Thema Emissiereductie Gebouwde Omgeving

Transcriptie

1 Thema Emissiereductie Gebouwde Omgeving 1. Inleiding De warmtevraag in de gebouwde omgeving zal gedurende de komende decennia fors moeten verminderen. Vergaande isolatie in combinatie met steeds efficiëntere en op duurzame energie gebaseerde installaties en apparaten zijn hiervoor een voorwaarde. Als gevolg zal het aardgasverbruik sterk dalen. In een geïntegreerd energiesysteem, waarbinnen elektriciteit, gas en warmte elkaar aanvullen en versterken, is marktwerking de belangrijkste pijler om verduurzaming te realiseren. Daarom moeten nieuwe manieren om ons duurzaam van warmte en stroom te voorzien ook maatschappelijk en voor de woningeigenaar betaalbaar zijn om succesvol grootschalig te kunnen worden toegepast. Om aan deze randvoorwaarden invulling te geven, zijn sturing op CO 2 -emissiereductie, versterking van het ETS en financiële ondersteuning van innovaties belangrijke elementen. De gassector kan een bijdrage leveren aan de verduurzaming van de gebouwde omgeving. Daarvoor richten wij ons op vier speerpunten die in dit document nader staan uitgewerkt. Speerpunt 1 is overkoepelend en schept de randvoorwaarden voor de andere drie speerpunten. De gassector levert in samenwerking met verschillende stakeholders hieraan een belangrijke bijdrage. Speerpunt 1: Samen (door)ontwikkelen en verankeren van een afwegingskader voor de gebouwde omgeving, en vertaling van de uitkomsten in regionale warmte- en energiebestemmingsplannen. Speerpunt 2: Bijdragen aan de totstandkoming van een warmte-infrastructuur, waarbij de gassector mogelijkheden verkent om hierin financieel en organisatorisch te participeren en kennis en expertise m.b.t. de aanleg, beheer en onderhoud van infrastructuur beschikbaar stelt. Speerpunt 3: Stimuleren van de toepassing van hybride installaties, waarmee het aardgasverbruik, ook in moeilijk te verduurzamen woningen fors kan worden gereduceerd. Als basislast wordt duurzame elektriciteit ingezet, gas wordt gebruikt voor de warmtevoorziening gedurende piekperioden, zoals in de winter. Speerpunt 4: Aanbieden van groen gas in de gebouwde omgeving, door te stimuleren dat meer groen gas wordt geproduceerd en verhandelbaar wordt gemaakt t.b.v. die segmenten van de gebouwde omgeving waar geen duurzamere alternatieven voorhanden zijn. De gassector is reeds op verschillende manieren bij de verduurzaming van de gebouwde omgeving betrokken. Zo levert de gassector een bijdrage aan het toepassen en uittesten van nieuwe technieken, brengt wensen van bewoners in kaart, ondersteunt lokale beleidsmakers, biedt de mogelijkheid voor consumenten om hun gasverbruik te vergroenen en initieert en stimuleert bottom-up initiatieven, zoals Buurkracht van Enexis en Hoom van Alliander. 1

2 Hiernaast zijn binnen de gassector zelfs specifiek hiertoe opgerichte bedrijfsonderdelen van bedrijven in de gas- en energiesector actief, gericht op verduurzaming van de gebouwde omgeving. Omdat dit al langer lopende activiteiten zijn. 2. Nadere uitwerking van de speerpunten Speerpunt 1. Samen (door)ontwikkelen van een nationaal maatschappelijk afwegingskader Uitleg: Om woningen en wijken CO 2 -neutraal te maken, is een breed palet aan maatregelen nodig. Publiek draagvlak hiervoor is cruciaal. Nieuwe technieken kennen veel technische, financiële en praktische obstakels alvorens zij omarmd gaan worden door een breed publiek. De gassector pleit ervoor om de aansluitplicht voor gasaansluitingen voor nieuwbouw om te zetten in een recht op aansluiting op een warmtevoorziening waardoor mee ruimte ontstaat voor alternatieven. Om tot een maatschappelijk verantwoorde verduurzaming van bestaande woningen en wijken te komen, is een gebiedsgerichte aanpak nodig. Het is hierbij van belang dat bij implementatie van duurzame energieoplossingen voor bestaande wijken op lokaal niveau naar de effecten op de lange(re) termijn op regionaal en landelijk niveau wordt gekeken. Een lokaal optimale oplossing staat namelijk niet garant voor een optimum op een hoger aggregatieniveau. Hierbij spelen netwerkkosten vaak een doorslaggevende rol. Decentrale oplossingen vergen in die zin een centrale visie. Een belangrijk aspect is het balanceren van het energiesysteem; op het niveau van het totale systeem ligt de uitdaging in de verduurzaming van de warmtevoorziening niet zozeer in het tot stand brengen van een balans op jaarbasis, maar in het zekerstellen van de dag- en uurbalans, ofwel de juiste hoeveelheid warmte, op de juiste plek, op het juiste moment. Aanpak: Samen met overheden en stakeholders in de gebouwde omgeving wordt een nationaal afwegingskader waarin maatschappelijke kosten en baten centraal staan, (door)ontwikkeld en verankerd. Bij het verduurzamen van de warmtevoorziening kan in termen van CO 2 -reductie en kosten worden bepaald welke infrastructuur waar het beste past. Deze inzichten kunnen worden gebruikt voor regionale warmte- en energiebestemmingsplannen waarin (dwingende) keuzes op lokaal niveau worden gemaakt die gericht zijn op de langere termijn. Uitvoering: De gassector helpt binnen de bestaande kaders met het ontwikkelen en toepassen van het nationale afwegingskader voor een transparante en algemeen geaccepteerde maatschappelijke kosten-batenanalyse. Resultaat: Het afwegingskader wordt door lokale overheden ( 390 gemeenten ) in afstemming met relevante stakeholders gebruikt om een warmte- en energiebestemmingsplan te ontwikkelen. 1 De plannen bevatten (dwingende) keuzes over de toekomst van de energie-infrastructuur. 1 Om voor alle partijen inzichtelijk te maken wat de gevolgen zijn van specifieke keuzes, heeft de gassector onder andere meegewerkt aan de ontwikkeling van het Energie Transitie Model en het op de gebouwde omgeving gerichte model ETMoses. Deze modellen zijn gebaseerd op publieke bronnen en meetdata en kunnen worden gebruikt voor de onderbouwing van een warmte- en energiebestemmingsplan. 2

3 Betrokkenen: KVGN, netbeheerders, VNG, IPO, het Rijk, energiebedrijven, modelontwikkelaars, lokale stakeholders (o.m. energiecoöperaties, warmtebedrijven, woningcorporaties). Tijdplanning: Eind 2017 zijn de tools gereed, evenals het raamwerk waarin deze toegepast worden (MKBA). In de loop van 2017 wordt als test voor een aantal wijken een warmte- en energieplan ontwikkeld. In Groningen helpt de gassector de gemeente bij enkele pilotprojecten. Vanaf 2018 tot 2023 moeten de warmte- en energieplannengrootschalig worden uitgerold. In 2023 moet voor elk gebied in Nederland een warmte- en energieplan zijn ontwikkeld. Speerpunt 2: Bijdragen aan de totstandkoming van een warmte-infrastructuur Uitleg: De warmtemarkt is volop in beweging. De Warmtevisie en het Energierapport 2016 geven beide een hoge prioriteit aan het verduurzamen van de warmtemarkt, maar onderkennen lastige knelpunten, bijvoorbeeld bij het realiseren van warmtenetten. Als deze knelpunten overkomen kunnen worden, kunnen in delen van het land warmtenetten worden aangelegd en/of uitgebreid. Aanpak: Bij de aanleg en het beheer van warmtenetten zijn er verschillende rollen, zoals producent, transporteur, distributeur, leverancier en afnemer. Regionale netbeheerders zijn al langer betrokken bij de ontwikkeling van warmtenetten. Gasunie onderzoekt momenteel in hoeverre zij mede invulling kan geven aan de rol van transporteur en/of eigenaar van warmterotonde-initiatieven. Hierbij zijn duidelijkheid over het marktmodel, het verdienmodel en overige randvoorwaarden ten aanzien van warmtenetten belangrijke punten. Uitvoering: De gassector (met name netbeheerders) levert een bijdrage aan het concretiseren van de uitgangspunten rond de ontwikkeling van een warmterotonde. Op basis van deze informatie kunnen alle partners hun eigen potentiële rol verder uitwerken. Door deel te nemen aan dergelijke projecten kan de gassector haar kennis betreffende de aanleg, het beheer en het onderhoud van buisleidingen beschikbaar stellen en kennis vergaren over de warmtemarkt. Naast een algemene analyse van de potentiële transporteursrol, verkent bijvoorbeeld Gasunie de mogelijkheid van een eigenaarsrol bij het project De leiding over West (LoW), dat onderdeel is van de warmterotonde van de provincie Zuid-Holland. Dit is een transportleiding die warmteproducenten op de Maasvlakte en in het Rijnmondgebied verbindt met warmteverbruikers in het Westland (tuinders) en de stad Den Haag. Het LoW project bevindt zich in de haalbaarheidsfase. Resultaat: Afhankelijk van de uiteindelijke realisatie en het al dan niet gebruiken van (groen) gas als back-up voor deze systemen, zal dit resulteren in een afname van de CO 2 -emissies. Betrokkenen: RNB s, Energieleveranciers, Warmtebedrijven, Havenbedrijf Rotterdam, Uniper, Gasunie, andere vele andere partijen. Tijdplanning: De projecten bevinden zich nu overwegend in de haalbaarheidsfase. Na afronding van deze fase is er meer duidelijkheid over de planning en rolverdeling. 3

4 Speerpunt 3: Stimuleren van de toepassing van hybride systemen Uitleg: Volgens de Warmtevisie zullen hybride warmtepompen naar verwachting een aanzienlijk deel van de warmte in bestaande woningen gaan leveren. Mede afhankelijk van de schaal waarop warmtenetten en all-electric oplossingen kunnen worden gerealiseerd, ligt de potentie voor het gebruik van hybride warmtepompen qua ordegrootte tussen de 1 en 3 miljoen woningen. Een belangrijk aspect van hybridisering is dat het, naast een veel lager aardgasverbruik, een oplossing biedt voor de toename van de netwerkbelasting door elektrificatie en de behoefte aan flexibiliteit. De gassector heeft de afgelopen jaren (onder andere in samenwerking met TenneT) onafhankelijke consultants de meerwaarde van hybride warmtepompen ten opzichte van andere warmteopties in kaart laten brengen. 2 Daarnaast is er uitgebreid onderzoek gedaan naar de obstakels die, zoals de Warmtevisie stelde, grootschalige uitrol in de weg lijken te staan en zijn er analyses gedaan over hoe deze overkomen kunnen worden. Aanpak: De gassector pleit er bij de overheid voor om hybride warmtepompen een volwaardige plaats in het overheidsbeleid te geven. Beleidsmatige steun is een voorwaarde om hybride technieken op te nemen in het verduurzamingspalet. Omdat de hybride en all-electric warmtepompen relatief nieuwe producten op de markt zijn, zal het enige tijd duren voordat installateurs en klanten het product goed genoeg kennen, er vertrouwen in hebben en tot aanschaf over gaan. Daarom maakt de gassector zich hard voor nauwe samenwerking met warmtepompenleveranciers en installateurs omdat zij een belangrijke rol hebben bij de voorlichting van consumenten over de aanschaf van nieuwe duurzame technieken. Nauwe betrokkenheid van de installatiebranche is een voorwaarde voor het op grote schaal kunnen installeren van (hybride) warmtepompen. Samenwerking moet ertoe leiden dat goede praktijkvoorbeelden gedeeld worden en de installatie vereenvoudigd wordt, zodat de installatiebranche grote aantallen warmtepompen kan installeren. De kosten voor de consument en de onbekendheid van deze nieuwe technieken zijn aanleiding geweest voor verschillende spelers in de gassector om een breed stimuleringsprogramma voor hybride systemen te starten. Gasunie bijvoorbeeld werkt in de regio Groningen aan communicatie richting private huiseigenaren, woningcorporaties en de installatiebranche. GasTerra richt zich o.a. op praktijkprojecten en monitoring van warmtepomp-projecten. Eneco is actief bezig met het ontwikkelen en toepassen van een nieuwe hybride warmtepomp. Uitvoering: De gassector is voor de stimulering van hybride warmtepompen samenwerking met Uneto-VNI aangegaan, om ook in de breedte de installatiebranche klaar te maken om deze grote veranderingen door te kunnen voeren. De gassector zal met ondersteuning van experts en in samenwerking met o.a. Uneto-VNI, gasservicebedrijven en leveranciers van geslaagde/succesvolle projecten bijeen brengen, ervaringen vastleggen en een best practice-programma opzetten. Daarnaast zal in de samenwerking met Uneto-VNI gewerkt worden aan het inbedden van kennis over hybride warmtepompen in opleidingen en trainingen van installateurs. Intensieve samenwerking tussen energieleveranciers en de installatie/servicebranche (waarvan energieleveranciers soms eigenaar zijn) maakt het mogelijk om consumenten moderne vormen van 2 Ecofys, CE Delft, Berenschot, DNVGL, BDH. 4

5 lease/huur-constructies van nieuwe verwarmingstechnieken aan te bieden. Hiermee kan de drempel om tot aanschaf van vaak relatief dure alternatieven over te gaan, verlaagd worden. De gassector heeft vastgesteld dat hybride warmtepompen ook een belangrijke rol kunnen spelen bij het genereren van flexibiliteit voor het elektriciteitsnetwerk (ontlasten van het netwerk) omdat overgeschakeld kan worden op het gasnetwerk op piekmomenten. De verwachte verdere elektrificatie van het vervoer en de warmtevoorziening hebben hier veel baat bij omdat de maatschappelijke kosten afnemen. De gassector is daarom projecten gestart om theoretisch en praktisch invulling te geven aan de vraag hoe het op deze wijze inzetten van hybride warmtepompen tot stand kan worden gebracht. Van groot belang daarbij is ook de rolverdeling van de vele betrokken partijen. Voorts zijn er projecten gestart m.b.t. versnelling van de marktintroductie van hybride warmtepompen, zoals in Groningen en op Ameland, vanuit de gedachte dat tevreden gebruikers belangrijk zijn voor de grootschalige uitrol en om installateurs de kans te bieden om expertise en ervaring op te bouwen met deze technologie. Bijlage 1 bevat een toelichting op deze voorbeelden. Resultaat: Hybride warmtepompen zullen breed worden beschouwd als een laagdrempelige en betrouwbare optie voor specifieke segmenten van de bestaande bouw. Het wordt het standaard alternatief voor een HR-ketel. Hiervoor is draagvlak onder consumenten gecreëerd. Daarbij spelen verlaging van de kosten en het probleemloos functioneren van de apparaten een cruciale rol. De gassector heeft de ambitie om in 2023 de hybride warmtepomp het algemeen gangbare alternatief voor HR-ketels in de bestaande bouw te laten zijn, daar waar warmtenetten of all-electric systemen niet toepasbaar zijn. Kwantificering van aantal te installeren apparaten per jaar en het verwachte resultaat in PJ is lastig vanwege de grote onzekerheid omtrent de introductiesnelheid van hybride warmtepompen en de mate van isolatie van woningen. Een minimum van stuks per jaar moet haalbaar zijn in 2023, maar voor echt grote stappen is verdere opschaling noodzakelijk. Als rekenvoorbeeld: indien per jaar gemiddeld hybride warmtepompen worden geïnstalleerd, levert dit indicatief een jaarlijkse besparing in de non-ets sector op van ruim 50 miljoen m 3 gas (1,8 PJ) en bijna 0,1 Mton CO 2 -emissiereductie 3. Indien dan een aantal van 1 tot 3 miljoen hybride warmtepompen kan worden gerealiseerd, leidt dat tot een directe besparing van ca. 1 tot 3 miljard m 3 gas (37 tot 111 PJ) of 1,8 tot 5,5 Mton CO 2. De huidige huishoudelijke consumptie van gas is 12 miljard m 3 (432 PJ). Tijdplanning: Het stimuleringsprogramma van Gasunie loopt minimaal tot 2018 door. Voor het programma van GasTerra geldt een soortgelijke timing. De Warmtewinner van ENECO is in het najaar van 2016 op de markt verkrijgbaar. In de komende jaren is ondersteuning van de hele gassector nodig voor een succesvolle implementatie. Vanuit de KVGN zal gestimuleerd worden dat met het oog op de ambities voor 2030 additionele en nieuwe samenwerkingsverbanden tot stand gebracht gaan worden, zoals binnen de gassector als in samenwerking met partijen in aanpalende sectoren. 3 Hierbij is uitgegaan van het gemiddelde aardgasverbruik in Nederland van 1500 m 3 per jaar per huishouden en een besparing op aardgas van 70% (1050 m 3 ) door toepassing van een hybride warmtepomp (waarbij ook rekening is gehouden met warm tapwaterverbruik). Er is geen rekening gehouden met de elektriciteitsvraag van de warmtepomp die tot extra emissies kan leiden, maar sterk afhankelijk is van de beschikbare bron. Deze emissie komt additioneel toe aan de ETSsector. 5

6 Speerpunt 4: Groen gas voor een nul-op-de-meters woning Uitleg: Door de sterke reductie van de gasvraag bij toepassing van hybride warmtepompen, blijft een geringe gasvraag over die tegen lagere kosten volledig te vergroenen is met groen gas. Hierdoor wordt een volledige CO 2 -neutrale warmtevoorziening mogelijk voor die woningen waar all-electric oplossingen of warmtenetten economisch gezien (nog) niet haalbaar zijn. Zowel de energiemeter als de CO 2 -uitstoot kan daarmee netto op 0 uitkomen, indien de woning ook volledig voorzien wordt van groene stroom. Aanpak: De gassector wil consumenten de mogelijkheid bieden om hun gasverbruik te vergroenen zodat woningen met cv-ketels en hybride warmtepompen volledig CO 2 -neutraal te maken zijn. De gassector werkt aan de ontwikkeling van een platform waarop eigenaren van groengas-certificaten deze kunnen aanbieden aan consumenten. Het platform kan direct aan Vertogas 4 gekoppeld worden, terwijl het beheer kan worden georganiseerd via een stichting die eventuele financiële overschotten investeert in schonere en efficiëntere groengasproductie. Betrokkenen: Gasunie, Gasterra, Enexis, KVGN, Gemeente en Provincie Groningen, Leveranciers, DHPA, VFK, Grunniger power,, Vertogas. Tijdplanning: Voorbereiding in Q4 2016, lancering in Q De certificering en handel van groen gas wordt gefaciliteerd door Vertogas, een dochteronderneming van Gasunie. Vertogas voert namens de minister van EZ de regeling Garanties van Oorsprong (GvO) voor hernieuwbaar gas uit. Met het GvO-certificatensysteem stimuleert EZ de handel in hernieuwbaar gas. Vertogas borgt met de uitgifte van de certificaten het duurzame karakter en de herkomst ervan. 6

7 Bijlage 1. Overzicht van activiteiten m.b.t. de introductie van hybride warmtepompen Gasunie werkt samen met de Gemeenten en Provincie Groningen om hybride warmtepompen integraal onderdeel te gaan laten uitmaken van de Groningse Routekaart om de energietransitie in de regio Groningen te versnellen. Het streven is om binnen twee jaar minimaal 1000 tevreden (hybride) particuliere warmtepompgebruikers in de regio Groningen te hebben. Tevreden gebruikers van hybride warmtepompen als vliegwiel voor verdere opschaling is een speerpunt. GasTerra, de gemeente Ameland, NAM, Eneco en Philips 5 zijn actief betrokken bij hybridisering als onderdeel van de verduurzaming van Ameland. GasTerra ondersteunt het project 050 hybride van Grunniger Power, waarbij 50 hybride warmtepompen worden geïnstalleerd. GasTerra en Gasunie hebben samen een project voor het monitoren van hybride warmtepompen laten ontwikkelen. In eerste instantie is dit programma gericht op het project 050 hybride, geïnteresseerde partijen wordt de mogelijkheid geboden om hieraan deel te nemen. Dit project draagt bij aan de kennisontwikkeling over de praktijkprestaties van hybride warmtepompen. Dit leidt tot een verbetering van de systemen en daling van de kosten. Vanuit de praktijkprojecten in Groningen, waarbij lokale politieke steun en een breder kader van een totaal energie-energieadvies een belangrijke rol speelt, zal opschaling naar andere provincies plaatsvinden. Door samenwerking tussen Gasunie en branchevereniging Aedes worden plannen opgesteld om de mogelijkheden en meerwaarde van toepassing van hybride warmtepompen bij woningcorporaties inzichtelijk te maken. Door Eneco is een zeer compacte en goedkope hybride warmtepomp ontwikkelt, waardoor het marktaanbod van hybride warmtepompen nog verder is uitgebreid. Voor ieders budget en wensen is een specifieke type warmtepomp verkrijgbaar. De ambitie van Eneco is om in stuks op jaarbasis aan te bieden