Onderhandelingstechnieken A*A VEILIGHEID Basis EEx-opleiding N*A Gevorderden cursus ATEX richtlijn N*A Praktische veiligheidsbeleving voor middenkaders D*A MSDS: Material Safety Data Sheet D*A IEC t.b.v. instrumentele beveiligingen D*A Opleiding hiërarchische lijn D*A ALGEMEEN ICT PC-onderhoud A*A Hoe gebruiksvriendelijke interfaces bouwen? D*A ICT Security A*A 16 I-mag - JUNI-JULI 2004

17 Vorming PC-TRAININGEN AutoCAD training A*A Access voor gevorderden A*A Rapportering via Crystal Reports A*A Rapportering met MS SQL server Reporting services N*A MS SQL Server D*A Gevorderde technieken in het programmeren van Accessformulieren D*A Van 2D naar 3D ontwerp A*A Applicaties ontwerpen met VB.NET (Visual Basic 7.0) D*A Access applicaties ontwikkelen voor SQL Server D*A VBA Excel Workshop D*A FINANCIEEL MANAGEMENT Kostprijsberekening als tool: Direct Cost A*A Business planning voor toekomstige managers A*A HUMAN RESOURCES Effectief leidinggeven - Coachen - Teammanagement A*A Effectief leidinggeven A*A De kunst om te motiveren en te leiden D*A Coachen van medewerkers A*A Team management A*A BOUWKUNDE TECHNOLOGIE Kaaimuren en aanlegsteigers A*A Bruggenbouw A*A Bouwputten: diepfunderingen A*A Intelligente constructiemodellen in 3D A*A Bekistingen en zichtbeton A*A Rioleringen A*A basiscursus Allplan Engineering voor betontekenen D*A Allplan Engineering D*A Betonbouw 2 :scheurgedrag vervorming bijzondere gevallen A*G Kostprijsberekening in de bouw A*A Gewapende betonconstructies D*A Steigerwerken en stellingen A*A ELEKTRICITEIT - ELEKTRONICA Aardingssystemen (TT,TN,IT) in industriële elektrische installaties A*A Frequentieregelaars A*A Aandrijvingen D*A Siemens Drives D*A Elektriciteit op de werf D*A Elektriciteit voor automatisatie D*A Danfoss Drives D*A Motorbeveiliging A*G SEW Drives D*A Basiscursus EPLAN A*G Dimensionering van elektromechanische aandrijfsystemen A*A ENERGIE KOELTECHNIEK Klimatisatie van gebouwen D*A Koeltechniek: basis A*A Koeltechniek A*A Nieuwe regelgeving voor koelinstallaties N*H Stoombevochtiging N*A Nieuwe regelgeving voor koelinstallaties N*A Verwarmingstechnische calculaties: basis A*A Verwarmingstechnische calculaties: basis + gevorderden A*A Nieuwe regelgeving voor koelinstallaties N*B HVAC A*A Nieuwe regelgeving voor koelinstallaties N*G Verwarmingstechnische calculaties: gevorderden A*A Koeltechniek: gevorderden A*A KUNSTSTOFFEN Kunststofmaterialen en hun verwerkingstechnieken A*A Kunststofmaterialen A*A Kunststoftechnologie A*A Spuitgieten commerciële medewerkers D*D Spuitgieten D*D Rubbertechnologie V*A Recycling van kunststoffen A*A MECHANICA Toegepaste Vacuümtechniek D*A Pompen V*A Basiscursus stans-, plooi- en dieptrekmatrijzen A*G Flensverbindingen V*A Belang en betekenis van vorm- en plaatstoleranties A*G Bedrukkingstechnieken D*A Piping & Engineering A*A Piping & Engineering: Aspecten van materiaalkeuze A*A Piping & Engineering: Appendages en beveiligingsapparatuur A*A Piping & Engineering: Stortvloed van reglementen en normen A*A Belang van stressberekingen bij het ontwerpen van pijpleidingen A*A Praktische mogelijkheden van eindige elementen simulaties A*G Piping & Engineering: Stromingsleer en drukvalberekening A*A Piping & Engineering: Sterkte en flexibiliteitsberekeningen A*A Piping & Engineering: Montagerichtlijn voor buisleiding - EN A*A JUNI-JULI I-mag 17

18 Vorming MEET- EN REGELTECHNIEK OPC D*A Industrial Ethernet D*A Meet- en regeltechniek in de praktijk: Regeltechniek N2D*G Meet- en regeltechniek in de praktijk N3D*G GEMMA D*A Automatisering D*A PLC Siemens Step 7 Basiscursus D*A Meet- en regeltechniek in de praktijk: Meettechniek N1D*G PLC Siemens Step 7 Gevorderden D*A S7 Speciale Programmeer- en Communicatietechnieken D*A PLC Siemens Step7 Maintenance D*A SCHEIKUNDE Chemische proces engineering N*A Droogtechnologie V*A Droogtechnologie: Beginselen van droogtechniek V*A Kleuren begrijpen, definiëren en meten D*A Inleiding tot de chemie van de kruiden A*A Drukvaten, warmtewisselaars en opslagtanks D*A Droogtechnologie: Droogsnelheid en droogtijd V*A Kleur in textiel N*G VOEDING - BIOTECHNOLOGIE Recente evoluties in de voedingsmiddelenanalyse N*G Basisbegrippen Genetica N*Ge Genetic Engineering A*Ge HACCP-BRC N*A SOCIALE EN PERSOONLIJKE VAARDIGHEDEN COMMUNICATIE (Nog) Beter communiceren met uw Duitse zakenpartner V5D*A (Nog) Beter communiceren met uw Franse zakenpartner V5D*A De winnende presentatie D*A Technisch raadgeven als ingenieur D*A PERSOONLIJKE EFFECTIVITEIT Brainmapping geheugentraining - snellezen D*A Assertiviteitstraining D*A Emotionele Intelligentie en positieve stresshantering N*A = NIEUW XA*A = X= aantal sessies A* = Avond D* = Dag N* = Namiddag V* = Voormiddag *A = Antwerpen *B = Brugge *D = Diepenbeek *Ge = Geel *G = Gent *H = Hasselt *K = Sint Katelijne Waver Lichte afwijkingen in data en uren zijn steeds mogelijk. Meer info op Contact: VIK-secretariaat, Noël Aelbrecht, tel , fax: , noel.aelbrecht@vik.be Nieuw VIK cursuspakket komt eraan! VRAAG NU UW STUDIEGIDS AAN! Via I-mag en de website informeren wij u over ons aanbod. Ex-cursisten krijgen de Studiegids automatisch toegezonden. Heeft u nog geen opleidingscursus gevolgd en wilt u toch de studiegids ontvangen, laat het ons dan vóór 1 augustus 2004 weten. Raadpleeg het cursusaanbod in onze volgende uitgaven. Wenst u het uitgebreide pakket te lezen, vraag het aan. Geef uw naam en VIK-lidnummer door via fax ( ) of via naar noel.aelbrecht@vik.be met de vermelding Studiegids. 18 I-mag - JUNI-JULI 2004

19 Vorming De VIK-Studiegroep Voeding organiseert, in samenwerking met EHEDG Benelux: woensdag 13 oktober 2004 Symposium on hygienic design Pumps & Valves 2004, Bouwcentrum Antwerpen, zaal Artes PROGRAMMA Voorzitters: ir. Ernst Paardekooper, chairman EHEDG Nederland ir. Frank Moerman, chairman EHEDG Belgium 09u00-09u10 Opening met voorstelling van EHEDG en VIK Mrs. Maggie Duke, (past)-president EHEDG Ing. Filip Delaruelle, Projectmanager Interbrew, Voorzitter VIK-Studiegroep Voeding 09u10-09u50 Zooming in on the product for prevention Mrs. Maggie Duke, (past)-president EHEDG, QA advisor on hygienic engineering and GMP, Nestlé, Vevey, Switserland 09u50-10u30 Toepassing van biostatische wand- en plafondcoatings in de voedingsnijverheid Ing. Dirk Vertommen, Product Manager Hygiëne, Pentagon Plastics 10u30-11u00: koffiepauze 11u00-11u40 Choix des matériaux pour l'alimentaire Dr Claude Lebreton, CETIM, Matériaux Métalliques et Surfaces, Senlis, France 11u40-12u20 Kwalificatie van processystemen in de farmaceutische industrie Ing. Sabine Caboor, validation engineer & Ing. Jeroen Lerno, procesingenieur, BnS Engineering 12u20-13u00: lunch/free time 13u00-13u40 Hygiënische roerwerken Ing. Eddy Van de Putte, Product Development Manager, Dewaele Technical Agencies 13u40-14u20 Hygienic design in RotaryLobe Pumps in combination with high efficiency to a low cost over time Mr. Jan Wikborg, Product Manager Industry, JohnsonPump AB, Ãrebro, Sweden 14u20 15u00 Testing and certification of process equipment and components Ing. Jacques Kastelein, Project Manager Hygienic processing, TNO Nutrition and Food Research, Zeist, the Netherlands 15u00-15u20: koffiepauze 15u20-16u00 Product recovery systems for the food, pharmaceutical & cosmetic industry according to EHEDG Dipl.-ing K. Lorenzen, member of the EHEDG Executive committee & Key Customer Director GEA Tuchenhagen, Büchen, Germany 16u00-16u15: vraagstelling + einde studiedag Inlichtingen en inschrijvingen: VIK-secretariaat, Ria Brughmans, tel.: ria.brughmans@vik.be JUNI-JULI I-mag 19

20 Vorming VIK viert mandagen Ing. Maddy Van den Nieuwenhuisen laureate VIK-vorming heeft de voorbije maand zijn ste mandag gevierd. Laureate van de ste mandag is een vrouw geworden, met name Ing. Maddy Van den Nieuwenhuisen van het Limburgse bedrijf EMGO. Concreet betekent dit dat VIK-vorming in 33 jaar postacademische vorming mandagen gepresteerd heeft. Voorwaar een prestatie om U tegen te zeggen en die alleen mogelijk was dankzij de inzet van duizenden gemotiveerde cursisten en honderden docenten. Van onze redacteur Niets dan gelukkige gezichten op de viering van de ste mandag in het vertrouwde VIK-huis in Wommelgem. VIK directeur Ing. Paul Bertels en VIK-vorming voorzitter Ing. Jan Winten zetten de laureate, die vergezeld was van een aantal collega s van EMGO, in de bloemetjes. Ing. Maddy Van den Nieuwenhuisen was aangenaam verrast met haar verkiezing. Zij is een trouwe cursiste in het VIK-vormingscentrum en heeft al diverse waters doorzwommen. Samen met twee collega s van EMGO heb ik de Atex richtlijn cursus gevolgd, een opleiding van het korte type, aldus de laureate. Het was een interessante cursus die ons de voornaamste wijzigingen inzake richtlijnen en coderingen bijbracht. Collega s De laureate, Ing. Maddy Van den Nieuwenhuisen, vergezeld van Ing. Guido Wydaeghe, hoofd innovatie EMGO. van ons bedrijf volgen geregeld vormingscursussen. We mogen zelf voorstellen indienen die door de directie dienen goedgekeurd te worden. EMGO staat open voor permanente vorming. In de industrie is het belangrijk op de hoogte te blijven van de allerlaatste ontwikkelingen. Maddy Van den Nieuwenhuisen volgde eerder al een aantal opleidingscursussen van het korte type, ondermeer over datacommunicatie, wetgeving inzake elektriciteit en safety. Vier jaar geleden volgde ze ook met succes de VIK-Master PC gebaseerde instrumentatietechnologie. Na haar uitverkiezing is zij vastbesloten nieuwe vormingscursussen te volgen. Ing. Van den Nieuwenhuisen behaalde het diploma industrieel ingenieur, met specialisatie elektronica - digitale techniek, aan het toenmalige HIK (Hoger Instituut der Kempen) in Geel. Ze is Electrical Engineer bij EMGO en staat in voor automatiseringsprojecten, meet- en regeltechnieken, programmeren van PLC s (Programmable Logic Controllers) en DCS (Distributed Control Systems) en visualisatiesystemen op pc. Het Lommelse bedrijf EMGO noemt zichzelf a splendid company in the world of lighting. EMGO staat voor Europese Maatschappij voor Glas Onderdelen en produceert voornamelijk glas voor gloeilampen. Philips, Osram en andere fabrikanten wereldwijd zijn klant aan huis in Lommel. In zijn domein is EMGO wereldleider op de markt. Onze welgemeende felicitaties gaan naar Ing. Maddy Van den Nieuwenhuisen en EMGO, een bedrijf dat permanente vorming hoog in zijn vaandel draagt. Henk VAN NIEUWENHOVE Ing. Maddy Van den Nieuwenhuisen wordt namens de VIK gefeliciteerd door Ing. Paul Bertels en Ing. Jan Winten. 20 I-mag - JUNI-JULI 2004

automatisering elektrotechniek biomedische technologie (elektromechanica) automatisatie biomedische technologie (elektromechanica) o elektrotechniek

automatisering elektrotechniek biomedische technologie (elektromechanica) automatisatie biomedische technologie (elektromechanica) o elektrotechniek Curriculum master in de industriële wetenschappen in Elektromechanica afstudeerrichting automatisering Elektromechanica afstudeerrichting elektromechanica Elektromechanica afstudeerrichting biomedische

Nadere informatie

Master in de ingenieurswetenschappen:

Master in de ingenieurswetenschappen: Master in de ingenieurswetenschappen: biomedische technologie Faculteit Ingenieurswetenschappen De voorbije eeuw is de geneeskunde enorm geëvolueerd. De sterke technologische vooruitgang heeft hierbij

Nadere informatie

automatisering elektrotechniek biomedische technologie (elektromechanica) automatisatie biomedische technologie (elektromechanica) o elektrotechniek

automatisering elektrotechniek biomedische technologie (elektromechanica) automatisatie biomedische technologie (elektromechanica) o elektrotechniek Curriculum master in de industriële wetenschappen in Elektromechanica afstudeerrichting automatisering Elektromechanica afstudeerrichting elektromechanica Elektromechanica afstudeerrichting biomedische

Nadere informatie

van professionele bachelor naar industrieel ingenieur

van professionele bachelor naar industrieel ingenieur van professionele bachelor naar industrieel ingenieur Greet Langie, Verderstudeerbeurs 24 februari 2017 2 Ervaringen van (ex) schakelstudenten Film: interviews met schakelstudenten 3 Wat wil je te weten

Nadere informatie

automatisering elektrotechniek biomedische technologie (elektromechanica) automatisatie biomedische technologie (elektromechanica) o elektrotechniek

automatisering elektrotechniek biomedische technologie (elektromechanica) automatisatie biomedische technologie (elektromechanica) o elektrotechniek Curriculum master in de industriële wetenschappen in Elektromechanica afstudeerrichting automatisering Elektromechanica afstudeerrichting elektromechanica Elektromechanica afstudeerrichting biomedische

Nadere informatie

automatisering elektrotechniek biomedische technologie (elektromechanica) automatisatie biomedische technologie (elektromechanica) o elektrotechniek

automatisering elektrotechniek biomedische technologie (elektromechanica) automatisatie biomedische technologie (elektromechanica) o elektrotechniek Curriculum master in de industriële wetenschappen in Elektromechanica afstudeerrichting automatisering Elektromechanica afstudeerrichting elektromechanica Elektromechanica afstudeerrichting biomedische

Nadere informatie

IIT Kanpur Ornella Geboers Maarten Leys

IIT Kanpur Ornella Geboers Maarten Leys IIT Kanpur Ornella Geboers Maarten Leys Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Voorstelling bedrijf... 3 Producten... 4 Reden in India... 5 Gerichte vragen... 6 Voorstelling bedrijf Het Indiaas Instituut voor

Nadere informatie

KHLim. Katholieke Hogeschool Limburg

KHLim. Katholieke Hogeschool Limburg KHLim Katholieke Hogeschool Limburg KHLim 1995, fusie van 9 katholieke hogescholen 6 departementen Media en Design Academie (master) Gezondheidszorg Handelswetenschappen en Bedrijfskunde Industriële Wetenschappen

Nadere informatie

Thomas More: Professionele bachelors: 3 jarige opleidingen Geel Turnhout Vorselaar Lier Mechelen Antwerpen Sint Katelijne Waver Associatie KULeuven

Thomas More: Professionele bachelors: 3 jarige opleidingen Geel Turnhout Vorselaar Lier Mechelen Antwerpen Sint Katelijne Waver Associatie KULeuven 1 [GEEL] SITUERING Thomas More: Professionele bachelors: 3 jarige opleidingen Geel Turnhout Vorselaar Lier Mechelen Antwerpen Sint Katelijne Waver Associatie KULeuven Groep Technologie & Design, domein:

Nadere informatie

NODIG SCHRIFTELIJK LEERMATERIAAL EN HANDBOEKEN

NODIG SCHRIFTELIJK LEERMATERIAAL EN HANDBOEKEN NODIG SCHRIFTELIJK LEERMATERIAAL EN HANDBOEKEN Prof. bachelor Elektromechanica: 1ste jaar REG - OPO 1 Elektrotechnieken: OLA 1 Elektrotechnieken - 1 Schemalezen EM-1-JLWD7-00 1 Oefeningen in schemalezen

Nadere informatie

BRUSSEL t. Master in het tolken. Faculteit Letteren

BRUSSEL t. Master in het tolken. Faculteit Letteren BRUSSEL t Master in het tolken Faculteit Letteren Welkom aan de KU Leuven, de grootste en oudste universiteit van België. Je kunt hier je studietraject verderzetten en verrijken, ook als je elders een

Nadere informatie

Katholieke Hogeschool Kempen. Plan Van Aanpak Uptime

Katholieke Hogeschool Kempen. Plan Van Aanpak Uptime Katholieke Hogeschool Kempen Campus Geel Departement Handelswetenschappen en Bedrijfskunde 3de jaar Toegepaste Informatica Plan Van Aanpak Uptime Stage : Analyse Proxy Servers Yorkim Parmentier 3TI4 Academiejaar

Nadere informatie

automatisering elektrotechniek biomedische technologie (elektromechanica) automatisatie biomedische technologie (elektromechanica) o elektrotechniek

automatisering elektrotechniek biomedische technologie (elektromechanica) automatisatie biomedische technologie (elektromechanica) o elektrotechniek Curriculum master in de industriële wetenschappen in Elektromechanica afstudeerrichting automatisering Elektromechanica afstudeerrichting elektromechanica Elektromechanica afstudeerrichting biomedische

Nadere informatie

Trainingen: Biologische effecten van straling Dosimetrie (in de ruimte)

Trainingen: Biologische effecten van straling Dosimetrie (in de ruimte) Alle opleidingen/studies (alle niveaus : bachelor, master, master na master, voortgezette opleiding, enz.) die door uw universiteit worden aangeboden, alsook de titels van de lessenreeksen die verband

Nadere informatie

Verhaal van verandering

Verhaal van verandering Belgische Ashoka Fellow Ashoka : Kun je ons iets vertellen over je familie en waar je bent opgegroeid? Ingrid : Ik ben opgegroeid in Antwerpen, een belangrijke stad in Vlaanderen, België. Ik heb een oudere

Nadere informatie

Master in het vertalen

Master in het vertalen BRUSSEL t Master in het vertalen Faculteit Letteren Welkom aan de KU Leuven, de grootste en oudste universiteit van België. Je kunt hier je studietraject verderzetten en verrijken, ook als je elders een

Nadere informatie

Technische toelichting Automatisering

Technische toelichting Automatisering Technische toelichting Automatisering Automatisering Overzicht Facilitator HOWEST/UGENT RESEARCH GROUPS Team Mechatronica IO/IPO DAE Electrical Energy Lab Prof. L. Vandevelde SYSTeMS Prof. R. De Keyser

Nadere informatie

ROLLING ROLLEN IN DE OPLEIDING INDUSTRIËLE INGENIEURSWETENSCHAPPEN

ROLLING ROLLEN IN DE OPLEIDING INDUSTRIËLE INGENIEURSWETENSCHAPPEN ROLLING ROLLEN IN DE OPLEIDING INDUSTRIËLE INGENIEURSWETENSCHAPPEN STUDENTEN EN HUN TOEKOMSTBEELD Industriële Ingenieurswetenschappen STUDENTEN EN HUN TOEKOMSTBEELD Industriële Ingenieurswetenschappen

Nadere informatie

ONDERWIJS HOOGSTRATEN ZIN OM EEN VAK TE LEREN? SEPTEMBER 2014 TOT EN MET JANUARI 2015. Kijk op pagina 6. Stephen Vincke - FOD Justitie

ONDERWIJS HOOGSTRATEN ZIN OM EEN VAK TE LEREN? SEPTEMBER 2014 TOT EN MET JANUARI 2015. Kijk op pagina 6. Stephen Vincke - FOD Justitie ONDERWIJS HOOGSTRATEN SEPTEMBER 2014 TOT EN MET JANUARI 2015 Stephen Vincke - FOD Justitie ZIN OM EEN VAK TE LEREN? Kijk op pagina 6. 1 COMPUTER STARTERSCURSUS COMPUTER Wil je graag meer weten over de

Nadere informatie

Het postgraduaat Bedrijfskundige Ingenieurstechnieken

Het postgraduaat Bedrijfskundige Ingenieurstechnieken De vakgroep Industriële Systemen & Productontwerp stelt voor: Het postgraduaat Bedrijfskundige Ingenieurstechnieken Industriële Systemen en Productontwerp Onderwijs Master Industrial Engineering and Operations

Nadere informatie

Apotheker in de administratie

Apotheker in de administratie Apotheker in de administratie Bijkomend diploma niet noodzakelijk op federaal en Europees niveau Apothekers een belangrijke rol spelen in de diverse commissies betrokken bij registratie en terugbetaling

Nadere informatie

Hoe begeleidt u uw leerlingen in hun studiekeuze? Prof. Gert de Cooman Onderwijsdirecteur FEA

Hoe begeleidt u uw leerlingen in hun studiekeuze? Prof. Gert de Cooman Onderwijsdirecteur FEA Hoe begeleidt u uw leerlingen in hun studiekeuze? Prof. Gert de Cooman Onderwijsdirecteur FEA DE OPLEIDINGEN DRIE GROTE RICHTINGEN BURGERLIJK INGENIEUR BURGERLIJK INGENIEUR-ARCHITECT INDUSTRIEEL INGENIEUR

Nadere informatie

Sjabloon aanvraag voor het aanbieden van een anderstalige initiële bachelor- en/of masteropleiding

Sjabloon aanvraag voor het aanbieden van een anderstalige initiële bachelor- en/of masteropleiding Sjabloon aanvraag voor het aanbieden van een anderstalige initiële bachelor- en/of masteropleiding Decretale context De aanvraag voor het aanbieden van een anderstalige initiële bachelor- of masteropleiding

Nadere informatie

N Landmeters A05 Brussel, 29.9.2005 MH/BL/LC A D V I E S. over DE GELIJKWAARDIGHEID VAN DIPLOMA'S VOOR HET BEKOMEN VAN DE TITEL VAN LANDMETER-EXPERT

N Landmeters A05 Brussel, 29.9.2005 MH/BL/LC A D V I E S. over DE GELIJKWAARDIGHEID VAN DIPLOMA'S VOOR HET BEKOMEN VAN DE TITEL VAN LANDMETER-EXPERT N Landmeters A05 Brussel, 29.9.2005 MH/BL/LC A D V I E S over DE GELIJKWAARDIGHEID VAN DIPLOMA'S VOOR HET BEKOMEN VAN DE TITEL VAN LANDMETER-EXPERT (bekrachtigd door de Hoge Raad voor de Zelfstandigen

Nadere informatie

Geslaagd zijn voor de module Da2 of basiskennis PLC aantonen met afleggen van competentietest bij titularis

Geslaagd zijn voor de module Da2 of basiskennis PLC aantonen met afleggen van competentietest bij titularis Opleiding Elektromechanica Code + officiële benaming van de module Da3 PLC2 Academiejaar 2015-2016 Semester: - 5&6 avondtraject Studieomvang 6 studiepunten Totale studietijd 160 Aantal lestijden 80 Aandeel

Nadere informatie

Docentendag MiPlaza 30 november 2009

Docentendag MiPlaza 30 november 2009 Docentendag MiPlaza 30 november 2009 Evenement Op 30 november brachten 20 docenten en toekomstige docenten wis-, natuur-, en scheikunde, biologie en techniek, op het niveau van HAVO/VWO uit de regio een

Nadere informatie

Omvorming naar de masteropleidingen

Omvorming naar de masteropleidingen Omvorming naar de masteropleidingen Data van indiening van de ingevulde formulieren: Dit beperkt formulier op 4 oktober 2002 Uitgebreider formulier (met o.m. de doelstellingen en eindtermen) uiterlijk

Nadere informatie

Master in de meertalige communicatie

Master in de meertalige communicatie BRUSSEL t Master in de meertalige communicatie Faculteit Letteren Welkom aan de KU Leuven, de grootste en oudste universiteit van België. Je kunt hier je studietraject verderzetten en verrijken, ook als

Nadere informatie

Verder studer e n. Zoek de zeven verschillen: bachelor en master

Verder studer e n. Zoek de zeven verschillen: bachelor en master Verder studer e n Zoek de zeven verschillen: bachelor en master Alles over bachelors en masters Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Beleidsdomein Onderwijs Vorming www.hogeronderwijsregister.be Awel,

Nadere informatie

INFODAG: WOENSDAG 5 SEPTEMBER 2018 CAMPUS DE NAYER

INFODAG: WOENSDAG 5 SEPTEMBER 2018 CAMPUS DE NAYER INFODAG: WOENSDAG 5 SEPTEMBER 2018 CAMPUS DE NAYER FACULTEIT INDUSTRIËLE INGENIEURSWETENSCHAPPEN INFORMATIE VOOR ALLE OPLEIDINGEN BACHELOR IN DE INDUSTRIËLE WETENSCHAPPEN (INDUSTRIEEL INGENIEUR) SCHAKELEN

Nadere informatie

Stages in de watersector

Stages in de watersector Infobrochure Stages in de watersector Overzicht van stagemogelijkheden binnen de opleidingen aangeboden door de buitengewone leden van TNAV: a) HOGENT (professionele bachelor Chemie) b) Karel de Grote

Nadere informatie

Transnationaal programma in gespecialiseerde vertaling: optie literair vertalen

Transnationaal programma in gespecialiseerde vertaling: optie literair vertalen Transnationaal programma in gespecialiseerde vertaling: optie literair vertalen Welkom aan de KU Leuven, een van de grootste en oudste universiteiten van Europa. Met meer dan 250 masteropleidingen aan

Nadere informatie

Omvorming van het eenjarige Master in Industrial Management tot een tweejarige Master in de Technische Bedrijfskunde

Omvorming van het eenjarige Master in Industrial Management tot een tweejarige Master in de Technische Bedrijfskunde 1 Omvorming van het eenjarige Master in Industrial Management tot een tweejarige Master in de Technische Bedrijfskunde November 2005 Comité-leden : Koenraad Debackere, Guido Dedene, Erik Demeulemeester,

Nadere informatie

Jongeren ten opzichte van hun eerste job 15-09-2008

Jongeren ten opzichte van hun eerste job 15-09-2008 Jongeren ten opzichte van hun eerste job Samenvatting 15-09-2008 van de resultaten a Market Probe division Doelstelling van het onderzoek 2 3 Kennis over de jongeren ten aanzien van het einde van hun studies

Nadere informatie

Efficiënt presenteren Nederlands Vlot presenteren Frans Vlot presenteren Engels

Efficiënt presenteren Nederlands Vlot presenteren Frans Vlot presenteren Engels Efficiënt presenteren Nederlands Vlot presenteren Frans Vlot presenteren Engels Een voordracht geven, een toespraak houden voor collega s, een kritisch publiek overtuigen of een lezing verzorgen voor vakgenoten,

Nadere informatie

BRUSSEL t. Master in het vertalen Faculteit Letteren Campus Brussel

BRUSSEL t. Master in het vertalen Faculteit Letteren Campus Brussel BRUSSEL t Master in het vertalen Faculteit Letteren Campus Brussel Welkom aan de KU Leuven, een van de grootste en oudste universiteiten van Europa. Met meer dan 250 masteropleidingen aan 16 verschillende

Nadere informatie

Stageverslag Michaël Deslypere

Stageverslag Michaël Deslypere Stageverslag Michaël Deslypere MANPOWER Stagementor: Valerie Milissen Stagebegeleider: Pieterjan Bonne 2 Inhoudsopgave 1.Voorwoord... 3 2.Situering/voorstelling van de stageplaats... 4 3.Beschrijving van

Nadere informatie

Vragenlijst. Uw bijdrage helpt te weten waar de noden van ouderen liggen zodat er beter op hen kan ingespeeld worden.

Vragenlijst. Uw bijdrage helpt te weten waar de noden van ouderen liggen zodat er beter op hen kan ingespeeld worden. Vragenlijst Beste mevrouw, meneer In het kader van mijn thesis Digitale vaardigheden van 65-plussers heb ik deze vragenlijst opgesteld voor zowel gebruikers als niet-gebruikers van internet Dit werk kan

Nadere informatie

Professionele bachelor elektromechanica

Professionele bachelor elektromechanica 1ste jaar (semester 1 en 2) 1ste jaar - gemeenschappelijk traject "Een stevige basis" 2de jaar (semester 3 en 4) 2de jaar - gemeenschappelijk traject "Een technologiebad" 3de jaar (semester 5 en 6) Afstudeerrichting

Nadere informatie

Master in de journalistiek

Master in de journalistiek BRUSSEL t Master in de journalistiek Faculteit Sociale Wetenschappen Welkom aan de KU Leuven, de grootste en oudste universiteit van België. Je kunt hier je studietraject verderzetten en verrijken, ook

Nadere informatie

INFODAG: ZATERDAG 21 APRIL 2018 CAMPUS DE NAYER

INFODAG: ZATERDAG 21 APRIL 2018 CAMPUS DE NAYER INFODAG: ZATERDAG 21 APRIL 2018 CAMPUS DE NAYER FACULTEIT INDUSTRIËLE INGENIEURSWETENSCHAPPEN INFORMATIE VOOR ALLE OPLEIDINGEN BACHELOR IN DE INDUSTRIËLE WETENSCHAPPEN (INDUSTRIEEL INGENIEUR) SCHAKELEN

Nadere informatie

Innovatie support gids

Innovatie support gids Innovatie support gids Uw gids naar resultaat 1 Uw gids naar resultaat Innovatief duurzaam drukwerk Het drukwerk van deze gids is uitgevoerd in waterloos offset met inkt op plantaardige basis, dit resulteert

Nadere informatie

Geschreven taal is een belangrijk middel om te communiceren en is het meest effectief als deze geschreven is in de moedertaal van de lezer.

Geschreven taal is een belangrijk middel om te communiceren en is het meest effectief als deze geschreven is in de moedertaal van de lezer. Editorial Geschreven taal is een belangrijk middel om te communiceren en is het meest effectief als deze geschreven is in de moedertaal van de lezer. Daarom kan Tasma Productions de veiligheidsboodschap

Nadere informatie

SCHAKELPROGRAMMA S UHASSELT

SCHAKELPROGRAMMA S UHASSELT SCHAKELPROGRAMMA S UHASSELT Heb je een professioneel bachelordiploma op zak en wil je een academische master behalen? Dat kan! Via een schakelprogramma kun je doorstromen naar een bepaalde master. Het

Nadere informatie

LIJST VAN DE TOELATINGSVOORWAARDEN TOT DE BRUGPROGRAMMA S (HORIZONTALE INSTROOM)

LIJST VAN DE TOELATINGSVOORWAARDEN TOT DE BRUGPROGRAMMA S (HORIZONTALE INSTROOM) UNIVERSITEIT GENT ACADEMIEJAAR 2019-2020 LIJST VAN DE TOELATINGSVOORWAARDEN TOT DE BRUGPROGRAMMA S (HORIZONTALE INSTROOM) FACULTEIT INGENIEURSWETENSCHAPPEN EN ARCHITECTUUR STUDIEGEBIED: TOEGEPASTE WETENSCHAPPEN

Nadere informatie

POP. Persoonlijk ontwikkelingsplan. Robin van Heijningen

POP. Persoonlijk ontwikkelingsplan. Robin van Heijningen 1 POP Persoonlijk ontwikkelingsplan Robin van Heijningen 2 POP Persoonlijk ontwikkelingsplan Robin van Heijningen Hillegom 17 oktober 2013 Schoonderbeek Installatietechniek 3 Persoonlijk ontwikkelingsplan

Nadere informatie

PROFESSIONELE BACHELOR OPLEIDING BOUWKUNDE

PROFESSIONELE BACHELOR OPLEIDING BOUWKUNDE PROFESSIONELE BACHELOR OPLEIDING BOUWKUNDE ACADEMIEJAAR 2015-2016 samenstelling en redactie Manu Roegiers, Ilona Terkessidis, Lotte Thora en Helena Winderickx verantwoordelijke uitgever Ilona Terkessidis,

Nadere informatie

Sensoren en maatschappij

Sensoren en maatschappij PROJECT Sensoren en maatschappij Informatie voor de leerlingen Inhoud 1 De opdracht 2 Het beroep 3 De organisatie 4 Begeleiding 5 Beoordeling en evaluatie [1] PROJECT Sensoren en maatschappij [Technasium]

Nadere informatie

Faculteit Industriële Ingenieurswetenschappen

Faculteit Industriële Ingenieurswetenschappen Faculteit Industriële Ingenieursschappen Infodag: zaterdag 6 mei 2017 TECHNOLOGIECAMPUS DE NAYER Informatie voor alle opleidingen Bachelor in de industriële schappen (industrieel ingenieur) Schakelen naar

Nadere informatie

DIMAEN Brochure 2017 DIMAEN BV. 17 februari 2017 Rev.: 1.1. Page 1 of 5

DIMAEN Brochure 2017 DIMAEN BV. 17 februari 2017 Rev.: 1.1. Page 1 of 5 DIMAEN Brochure 2017 DIMAEN BV Page 1 of 5 DIMAEN BV "Connected Engineering" is onze samenvatting van het verbinden van disciplines, kennis en ervaring. Onze missie is: uitdagingen efficiënt omzetten in

Nadere informatie

Faculteit Industriële Ingenieurswetenschappen

Faculteit Industriële Ingenieurswetenschappen Faculteit Industriële Ingenieursschappen Infodag: woensdag 6 september 2017 TECHNOLOGIECAMPUS DE NAYER Informatie voor alle opleidingen Bachelor in de industriële schappen (industrieel ingenieur) Schakelen

Nadere informatie

Specifieke lerarenopleiding

Specifieke lerarenopleiding Rouppeplein 16 1000 Brussel 02/546.22.63 kirsten.deschrijver@lethas.be www.lethas.be Specifieke lerarenopleiding 2015-2016 Wil je leraar worden? In het secundair onderwijs of het volwassenenonderwijs?

Nadere informatie

Leidraad voor aanvragen van vrijstellingen (EVK)

Leidraad voor aanvragen van vrijstellingen (EVK) Leidraad voor aanvragen van vrijstellingen (EVK) GEZ Gezondheidszorg Departement Gezondheidszorg Campus Oude Luikerbaan 79 3500 Hasselt Verantwoordelijke EVK Ann Bancken (ann.bancken@khlim.be) Academiejaar

Nadere informatie

DE VLAAMSE REGERING, Gelet op de Codex Hoger Onderwijs van 11 oktober 2013, bekrachtigd bij het decreet van 20 december 2013, artikel II.

DE VLAAMSE REGERING, Gelet op de Codex Hoger Onderwijs van 11 oktober 2013, bekrachtigd bij het decreet van 20 december 2013, artikel II. Besluit van de Vlaamse Regering tot vaststelling van de lijst van de bachelor- en masteropleidingen en afstudeerrichtingen binnen een masteropleiding met een bijkomende titel DE VLAAMSE REGERING, Gelet

Nadere informatie

Nationale monitor Social media in de Interne Communicatie

Nationale monitor Social media in de Interne Communicatie Nationale monitor Social media in de Interne Communicatie VRAGENLIJST Dit is de vragenlijst zoals we die aangeboden hebben. Veel vragen worden door zogenaamde LIkert schalen aangeboden, bij ons op een

Nadere informatie

Inhoud: Inleiding tot Taak 1.1.14 1 Omschrijving van vacatures 2 Matrix van benodigde 5 Bronvermeldingen 7

Inhoud: Inleiding tot Taak 1.1.14 1 Omschrijving van vacatures 2 Matrix van benodigde 5 Bronvermeldingen 7 Inleiding Taak 10 gaat over het oriënteren op het vakgebied van onze toekomst. Als we straks afgestudeerd zijn zullen we automatisch werk moeten gaan zoeken. Maar welk werk of in welke sector? Dat gaan

Nadere informatie

Academiejaar 2014/2015. bachelor. ergotherapie. ergotherapie. Artesis Plantijn Hogeschool Antwerpen

Academiejaar 2014/2015. bachelor. ergotherapie. ergotherapie. Artesis Plantijn Hogeschool Antwerpen Academiejaar 2014/2015 bachelor ergotherapie ergotherapie Artesis Plantijn Hogeschool Antwerpen Bachelor ergotherapie ergotherapie Je ideale opleiding kiezen uit het ruime aanbod aan onze hogeschool is

Nadere informatie

Job- en Stage-event. Voorwoord. Geachte heer, Geachte mevrouw,

Job- en Stage-event. Voorwoord. Geachte heer, Geachte mevrouw, Job- en Stage-event Voorwoord Geachte heer, Geachte mevrouw, Wij zijn zeer verheugd om u in naam van de studentenkring Hermes ons jaarlijkse Job - en Stage-event te mogen voorstellen. Dit evenement hebben

Nadere informatie

basiseducatie Wie kan terecht in een centrum voor basiseducatie? Wat kan je er leren?

basiseducatie Wie kan terecht in een centrum voor basiseducatie? Wat kan je er leren? basis educatie Heb je problemen met lezen, schrijven of rekenen? Je bent niet alleen! In Vlaanderen heeft 1 op 7 mensen er moeite mee. Bij Basiseducatie kan je opnieuw bijbenen. Er zijn 13 Centra voor

Nadere informatie

Van 2 naar 3 een belangrijke stap

Van 2 naar 3 een belangrijke stap Van 2 naar 3 een belangrijke stap spel groei hoop geloof vreugde vertrouwen verbondenheid DIT SPEL SPELEN WE SAMEN 2017-2018 JIJ kiest! HOE KIES JE? MOTIVATIE TALENT INFORMATIE TOEKOMSTGERICHT OPDELING

Nadere informatie

VEREISTEN EN VOORKENNIS

VEREISTEN EN VOORKENNIS VEREISTEN EN VOORKENNIS Je zoekt informatie over cursussen. Wat moet je weten? Wat leer je in de cursus? Wat zijn de condities? Op welke manier heb je les? Wat moet je doen? 1. Lees eerst de woordenschat

Nadere informatie

KAZ launch. woensdag 29 januari 2014. Aanbod in het eerste jaar: Deze tekst in MS Word formaat

KAZ launch. woensdag 29 januari 2014. Aanbod in het eerste jaar: Deze tekst in MS Word formaat Deze tekst in MS Word formaat woensdag 29 januari 2014 KAZ launch Binnenkort ziet het KAZ er helemaal anders uit. En dan hebben we het niet alleen over de gebouwen of het aanzicht van op straat. Ook de

Nadere informatie

Tolken voor Europa. Postgraduaat Conferentietolken

Tolken voor Europa. Postgraduaat Conferentietolken KU Leuven Campus Antwerpen Faculteit Letteren Sint-Andriesstraat 2 2000 Antwerpen tel. 03 206 04 91 fax 03 206 04 99 inge.dergent@kuleuven.be www.arts.kuleuven.be/antwerpen Tolken voor Europa Postgraduaat

Nadere informatie

Worldschool Young European Specialists. Programma voor deelnemende leerlingen. YES! in het kort. YES! Young European Specialists

Worldschool Young European Specialists. Programma voor deelnemende leerlingen. YES! in het kort. YES! Young European Specialists Worldschool Young European Specialists YES! Young European Specialists Programma voor deelnemende leerlingen YES! is een speciaal onderwijsprogramma voor leerlingen van het VWO, vijfde leerjaar. Honderd

Nadere informatie

Studenten: stage en praktijkervaring zijn het meest waardevol in de opleiding, al doende leert men

Studenten: stage en praktijkervaring zijn het meest waardevol in de opleiding, al doende leert men Uitdaging Studenten: stage en praktijkervaring zijn het meest waardevol in de opleiding, al doende leert men docenten: Voordat een student op stage kan vertrekken is er een degelijke basisopleiding nodig.

Nadere informatie

ELEKTROMECHANICA HBO5. Situering HBO5. Situering HBO5. Dagopleiding HBO5 EM: Avondopleiding HBO5 EM: Nieuwe dagopleiding. Uniek in Vlaanderen

ELEKTROMECHANICA HBO5. Situering HBO5. Situering HBO5. Dagopleiding HBO5 EM: Avondopleiding HBO5 EM: Nieuwe dagopleiding. Uniek in Vlaanderen Nieuwe dagopleiding sinds 01 01 Uniek in Vlaanderen Thomas More Kempen, Geel EM HBO5 luc.moonen@hik.be 1 Dagopleiding ook ism VDAB (OKOT-trajecten) Campus Geel Meer info: luc.moonen@hik.be ELEKTROMECHANICA

Nadere informatie

ELEKTROELEKTROMECHANICA PBA ELEKTROMECHANICA [GEEL] SITUERING PROFESSIONELE BACHELOR

ELEKTROELEKTROMECHANICA PBA ELEKTROMECHANICA [GEEL] SITUERING PROFESSIONELE BACHELOR Dynamisch Creatief Polyvalent ELEKTROMECHANICA ELEKTROELEKTROMECHANICA Klimatisering Onderhoudstechnologie (Proces)automatisering Elektromechanica Elektromechanica - Klimatisering Onderhoudstechnologie

Nadere informatie

Valérie Gillis. Universiteit Antwerpen Departement Communicatie. In opdracht voor International Students Office

Valérie Gillis. Universiteit Antwerpen Departement Communicatie. In opdracht voor International Students Office Valérie Gillis Universiteit Antwerpen Departement Communicatie In opdracht voor International Students Office +32 3 265 31 89 internationalstudents@uantwerpen.be Hoger onderwijs in Vlaanderen Twee cycli:

Nadere informatie

Schakelprogramma s UHasselt

Schakelprogramma s UHasselt 2018-2019 Schakelprogramma s UHasselt Heb je een professioneel bachelordiploma op zak en wil je een academische master behalen? Dat kan! Via een schakelprogramma kun je doorstromen naar een bepaalde master.

Nadere informatie

Observatiestage 3/26/2013. Dennis Vanakker Beroepsgerichte communicatie 2TX3/5 537867

Observatiestage 3/26/2013. Dennis Vanakker Beroepsgerichte communicatie 2TX3/5 537867 3/26/2013 Observatiestage Dennis Vanakker Beroepsgerichte communicatie 2TX3/5 537867 INHOUDSTAFEL 1. Inleiding... 2 1.1 Waarom voor deze observatiestage gekozen?... 2 1.2 Wie en waar?... 2 2. Verloop en

Nadere informatie

De beste, mooiste en meest intelligente oplossing voor de automatisering en beveiliging van uw domein.

De beste, mooiste en meest intelligente oplossing voor de automatisering en beveiliging van uw domein. De beste, mooiste en meest intelligente oplossing voor de automatisering en beveiliging van uw domein. Fibaro is een complete en krachtige oplossing voor het monitoren, beheren en intelligent automatiseren

Nadere informatie

Franck Wtb Advies 1 jaar!

Franck Wtb Advies 1 jaar! 1 s e p t e m b e r 2 0 07 Franck Wtb Advies 1 jaar! Het is inmiddels een jaar geleden dat ik, Rowald Franck, ben gestart met mijn adviesbureau. Vanuit Franck Wtb Advies worden met name sterkteberekeningen

Nadere informatie

ELEKTROELEKTROMECHANICA PBA ELEKTROMECHANICA [GEEL] SITUERING PROFESSIONELE BACHELOR

ELEKTROELEKTROMECHANICA PBA ELEKTROMECHANICA [GEEL] SITUERING PROFESSIONELE BACHELOR Dynamisch Creatief Polyvalent ELEKTROMECHANICA ELEKTROELEKTROMECHANICA Klimatisering Onderhoudstechnologie (Proces)automatisering Elektromechanica Elektromechanica - Klimatisering Onderhoudstechnologie

Nadere informatie

Bij. research. Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne.

Bij. research. Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne. Bij research Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne. Opdracht 1 Stagelogboek De eerste dag heb ik bij Ron Steijvers stage gelopen en die is project leider ontwikkelaar, vooral

Nadere informatie

Onderzoeksrapport dienstenchequegebruikers. software consultancy training

Onderzoeksrapport dienstenchequegebruikers. software consultancy training Onderzoeksrapport dienstenchequegebruikers software consultancy training Inleiding De dienstencheque vierde onlangs zijn tiende verjaardag. In 2012 waren er bijna 870.000 actieve gebruikers van dienstencheques

Nadere informatie

Latijn: iets voor jou?

Latijn: iets voor jou? : n j i t a L r o o v s iet jou? De Romeinen en wij Waar komen onze letters vandaan? Hoe komen we aan de namen van de maanden? De antwoorden op vele van deze vragen vind je vaak in het verleden bij de

Nadere informatie

Waarom kiezen voor EHSAL?

Waarom kiezen voor EHSAL? Waarom kiezen voor EHSAL? EHSAL biedt je een diploma van academisch niveau via een bedrijfsgerichte opleiding. Het onderwijs bij EHSAL is praktijkgericht: vanaf het begin toets je je kennis en inzichten

Nadere informatie

2. Uit welke sectoren waren de werknemers afkomstig (procentueel) die opleidingscheques aanvroegen, respectievelijk in 2003, 2004, 2005, 2006?

2. Uit welke sectoren waren de werknemers afkomstig (procentueel) die opleidingscheques aanvroegen, respectievelijk in 2003, 2004, 2005, 2006? VLAAMS PARLEMENT SCHRIFTELIJKE VRAGEN FRANK VANDENBROUCKE VICEMINISTER-PRESIDENT VAN DE VLAAMSE REGERING, VLAAMS MINISTER VAN WERK, ONDER- WIJS EN VORMING Vraag nr. 95 van 7 februari 2007 van HILDE CREVITS

Nadere informatie

MASTEROPLEIDINGEN INDUSTRIËLE WETENSCHAPPEN INDUSTRIËLE INGENIEURSWETENSCHAPPEN

MASTEROPLEIDINGEN INDUSTRIËLE WETENSCHAPPEN INDUSTRIËLE INGENIEURSWETENSCHAPPEN INDUSTRIËLE INGENIEURSWETENSCHAPPEN MASTEROPLEIDINGEN INDUSTRIËLE WETENSCHAPPEN BIOCHEMIE BOUWKUNDE CHEMIE ELEKTROMECHANICA ELEKTRONICA-ICT ENERGIE! ren Uniek in Vlaande NUCLEAIRE TECHNOLOGIE! Uniek in

Nadere informatie

grens onderscheidend ondernemen

grens onderscheidend ondernemen KvK Kiosk Martin Lammerteyn Bedrijfsmentor Grensverleggend verkopen in Belgeland, hoe doe je dat? grens onderscheidend ondernemen starter Wie is hier aanwezig? Wie is ondernemer? Wie verkoopt er? Wie adviseert

Nadere informatie

Talen en wetenschappen

Talen en wetenschappen Talen en Grieks- Industriële Latijn-moderne talen Latijn- Moderne talen-wiskunde Wetenschappen-wiskunde Techniek- Studieaanbod derde graad 1 Grieks Aardrijkskunde 1 2 Esthetica 1 0 Grieks 4 4 Biologie 2 1

Nadere informatie

Profilering derde graad

Profilering derde graad De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,

Nadere informatie

GERONTOLOOG WORDEN MASTER OF SCIENCE

GERONTOLOOG WORDEN MASTER OF SCIENCE GERONTOLOOG WORDEN MASTER OF SCIENCE Behaal een academisch diploma. Ontwikkel uw loopbaan als gerontoloog U bent nu net afgestudeerde bachelor of enige tijd werkzaam als zorgverstrekker in een ziekenhuis,

Nadere informatie

Advies en projectmanagement Industriële automatisering. Palaemon. Diensten en referenties. Introductie van Palaemon Frans Kleisman

Advies en projectmanagement Industriële automatisering. Palaemon. Diensten en referenties. Introductie van Palaemon Frans Kleisman Palaemon Advies en projectmanagement Industriële automatisering Diensten en referenties Introductie van Palaemon Frans Kleisman Bedrijfsprofiel 30 jaar ervaring in diverse industriële productie-en procesbesturing.

Nadere informatie

Bruggen naar ingenieurswetenschappen

Bruggen naar ingenieurswetenschappen LEUVEN t Bruggen naar ingenieurswetenschappen Master in de ingenieurswetenschappen voor bachelors en masters in de industriële wetenschappen Faculteit Ingenieurswetenschappen Welkom aan de KU Leuven, een

Nadere informatie

SCHOLEN VERGELIJKEN (1)

SCHOLEN VERGELIJKEN (1) SCHOLEN VERGELIJKEN (1) Welke cursussen kan je volgen in welke scholen? In welke scholen zijn de cursussen duur? Wanneer starten de cursussen? Via websites kan je veel informatie vinden. Wat moet je doen?

Nadere informatie

Schakelprogramma s UHasselt

Schakelprogramma s UHasselt 2017-2018 Schakelprogramma s UHasselt Heb je een professioneel bachelordiploma op zak en wil je een academische master behalen? Dat kan! Via een schakelprogramma kun je doorstromen naar een bepaalde master.

Nadere informatie

REISBUREAU INHOUDSOPGAVE

REISBUREAU INHOUDSOPGAVE REISBUREAU INHOUDSOPGAVE Inleiding... 2 Aan het werk... 2 Klemtonen van de opleiding... 3 Onderwijskundige aanpak... 3 Programmagids... 4 Studiemateriaal... 4 Lessenrooster... 5 Stage & afstudeerproject...

Nadere informatie

Verspillingen leren voorkomen

Verspillingen leren voorkomen Verspillingen leren voorkomen met Lean Praktische opleiding van The Lean Six Sigma Company Wat is Lean? Lean leert u op een andere manier kijken naar organisaties. Het is een verbetermethodiek om verspillingen

Nadere informatie

Master in de journalistiek

Master in de journalistiek ANTWERPEN t Master in de journalistiek Faculteit Sociale Wetenschappen Master in de journalistiek De master in de journalistiek vormt kritische journalisten die klaar zijn voor de arbeidsmarkt. De weloverwogen

Nadere informatie

Bediende in de logistieke sector: kansen voor vrouwen?

Bediende in de logistieke sector: kansen voor vrouwen? Bediende in de logistieke sector: kansen voor vrouwen? Welke percepties leven er bij werknemers en studenten omtrent de logistieke sector? Lynn De Bock en Valerie Smid trachten in hun gezamenlijke masterproef

Nadere informatie

OPLEIDING ENERGIEDESKUNDIGE TYPE A

OPLEIDING ENERGIEDESKUNDIGE TYPE A OPLEIDING ENERGIEDESKUNDIGE TYPE A Contactpersoon (inhoudsdeskundige): via campus Dirk Martens te Aalst: tel.: 053 72 71 70 of per e-mail: dany.verhertbrugge@odisee.be Vanaf het academiejaar 2012-2013

Nadere informatie

Volwaardige POSTSECUNDAIRE DAGOPLEIDINGEN

Volwaardige POSTSECUNDAIRE DAGOPLEIDINGEN Volwaardige POSTSECUNDAIRE DAGOPLEIDINGEN Je wil een nieuwe uitdaging direct na je secundaire opleiding? Je studeert aan het hoger onderwijs en kiest resoluut voor verandering? Kies voor een voedingsberoep!

Nadere informatie

WICO Campus Sint-Hubertus Stationsstraat 25 3910 NEERPELT. Tel. +32 11 64 07 01 Fax +32 11 64 41 46. info@shn.be www.shn.be www.wico.

WICO Campus Sint-Hubertus Stationsstraat 25 3910 NEERPELT. Tel. +32 11 64 07 01 Fax +32 11 64 41 46. info@shn.be www.shn.be www.wico. STUDIERICHTINGEN DERDE GRAAD 0-0 WICO Campus Sint-Hubertus Stationsstraat 5 90 NEERPELT Tel. + 6 07 0 Fax + 6 6 info@shn.be www.shn.be www.wico.be STUDEREN IN DE DERDE GRAAD VAN HET ASO Het doel van het

Nadere informatie

Latijn en Grieks in de 21ste eeuw

Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Kiezen voor Latijn en/of Grieks? Als leerling in het laatste jaar van de basisschool sta jij voor een belangrijke keuze. Welke studierichting moet je gaan volgen in het

Nadere informatie

Werken en studeren Toegepaste Informatica

Werken en studeren Toegepaste Informatica Werken en studeren Toegepaste Informatica 2014 departement Design & Technologie Je hebt een deeltijdse of voltijdse job, maar je wil je graag bij- of omscholen tot informaticus? De Erasmushogeschool Brussel

Nadere informatie

Waarom volgen mensen avondschool?

Waarom volgen mensen avondschool? Waarom volgen mensen avondschool? Dagonderwijs is niets voor jou, want je werkt, je wil werken, je gezondheid laat het niet toe? Er kunnen veel redenen zijn waarom je wil studeren volgens een ritme dat

Nadere informatie

Workshop Octrooien, uitvindingen, merken en modellen 23 november 2011 HAVO/VWO-4

Workshop Octrooien, uitvindingen, merken en modellen 23 november 2011 HAVO/VWO-4 Workshop Octrooien, uitvindingen, merken en modellen 23 november 2011 HAVO/VWO-4 Evenement Op 23 november brachten 18 leerlingen van 1 school uit de regio een bezoek aan De High Tech Campus en kregen de

Nadere informatie

Product Creation (Jet-Net&PInS) 5 november 2014 3e klas

Product Creation (Jet-Net&PInS) 5 november 2014 3e klas Product Creation (Jet-Net&PInS) 5 november 2014 3e klas Evenement Op 5 november jl. brachten 35 leerlingen van Pius X-College uit de Bladel een bezoek aan Philips Innovation Services op de High Tech Campus,

Nadere informatie

Academiejaar 2013/2014. professionele. BIOchemie. Artesis Plantijn Hogeschool Antwerpen

Academiejaar 2013/2014. professionele. BIOchemie. Artesis Plantijn Hogeschool Antwerpen Academiejaar 2013/2014 professionele bachelor CHEMIE BIOchemie Artesis Plantijn Hogeschool Antwerpen Professionele bachelor chemie BIOchemie Je ideale opleiding kiezen uit het ruime aanbod aan onze hogeschool

Nadere informatie