Praktijk: toegang tot het (huur)recht

Transcriptie

1 Praktijk: toegang tot het (huur)recht Vlaams Huurdersplatform 10 maart 2017 Studiedag Grondrecht op Wonen 1. en ontstaansgeschiedenis vanuit rechtsbedelingsproblematiek Inhoud 2. Status Questionis Vlaamse Huurmarkt (privaat en sociaal) 3. Status Questionis juridische huurdersbescherming: juridische vooruitgang, de paradox, gepercipieerde en feitelijke achteruitgang 4. Drie exemplarische voorbeelden 5. Huurdersbondbeweging op snijpunt sociale rechtshulpverlener en sociale beweging: het playingfield, institutionele versterking van vraagaspect, social welfare concept en de rechtsverdelingsproblematiek 1

2 Inhoud 6.Empowerment versus culpabilisering: micro, mesoen macroniveau en machtsproblematiek: Grondrechten zijn participatierechten cfr. Koen Raes: het belang van het maatschappelijk heersend discours Ontstaansgeschiedenis Jaren 70 1.Wetswinkels: recht op juridische eerstelijnsbijstand versus klassejustitie en monopolisering juridische bijstand door advocatuur, die sterk procesgericht was. Recht op juridische bijstand voor gewone mensen; gratis basisrecht in begrijpelijke taal 2. Sociale huurdersgroepen actief rond rechten sociale huurders en participatie (Huurdersyndicaat Limburg, Steunpunt Waasland) 2

3 Begin jaren 80 Begin omvorming wetswinkels Antwerpen en Gent naar Ongelijkheid is niet enkel ongelijkheid in toegang tot rechten (formele rechtsbedeling), maar ook ongelijkheid inzake inhoud van rechten: positie van huurders in huurrecht versterken Huur vormde grootste groep van cliënteel Huurders: unserved consumers; opgang van consumentenorganisatie Test Aankoop, jongerenadviescentra, gebruikersparticipatie enz. Tijdelijke tewerkstellingsprojecten en onzeker perspectief, vooral vrijwilligersorganisaties Beginjaren 90 Ontstaansgeschiedenis Ontstaansgeschiedenis Overleg Vlaamse Huurdersbonden Ontwikkeling bondsmodel (naar analogie vakbonden, ledenorganisaties) Grotere eenvormigheid huurdersbondmodel Ontstaan Overleg Wonen en Welzijn Ontstaan 1993 Vlaams Overleg Bewonersbelangen (samengaan Wonen en Welzijn en Overleg Vlaamse Huurdersbonden) en ondersteuningsstructuur 3

4 Erkenning Huurdersbonden Erkenning / subsidie Vlaamse Huurdersbonden en VOB 1995 Opstart Vlaamse Wooncodecommissie 1993: aanzet tot grondige hervorming Vlaams woonbeleid en institutionele actoren: Kwaliteitsreglementering en handhaving huurwoningen door Vlaamse overheid Erkenning nieuwe actoren op private huurmarkt: en sociale verhuurkantoren en een representatieve ondersteuningstructuur Recht op Wonen: centrale beleidsdoelstelling Verruiming toepassingsgebied en eenvormigheid sociale huur: decretale verankering woonzekerheid (standstillbeginsel Erkenning Huurdersbonden (1995) Erkenning / subsidie Vlaamse Huurdersbonden en VOB 1995 Decretale erkenning (Vlaams parlement) Besluit Vlaamse regering: erkenning en subsidie 5 provinciale Besluit Vlaamse regering: erkenning en subsidie representatieve ondersteuningsstructuur voor én sociale verhuurkantoren 2012: VOB wordt Vlaams Huurdersplatform: Ondersteunt Huurdersbonden en sociale huurdersgroepen (VIVAS) 4

5 Omgevingsanalyse huurmarkt Vlaanderen Omgevingsanalyse (Groot Woononderzoek 2013) Private huurders: 20,4% (gestegen): huishoudens Sociale huurders: 6,7 % = (nu huishoudens) Problemen private huurmarkt: Betaalbaarheid Kwaliteit Woonzekerheid Toegang: uitsluiting en discriminatie Omgevings analyse 5

6 Woonquote* > 30%, naar deelmarkt, evolutie Bruto woonuitgaven/ besteedbaar inkomen Omgevingsanalyse Omgevingsanalyse private huurmarkt Betaalbaarheid: resterend inkomen of budgetnorm Normen voor resterend inkomen, om menswaardig te kunnen participeren in de samenleving, afkomstig uit studie naar minimumbudgetten uit 2008, geïndexeerd voor 2013 (vb.: alleenstaande: 683; eenoudergezin met 1 kind: 1062; koppel zonder kind: 1060) 6

7 Woonkwaliteit Omgevingsanalyse private huurmarkt Overeenstemming met elementaire veiligheid, gezondheids en woonkwaliteitsnormen van het Vlaams gewest 46,9 % private huurwoningen voldoen niet aan kwaliteitsnormen = woningen 37,2% totaal woningpark voldoet niet aan kwaliteitsnormen = woningen 21% private huurwoningen: woningen met een structureel ontoereikende kwaliteit = woningen Omgevingsanalyse private huurmarkt Discriminatie huurders met migratieachtergrond Selectie door de verhuurder, bij kandidaathuurder van een andere afkomst, evolutie 7

8 Omgevingsanalyse private huurmarkt Discriminatie huurders met OCMW Huurwaarborg Selectie door de verhuurder, bij kandidaathuurder die afhankelijk is van een huurwaarborg van het OCMW, evolutie Individueel ledenaantal Jaarlijks = 5,1 % alle private huurders Periode van vijf jaar = 17,6 % Ledenaantal 2011 Ledenaantal 2012 Ledenaantal 2013 Ledenaantal 2014 Ledenaantal 2015 HB A'pen HB O Vl HB W Vl HS Limburg* HB Vl Brabant Stpt Waasland Stpt Turnhout Totaal HB'en Jaarl. % stijging 4,98 4,89 2,31 1,34 2,66 8

9 Collectief ledenaantal Waarvan 309 OCMW of lokaal bestuur (huisvestingsdienst, woonwinkel) Collectieve leden 2011 Collectieve leden 2012 Collectieve leden 2013 Collectieve leden 2014 HB A'pen Collectieve leden 2015 HB O Vl HB W Vl HS Limburg HB Vl Brabant Stpt Waasland Stpt Turnhout Totaal HB'en Jaarl. % stijging 5,08 6,85 1,7 6,72 7,4 Taakstelling subsidiebesluit Vergelijk met eerstelijnsrechtsulp justitiehuizen Op individuele of collectieve basis informatie en adviesverstrekking aan (kandidaat ) huurders over alle aangelegenheden inzake het wonen in huurwoningen Website: Nieuw huurboek 2015: dossiers en volwaardige adviescontacten 9

10 Taakstelling subsidiebesluit 5 B s van een goede rechtshulp: bereikbaarheid, beschikbaarheid, begrijpbaarheid, bruikbaarheid en betaalbaarheid Gebiedsdekkend: 27 Vlaamse steden en gemeenten Meten bereik van zwakke huurdersgroepen Lidgeld tussen 12 en 20 /jaar Gratis leden 2015: Taakstelling door subsidiebesluit Met bijzondere aandacht voor de ondersteuning van de adviesverlening van de lokale besturen en de ontwikkeling van lokale samenwerkingsnetwerken. Collectieve leden Vormingen: uren in 2015 Intervisie met woonwinkels Deelname aan lokaal woonoverleg 10

11 Taakstelling door subsidiebesluit Op te treden als belangenbehartiger van huurders in het algemeen en van de meest behoeftige huurders in het bijzonder; Jaarrapportage over bereik en kenmerken huurders, huurcontracten, huurprijzen, knelpunten, Via Vlaams huurdersplatform: beleidssignalering ad hoc, memoranda, Via Vlaams huurdersplatform: lid Adviesraad Vlaams voor parlement en Vl. regering: Vlaamse Woonraad huurders bonden Huurdersbonden Medewerkers door subsidiebesluit VTE 2015 VTE 2014 Aantal koppen 2015 Aantal koppen 2014 Hb West Vl 6,8 7, Hb Oost Vl 9,7 9, Hb Antwerpen 6,84 6,8 8 8 Hb Vlaams Brabant Hsynd Limburg 8,2 6, Steunpunt Waasland 2,93 2, Steunpunt Turnhout 3 3, Alle hbonden 42,47 44,

12 Budgettaire impact betoelaging Aanvullende VIAmiddelen Huurdersbonden Basissubsidie subsidie Budget euro individueel en collectief Kenmerken soort rechtsbijstand collectieve belangenbehartiger preventieve rechtshulp naast curatief sociaaljuridische rechtshulp (vorming, netwerken, oog voor leefwereld) rechtsvormende rechtshulp (procesfondsen): huurdersvriendelijke rechtspraak 12

13 Kenmerken soort rechtsbijstand Conflictregulerende rechtshulp (sociale huur, toezicht, verhaalprocedure, minnelijke schikking, objectieve rechten via grondwettelijk hof en raad van state, administratieve procedure O&O) Rechtsvernieuwende rechtshulp: problemen realiseren en gepaste beleidsvoorstellen: recht op wonen helpen realiseren Samenwerking met advocaten: win-win situatie nastreven voor doelgroep, eis voor procesbijstand; vrederecht is hoge drempel (70% huurders geeft verstek, is raming) Vooruitgang juridische bescherming Juridische bescherming huurders Woonzekerheid: 9 jaar i.p.v. onbepaalde duur Woninghuurwet (1991): dwingend recht i.p.v. contractuele vrijheid Betonnering minimale kwaliteitsnormen, zowel woninghuurwet als Vlaamse Wooncode misbruik opeenvolgende kortlopende huurcontracten: uitzonderingen vrije basishuurprijsvorming enz. Toezicht op sociale verhuurders en verbetering werk via visitatierapporten Verhaalprocedure in sociale huur 13

14 Kenmerken soort rechtsbijstand Paradox: Meer rechten maakt problemen zichtbaarder (woonkwaliteit), maar verschijnt nu in rechtspraak; zie ook sociale huur Effectieve achteruitgang: Betaalbaarheid gaat achteruit en hiermee ook toegang tot huurmarkt (uitsluiting en discriminatie): effectieve achteruitgang (3,75% huurtoelage en 6% sociale huur) Vergelijk met doelgroep die woonbehoeftig is op private huur: 46,6% (2013) of huishoudens (2005: 37%) Kenmerken soort rechtsbijstand Gepercipieerde achteruitgang Afgezwakte rechten wekken verwachtingen die gefrustreerd worden The obligation to respect The obligation to protect The obligation tot impose 14

15 Drie cases: Kenmerken soort rechtsbijstand 1.Slechte huurwoning: huurders nemen slechts stappen als ze reeds andere woning hebben gevonden: verzaking, misbruik van recht, hebben woongenot gehad, mislopen huursubsidie (slechte woning kan niet meer gecontroleerd) versus pleidooi afzwakking normen en sancties Drie cases: Kenmerken soort rechtsbijstand 2. Onbewoonbaarverklaring maar geen resultaatsgerichte afdwingbare herhuisvesting (weerhoudt huurders) 3. Grosso modo helft van potentieel gerechtigden huurtoelage valt af (bv. inschrijving domciliemaatschappij) 15

16 Huurdersbond op snijpunt sociale beweging en sociale rechtshulpverlener Kenmerken soort rechtsbijstand Nood aan breed playing-field (aangepast en betaalbaar aanbod, neutrale woonfiscaliteit versus woonbonus) Versterking vraagzijde (one shootplayer versus multiple shootplayer) en integratie in beleidsdomein wonen: resultaatsgerichte bijdrage Kenmerken soort rechtsbijstand Grondrechten zijn participatierechten (cfr. Koen Raes) en gaat over maatschappelijke machtsconflicten Belang van politiek discours: blaming the victim Rechtsbedeling en rechtsverdeling Empowerment : micro-, meso- en macro aspecten 16