Kan de overheid Mantelzorg verplichten? CDA Talentacademie

Transcriptie

1 CDA Talentacademie Kan de overheid Mantelzorg verplichten? CDA Talentacademie H.G. Brink 2016

2 Inhoud Inleiding:...3 Wat is Mantelzorg?...4 Hoe kijken mensen uit het bestuurlijke veld aan tegen mantelzorgers en het begrip mantelzorg:...7 Interview dhr. R. de Vent (PVDA Wethouder gemeente Hardenberg):...7 Interview dhr. H. Dogger (CDA-Raadslid gemeente Hardenberg)...8 Conclusies na interviews...9 In hoeverre verhoudt verplichte Mantelzorg zich tot de kernwaarden van het CDA? Gespreide verantwoordelijkheid: Solidariteit: Publieke gerechtigheid: Conclusies / aanbevelingen: Meer stimulering: Slot: H.G. Brink 2

3 Inleiding: Dit jaar volg ik de talentacademie van het CDA. De academie is in september gestart met een weekend in Putten en vanaf die tijd is het allemaal snel gegaan. Samen met collega CDA ers heb ik veel kennis mogen ontvangen. We hebben niet alleen opdrachten gemaakt, ook hebben we veel trainingen gevolgd. Als afsluiter heb ik de paper geschreven die voor u ligt. De paper heeft als titel: Kan de overheid Mantelzorg verplichten? Ik geef in deze paper allereerst een beschrijving van het begrip mantelzorg en ga daarna in op mantelzorg in relatie tot het CDA gedachtegoed. Tot slot geef ik een conclusie en een aanbeveling. Ik wens u veel leesplezier! Rick Brink CDA Hardenberg H.G. Brink 3

4 Wat is Mantelzorg? Er zijn ruim 4 miljoen Mantelzorgers in Nederland. Om de definitie van mantelzorg op een juiste wijze vorm te geven, heb ik contact gehad met Mezzo, zij zijn dé belangenbehartigingsorganisatie voor Mantelzorgers in Nederland. De definitie ten aanzien van mantelzorg is volgens Mezzo als volgt: Mantelzorg is alle hulp aan een hulpbehoevende door iemand uit diens directe sociale omgeving in Nederland Mantelzorgers zijn dus mensen die langdurig en onbetaald zorgen voor een chronische zieke, gehandicapte of hulpbehoevende persoon uit de directe, eigen omgeving. Dit kan een partner, ouder, kind, vriend of kennis zijn. Of zoals de PVDA wethouder in Hardenberg het mooi verwoordde: In het geval van Mantelzorg zit er altijd een emotioneel aspect aan, simpelweg omdat je te maken hebt met een persoon uit je directe omgeving. Mantelzorg of vrijwilligerswerk Maar is mantelzorg dan hetzelfde als vrijwilligerszorg? Nee! Mantelzorg overkomt je en voor vrijwilligerswerk kies je. Als je Mantelzorger bent, dan kies je er niet voor om zorg te verlenen. Het overkomt je, omdat iemand uit je directe omgeving (ernstig)ziek wordt. Je zorgt dus voor iemand omdat je met diegene een emotionele band hebt. Sommige mantelzorgers zorgen 24 uur per dag voor iemand en voeren in sommige gevallen ook verpleegkundige handelingen uit. Mantelzorgers kunnen niet zomaar met de zorg stoppen, simpelweg omdat mensen afhankelijk zijn van de zorg die geleverd wordt. Afspraken met bijvoorbeeld werkgevers worden steeds belangrijker, om zo een goede afstemming te krijgen tussen mantelzorgtaken en het eigen leven. Mensen die vrijwilliger zijn, kiezen daarvoor. Ook in de zorg. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de vrijwilligers die meegaan op een bootreis van stichting de Zonnebloem. Zij kiezen bewust voor het vrijwilligerswerk en hebben op het moment dat de reis begint, (nog) geen emotionele band met de mensen aan wie zij zorg gaan verlenen. Het belang van mantelzorg Er zijn ruim 4 miljoen mantelzorgers en er zijn ruim mensen die zorg verlenen op vrijwillige basis. Deze twee vormen van informele zorg zijn van belang omdat: - De kwaliteit van leven wordt verbetert. Informele zorgaanbieders hebben immers meer tijd om aandacht te besteden aan het welzijn van mensen dan professionele zorgaanbieders. Dit met als belangrijkste oorzaak: bezuinigingen! - Mensen kunnen met hulp van mantelzorgers en vrijwilligers mee (blijven) doen aan de samenleving. - Er minder snel een beroep wordt gedaan op de professionelere (duurdere) zorg. De zorgvraag en de zorgkosten zijn immers flink toegenomen. Dit maakt dat informele zorg steeds belangrijker wordt. Dit komt ook omdat mensen langer leven, technologische ontwikkelingen en door het feit dan mensen vaak langer zelfstandig blijven wonen. H.G. Brink 4

5 Cijfers De centrale vraag in dit paper is of het al dan niet optreden als mantelzorger een vrije keus en een verantwoordelijkheid is van de mensen zelf of dat er een overheid moet zijn die mantelzorg verplicht. Maar voordat naar deze vraag wordt gekeken kijk ik eerst naar de cijfers. Hoeveel mantelzorgers telt Nederland? En zijn alle mantelzorgers hetzelfde? Of is de doelgroep nog verder onder te verdelen. Allemaal zinvolle zaken om te onderzoeken alvorens de vraag beantwoordt kan worden of mantelzorg verplicht kan worden gesteld of niet. Onderzoek laat zien dat de totale groep van mantelzorgers als volgt is onder te verdelen: De doelgroep is als volgt onder te verdelen (bron: - Nederland telt op 1 januari 2016 ongeveer 4 miljoen mantelzorgers mantelzorgers geven langer dan 3 maanden hulp (langdurige mantelzorg) mantelzorgers geven meer dan 8 uur per week hulp (intensieve mantelzorg) mantelzorgers geven zowel langdurige als intensieve hulp. - 87% van alle mantelzorgers geniet van de leuke momenten van zorg. - 17% van alle mantelzorgers ervaart dat de hulp teveel op zijn of haar schouders terecht komt. - 10% van alle mantelzorgers voelt zich zwaar belast ( mantelzorgers) - 1 op de 6 mantelzorgers combineert zorgtaken met werk. - van de mantelzorgers tussen 18 en 65 jaar heeft 83% werk. - 11% van de werkende mantelzorgers moet dagelijks of wekelijks het werk onderbreken om hulp te kunnen bieden aan diegene die dat nodig heeft. - een kwart van alle jeugdigen van jaar groeien op met ziekte en zorg in hun directe thuissituatie. Als we kijken naar het bovengenoemde staatje dan vallen de volgende zaken op: - ongeveer een kwart van de Nederlandse bevolking voert mantelzorgtaken uit. - mantelzorg wordt niet alleen uitgevoerd door oudere mensen, ook veel jongeren komen in aanraking met het leveren van zorg. - veel mantelzorgers ervaren mantelzorg als een zware taak. - veel mantelzorgers vinden het lastig om mantelzorgtaken uit te voeren en vinden zichzelf teveel belast. - het combineren van zorgtaken in relatie tot overige (betaalde) werkzaamheden wordt door veel mensen als iets lastigs ervaren. Zoals hierboven aangegeven vinden mantelzorgers dat ze te zwaar belast zijn. Zeker voor deze mensen is het van belang om ze op een goede manier ondersteuning te bieden. Op dit moment zijn er al veel initiatieven op het gebied van mantelzorgondersteuning, maar hoe effectief is deze ondersteuning? Hieronder een aantal onderzoeksresultaten die laten zien hoe effectief de mantelzorgondersteuning op dit moment is: - uit een onderzoek van mezzo (bron: ) waar ongeveer 1300 mensen aan hebben deelgenomen, blijkt dat de ondersteuning op een goede, volledige wijze is georganiseerd wat resulteerde in het feit dat mensen baat hebben gehad bij de mantelzorgondersteuning. H.G. Brink 5

6 - veel mantelzorgers die mantelzorgondersteuning ontvangen ervaren mantelzorg als een minder zware last en geven aan dat zij het beter aan kunnen. - mantelzorgers geven als cijfer ongeveer een 7 als het gaat om de mantelzorgondersteuning. - de belangrijkste aspecten van mantelzorgondersteuning zijn: weten waar je, je verhaal kwijt kunt, het leren accepteren dat je er als mantelzorger niet alleen voor staat. Veel Nederlandse gemeenten geven nu mantelzorgondersteuning in de vorm van geld. Uit het bovenstaande kunnen we opmaken dat het geven van een geldbedrag meestal niet effectief werkt, simpelweg omdat het de problemen waar mantelzorgers tegenaan lopen niet oplost. In de gemeente Hardenberg heeft de gemeenteraad lang gesproken over de vormgeving van de mantelzorgondersteuning. De gemeente heeft ervoor gekozen om niet standaard een geldbedrag te verstrekken maar doelgericht middelen in te zetten, die voldoen aan datgene waar mantelzorgers behoefte aan hebben. H.G. Brink 6

7 Hoe kijken mensen uit het bestuurlijke veld aan tegen mantelzorgers en het begrip mantelzorg: Interviews Om een goed beeld te krijgen van de wijze waarop er tegen mantelzorg wordt aangekeken heb ik interviews gehouden met diverse personen uit het bestuurlijke veld. Daarnaast heb ik een vraag uitgezet via Facebook, waar ik veel reacties op heb ontvangen. De vraag die ik heb gesteld is of mantelzorg een verplichting moet zijn of niet. Niet alleen kwamen er reacties vanuit de bestuurlijke hoek, ook kwamen er veel reacties van mensen uit de doelgroep en van mensen die op dit moment zelf mantelzorger zijn. Interview dhr. R. de Vent (PVDA Wethouder gemeente Hardenberg): Wat is wat u betreft de definitie van mantelzorg? De definitie zoals ik die zelf heb, sluit aardig aan bij de landelijke definitie. Hulp bieden aan iemand zonder dat je daar iets voor terug krijgt. Het is hulp die ontstaat vanuit een emotionele band. Je geeft iemand uit je directe omgeving een stukje comfort. Mantelzorgers hoeven niet altijd kinderen te zijn of een ouder. Het kunnen ook de buren zijn die mantelzorg leveren. In hoeverre vindt u dat de overheid mantelzorg verplicht kan stellen? In Hardenberg werken wij met Samen Doen teams, deze Samen Doen teams zijn wijkteams en zij voeren de welbekende keukentafelgesprekken met de inwoners van onze gemeente die een zorgvraag hebben. Tijdens deze keukentafelgesprekken worden alle facetten van de zorgvraag doorgesproken en werken wij met het zogeheten afwegingskader. Dit afwegingskader hebben we samen met de gemeenteraad vastgesteld en heeft als doel het bevorderen van eigen kracht en daarmee de zelfredzaamheid van de zorgvrager. Het afwegingskader wordt binnen meer gemeenten gehanteerd en ziet er als volgt uit: Bron: Beleidsplan: Samen Doen gemeente Hardenberg Met dit afwegingsplan als basis wordt het keukentafel gesprek gevoerd en wordt de zorgvraag op een volledige, correcte wijze in kaart gebracht. Wat we af en toe zien is dat mensen snel geneigd zijn om te zeggen: Dat kan of dat wil ik niet. Dat mensen sommige dingen niet willen kan ik me voorstellen, sommige partners hebben er bijvoorbeeld moeite mee om persoonlijke verzorging te bieden aan een hulpbehoevende partner. Datzelfde kan gelden voor kinderen die opeens een hulpbehoevende ouder moet wassen. Daar hebben we begrip voor, maar we gaan dan wel kijken of er andere zorgtaken zijn die wellicht wel als mantelzorgtaak kunnen worden uitgevoerd. Dus heel simpel gezegd: ik vind niet H.G. Brink 7

8 dat je mantelzorg kunt verplichten of dat de overheid dat ooit zou moeten doen, maar er zit soms wel een hele grote mate van vrijheid in en ik vind dat we als lokale overheid mensen daar best op aan mogen spreken. Hoe staat het met het uitvoeringsplan mantelzorg in de gemeente Hardenberg? In Hardenberg stoppen we veel geld in de ondersteuning van mantelzorgers. De belangrijkste doelstelling van de mantelzorgondersteuning in Hardenberg is het tegengaan van overbelasting. Men zegt dat in Nederland gemiddeld 1 op de 5 mensen mantelzorgtaken uitvoert. Dit zou voor de gemeente Hardenberg betekenen dat er ongeveer mantelzorgers zijn. Ik durf op dit moment rustig te zeggen dat wij deze mantelzorgers niet volledig in beeld hebben en tot op zekere hoogte is dat vervelend, omdat we aan hen ook geen ondersteuning kunnen bieden. Aan de andere kant moeten we het ook niet spannender maken dan dat het is. Sommige mantelzorgers ervaren de zorgtaken die zij uitvoeren immers niet als een belasting maar als iets dat vanzelfsprekend is. Op dit moment zijn we bezig om dit soort zaken in beeld te brengen en ik vind het dan ook iets te vroeg om hier nu al conclusies aan te verbinden. Laten we over een jaar een voorzichtige balans opmaken en kijken waar we staan. De plannen zijn in ieder geval goed! Interview dhr. H. Dogger (CDA-Raadslid gemeente Hardenberg) Wat is wat u betreft de definitie van mantelzorg? Ik vind dat je niet kiest voor mantelzorg, je wordt ermee geconfronteerd. Het is vrijwillig, maar niet vrijblijvend. Er is bij mantelzorg altijd sprake van een emotionele band. Omdat iemand verzorgt wordt vanuit de naaste omgeving. Het kan een partner zijn, maar bijvoorbeeld ook een kind of buurtgenoot. Wanneer is wat u betreft mantelzorg / professionele zorg? Ik zou deze scheiding niet zo strak aan willen brengen. Ik denk dat het met name belangrijk is dat mantelzorgers en professionele zorgverleners goed met elkaar samenwerken, pas dan kun je het meeste rendement halen. In hoeverre kan de overheid mantelzorg verplichten? Ik vind dat het nooit zo kan zijn dat je mantelzorg kunt verplichten, het is altijd iets op vrijwillige basis, waarbij mensen zich wel bewust moeten zijn van het feit dat ze iets bij moeten dragen. Al was het alleen maar omdat we op deze wijze onze zorgkosten betaalbaar kunnen houden. Wat je wel ziet is dat veel dingen op dit moment beginnen te knellen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de rol die werkgevers hebben ten aanzien van de mantelzorgverlener. Sommige mensen worden bijvoorbeeld ontslagen omdat ze mantelzorgtaken niet langer kunnen combineren met een betaalde baan. Daar zou de overheid op moeten treden en maatregelen moeten treffen, maar het zou natuurlijk ook zo kunnen zijn dat hier een taak ligt voor vakbonden. H.G. Brink 8

9 Conclusies na interviews In het bovengenoemde heb ik een weergave proberen te geven van de tweetal interviews die ik heb afgenomen. Een wethouder van PVDA-huize en een CDA-raadslid, beide uit de gemeente Hardenberg, maar wel van twee verschillende, politieke stromingen. Ik heb er bewust voor gekozen om niet alleen CDA ers te interviewen aangezien ik het juist interessant vind om te kijken hoe andere politieke stromingen aankijken tegen een begrip als mantelzorg. Belangrijke conclusie uit beide interviews is dat beide tegenstander zijn van het verplicht stellen van mantelzorg. Opvallend is dat de sociaal democraat (PVDA) vindt dat de overheid strenger om zou moeten gaan met mantelzorg da de geïnterviewde christendemocraat. Ook in de reacties n.a.v. de vraag die ik heb uitgezet via Facebook zie ik dat niemand voor een verplichting is van mantelzorg. Zie hieronder een schermafdruk van een aantal reacties die ik heb mogen ontvangen (uit privacyoverwegingen heb ik de foto s en de namen weggelaten): H.G. Brink 9

10 In hoeverre verhoudt verplichte Mantelzorg zich tot de kernwaarden van het CDA? In de voorliggende tekst heb ik een uitgebreide omschrijving gegeven van het begrip van mantelzorg, heb ik een mini-enquête gehouden via mijn Facebook pagina en heb ik twee personen geïnterviewd. Niemand lijkt voorstander te zijn van verplichting van mantelzorg. Maar hoe verhoud verplichte mantelzorg zich dat tot het CDA gedachtegoed? Om dat op een volledige, juiste manier weer te geven, baseer ik mij op drie van de vier uitgangspunten van het CDA: - gespreide verantwoordelijkheid. - solidariteit. - publieke gerechtigheid. Gespreide verantwoordelijkheid: Niet alles in de wereld laat zich vangen in weten regelgeving. De overheid moet vertrouwen geven aan (maatschappelijke) organisaties en individuen. Mensen moeten vertrouwen hebben in de overheid en andersom. Dat is in mijn beleving de basis van het begrip gespreide verantwoordelijkheid. Een begrip dat ook toepasbaar is in relatie tot mantelzorg. Ieder mens heeft de verantwoordelijkheid om te zorgen voor zichzelf en voor een ander, zeker als het een naaste is. Een verplichting van mantelzorg zou best wel bij gespreide verantwoordelijkheid kunnen passen, echter: gespreide verantwoordelijkheid gaat verder dan je eigen verantwoordelijkheid nemen. Er komt ook organisatie van verantwoordelijkheden bij kijken. De overheid zal in die situatie een rol moeten spelen bij het organiseren van mantelzorg. Tijdens mijn onderzoek is mij opgevallen dat de verantwoordelijkheden ten aanzien van mantelzorg niet voldoende gespreid zijn. Zo ervaren werkgevers dat er teveel op hun bordje ligt en datzelfde geldt voor individuele personen. Wil men mantelzorg meer stimuleren dan zullen diverse verantwoordelijkheden beter gespreid moeten worden. De overheid zal goede ondersteuning moeten bieden aan bijvoorbeeld werkgevers en individuen. Ik zal hier later bij de conclusies en aanbevelingen op terug komen. Op basis van het begrip: gespreide verantwoordelijkheid kan mantelzorg nooit als een verplichting worden opgelegd aangezien niet alleen het individu, of een werkgever verplichtingen hebben, maar bijvoorbeeld ook (maatschappelijke) organisaties en de overheid. Solidariteit: Het CDA heeft het begrip solidariteit hoog in het vaandel staan. Solidariteit is bedoeld om de mens en daarmee de samenleving te versterken. Er zijn verschillende vormen van solidariteit die ook grenzen kennen. De vraag die hier gesteld zou moeten worden is in mijn beleving: wie moet solidair zijn met wie en waar liggen grenzen ten aanzien van solidariteit? Moeten de sterken altijd maar opkomen voor de zwakkeren? H.G. Brink 10

11 Veel mantelzorgers zien zichzelf niet als mantelzorger omdat zij het normaal vinden om iets te doen voor een ander, zonder dat zij daar zelf, direct beter van worden. Ze zijn solidair met de persoon waar zij voor zorgen. Het wordt problematischer op het moment dat mensen doorslaan in het solidair zijn waardoor het eigen leven in gevaar dreigt te komen. Mensen kunnen daardoor in een isolement raken met alle gevolgen van dien, voor die mantelzorgers zal er een goed vangnet moeten zijn. De lokale overheid kan hierin een belangrijke rol spelen. Op basis van het begrip solidariteit kan mantelzorg niet verplicht worden, simpelweg omdat er een grens zit aan solidariteit. Publieke gerechtigheid: De overheid moet mensen zekerheid geven en ervoor zorgen dat iedereen op een gelijke manier wordt behandeld. Daarnaast moet er een overheid zijn die samenleven mogelijk maakt voor ons allemaal, aldus de website van het CDA. Op basis van dit uitgangspunten zal de overheid mantelzorg niet kunnen verplichten, in de ogen van veel mensen zal er dan geen sprake zijn van publieke gerechtigheid en zullen er teveel lasten terecht komen op te weinig schouders. H.G. Brink 11

12 Conclusies / aanbevelingen: Meer stimulering: Veel Nederlanders geven op dit moment zorg aan iemand in de directe omgeving die dat nodig heeft. Bron: Veel van deze mensen ervaren deze taken als iets vanzelfsprekend, maar sommigen ervaren het ook als een belasting. Sommige mantelzorgers verliezen zelfs hun baan. Ook veel werkgevers worstelen met werknemers die naast een (parttime) betaalde baan zorgtaken uitvoeren. Bron: Mantelzorgers moeten steeds meer zorgtaken uitvoeren en daarnaast moeten zij in veel gevallen langer doorwerken. Dat is voor veel mantelzorgers zwaar en soms te zwaar. Mijn advies aan de overheid zou zijn om meer stimulerende maatregelen te nemen en meer geld beschikbaar te stellen voor het doelgerichter inzetten van mantelzorgondersteuning. Daarnaast zou de overheid betere afspraken kunnen maken, met bijvoorbeeld werkgeversorganisaties en regelingen kunnen herzien. Bijvoorbeeld ten aanzien van de vormgeving van de huidige zorgverlofregeling. Het CDA zou in dit beleid de nadruk kunnen leggen op de begrippen: gespreide verantwoordelijkheid, solidariteit, en publieke gerechtigheid. Zowel de mantelzorger als de overheid neemt een deel van het takenpakket op zich. Met dit standpunt zou het CDA zich kunnen onderscheiden van andere partijen: De overheid als instituut dat mensen aan elkaar verbindt. H.G. Brink 12

13 Slot: De vraag die centraal staat in dit afstudeerpaper is: Kan de overheid mantelzorg verplichten of niet? Na een onderzoek ten aanzien van het begrip zelf, interviews met mensen uit het veld en een verkenning van het CDA gedachtegoed kan ik niets anders dan concluderen dat een verplichting van mantelzorg niet wenselijk is en niet past bij een politieke partij zoals het CDA. De overheid zou mantelzorg wel meer moeten stimuleren, simpelweg door partijen bij elkaar te brengen. Dat is een rol die past bij de overheid in de tijd waarin we nu leven. H.G. Brink 13