Van Gedragsproblemen naar gewenst gedrag WIB

Transcriptie

1 Van Gedragsproblemen naar gewenst gedrag WIB Anton Horeweg Leerkracht, gedragsspecialist (M SEN) Auteur Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet onderwijs Mail:

2 Probleemgedrag, wat is dat eigenlijk? Ontelbare definities Dat gedrag dat jij als leerkracht op dit moment niet wil zien

3 Wat vind jij probleemgedrag? Externaliserend gedrag Uitdagend, explosief, druk, brutaal, agressief Internaliserend gedrag Stil, teruggetrokken, angstig, passief, gesloten

4

5 Probleemgedrag komt door: Karakter van het kind Opvoeding (die niet deugt) Laag IQ Verkeerde coping strategieën Klasgenoten Maatschappij / regering Collega s, schoolleiding,

6 1 e niveau: kinderen zonder problemen <5% 15% 80% 3 de niveau: kinderen met ernstige problemen 2 de niveau: kinderen met matige, veelal kortdurende problemen

7 We bekijken Probleem gedrag als gevolg van: Zwakke(re) executieve functies Trauma De leerkracht

8 Soms veroorzaakt de leerkracht probleemgedrag. Opdracht 1: Denk niet aan een roze olifant

9 Schoolregels In de gang mag je niet rennen We schelden niet op elkaar We gillen niet in school We vechten niet We pakken geen spullen van een ander af We pesten elkaar niet Zet de regels om in goede regels

10 Hoe praat jij tegen je leerlingen? Doe maar niet Praat niet door me heen Je luistert niet Je let niet op niet achterstevoren zitten Niet op je stoel wippen Niet zeuren

11 Zorgt de school voor probleemgedrag? De fijne echtgenoot. Het verhaal van mama, de moeilijk opvoedbare zoon en papa die nergens last van had Op school gebeurt vaak precies hetzelfde De perverse triade

12 Eensgezind optreden is een must! Het voorkomt gedragsproblemen Het werkt de-escalerend als zich problemen voordoen* Dus afspreken en weten van elkaar hoe of wat *(Compernolle, 2002)

13 Ook al klaar met de Gouden Weken? forming forming norming storming norming storming Performing en termination

14 Je eigen klassenklimaat Geef een hand bij binnenkomst Geef persoonlijke aandacht Ken de kinderen Gebruik veel samenwerkingsvormen Breng structuur aan (regels en routines)

15 Groepsverantwoordelijkheid aanleren Betrek kinderen bij elkaars problemen Zoek samen naar mogelijke oplossingen

16 Wij! groepsidentiteit

17 Programma s voor Sociaal Emotioneel Leren (SEL) SWPBS * Vreedzame school* Leefstijl* Kanjertraining** PAD** Kwink *** * Theoretisch goed onderbouwd ** Effectief volgens goede aanwijzingen *** (nog) niet erkend als effectief Zie

18 SEL: Sociaal Emotioneel Leren Besef hebben van jezelf Zelfmanagement Besef van de ander Relaties kunnen hanteren Verantwoordelijke keuzes maken The Missing Piece: A National Teacher Survey on How Social and Emotional Learning Can Empower Children and Transform Schools Bridgeland, J., Bruce, M., & Hariharan, (2013). The Missing Piece: A National Teacher Survey on How Social and Emotional Learning Can Empower Children and Transform Schools. Collaborative for Academic, Social, and Emotional Learning

19 De positieve groep zorgt ervoor dat: Kinderen met plezier naar school gaan Er minder orde problemen zijn Er betere leerresultaten behaald worden Kinderen elkaar corrigeren/helpen Er effectiever onderwijs mogelijk is

20 De leerkracht is een onderschatte factor Je kunt veel doen om probleemgedrag te bestrijden en te voorkomen 4:1 ratio Waarom moet JIJ voorkomen dat kinderen zich misdragen?

21 Ecologische benadering Leerling Situatie Leerkracht

22 Fout gedrag is vaak geen onwil Zwakke executieve functies (kind factor) Getraumatiseerd (omgevingsfactor) Opvoeding (omgevingsfactor) De leerkracht/lesstof (omgevingsfactor)

23 Executieve functies of uitvoerende regelfuncties Planning overzicht Aandacht gericht volgehouden verdeeld Timemanagement Emotieregulatie Taakinitiatie Werkgeheugen Inhibitie Cognitieve flexibiliteit Brown, T.E. (2005). Attention Deficit Disorder. The unfocused mind in children and adults New Haven: Yale University Press (bewerkt)

24 Wat kun je doen in de klas Activerende werkvormen (wisbordjes) Coöperatieve werkvormen Veel aanmoedigen (vooral voor jongens)

25 Waarom doet hij dit toch steeds?

26 Daarom! Minder ontwikkelde interne spraak Lage frustratiedrempel Moeite met emotieregulatie Slechte impulsremming (inhibitie) Moeite beoordelen sociale interactie Overactief stress systeem (bij trauma)

27 Wat kun je doen in je klas? Kalm blijven Emoties uitleggen Leren herkennen en Ernaar handelen (tel tot ) Evalueer Anton Horeweg. Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs 27

28 Preciezer kijken: De turflijst Een heel simpel handig hulpmiddel Roepen door de klas

29 De tijdsteekproef Tijdsteekproef-formulier Observator: Categorie Aantal Procenten Naam leerling: Groep: Datum observatie: Ta Kij Sto Lo An Totaal 100% Min Na 20 sec. Na 40 sec. Na 60 sec. Opmerkingen 1 Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An 2 Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An 3 Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An 4 Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An 5 Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An 6 Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An 7 Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An

30 ABC-Analyse Antecedents Consequences Behaviour

31 Uitvoeren ABC-analyse Antecedents Behaviour Consequences Buurman Jeroen fluistert naar hem Jeroen praat terug (luid) Terechtwijzing. Bas snapt rekenen niet. Gooit gum naar buurman Tafelgroepje lacht en stopt met werken Wanneer komt het gedrag NIET voor?

32 Dat ene kind doet het expres Toch?

33 Streng straffen dan maar?

34 Liever niet.. Leerling heeft al veel problemen Praat, laat uitleggen Bespreek alternatieven voor het gedrag Oefen!! Steun *Green, R. (2015).De weg kwijt op school Waarom kinderen met gedragsproblemen moeilijk meekomen en hoe we ze kunnen helpen. Amsterdam: Nieuwezijds Horeweg, A. (2015). Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet onderwijs

35 Probleemgedrag door trauma

36 Trauma Ontstaat als we een levensbedreigende gebeurtenis meemaken, waarover we geen controle hebben

37 Kans op trauma neemt toe bij Interpersoonlijke gewelddadige gebeurtenissen(geweld binnen een relatie) met daarbij levensbedreiging of fysiek letsel* Gebeurtenis met verraad door hechtingsfiguur of verlies gehechtheid* Bij kindermishandeling is er vaak sprake van beide *Coppens, L.; Schneijderberg, M.; Kregten, C. van (2015). Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen. Een praktisch handboek voor het basisonderwijs. Amsterdam: SWP.

38 Kindermishandeling: meer dan slaan alleen* Fysieke mishandeling (geslagen worden) Fysieke verwaarlozing(geen goede kleding, geen eten, niet schoon) Emotionele mishandeling (Frequent uitgescholden worden) Emotionele verwaarlozing (Als er wat is, troost niemand je: ouders niet beschikbaar ) Getuige zijn huiselijk geweld Seksueel misbruik *Definities ontleend aan NJI

39 Kans op ontstaan trauma vergroot door Leeftijd (hoe jonger hoe meer kans) Betekenis die aan gebeurtenis wordt gegeven Meerdere traumatische gebeurtenissen

40 De drie breinen

41 Window of tolerance Hyper arousel (fight, flight, active freeze) Optimale arousel. In staat tot redeneren, leren, enz. S T R E S S Hypo arousel (passive freeze, dissociatie)

42 Hyper arousel: fight

43 Hyperarousel: Flight

44 Hyperarousel: active freeze

45 Hypo arousel: passive freeze

46 Terug naar het raampje Bron: Coppens, L. e.a.(2015). Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen. Een praktisch handboek voor het basisonderwijs. Amsterdam: SWP.

47 Amygdala reageert (Cortex niet)

48 Zelfregulatie Nodig voor functioneren in de klas Leer je van je opvoeders Deze kinderen hebben dat dus NIET GELEERD* Cortex letterlijk onvoldoende ontwikkeld Cook, A. ; Spinazzola, J. Ford, J. e.a.(2005) Complex trauma in Children and Adolescents. Psychiatric Annals,35, Coppens, L.; Schneijederberg, M. & Kregten, C. (2015). Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen. Een praktisch handboek voor het basisonderwijs. Amsterdam: SWP. Blaustein, M. E. & Kinniburgh, K.M. (2015). Het behandelen van trauma bij kinderen en jongeren. Amsterdam: SWP.

49 Wat je moet maar (vaak) niet kunt Opletten, stilzitten, concentreren, precies werken, vriendelijk zijn, niet voor je beurt praten, stil zijn, netjes werken, je niet laten afleiden, goed plannen, alles bij je hebben, op tijd komen, snel switchen van taak, emoties onder controle hebben, goed organiseren, oog hebben voor sociale signalen, je gedachten focussen, onthouden wat er gezegd is, inschatten gevolgen, snel kunnen beginnen.

50 Wat het kind laat zien in de klas Onverschilligheid Opstandigheid Boosheid Kind dat controle wil Doen waar hij zin in heeft.. Wantrouwen Pijn Angst Paniek Verdriet Controleverlies Schaamte Wat er onder het gedrag zit Minderwaardigheid gevoel

51 Wat doe je op school? ZAT zet koers uit IB er /gedragsspecialist is procesbegeleider leerkrachten Leerkracht is ondersteuner in de klas Gebruik ouders als informatiebron! Gebruik ook de leerling als informatiebron!

52 De leerkracht Realiseert zich dat kind niet kiest voor dit gedrag Is een kalme volwassene Helpt gedachten/gevoelens/gedrag uit te leggen Herhaalt veel meer

53 De leerkracht Helpt ordenen, prioriteiten stellen (stappenplan) Geeft eenduidige opdrachten Helpt omgeving ordelijk houden Laat lekker wriemelen en wiebelen Zorgt voor routines/voorspelbaarheid Zorgt voor zichtbaar dagprogramma Zorgt voor rustige omgeving

54 De leerkracht voorkomt de vicieuze valkuil Uit: Horeweg, A. (2015) Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs. Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet onderwijs.

55 Agressiecurve Bron: Colvin, G. (2004). Managing the Cycle of Acting-Out Behavior in the Classroom.

56 Let op triggers Onduidelijke gedragsverwachtingen Maar ook: dwingende opdrachten Een correctie Lesovergangen en afwijken routines Provocatie klasgenoot Iets dat herinnert aan het trauma

57 Let op je eigen reactie Sarcastisch reageren/kind voor gek zetten Zelf gaan schreeuwen Kind vastpakken In discussie gaan Op je strepen staan

58 Don ts Lang oogcontact De handen in de heupen plaatsen Je handen of armen opheffen Aanraken Vluchtweg blokkeren Schelle stem

59 Do s Praat kalm, langzamer, zacht Beweeg zo weinig mogelijk Laat de uitgang vrij Maak een hoek van 45 graden t.o.v. de leerling dus niet face to face Wees begrijpend

60 Tot slot Consequent omgaan met regels Regels vooraf duidelijk maken Gevolgen vooraf vertellen Problemen los je 1 op 1 op, niet frontaal Teken afspreken Frequent ouder contact

61 Tot slot: Ondersteunend leerkrachtgedrag Belangrijk probleem (en van wie?) Vraag: Wat gebeurde er? Zie het goede (4:1) Beloon in plaats van straf

62 Dank jullie wel voor het aandachtig luisteren, het onderdrukken van je impulsiviteit en je neiging tot bewegen.

63 Literatuur Coppens, L; Schneijderberg, M. & Kregten, C. van. (2015). Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen. Een praktisch handboek voor het basisonderwijs. Amsterdam: SWP Horeweg. A. (2015). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs. Houten: Lannoocampus. Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet onderwijs. Een praktisch handboek. Houten Lannoocampus. Horeweg, A. (2017). Wat stuitert daar door je klas? Over leerlingen met AD(H)D en hun leraren. Houten: LannooCampus. Jeninga, J. (2010). Professioneel omgaan met gedragsproblemen. Praktijkboek voor het primair onderwijs. Baarn: HB uitgevers. Lieshout, T. (2009). Pedagogische adviezen voor speciale kinderen. Een praktisch handboek voor professionele opvoeders, begeleiders en leerkrachten. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Mol, P. ( juni 2015). Passend onderwijzen. Pedagogisch vakmanschap in de klas. Houten: Lannoocampus. Overveld, K. van. (2013). Groepsplan gedrag. Planmatig werken aan passend onderwijs. Huizen: Pica.