Duurzaamheidscentrum Assen

Transcriptie

1 lesaanbod Duurzaamheidscentrum Assen contactgegevens Duurzaamheidscentrum Assen Bosrand SL Assen T duurzaamheidscentrum@assen.nl duurzaamheidscentrum.assen duurzaamheidscentrum

2 inleiding Het lesaanbod van het Duurzaamheidscentrum Assen wordt aangeboden door gemeente Assen en is een praktische aanvulling op het lesprogramma natuur- en duurzaamheidsonderwijs op de basisscholen. Het lesaanbod richt zich vooral op de onderwerpen die in de klas moeilijker aan te bieden zijn. Daarbij sluiten alle lessen ook aan bij de thema s waarmee in het Duurzaamheidscentrum gewerkt wordt. lesafspraken De lessen worden in overleg met de basisscholen op afspraak ingepland door het educatieteam van het Duurzaamheidscentrum Assen. Het educatieteam benadert hiervoor actief alle basisscholen in de gemeente Assen. Het is ook mogelijk om zelf contact op te nemen met het educatieteam om lesafspraken in te plannen. veiligheid en verantwoordelijkheid Tijdens de lessen zorgt het educatieteam voor alle randvoorwaarden die de veiligheid waarborgen. Natuurlijk blijft de veiligheid ook een verantwoordelijkheid voor de begeleidende leerkracht(en) en andere begeleiders van de school. Om een les goed en veilig te laten verlopen, moet de school enkele zaken regelen. De leerkracht(en) en andere begeleiders moeten van tevoren op de hoogte zijn van de lesinhoud. De leerkracht(en) moeten zorgen voor voldoende begeleiders en deze van tevoren goed instrueren. Bij activiteiten waarbij de leerlingen in groepjes verdeeld worden, dient elk groepje leerlingen door een volwassene begeleid te worden. 2

3 inhoudsopgave thema's 4 jaarplanning 5 groep 1 en 2 de boer op 6 kabouterpad 7 wauw, zie die pauw 8 groep 3 en 4 gaap, een winterslaap 9 gemekker en gepiep 10 uitpluizen 11 volg de wolf les behorende bij tijdelijke expositie De wolf in Drenthe 12 groep 5 en 6 blij met de bij 13 klein, maar fijn 14 project ei 15 ontdektocht 16 de roedel roept les behorende bij tijdelijke expositie De wolf in Drenthe 17 groep 7 en 8 doe maar duurzaam 18 rijke flora 19 lang leven afval 20 ontdektocht 21 kies partij les behorende bij tijdelijke expositie De wolf in Drenthe 22 overig aanbod 23 bijlage kaarten 26 bijlage kerndoelen 27 3

4 thema s In het Duurzaamheidscentrum wordt gewerkt met zes thema s. Deze thema s vormen de groene draad in het lesaanbod. Afval en reiniging Klimaat, energie, duurzaam bouwen en wonen Bodem, water en lucht Natuur en dieren (inclusief bos en tuin) en leefbaarheid Duurzame inzetbaarheid, bewegen en gezondheid Cultuur, erfgoed en Asser omgeving groep 1 en 2 de boer op kabouterpad wauw, zie die pauw groep 3 en 4 gaap, een winterslaap gemekker en gepiep uitpluizen volg de wolf groep 5 en 6 blij met de bij klein, maar fijn project ei ontdektocht de roedel roept groep 7 en 8 doe maar duurzaam rijke flora lang leven afval ontdektocht kies partij Dit thema wordt in de les uitgebreid behandeld. Dit thema wordt in de les behandeld. 4

5 jaarplanning Gedurende het hele jaar worden er lessen aangeboden. Bepaalde lessen worden in een bepaald seizoen aangeboden. In onderstaand schema is te zien wanneer welke les aangeboden wordt. augustus september oktober november december januari februari maart april mei juni juli groep 1 en 2 de boer op kabouterpad wauw, zie die pauw groep 3 en 4 gaap, een winterslaap gemekker en gepiep uitpluizen volg de wolf groep 5 en 6 blij met de bij klein, maar fijn project ei ontdektocht de roedel roept groep 7 en 8 doe maar duurzaam rijke flora lang leven afval ontdektocht kies partij 5

6 de boer op leerkracht school en medewerker kinderboerderij kinderboerderij De Hofstede 120 minuten Duurzame inzetbaarheid, bewegen en gezondheid Bij deze les gaan de leerlingen (en de begeleiders) actief aan de slag op de kinderboerderij. Aan de hand van verschillende doe-opdrachten maken de leerlingen kennis met de verschillende dieren op de kinderboerderij en leren ze wat er nodig is voor de verzorging van deze dieren. Tijdens de les is er de mogelijkheid om een pauze te houden. Elk groepje leerlingen (ongeveer vijf leerlingen) dient begeleid te worden door een volwassene. Het is belangrijk dat alle leerlingen en begeleiders kleding aantrekken die vies mag worden. Na afloop zorgt de leerkracht, samen met de andere begeleiders, er voor dat alles opgeruimd wordt achtergelaten. 6

7 kabouterpad leerkracht school kinderboerderij De Hofstede 90 minuten Duurzame inzetbaarheid, bewegen en gezondheid Bij deze les gaan de leerlingen in kleine groepjes, onder begeleiding van een ouder, een wandeling maken door het Asserbos. Onderweg komen de leerlingen kabouters tegen. Bij de kabouters voeren de leerlingen een opdracht uit. Bij de verschillende opdrachten wordt (bijvoorbeeld met een loepje of een spiegeltje) gekeken naar paddenstoelen, zaden, vruchten en afgevallen bladeren. Deze les moet vooraf door de leerkracht (of een ouder) zelf uitgezet worden in het Asserbos. Elk groepje leerlingen (ongeveer vijf leerlingen) dient begeleid te worden door een volwassene. Na afloop zorgt de leerkracht, samen met de andere begeleiders, er voor dat alles opgeruimd wordt achtergelaten. Na afloop van de les kan zelfstandig de kinderboerderij worden bezocht. 7

8 wauw, zie die pauw leerkracht school kinderboerderij De Hofstede 120 minuten Duurzame inzetbaarheid, bewegen en gezondheid Deze les bestaat uit twee onderdelen. Op school wordt er een voorbereidende les gegeven door de leerkracht zelf aan de hand van het verhaal van meneer Pronkepauw. Daarna volgt de les op de kinderboerderij met de doe-opdrachten. De nadruk van de opdrachten ligt op het gebruik van de zintuigen. Ook komen onderwerpen als uiterlijk, keutels, vacht, voortbeweging en geluiden aan de orde. Op een speelse wijze komen de leerlingen met deze onderwerpen in aanraking. Tijdens de les is er de mogelijkheid om een pauze te houden. Elk groepje leerlingen (ongeveer vijf leerlingen) dient begeleid te worden door een volwassene. Deze les dient vooraf door de leerkracht goed te worden voorbereid. De handleiding hiervoor wordt, samen met het inleidende verhaal voor de kinderen, van tevoren naar de school opgestuurd. 8

9 gaap, een winterslaap educatief medewerker leslokaal Duurzaamheidscentrum Assen 45 minuten Klimaat, energie, duurzaam bouwen en wonen In deze les staat het leven van verschillende dieren in de winter centraal. Er wordt bijvoorbeeld besproken hoe dieren in de winter warm blijven. Ook wordt er aandacht besteed aan het aanleggen van voedselvoorraden, winterrust en winterslaap. Na afloop van de les kan zelfstandig de kinderboerderij worden bezocht. 9

10 gemekker en gepiep educatief medewerker leslokaal Duurzaamheidscentrum Assen 45 minuten Klimaat, energie, duurzaam bouwen en wonen In deze les staan de verschillende jonge dieren op de kinderboerderij (en in het Asserbos) centraal. Tijdens de les worden ook verschillende jonge dieren in het leslokaal getoond aan de leerlingen. Na afloop van de les kan zelfstandig de kinderboerderij worden bezocht. 10

11 uitpluizen educatief medewerker leslokaal Duurzaamheidscentrum Assen 60 minuten Cultuur, erfgoed en Asser omgeving In het Asserbos leven verschillende soorten uilen. In deze les gaan we deze soorten beter bekijken en leren de leerlingen hoe uilen leven. Daarbij wordt aandacht besteed aan het uiterlijk van de uil, maar ook aan wat ze bijvoorbeeld eten. Aansluitend gaan de leerlingen braakballen uitpluizen. Hierbij kunnen de leerlingen (onder begeleiding) ook leren werken met microscopen. Informeer van tevoren welke leerlingen allergisch zijn voor (huis)stof. 11

12 volg de wolf educatief medewerker leslokaal Duurzaamheidscentrum Assen 90 minuten Cultuur, erfgoed en Asser omgeving Deze les sluit aan bij de tijdelijke expositie De wolf in Drenthe en wordt tijdelijk aangeboden. De les start met een onderwijsleergesprek over de wolf in Drenthe. In deze les ligt de nadruk op het leven en het gedrag van de wolf. Na het onderwijsleergesprek gaan de leerlingen in kleine groepjes, onder begeleiding van een ouder, een wandeling maken door het Asserbos. Onderweg komen de leerlingen verschillende opdrachten tegen waarbij ze door spel ervaren hoe een wolf leeft. Na afloop van de les kan zelfstandig de expositie worden bezocht. De inleiding wordt door de educatief medewerker verzorgd. Deze inleiding duurt 15 minuten. Daarna gaat de groep zelfstandig (onder begeleiding van een volwassene) het Asserbos in. Elk groepje leerlingen (ongeveer vijf leerlingen) dient begeleid te worden door een volwassene. foto: Erwin van Maanen 12

13 blij met de bij educatief medewerker leslokaal Duurzaamheidscentrum Assen 90 minuten Klimaat, energie, duurzaam bouwen en wonen De les start met een onderwijsleergesprek over de bijen en andere bestuivers. Daarbij is er ook aandacht voor het verschil tussen bijen en wespen en het belang van bijen voor onze voedselvoorziening. Na het onderwijsleergesprek gaat de groep bij de bijenstal kijken om te zien hoe een imker bijen houdt. Alle leerlingen en begeleiders moeten volledig bedekkende kleding dragen (ook bij warm weer): lange broek, lang shirt of jas, sokken en dichte schoenen. Informeer van tevoren welke leerlingen allergisch zijn voor bijensteken. 13

14 klein, maar fijn educatief medewerker buitenleslokaal Duurzaamheidscentrum Assen 90 minuten Bodem, water en lucht In de tuin van het Duurzaamheidscentrum leven verschillende bodemdiertjes. In deze les gaan de leerlingen op zoek naar bodemdiertjes. De les start met een onderwijsleergesprek over de verschillende soorten bodemdiertjes. Daarbij wordt er in spelvorm aandacht besteed aan de verschillen tussen deze bodemdiertjes. Na het onderwijsleergesprek gaat de groep in de tuin actief op zoek naar bodemdiertjes. Daarbij gaan ze proberen ze op naam te brengen (determineren). Hierbij kunnen de leerlingen (onder begeleiding) ook leren werken met microscopen. Het is belangrijk dat alle leerlingen en begeleiders kleding aantrekken die vies mag worden. 14

15 project ei educatief medewerker leslokaal Duurzaamheidscentrum Assen 90 minuten Klimaat, energie, duurzaam bouwen en wonen De les start met een onderwijsleergesprek over de verschillende vogels in het Asserbos. Daarbij ligt de nadruk op hoe ze broeden in de verschillende nestkasten. Ook wordt er ingegaan op het verschil tussen nestblijvers en nestvlieders en het belang van dood hout in het bos. Na het onderwijsleergesprek gaat de groep het bos in en worden er verschillende nestkasten bekeken en gecontroleerd. Elk groepje leerlingen (ongeveer vijf leerlingen) dient begeleid te worden door een volwassene. Als voorbereiding kan op school naar beleef de lente gekeken worden. 15

16 ontdektocht educatief medewerker leslokaal Duurzaamheidscentrum Assen 90 minuten Cultuur, erfgoed en Asser omgeving De les start met een onderwijsleergesprek over het seizoen. In deze les ligt de nadruk op natuurverschijnselen die horen bij het seizoen. Na het onderwijsleergesprek gaan de leerlingen in kleine groepjes, onder begeleiding van een ouder, een wandeling maken door het Asserbos. Onderweg komen de leerlingen verschillende opdrachten tegen. Elk seizoen heeft een eigen ontdektocht. Hierdoor kan de exacte lesduur (en loopafstand) van de ontdektocht per seizoen verschillen. De inleiding wordt door de educatief medewerker verzorgd. Deze inleiding duurt 15 minuten. Daarna gaat de groep zelfstandig (onder begeleiding van een volwassene) het Asserbos in. Elk groepje leerlingen (ongeveer vijf leerlingen) dient begeleid te worden door een volwassene. 16

17 de roedel roept educatief medewerker leslokaal Duurzaamheidscentrum Assen 60 minuten Cultuur, erfgoed en Asser omgeving Deze les sluit aan bij de tijdelijke expositie De wolf in Drenthe en wordt tijdelijk aangeboden. De les start met een rondleiding door de tijdelijke expositie De wolf in Drenthe. Aansluitend gaan de leerlingen in groepjes verschillende activiteiten doen en opdrachten uitvoeren, waardoor ze als het ware in de huid van een wolf kruipen. Elk groepje leerlingen (ongeveer vijf leerlingen) dient begeleid te worden door een volwassene. foto: Edo van Uchelen 17

18 doe maar duurzaam educatief medewerker leslokaal Duurzaamheidscentrum Assen 90 minuten Klimaat, energie, duurzaam bouwen en wonen Cultuur, erfgoed en Asser omgeving De les start met een onderwijsleergesprek over duurzaamheid. De nadruk zal hierbij liggen op duurzaam bouwen en het gebruik van duurzame energiebronnen. Daarbij is er ook aandacht voor het heden en het verleden. Na het onderwijsleergesprek krijgt de groep een rondleiding door het Duurzaamheidscentrum. Vervolgens gaan de leerlingen in groepjes aan de slag en zelf nadenken over hoe ze hun eigen huis duurzamer kunnen maken. 18

19 rijke flora educatief medewerker buitenleslokaal Duurzaamheidscentrum Assen 90 minuten Bodem, water en lucht In het Asserbos staan veel verschillende soorten bomen. De les start met een onderwijsleergesprek over de verschillende soorten. Daarbij wordt niet alleen aandacht aan het verschil tussen naaldbomen en loofbomen. Er wordt ook aandacht besteed aan het belang van de verschillende bomen voor het andere leven in het Asserbos. Na het onderwijsleergesprek gaan de leerlingen in groepjes in het Asserbos actief op zoek naar de verschillende boomsoorten. Daarbij gaan ze bladeren verzamelen en proberen ze op naam te brengen (determineren). Elk groepje leerlingen (ongeveer vijf leerlingen) dient begeleid te worden door een volwassene. Deze les kan op school uitgebreid worden door het maken van een herbarium. 19

20 lang leven afval educatief medewerker leslokaal Buitenzorg 90 minuten Afval en reiniging Klimaat, energie, duurzaam bouwen en wonen De les start met een onderwijsleergesprek over afvalbeheer in de gemeente Assen. Hierbij wordt er vooral ingegaan op het belang van afval scheiden en het hergebruik van grondstoffen. Tijdens de les ervaren de leerlingen in een spelvorm hoe het scheiden van afval werkt. Na het onderwijsleergesprek krijgt de groep een rondleiding over het milieupark. Tijdens de les is er de mogelijkheid om een pauze te houden. 20

21 ontdektocht educatief medewerker leslokaal Duurzaamheidscentrum Assen 90 minuten Cultuur, erfgoed en Asser omgeving De les start met een onderwijsleergesprek over het seizoen. In deze les ligt de nadruk op natuurverschijnselen die horen bij het seizoen. Na het onderwijsleergesprek gaan de leerlingen in kleine groepjes, onder begeleiding van een ouder, een wandeling maken door het Asserbos. Onderweg komen de leerlingen verschillende opdrachten tegen. Elk seizoen heeft een eigen ontdektocht. Hierdoor kan de exacte lesduur (en loopafstand) van de ontdektocht per seizoen verschillen. De inleiding wordt door de educatief medewerker verzorgd. Deze inleiding duurt 15 minuten. Daarna gaat de groep zelfstandig (onder begeleiding van een volwassene) het Asserbos in. Elk groepje leerlingen (ongeveer vijf leerlingen) dient begeleid te worden door een volwassene. 21

22 kies partij educatief medewerker leslokaal Duurzaamheidscentrum Assen 60 minuten Cultuur, erfgoed en Asser omgeving Deze les sluit aan bij de tijdelijke expositie De wolf in Drenthe en wordt tijdelijk aangeboden. De les start met een rondleiding door de tijdelijke expositie De wolf in Drenthe. Aansluitend volgt er een onderwijsleergesprek over de wolf in Drenthe. In deze les ligt de nadruk op de terugkeer van de wolf in Drenthe en Nederland in het algemeen. Na het onderwijsleergesprek gaan de leerlingen in debat met elkaar over de voor- en nadelen van deze terugkeer. Hierbij nemen de leerlingen in kleine groepjes aan de hand van verschillende rollen een standpunt in. Als afsluiting gaat de gehele groep in debat met elkaar en neemt elke leerling een standpunt in op basis van de eigen mening. foto: Studio Wolverine 22

23 overig aanbod boomfeestdag datum: woensdag 14 maart 2018 Het doel van Stichting Nationale Boomfeestdag is om kinderen van groep 6 meer inzicht, kennis en begrip voor bomen bij te brengen. Door middel van natuureducatie laat de Stichting Nationale Boomfeestdag de leerlingen de wondere wereld van bomen beleven, leren de leerlingen het belang van bomen voor een duurzame leefomgeving en worden ze geïnspireerd zelf hun steentje hieraan bij te dragen. Jaarlijks organiseert het educatieteam van het Duurzaamheidscentrum in de gemeente Assen de boomfeestdag. Hiervoor zal het educatieteam basisscholen benaderen om deel te nemen. Tijdens de boomfeestdag gaan de leerlingen natuurlijk zelf actief bomen planten. Wanneer u geïnteresseerd bent in deze activiteit, kunt u ook zelf uw groep aanmelden door contact op te nemen met het educatieteam. activiteitenweek datum: woensdag 4 oktober 2017 tot en met vrijdag 13 oktober 2017 In samenwerking met IVN Noord wordt in oktober 2017 een activiteitenweek georganiseerd. Tijdens deze week worden voor alle groepen verschillende lessen en activiteiten aangeboden. De activiteiten en lessen worden verzorgd door het educatieteam van het Duurzaamheidscentrum en IVN Noord. Het thema van de activiteitenweek sluit aan bij het thema van de kinderboekenweek (deze is in dezelfde periode). Het thema van dit jaar is griezelen. De invulling van de activiteitenweek en de wijze van opgave zijn te lezen op een los vel in dit lesaanbod. 23

24 week van ons water datum: woensdag 18 oktober 2017 tot en met woensdag 25 oktober 2017 In samenwerking met het waterschap Hunze en Aa s wordt in oktober 2017 een week georganiseerd met het thema waterveiligheid en wateroverlast. Tijdens deze week worden voor alle groepen verschillende lessen en activiteiten aangeboden. Deze worden verzorgd door het waterschap Hunze en Aa s in samenwerking met het educatieteam. De invulling van de activiteitenweek wordt op een later moment bekendgemaakt en naar alle basisscholen verzonden. Dan wordt ook de wijze van opgave voor deze activiteiten bekendgemaakt. datum: zaterdag 5 mei 2018 tot en met zondag 13 mei 2018 In samenwerking met het waterschap Hunze en Aa s wordt in mei 2018 een week georganiseerd met het thema schoon water. Tijdens deze week worden voor alle groepen verschillende lessen en activiteiten aangeboden. De lessen en activiteiten worden verzorgd door het waterschap Hunze en Aa s in samenwerking met het educatieteam. De invulling van de activiteitenweek wordt op een later moment bekendgemaakt en naar alle basisscholen verzonden. Dan wordt ook de wijze van opgave voor deze activiteiten bekendgemaakt. ICO cultuurmenu datum: - Binnen het programma cultuurmenu biedt het ICO (Centrum voor Kunst & Cultuur) een cultuurproject aan over het thema duurzaamheid. Dit project bestaat uit drie lessen, waarvan de eerste les steeds plaatsvindt in of bij het Duurzaamheidscentrum. Er zijn projecten voor de groepen 1 en 2, voor de groepen 3 en 4 en voor de groepen 5 tot en met 8. Het lesmateriaal is ontwikkeld door het ICO in samenwerking met het educatieteam van het Duurzaamheidscentrum. De aanmelding voor deze lessen verloopt via het programma cultuurmenu. 24

25 dag van de duurzaamheid datum: 10 oktober 2017 Tijdens deze landelijke dag worden op verschillende plaatsen in het land allerlei duurzaamheidsinitiatieven getoond, die samen een verschil voor de toekomst kunnen maken. Daarmee wordt geprobeerd anderen ook aan te moedigen mee te doen aan deze initiatieven. Op deze manier wordt de duurzaamheidsbeweging vergroot en dat sluit goed aan bij doelstellingen van het Duurzaamheidscentrum. De invulling van de activiteitenweek wordt op een later moment bekendgemaakt en naar alle basisscholen verzonden. Voor deze dag zal het educatieteam basisscholen benaderen om deel te nemen. Wanneer u geïnteresseerd bent in deze activiteit, kunt u ook zelf uw groep aanmelden door contact op te nemen met het educatieteam. Jan Dekker onderwijsprijs voor duurzaamheid datum: - Om de twee jaar wordt de Jan Dekker onderwijsprijs voor duurzaamheid uitgereikt aan de basisschool met het meest originele, innovatieve en uitvoerbare idee op het gebied van duurzaamheid. Aan deze prijs is een geldbedrag van maximaal 500,- verbonden. In het schooljaar wordt de prijs niet uitgereikt. 25

26 bijlage kaarten Duurzaamheidscentrum Assen Bosrand SL Assen fiets De fietsen kunnen gestald worden voor of naast het gebouw. auto De auto s kunnen geparkeerd worden op de parkeerplaats aan de Stadsbroek (zo ver mogelijk doorrijden). locatie Buitenzorg Van Doornestraat AN Assen fiets De fietsen kunnen gestald worden bij de ingang van het gebouw. auto De auto s kunnen geparkeerd worden op de parkeerplaats aan het begin van de straat. 26

27 bijlage kerndoelen ORIËNTATIE OP JEZELF EN DE WERELD Mens en samenleving 34 De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke en psychische gezondheid van henzelf en anderen. 35 De leerlingen leren zich redzaam te gedragen in sociaal opzicht, als verkeersdeelnemer en als consument. 36 De leerlingen leren hoofdzaken van de Nederlandse en Europese staatsinrichting en de rol van de burger. 37 De leerlingen leren zich te gedragen vanuit respect voor algemeen aanvaarde waarden en normen. 38 De leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen, en ze leren respectvol om te gaan met verschillen in opvattingen van mensen. 39 De leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu. ORIËNTATIE OP JEZELF EN DE WERELD Natuur en techniek 40 De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving. 41 De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen. 42 De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen en natuurkundige verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur. 43 De leerlingen leren hoe je weer en klimaat kunt beschrijven met behulp van temperatuur, neerslag en wind. 44 De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. 45 De leerlingen leren oplossingen voor technische problemen te ontwerpen, deze uit te voeren en te evalueren. 27

28 46 De leerlingen leren dat de positie van de aarde ten opzichte van de zon, seizoenen en dag en nacht veroorzaakt. ORIËNTATIE OP JEZELF EN DE WERELD Ruimte 47 De leerlingen leren de ruimtelijke inrichting van de eigen omgeving te vergelijken met die in omgevingen elders, in binnen- en buitenland, vanuit de perspectieven landschap, wonen, werken, bestuur, verkeer, recreatie, welvaart, cultuur en levensbeschouwing. In ieder geval wordt daarbij aandacht besteed aan twee lidstaten van de Europese Unie en twee landen die in 2004 lid werden, de Verenigde Staten en een land in Azië, Afrika en Zuid-Amerika. 48 Kinderen leren over de maatregelen die in Nederland genomen worden/werden om bewoning van door water bedreigde gebieden mogelijk te maken. 49 De leerlingen leren over de mondiale ruimtelijke spreiding van bevolkingsconcentraties en godsdiensten, van klimaten, energiebronnen en van natuurlandschappen zoals vulkanen, woestijnen, tropische regenwouden, hooggebergten en rivieren. 50 De leerlingen leren omgaan met kaart en atlas, beheersen de basistopografie van Nederland, Europa en de rest van de wereld en ontwikkelen een eigentijds geografisch wereldbeeld. ORIËNTATIE OP JEZELF EN DE WERELD Tijd 51 De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren. 52 De leerlingen leren over kenmerkende aspecten van de volgende tijdvakken: jagers en boeren; Grieken en Romeinen; monniken en ridders; steden en staten; ontdekkers en hervormers; regenten en vorsten; pruiken en revoluties; burgers en stoommachines; wereldoorlogen en holocaust; televisie en computer. 53 De leerlingen leren over de belangrijke historische personen en gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis en kunnen die voorbeeldmatig verbinden met de wereldgeschiedenis. 28