Monitor Zorgverzekeringsmarkt deelrapportage. Het overstapgedrag van chronisch zieken

Transcriptie

1 Monitor Zorgverzekeringsmarkt deelrapportage Het overstapgedrag van chronisch zieken

2 2

3 Inhoud Vooraf 5 Managementsamenvatting 7 1. Inleiding Onderzoeksbevindingen Overstappen chronisch zieken Keuzegedrag chronisch zieken Overstapbelemmeringen aanvullende verzekering chronisch zieken Zoekgedrag chronisch zieken Visie Nederlandse Zorgautoriteit 19 Bijlage: Nivel rapport 21 3

4 4

5 Vooraf De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) volgt de ontwikkelingen op de zorgverzekeringsmarkt nauwlettend. Daarvan doet zij onder meer verslag in de monitor Zorgverzekeringsmarkt. In juni 2006 is deze voor het eerst verschenen, een tweede monitor zal in het voorjaar van 2007 worden uitgebracht. Naast de monitor publiceert de NZa deelrapportages over bepaalde aspecten van de zorgverzekeringsmarkt. Met deze deelrapportage over het overstapgedrag van chronisch zieken geeft de NZa meer inzicht in de relatie tussen de gezondheidssituatie van een verzekerde en zijn overstapgedrag. De aanleiding was de vaststelling in de eerste monitor dat er een relatie is tussen het overstapgedrag en de manier waarop verzekerden hun gezondheid ervaren. Dit rapport geeft concrete mogelijkheden voor verbeteringen bij zowel de overheid als zorgverzekeraars om er voor te zorgen dat consumenten op de zorgverzekeringsmarkt niet door hun gezondheid worden belemmerd in het maken van een goede keuze. De Raad van Bestuur van de Nederlandse Zorgautoriteit dr. M.E. Homan portefeilllehouder Verzekeraars mr. F.H.G. de Grave voorzitter 5

6 6

7 Managementsamenvatting Lage overstapdrempels voor verzekerden zijn voor een competitieve zorgverzekeringsmarkt belangrijk. Als verzekerden eenvoudig kunnen overstappen, zet dit zorgverzekeraars aan tot het aanbieden van kwalitatief goede zorgverzekeringen tegen een aantrekkelijke premie. Uit de eerste monitor Zorgverzekeringsmarkt is gebleken dat veel verzekerden in de overstapperiode hebben overwogen om over te stappen en dat in vergelijking met voorgaande jaren het aantal daadwerkelijke overstappers fors is gegroeid. Eén groep blijft daarbij achter: de verzekerden die aangeven dat zij een matige of slechte gezondheid hebben. Naar aanleiding van deze bevindingen heeft de NZa nader onderzocht welke rol de gezondheid van de consument speelt in zijn overstapgedrag. Het verzekeringsstelsel is immers zo opgezet dat gezondheid de keuze voor een basisverzekering niet mag belemmeren. Ook op het gebied van de aanvullende verzekering is hiervoor een borging doordat de aanvullende verzekering bij de oude verzekeraar kan worden achtergelaten als een verzekerde overstapt. Als de gezondheid de keuze belemmert, is mogelijk sprake van een onwenselijke situatie. In geval van structurele overstapdrempels voor deze groep verzekerden kan de NZa verbetervoorstellen doen. Voor een goed begrip van de overstapperiode wijst de NZa erop dat sprake was van een bijzondere situatie. De zorgverzekeraars hadden gezamenlijk afgesproken om met uitzondering van de uitgebreide tandartsverzekering geen medische selectie voor de aanvullende verzekeringen toe te passen. 1 De mogelijke toepassing van medische selectie in de komende jaren kan van grote invloed zijn op het overstapgedrag van mensen met gezondheidsproblemen. In samenwerking met de NZa heeft het Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (NIVEL) onderzoek gedaan naar het overstapgedrag van chronisch zieken en gehandicapten (hierna: chronisch zieken) in vergelijking met het gedrag van de algemene bevolking in Mensen met een chronische ziekte hebben langdurige gezondheidsproblemen in de vorm van bijvoorbeeld astma, diabetes of reuma. Voor het onderzoek zijn enquêtes uitgevoerd bij een panel van chronisch zieken en een panel dat de algemene bevolking afspiegelt. Het onderzoeksrapport is als bijlage bijgevoegd. De belangrijkste bevindingen zijn: 1. Chronisch zieken wijken in hun overstapgedrag weinig af van de algemene bevolking. Het aantal overstappers onder chronisch zieken is vergelijkbaar met de algemene bevolking. Waarschijnlijk hebben veel chronisch zieken gebruik gemaakt van het ruime acceptatiebeleid van de verzekeraars voor de aanvullende verzekeringen in het eerste jaar. Dit ruime acceptatiebeleid blijkt uit het lage percentage chronisch zieken dat overstapbelemmeringen heeft ervaren. Daarnaast blijkt uit het keuzegedrag van chronisch zieken dat zij niet waren aangewezen op collectieve verzekeringen van patiëntenverenigingen om soepel over te kunnen stappen, maar dat ook andere collectiviteiten voor hen openstonden. De keuzeopties 1 In november 2006 hebben de zorgverzekeraars bekendgemaakt ook voor 2007 niet op gezondheid te gaan selecteren voor aanvullende verzekeringen. 7

8 voor chronisch zieken liepen in 2006 niet achter bij die van de algemene bevolking. 2. Ook het keuzegedrag van chronisch zieken en de algemene bevolking vertoont een grote gelijkenis. Chronisch zieken hebben evenals de algemene bevolking voor het overgrote deel een aanvullende verzekering en in zeer geringe mate een eigen risico gekozen. In vergelijking met de algemene bevolking kijken chronisch zieken bij hun keuze wel beter naar de inhoudelijke aspecten van de zorgverzekering dan de algemene bevolking. Zij letten in het algemeen meer op kwaliteit en service. Zij weten immers beter dan niet-zorggebruikers welke zorg zij nodig zullen hebben. Daarbij raadplegen chronisch zieken een grotere diversiteit aan informatiebronnen dan de algemene bevolking. 3. Chronisch zieken die hun gezondheidstoestand als slecht of matig ervaren, zijn minder vaak van zorgverzekeraar gewisseld dan verzekerden uit de algemene bevolking die hun gezondheidstoestand als slecht of matig ervaren. Het gaat daarbij om ongeveer 11% van de chronisch zieken 2. Daartegenover staat dat chronisch zieken die hun gezondheid als goed of uitstekend ervaren, veel vaker zijn overgestapt dan dezelfde categorie in de algemene bevolking. 4. Chronisch zieken met een hulpmiddel stappen significant minder vaak over dan chronisch zieken zonder hulpmiddel. Het NIVEL vermoedt dat verzekerden met een hulpmiddel opzien tegen de administratieve rompslomp die gepaard gaat met het overnemen van hulpmiddelen door een andere zorgverzekeraar. Een aandachtspunt daarbij is dat chronisch zieken met hulpmiddelen vaker dan chronisch zieken zonder hulpmiddelen een aanvullende verzekering hebben. Wat betekenen deze uitkomsten voor de NZa? De NZa stelt het consumentenbelang voorop. De NZa stelt vast dat de zorgverzekeringsmarkt in 2006 voldoende mogelijkheden bood voor chronisch zieken om zich goed te verzekeren voor zowel de basisverzekering als aanvullende verzekeringen. Het onderzoek van het NIVEL geeft wel aanleiding tot de volgende kanttekeningen: Als zorgverzekeraars hun medische selectie voor de aanvullende verzekering verscherpen kan het overstappen voor de basisverzekering moeilijker worden. 3 Het is wenselijk dat de consument een basisverzekering en een aanvullende verzekering afzonderlijk kan beoordelen en aanschaffen. De NZa bevordert dit door onder meer scherp in de gaten te houden dat aanvullende verzekeringen niet worden aangeboden met de bepaling dat deze worden opgezegd als de verzekerde voor de basisverzekering overstapt. Ook analyseert de NZa of andere contractvoorwaarden in de aanvullende verzekering de overstap van een verzekerde naar een andere basisverzekering beïnvloeden. Indien nodig zal de NZa hiertegen optreden. De veronderstelling is legitiem dat chronisch zieken met een slechte of matige gezondheid door hun ervaring meer zekerheid hebben over wat zij kunnen verwachten van hun verzekeraar dan verzekerden die geen gebruik maken van hun verzekering. Een overstap betekent dan voor die groep chronisch zieken meer onzekerheid in het verkrijgen van zorg via de nieuwe zorgverzekeraar. Transparante 2 In Nederland zijn er naar schatting 1,2 miljoen chronisch zieken (bron: NIVEL) 3 Afgaande op opmerkingen van zorgverzekeraars zal dit in 2007 nog niet het geval zijn. 8

9 informatievoorziening door zorgverzekeraars moet de onzekerheid bij chronisch zieken verminderen. Zorgverzekeraars dienen hiertoe onder meer conform de Richtsnoer Informatieverstrekking van de NZa te handelen. Verzekerden die gebruik maken van hulpmiddelen kunnen administratieve rompslomp ervaren als zij willen overstappen omdat zij veronderstellen dat zij van hulpmiddel en/of leverancier moeten veranderen. De minister van VWS heeft een voorstel tot wijziging van de Zvw ingediend waarin wordt geregeld dat de toestemming voor het gebruik van onder andere hulpmiddelen moet worden overgenomen door de nieuwe verzekeraar als de verzekerde overstapt. 4 De NZa houdt de werking hiervan in de gaten bij de nieuwe overstapronde. Hierbij is de NZa alert op signalen van verzekerden die via het meldpunt binnenkomen. Verzekerden moeten gemakkelijk toegang hebben tot informatie over de door zorgverzekeraars gecontracteerde hulpmiddelleveranciers en aanvraagprocedures maar ook over de bovengenoemde voorgenomen verplichting van verzekeraars om elkaars toestemming voor het gebruik van hulpmiddelen over te nemen voor een overstappende verzekerde. Dit soort informatie kwam dit jaar evenals vorig jaar te laat beschikbaar. De NZa adviseert het Ministerie van VWS de wet- en regelgeving sneller te realiseren, zodat verzekeraars tijdig de verzekerden kunnen informeren. 5 De NZa blijft aandacht houden voor verschillen in overstapgedrag tussen groepen verzekerden en rapporteert hierover in de volgende monitor zorgverzekeringsmarkt. Hierin krijgt de gebruiker van hulpmiddelen extra aandacht. 4 Kamerstuk , 30668, Nr. A, Eerste Kamer (Wijziging Zorgverzekeringswet ivm bepalingen inzake opzegging zorgverzekering; Gewijzigd voorstel van wet). Het amendement is Tweede Kamer, , 30668, nr. 13 Het onderzoek heeft plaatsgevonden voordat de wijziging is ingevoerd. 5 Zo was het voor zorgverzekeraars niet mogelijk verzekerden gezamenlijk met hun polisaanbieding 2007 via hun Reglement hulpmiddelen duidelijk te maken hoe zij in 2007 aanspraak kunnen maken op een persoonsgebonden budget voor hulpmiddelen. Dit PGB wordt als experiment ingevoerd in de Zvw. 9

10 10

11 1. Inleiding De NZa heeft in juli 2006 de eerste monitor Zorgverzekeringsmarkt gepubliceerd. 6 Daarin is aandacht geschonken aan het overstapgedrag van verzekerden. In de monitor staat aangegeven dat mensen met een slechte of matige gezondheid aanzienlijk minder geneigd zijn over te stappen dan mensen met een goede gezondheid. Deze bevinding heeft geleid tot nader onderzoek naar de redenen waarom mensen met een slechte of matige gezondheid minder vaak overstappen. Het stelsel van zorgverzekeringen is immers zo ingericht dat de eigen gezondheid niet mag verhinderen dat een verzekerde voor zijn basisverzekering overstapt naar een andere verzekeraar. De acceptatieplicht en het vereveningssysteem moeten de prikkels voor zorgverzekeraars om verzekerden op gezondheidsrisico s te selecteren, wegnemen. Als desondanks mensen met een slechte gezondheid minder overstappen dan moet worden onderzocht of de oorzaken in de regulering van het stelsel zitten of een andere oorzaak hebben. Daarnaast heeft de NZa de taak mogelijke overstapdrempels te signaleren en suggesties tot verbetering te doen. Overstapdrempels hinderen de mobiliteit van verzekerden en vormen daarmee een risico voor de competitiviteit van de zorgverzekeringsmarkt. Daar tekent de NZa bij aan dat het aantal overstappers in de overstapperiode met gezondheidsproblemen gunstig afsteekt bij de algemene overstapcijfers van voorgaande jaren. Een tweede aantekening is dat een groep consumenten die achterblijft in het overstappen, profijt heeft van de prikkel die uitgaat van het overstapgedrag van andere groepen. Hier staat tegenover dat zorgverzekeraars hun marketing kunnen gaan richten op een beperkte groep van mobiele verzekerden en voordelen in mindere mate terecht komen bij minder mobiele verzekerden. De NZa heeft in samenwerking met het NIVEL onderzoek gedaan bij een groep verzekerden met een slechte tot matige gezondheid. Een groep met vaak een slechte of matige gezondheid zijn chronisch zieken en gehandicapten (hierna: chronisch zieken). Hieronder vallen verzekerden met bijvoorbeeld astma, diabetes of reuma. Het NIVEL houdt al enige jaren enquêtes bij een panel van chronisch zieken en gehandicapten met aan de gezondheid(-szorg) gerelateerde vragen. Dit bood de NZa de mogelijkheid inzicht te krijgen in het overstapgedrag van chronisch zieken. De onderzoeksrapportage van het NIVEL is als bijlage toegevoegd. Het NIVEL heeft vergelijkingen getrokken tussen een panel van chronisch zieken en gehandicapten en een panel waarin de algemene bevolking wordt gerepresenteerd. De NZa gaat uit van deze vergelijking en ziet af van een vergelijking met de gegevens die in de eerste monitor zijn gepresenteerd. De vraagstellingen, panels en moment van meting wijken dusdanig af dat corrigeren voor verschillen nauwelijks mogelijk is. Voor een goede aansluiting met het onderzoek onder verzekerden voor de volgende monitor zorgverzekeringsmarkt worden de uitkomsten van het onderzoek van het NIVEL nader bekeken. 6 NZa i.o., De tussenstand op de zorgverzekeringsmarkt, juni

12 De centrale vraagstelling luidt: Zijn er verschillen tussen de algemene bevolking en chronisch zieken en gehandicapten in hun zoek- en overstapgedrag op de verzekeringsmarkt? 1. Hoeveel van de chronisch zieke verzekerden zijn overgestapt naar een andere zorgverzekeraar in 2006, vergeleken met het aantal overstappers van de algemene bevolking? 2. Welke redenen geven chronisch zieke verzekerden voor hun keuze vergeleken met de redenen die de algemene bevolking geeft? 3. Wat hebben chronisch zieke verzekerden gekozen en wat zijn de verschillen met de algemene bevolking? 4. Hebben chronisch zieke verzekerden problemen ervaren bij het afsluiten van een aanvullende verzekering in vergelijking met de algemene bevolking? 5. Hoe hebben chronisch zieke verzekerden naar een passende zorgverzekering en zorgverzekeraar gezocht en wat zijn de verschillen met de algemene bevolking? In het volgende hoofdstuk volgt een korte samenvatting van de bevindingen van het onderzoek. Voor meer informatie verwijzen wij naar de bijlage met het onderzoeksrapport van het NIVEL. 12

13 2. Onderzoeksbevindingen 2.1 Overstappen chronisch zieken Deze paragraaf geeft antwoord op de vraag hoeveel chronisch zieken zijn overgestapt in de overstapperiode Daarnaast beschrijft dit onderdeel of kenmerken van verzekerden invloed hebben op het overstapgedrag van verzekerden op grond van leeftijd, geslacht, gezondheidstoestand, opleiding en woonregio. Ook gaat het onderzoek in op de motivering van overstappers. Percentage overstappers chronisch zieken en gehandicapten en algemene bevolking Uit tabel 2.1. blijkt dat het percentage overstappers bij chronisch zieken vergelijkbaar is met de algemene bevolking. Tabel 2.1: percentages overstappers chronisch zieken/gehandicapten en algemene bevolking Chronisch zieken (n=3002) Algemene bevolking (n=1110) Aanbod oude verzekeraar geaccepteerd 67% 65% Andere polis bij oude zorgverzekeraar 14% 15% Overgestapt naar andere zorgverzekeraar Bron: NIVEL 19% 21% Kenmerken overstappende chronisch zieken Uit het onderzoek van het NIVEL blijkt dat de chronisch zieke overstapper vaker jong, vrouw en hoog opgeleid is. Ook blijken chronisch zieken die wonen in noord of zuid Nederland, minder geneigd zijn tot overstappen dan chronisch zieken die wonen in oost of west Nederland. Deze uitkomsten zijn vergelijkbaar met de algemene bevolking. Tabel 2.2 Overstapgedrag en gezondheidssituatie Chronisch zieken (N=3132) Slecht-matig 15% Algemene bevolking (N=1086) 21% 7 Goed 20% 20% Zeer goed-uitstekend Bron: NIVEL 29% 23% Verschillen tussen chronisch zieken en de algemene bevolking ontstaan als hun gezondheidssituatie met elkaar wordt vergeleken. Tabel 2.2. laat zien dat chronisch zieken die hun gezondheidstoestand als slecht of matig beoordelen, minder vaak van zorgverzekeraar zijn gewisseld dan verzekerden uit de algemene bevolking die hun gezondheidstoestand als slecht of matig beoordelen. 8 Dit kan verschillende oorzaken hebben. Ten 7 Dit percentage ligt hoger dan aangegeven in de eerste monitor zorgverzekeringsmarkt van de NZa. De relevantie van een analyse van het achterblijvende overstapgedrag van mensen die een slechte of matige gezondheid blijft echter bestaan gezien het lage overstappercentage bij chronisch zieken met een slechte/matige gezondheid en het aantal chronisch zieken in Nederland. 8 Ongeveer 11% van de ondervraagde chronisch zieken gaf aan zijn gezondheid als slecht of matig te ervaren. De overig ondervraagden gaven aan de gezondheid als goed tot uitstekend te ervaren. 13

14 eerste kunnen chronisch zieken die zelf aangeven dat zij een slechte of matige gezondheid hebben daadwerkelijk een slechtere gezondheid hebben dan de dezelfde groep respondenten in de algemene bevolking. In de enquête gaat het immers om een zelfrapportage. Ten tweede ervaren chronisch zieken vaker belemmeringen dan de algemene bevolking. Zo kan het gebruik van een hulpmiddel een belemmering vormen voor het overstappen naar een andere zorgverzekeraar 9. De nieuwe verzekeraar kan voor de verstrekking van een hulpmiddel procedures hanteren die voor een potentiële overstapper als administratieve rompslomp wordt ervaren (bijvoorbeeld het opnieuw moeten aanvragen), of zelfs als een risico voor de verstrekking van het betreffende hulpmiddel. Dit gaat name op voor hulpmiddelen in bruikleen. Chronisch zieken stappen vaker over dan mensen uit de algemene bevolking als zij hun gezondheidstoestand als zeer goed of uitstekend rapporteren. Dit zou te maken kunnen hebben met de ruime acceptatievoorwaarden die zorgverzekeraars in 2006 hanteerden en omdat zij veronderstellen dat in 2006 dat de gunstige acceptatievoorwaarden in 2007 wellicht ontbreken. Motivatie wel of niet overstappen chronisch zieken Het blijkt dat de chronisch zieke die het aanbod van zijn oude verzekeraar heeft geaccepteerd, tevreden was over de dekking van het aangeboden pakket, de kwaliteit van zorg, de dekking van de Tabel 2.3: overstapredenen voor chronisch zieken en de algemene bevolking in percentages (meerdere redenen mogelijk) Chronisch zieken (n=544) Algemene bevolking (n=222) Aantrekkelijk collectief aanbod Premie aangeboden pakket Dekking aangeboden pakket Dekking aanvullende verzekering Premie aanvullende verzekering Service zorgverzekeraar Dekking basisverzekering Kwaliteit van zorg Natura/restitutie Eigen risico en korting Andere reden Bron: NIVEL 68% 38% 33% 25% 15% 10% 8% 6% 4% 2% 10% 56% 41% 15% 18% 19% 9% 6% 5% 3% 5% 11% aanvullende verzekering en de service van de verzekeraar. De premie is voor de chronisch zieke, die niet is overgestapt, minder belangrijk dan de genoemde inhoudelijke kenmerken van de aangeboden verzekering. Voor de algemene bevolking is de premie belangrijker dan de andere kenmerken van het aanbod van de verzekeraar. In tabel 2.3 staan de belangrijkste redenen voor de chronisch zieke om over te stappen. De belangrijkste reden was een aantrekkelijk collectief aanbod van een zorgverzekeraar. Andere belangrijke redenen waren de 9 Uit het onderzoek van het NIVEL is gebleken dat alleen bij verzekerden die elastische kousen of visuele hulpmiddelen gebruiken het percentage overstappers hoger of gelijk is aan het gemiddelde van 19% onder chronisch zieken en gehandicapten (zie tabel 3.5 van het rapport van het Nivel). Bij de andere onderzochte hulpmiddelen is dit lager. Dit betreft: hulpmiddelen persoonlijke verzorging, huishoudelijke hulpmiddelen, incontinentiemateriaal, prothesen/orthesen, loophulpmiddelen, orthopedische schoenen, woningaanpassingen, rolstoel, aanpassingen auto, aangepast meubilair, gehoorapparaat, hulpmiddel doseren medicijnen en alarmsysteem. 14

15 premie van het aangeboden pakket en de dekking van het aangeboden pakket (basisverzekering plus aanvullende verzekering). Voor de algemene bevolking waren de belangrijkste redenen een aantrekkelijk collectief aanbod en de premie van het aangeboden pakket. De dekking van het aangeboden pakket speelt in vergelijking met de chronisch zieken een minder belangrijke rol. Gezien de bovenstaande uitkomsten concludeert het onderzoek dat chronisch zieken bij hun keuze voor een zorgverzekeraar in het algemeen meer letten op de inhoud van de basisverzekering en de aanvullende verzekering dan de algemene bevolking. 2.2 Keuzegedrag chronisch zieken De verzekerde heeft verschillende keuzemogelijkheden voor een basisverzekering; de soort basisverzekering, de hoogte van het eigen risico, wel of geen aanvullende verzekering, en individueel of via een collectief contract. Soort basisverzekering Het is niet duidelijk in welke mate chronisch zieken kiezen voor een naturaverzekering, restitutieverzekering of een mengvorm. Dit komt omdat 42% van de ondervraagden niet wist voor welke soort basisverzekering hij gekozen heeft. Eigen risico Veel chronisch zieken hebben geen eigen risico genomen (94%). Voor chronisch zieken is dit verklaarbaar omdat zij hoe dan ook zorg nodig zullen hebben en daarom vaak het eigen risico in een jaar kwijt zijn. Daarnaast is de korting op de premie niet gelijk aan het eigen risico bedrag. Van de algemene bevolking hebben ook veel verzekerden geen eigen risico (93%). De onderzoeksgegevens verklaren niet waarom toch nog 6% van het panel heeft aangegeven een eigen risico te willen hebben. Er is een aanmerkelijke variatie van het aantal verzekerden met een aanvullende verzekering over de verschillende aandoeningen van chronisch zieken (tabel 5.12 van het rapport van het NIVEL). Zonder nader onderzoek naar bijvoorbeeld de aan de aandoening gerelateerde zorgkosten geven deze gegevens echter geen verder inzicht in de keuze van chronisch zieken voor een eigen risico. Aanvullende verzekering Uit tabel 2.4 blijkt dat de meeste chronisch zieken (96%) gekozen hebben voor een aanvullende verzekering. Dit komt overeen met het keuzegedrag van de algemene bevolking. Chronisch zieken hebben zich vooral aanvullend verzekerd voor fysiotherapie en oefentherapie (84%) en de tandarts (80%). Daarna volgen alternatieve geneeswijzen (50%), zorg in het buitenland (46%) en psychotherapie (45%). Dit geldt ook voor de algemene bevolking. 15

16 Tabel 2.4: Aantal verzekerden met een aanvullende verzekering in percentages Chronisch zieken (n=2989) Algemene bevolking (n=1102) Alleen basisverzekering 5% 5% Basisverzekering en aanvullende verzekering Bron: NIVEL 95% 95% De gegevens van het NIVEL geven geen inzicht in de reden waarom chronisch zieken niet allemaal aanvullend verzekerd zijn. Verondersteld kan worden dat de dekking van zorg voor chronisch zieken afdoende in de basisverzekering geregeld is. Dit zou betekenen dat het nut van een aanvullende verzekering voor chronisch zieken niet afwijkt van het nut voor niet-chronisch zieken en dat hun keuzegedrag overeen kan komen. 10 Het NIVEL geeft een overzicht van de verschillen tussen chronisch zieken met verschillende aandoeningen (tabel 5.5 in het rapport van het NIVEL) maar deze aandoeningen zijn te weinig specifiek om deze te kunnen relateren aan bijvoorbeeld bijbetalingen in de aanvullende verzekering. Collectieve verzekering In de Zorgverzekeringswet is geregeld dat zorgverzekeraars met rechtspersonen een collectieve overeenkomst kunnen afsluiten. Een verzekerde kan kiezen voor een collectieve verzekering via zijn werkgever, via organisaties waarvan veelal het lidmaatschap voldoende is om in aanmerking te komen voor de collectieve verzekering (patiëntenverenigingen, sportverenigingen, et cetera) en via open collectiviteiten (bijvoorbeeld via een internetcollectiviteit). Uit het onderzoek van het NIVEL is gebleken dat het aantal chronisch zieken dat gekozen heeft voor een collectieve verzekering niet afwijkt van het aantal verzekerden onder de algemene bevolking met een collectieve verzekering. Onder chronisch zieken is dat zo n 47%. Daarnaast blijkt dat chronisch zieken evenals de algemene bevolking voornamelijk voor een werkgeverscollectief hebben gekozen. 2.3 Overstapbelemmeringen aanvullende verzekering chronisch zieken Voor de basisverzekering geldt een acceptatieplicht. Dat betekent dat iedereen die een basisverzekering bij een bepaalde verzekeraar wil, de verzekeraar de verzekerde moet accepteren ongeacht leeftijd, geslacht of gezondheidstoestand. Dit geldt niet voor de aanvullende verzekering. Bij de aanvullende verzekering mag de verzekeraar risico s en risicogroepen, zoals chronisch zieken, een medische beoordeling/selectie toepassen. Voor de overstapperiode hebben de verzekeraars afgesproken verzekerden onder voorwaarden non-select te accepteren. 11 Verzekerden van de algemene bevolking hebben weinig overstapbelemmeringen ervaren, zoals het invullen van gezondheidsvragen (4%). Ook bij chronisch zieken is dit het geval (4%). Hieruit blijkt dat verzekeraars hun non-selectiebeleid bij de aanvullende verzekering hebben uitgevoerd. Het is mogelijk dat in de volgende 10 Verondersteld kan wel worden dat fysiotherapie in de aanvullende verzekeringen voor chronisch zieken belangrijker is dan voor de algemene bevolking. 11 Belangrijkste voorwaarde voor non-selectie in de aanvullende verzekering is dat de verzekerde ook de basisverzekering moet afnemen bij de verzekeraar die de aanvullende verzekering aanbiedt. 16

17 overstapperiode meer overstapbelemmeringen worden ervaren, omdat dan de onderlinge afspraak over non-selecte acceptatie voor de aanvullende verzekering niet meer zullen gelden. 2.4 Zoekgedrag chronisch zieken Bij het zoeken naar een passende zorgverzekering blijkt dat chronisch zieken in vergelijking met de algemene bevolking relatief veel verschillende bronnen te gebruiken bij de bepaling van hun keuze voor een zorgverzekeraar. Het NIVEL betoogt dat dit mogelijk te maken kan hebben met een meer specifieke informatiebehoefte bij chronisch zieken. Dit wordt mogelijk veroorzaakt doordat zij meer ervaring hebben met zorg. De voornaamste informatiebronnen die zijn gebruikt door chronisch zieken zijn: internet, familie, vrienden, kennissen, de zorgaanbieder, direct contact en informatie van de werkgever. De bronnen familie, vrienden en kennissen (26%) en direct contact via of telefoon (22%) worden door chronisch zieken meer gebruikt dan door de algemene bevolking ( 11%, respectievelijk 9%). 17

18 18

19 3. Visie Nederlandse Zorgautoriteit De NZa stelt het consumentenbelang voorop. De NZa stelt vast dat de zorgverzekeringsmarkt in 2006 voldoende mogelijkheden bood voor chronisch zieken om zich goed te verzekeren voor zowel de basisverzekering als aanvullende verzekeringen. Voor de komende jaren past de kanttekening dat zorgverzekeraars hun medische selectie voor de aanvullende verzekering kunnen aanpassen waardoor het overstappen ook voor de basisverzekering moeilijker wordt. Vooral voor de chronisch zieken die zijn aangewezen op vergoedingen uit de aanvullende verzekeringen, kan dit een rol gaan spelen. De NZa heeft in de monitor Zorgverzekeringsmarkt aangegeven dat het wenselijk is dat de consument een basisverzekering en een aanvullende verzekering afzonderlijk kan beoordelen en aanschaffen in plaats van de situatie waarin hij de verzekeringen als een niet te scheiden pakket (moet) aanschaffen. De NZa bevordert dit door onder meer scherp toezicht te houden op de naleving van artikel 120 van de Zorgverzekeringswet. In dit artikel staat dat een zorgverzekeraar niet in de aanvullende verzekering mag opnemen dat de aanvullende verzekering eindigt of mag worden opgezegd door de verzekeraar als de verzekerde een basisverzekering bij een andere zorgverzekeraar afsluit. Ook analyseert de NZa of contractvoorwaarden in de aanvullende verzekering de overstap van een verzekerde naar een andere basisverzekering beïnvloeden. Indien nodig zal de NZa hiertegen optreden. Daarnaast is de NZa alert op signalen van verzekerden die de NZa via haar meldpunt ontvangt. De achterstand in het overstappen door chronisch zieken met een slechte of matige gezondheid duidt niet op belemmeringen om over te stappen in de overstapperiode Wel is de veronderstelling legitiem dat chronisch zieken met een slechte of matige gezondheid door hun ervaring meer zekerheid hebben over wat zij kunnen verwachten van hun verzekeraar dan verzekerden die geen gebruik maken van hun verzekering. Een overstap betekent dan voor die groep chronisch zieken meer onzekerheid in het verkrijgen van zorg via de nieuwe zorgverzekeraar. Transparante informatievoorziening door zorgverzekeraars moet de onzekerheid bij chronisch zieken verminderen. Zorgverzekeraars dienen hiertoe onder meer conform de Richtsnoer Informatieverstrekking van de NZa te handelen. In dit richtsnoer geeft de NZa zorgverzekeraars handvatten voor duidelijke en eerlijke informatieverstrekking aan consumenten. Het is mogelijk dat verzekerden die gebruik maken van hulpmiddelen belemmeringen ondervinden bij het overstappen. Het overnemen van de verstrekking van hulpmiddelen door een nieuwe zorgverzekeraar kan als administratieve rompslomp worden ervaren. Verzekerden kunnen veronderstellen dat zij van hulpmiddel en/of leverancier moeten veranderen als zij naar een andere zorgverzekeraar overstappen. Zorgverzekeraars hebben immers met het oog op een doelmatige zorginkoop de vrijheid verschillende hulpmiddelleveranciers te contracteren en eigen eisen te stellen aan de verstrekking van hulpmiddelen. In oktober 2006 heeft de Minister van VWS na amendering door de Tweede Kamer in een wetsvoorstel voor wijziging van de Zvw vastgelegd dat de toestemming voor het gebruik van onder andere hulpmiddelen 19

20 moet worden overgenomen door de nieuwe verzekeraar als de verzekerde overstapt. 12 De NZa houdt de werking hiervan in de gaten bij de nieuwe overstapronde. Hierbij is de NZa alert op signalen van verzekerden die via het meldpunt binnenkomen. De NZa vindt dat verzekerden gemakkelijk toegang moeten hebben tot informatie over de door zorgverzekeraars gecontracteerde hulpmiddelleveranciers en aanvraagprocedures maar ook over de bovengenoemde verplichting van verzekeraars om elkaars toestemming voor het gebruik van hulpmiddelen over te nemen voor een overstappende verzekerde. Dit soort informatie kwam in de vorige overstapperiode te laat beschikbaar, mede omdat de Regeling hulpmiddelen lang op zich liet wachten. Ook dit jaar is de wet- en regelgeving op een laat moment vastgesteld. De NZa adviseert het Ministerie van VWS de wet- en regelgeving sneller te realiseren, zodat verzekeraars tijdig de verzekerden kunnen informeren. 13 De NZa blijft intussen aandacht houden voor verschillen in overstapgedrag tussen groepen verzekerden en rapporteert hierover in de volgende monitor zorgverzekeringsmarkt. Hierin krijgt de gebruiker van hulpmiddelen extra aandacht. 12 Kamerstuk , 30668, Nr. A, Eerste Kamer (Wijziging Zorgverzekeringswet ivm bepalingen inzake opzegging zorgverzekering; Gewijzigd voorstel van wet). Het amendement is Tweede Kamer, , 30668, nr. 13 Het onderzoek heeft plaatsgevonden voordat de wijziging is ingevoerd. 13 Zo was het voor zorgverzekeraars niet mogelijk verzekerden gezamenlijk met hun polisaanbieding 2007 via hun Reglement hulpmiddelen duidelijk te maken hoe zij in 2007 aanspraak kunnen maken op een persoonsgebonden budget voor hulpmiddelen. Dit PGB wordt als experiment ingevoerd in de Zvw. 20

21 Bijlage: Nivel rapport 21

22

23 Wisselen van zorgverzekeraar in het nieuwe stelsel Een vergelijking van het zoek- en wisselgedrag van chronisch zieken en gehandicapten met dat van de algemene bevolking Judith D. de Jong Peter P. Groenewegen In samenwerking met de Nederlandse Zorgautoriteit

24 ISBN-10: ISBN-13: Telefoon Fax NIVEL, Postbus 1568, 3500 BN UTRECHT Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het NIVEL te Utrecht. Het gebruik van cijfers en/of tekst als toelichting of ondersteuning in artikelen, boeken en scripties is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld.

25 Inhoud Voorwoord 5 1 Inleiding Achtergrond Doel van het onderzoek Vraagstellingen Opbouw van het rapport 10 2 Methode Vragenlijstonderzoek onder panels Consumentenpanel Gezondheidszorg (CoPa) Nationaal Panel Chronisch zieken en Gehandicapten (NPCG) Variabelen Overstapgedrag Redenen Keuzes Problemen met het afsluiten van een aanvullende verzekering Zoeken Achtergrondkenmerken Leeftijd Opleiding Geslacht Gezondheidstoestand Regio Chronische ziekte en handicap Hulpmiddelen Analyses 18 3 Overstappen naar een andere zorgverzekeraar Percentage overstappers Kenmerken van overstappers en niet overstappers Leeftijd, geslacht, opleiding, gezondheidstoestand en regio Chronische ziekte en hulpmiddelen Conclusie 28 4 Redenen om (niet) over te stappen en overwegingen bij de keuze voor een zorgverzekering Redenen om het aanbod te accepteren Redenen om een andere polis bij de oude zorgverzekeraar te kiezen Redenen om over te stappen 30 Wisselen van zorgverzekeraar in het nieuwe stelsel, NIVEL

26 4.4 Overwegingen Conclusie 33 5 Keuzes Een natura- of een restitutiepolis Aanvullende verzekering Kenmerken van verzekerden die voor een aanvullende verzekering kiezen Eigen risico Kenmerken van verzekerden die voor een eigen risico kiezen Collectieve verzekering Kenmerken van verzekerden die voor een collectieve verzekering kiezen Conclusie 50 6 Het afsluiten van een aanvullende verzekering Kenmerken van verzekerden die problemen met het afsluiten van de aanvullende verzekering hebben ervaren Leeftijd, geslacht, opleiding, gezondheidstoestand en regio Chronische ziekte en hulpmiddelen Conclusie 57 7 Het zoeken naar een passende zorgverzekering en zorgverzekeraar Bronnen Waardering van de informatie Conclusie 61 8 Samenvatting en beschouwing Overstappen Redenen en overwegingen Keuzes Ervaren problemen met het afsluiten van een aanvullende verzekering Het zoeken naar een passende zorgverzekering Beschouwend 64 Bijlagen: Bijlage 1 Enquêtevragen 69 Bijlage 2 Tabellen met de kenmerken die in het logistische model geen significant interactie effect laten zien 75 4 Wisselen van zorgverzekeraar in het nieuwe stelsel, NIVEL 2006

27 Voorwoord In dit rapport wordt ingegaan op verschillen tussen chronisch zieken en gehandicapten en de algemene bevolking in hun zoek- en wisselgedrag op de zorgverzekeringsmarkt. Het onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa). Gegevens zijn verzameld onder de leden van het Consumentenpanel Gezondheidszorg (CoPa) en het Nationaal Panel Chronisch zieken en Gehandicapten (NPCG). Beide panels worden uitgevoerd door het NIVEL. Het Consumentenpanel Gezondheidszorg wordt gesubsidieerd door het ministerie van VWS. Het Nationaal Panel Chronisch zieken en Gehandicapten wordt gesubsidieerd door de ministeries van VWS en SZW. Wij willen de panelleden van beide panels bedanken voor hun bereidheid om regelmatig vragenlijsten in te vullen. De panels bieden unieke mogelijkheden om effecten van het nieuwe zorgverzekeringsstelsel te monitoren. Daarnaast maakt de combinatie van beide panels het mogelijk om verzekerden die veel zorg gebruiken te vergelijken met gewone verzekerden, de algemene bevolking. Panelleden worden regelmatig gevraagd om vragenlijsten in te vullen. Hierbij worden de vragen die aan de leden van CoPa en aan de leden van het NPCG worden voorgelegd zoveel mogelijk gelijk gehouden. De vragenlijsten worden in beide panels steeds in dezelfde periode afgenomen, wat de vergelijkbaarheid vergroot. Voor de programmering en de advisering bij het onderzoek is voor beide panels een programmacommissie ingesteld. Wij bedanken de leden van beide programmacommissies voor hun inzet. Daarnaast willen wij de onderzoekers van het NPCG, Hilly Calsbeek en Atie van den Brink-Muinen, bedanken voor hun inspanningen. Utrecht, oktober 2006 Wisselen van zorgverzekeraar in het nieuwe stelsel, NIVEL

28 6 Wisselen van zorgverzekeraar in het nieuwe stelsel, NIVEL 2006

29 1 Inleiding 1.1 Achtergrond Op 1 januari 2006 is de Zorgverzekeringswet in werking getreden; het verschil tussen ziekenfonds- en particuliere verzekeringen is verdwenen. Ook de ziektekostenregelingen voor ambtenaren zijn verdwenen. Er is een wettelijk verplichte basisverzekering voor iedereen gekomen. Met de nieuwe Zorgverzekeringswet wil de overheid de zorg betaalbaar houden door meer verantwoordelijkheid te leggen bij consumenten, zorgverzekeraars en zorgaanbieders. Deze partijen krijgen meer ruimte om zelf te beslissen, maar worden tegelijkertijd meer geconfronteerd met de gevolgen van hun gedrag. De invoering van de Zorgverzekeringswet maakt deel uit van de herziening van het zorgstelsel. De brede herziening van het zorgstelsel omvat een verschuiving van aanbodsturing naar vraagsturing, onder meer door verdere invoering van gereguleerde marktwerking. De stelselwijziging is bedoeld om een aantal problemen in het huidige stelsel op te lossen. In de memorie van toelichting bij de Zorgverzekeringswet (2005) worden de verschillende problemen beschreven. Voor consumenten: - onvoldoende invloed en keuzemogelijkheden; - ongewenste inkomenseffecten; - onvoldoende eigen verantwoordelijkheid; - door premiestijgingen komt betaalbaarheid van zorg in het geding. Voor zorgverzekeraars: - verbrokkelde markt met ongelijk speelveld ziekenfonds/particulier; - zorgverzekeraars treden richting zorgaanbieders onvoldoende op als contractpartijen die doelmatige, kwalitatief hoogwaardige zorg afdwingen; - te veel administratieve lasten; Voor zorgaanbieders: - zorgaanbieders zijn onvoldoende prestatie- en vraaggericht. Deze problemen zouden voortkomen uit het feit dat de gezondheidszorg sterk vanuit het aanbod wordt gestuurd, en uit het feit dat het verzekeringsstelsel verschillende compartimenten kent met binnen en tussen de compartimenten financiële, organisatorische en bestuurlijke schotten en verschillen in uitvoeringsstructuur. Daarbij moeten de gesignaleerde problemen worden gezien tegen de achtergrond van een aantal ontwikkelingen die bepaalde waarden in gevaar brengen of accentueren. Dit betreft een stijgende zorgvraag en stijgende kosten van de zorg die de bestendigheid van het systeem in gevaar brengen en individualisering en toegenomen welvaart die zouden maken dat verzekerden meer waarde hechten aan keuzevrijheid in de gezondheidszorg. Het nieuwe stelsel moet bestaande problemen oplossen, bestendigheid van het systeem Wisselen van zorgverzekeraar in het nieuwe stelsel, NIVEL

30 garanderen, dus voorzienbare problemen in de toekomst oplossen, en aansluiten bij veranderingen in waardepatronen in gezondheidszorg en samenleving. De eisen die aan het gezondheidszorgsysteem worden gesteld, zullen de komende jaren alleen maar toenemen. De Nederlandse bevolking vergrijst en krijgt doordoor een steeds grotere zorgbehoefte. Die ontwikkeling zal zich, gezien de samenstelling van de bevolking, nog tientallen jaren voortzetten. Ook het profiel van de zorgvrager is aan verandering onderhevig. De burger heeft meer uitgesproken wensen ten aanzien van de aard en kwaliteit van de geboden zorg. Daarnaast is er de voortgaande ontwikkeling in de medische technologie, die maakt dat er steeds meer mogelijk wordt. Dit alles brengt echter ook aanzienlijke kosten met zich mee. (Memorie van toelichting, 2003/04) 1. Met het nieuwe stelsel wordt geprobeerd tegemoet te komen aan de wens om mensen meer keuzevrijheid en eigen verantwoordelijkheid te geven. Tevens zou tegemoet gekomen worden aan de meer traditionele waarden van gelijkheid en solidariteit. In dit rapport zal gekeken worden naar een uitkomst van keuzevrijheid van consumenten: het wisselen van zorgverzekeraar. Keuzevrijheid voor consumenten is een belangrijke pijler in het nieuwe zorgstelsel. Idee is dat meer keuzemogelijkheden (keuzevrijheid in combinatie met verschillende opties) van consumenten zorgverzekeraars en zorgaanbieders ertoe aanzet om goede zorg tegen een scherpe prijs aan te bieden. Zorgverzekeraars die het niet goed doen zouden afgestraft worden door consumenten die dan wellicht voor een andere zorgverzekeraar kiezen. Er kunnen echter barrières zijn voor consumenten om te wisselen. Om daadwerkelijk te wisselen van zorgverzekeraar zullen verzekerden over (voldoende en begrijpelijke) informatie moeten beschikken, daarnaast zouden barrières om over te stappen verband kunnen houden met het zorggebruik. Het bezitten van hulpmiddelen, die formeel eigendom zijn van een zorgverzekeraar, is hiervan een voorbeeld. Een ander voorbeeld heeft betrekking op gecontracteerde zorg, waarbij verzekerden niet vrij zijn om te kiezen naar welke zorgverlener zij gaan. In dit licht is het interessant om te kijken naar zogenaamde grootgebruikers in de zorg, zoals chronisch zieken en gehandicapten. Chronisch zieken gaan vaak al jaren naar dezelfde specialist en voor hen is het belangrijk om dat te kunnen blijven doen. Gehandicapten maken veelal gebruik van hulpmiddelen en thuiszorg waarbij continuïteit van belang is. Het zou kunnen zijn dat zij op een andere manier zoeken naar een geschikte zorgverzekeraar of redenen hebben waardoor zij minder geneigd zijn om te wisselen. Als het zoek- en wisselgedrag van chronisch zieken en gehandicapten afwijkt van dat van de algemene bevolking is het mogelijk dat zij niet profiteren van de mogelijkheden van het nieuwe stelsel en een (te) hoge prijs betalen of misschien niet de zorg krijgen die het beste aansluit bij hun voorkeuren en behoeften. Met de invoering van de Wet marktordening gezondheidszorg (Wmg) is er een nieuwe toezichthouder voor de zorg: de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa). De NZa heeft als wettelijke taak de ontwikkeling van de zorgverzekeringsmarkt te volgen met behulp van een monitor. Hierdoor kan de NZa vaststellen of de markt goed werkt en of deze een bijdrage 1 Memorie van toelichting bij de Zorgverzekeringsweg. Kamerstukken /04, nr Wisselen van zorgverzekeraar in het nieuwe stelsel, NIVEL 2006

31 levert aan de publieke randvoorwaarden zoals toegankelijkheid, kwaliteit en betaalbaarheid. Uit de monitor Zorgverzekeringsmarkt 2 van de NZa is gebleken dat verzekerden met een slechte of matige gezondheid minder vaak overstappen dan andere verzekerden. De NZa wil weten waarom deze groep minder overstapt. In dit kader hebben de NZa en het NIVEL besloten om in samenwerking het zoek- en wisselgedrag van chronisch zieken en gehandicapten, een groep met meer gezondheidsproblemen dan andere verzekerden, in kaart te brengen. Hierbij zal een vergelijking met de algemene bevolking worden gemaakt, om betekenis te kunnen geven aan de cijfers. 1.2 Doel van het onderzoek Doel van het onderzoek is zicht te krijgen op het zoek- en wisselgedrag van consumenten en mogelijke barrières hierbij. Daarbij is het met name interessant om te kijken of er verschillen zijn in dit gedrag tussen de algemene bevolking en chronisch zieken en gehandicapten, zogenaamde grootgebruikers in de zorg. Verklaringen voor verschillen in het zoek- en wisselgedrag kunnen liggen in het principe dat je wel weet wat je hebt, maar niet weet wat je krijgt. Dit principe kan voor grootgebruikers, die meer afhankelijk zijn van hun zorgverzekeraar, vaker met hun zorgverzekeraar te maken hebben, belangrijker zijn. Bij hun huidige zorgverzekeraar weten ze wat wel en wat niet wordt vergoed en hoe lang de vergoeding op zich laat wachten. Bij een nieuwe zorgverzekeraar moeten ze afwachten hoe een en ander gaat. Daarnaast kan de waarde die men hecht aan bijvoorbeeld de premie en de inhoud van het pakket verschillen. Verzekerden die jong en gezond zijn hechten meer waarde aan de premie, ze gebruiken immers toch nauwelijks zorg. Verzekerden die oud en minder gezond zijn hechten meer waarde aan de inhoud van het pakket. Dergelijke verschillen zijn van belang, omdat verschillende groepen verzekerden wellicht naar verschillende informatie zoeken. 1.3 Vraagstellingen De centrale vraagstelling luidt: 'Zijn er verschillen tussen de algemene bevolking en chronisch zieken en gehandicapten in hun zoek- en wisselgedrag op de verzekeringsmarkt?' Allereerst wordt gekeken naar het wisselen van zorgverzekeraar. 1 Hoeveel verzekerden zijn overgestapt naar een andere zorgverzekeraar in 2006? a Wat zijn hun kenmerken? b Zijn er verschillen tussen de algemene bevolking en chronisch zieken en gehandicapten? 2 De tussenstand op de zorgverzekeringsmarkt. Monitor zorgverzekeringsmarkt juni NZa i.o. Wisselen van zorgverzekeraar in het nieuwe stelsel, NIVEL

32 2 Welke redenen geven verzekerden voor hun keuze en wat vonden zij belangrijk? a Zijn er verschillen tussen de algemene bevolking en chronisch zieken en gehandicapten? Behalve naar het wel of niet wisselen van zorgverzekeraar wordt ook onderzocht welke keuzes verzekerden hebben gemaakt. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om de keuze voor een natura- of een restitutiepolis, een aanvullende verzekering, een eigen risico en een collectieve verzekering. De derde onderzoeksvraag luidt: 3 Wat hebben verzekerden gekozen? a Wat zijn hun kenmerken? b Zijn er verschillen tussen de algemene bevolking en chronisch zieken en gehandicapten? Er wordt gekeken of het effect van bepaalde kenmerken (zoals leeftijd, geslacht, gezondheidstoestand en aandoening) verschilt tussen chronisch zieken en gehandicapten en de algemene bevolking in gedrag op de verzekeringsmarkt. Daarnaast zal gekeken worden of respondenten problemen bij het afsluiten van een aanvullende verzekering hebben ervaren. De vierde vraag luidt dan ook: 4 Hebben verzekerden problemen bij het afsluiten van een aanvullende verzekering ervaren? a Wat zijn hun kenmerken? b Zijn er verschillen tussen de algemene bevolking en chronisch zieken en gehandicapten? Om een weloverwogen keuze voor een zorgverzekeraar te kunnen maken is informatie nodig. Deze informatie kan op verschillende manieren verkregen worden; via internet, via mailings etc. Een van de barrières met betrekking tot het wisselen van zorgverzekeraar zit in de beschikbaarheid van informatie. Voor verzekerden die niet over (voldoende en begrijpelijke) informatie beschikken is het moeilijker om een weloverwogen keuze te maken dan voor verzekerden die wel over deze informatie beschikken. De manier waarop verzekerden aan informatie komen kan verschillen tussen groepen. De laatste vraag die in dit rapport wordt beantwoord luidt: 5 Hoe hebben verzekerden naar een passende zorgverzekering en zorgverzekeraar gezocht? a Welke bronnen hebben zij gebruikt? b Hoe waarderen zij de informatie? c Zijn er verschillen tussen de algemene bevolking en chronisch zieken en gehandicapten? 1.4 Opbouw van het rapport In hoofdstuk 2 zal de methode die in dit rapport is gebruikt voor het beantwoorden van de verschillende vraagstellingen worden beschreven. Vervolgens wordt per hoofdstuk een vraagstelling behandeld. In hoofdstuk 3 zal ingegaan worden op het overstappen naar een andere zorgverzekeraar. Vervolgens wordt in hoofdstuk 4 gekeken naar de redenen van 10 Wisselen van zorgverzekeraar in het nieuwe stelsel, NIVEL 2006

33 de keuze om wel of niet over te stappen en de overwegingen die mensen daarbij gemaakt hebben. In hoofdstuk 5 gaat het over de verschillende keuzes, een natura- of een restitutiepolis, een aanvullende verzekering, een eigen risico en het al dan niet deelnemen aan een collectieve regeling. In hoofdstuk 6 wordt de vraag beantwoord of verzekerden problemen hebben ondervonden met het afsluiten van een aanvullende verzekering. Hoofdstuk 7 gaat in op het zoeken naar een passende zorgverzekering en de waardering van de gebruikte informatie. Tot slot zal in hoofdstuk 8 een beschouwing op het onderzoek worden gegeven. Wisselen van zorgverzekeraar in het nieuwe stelsel, NIVEL

34 12 Wisselen van zorgverzekeraar in het nieuwe stelsel, NIVEL 2006

35 2 Methode Voor dit onderzoek zijn schriftelijke vragenlijsten verstuurd aan twee panels van het NIVEL: het Consumentenpanel Gezondheidszorg en het Nationaal Panel Chronisch zieken en Gehandicapten. 2.1 Vragenlijstonderzoek onder panels Consumentenpanel Gezondheidszorg (CoPa) Het Consumentenpanel Gezondheidszorg bestaat uit circa personen. Deze personen vormen qua leeftijd en geslacht een representatieve afspiegeling van de Nederlandse bevolking van 18 jaar en ouder. Het Consumentenpanel Gezondheidszorg wordt gesubsidieerd door het Ministerie van VWS. De Consumentenpanelleden krijgen twee tot vier keer per jaar een schriftelijke vragenlijst voorgelegd over actuele en beleidsrelevante thema's. Sommige onderwerpen worden na één of twee jaar herhaald om te zien of de situatie is veranderd. Om te voorkomen dat mensen door de jaren heen meer dan gemiddeld geïnformeerd raken over de gezondheidszorg en om enquêtemoeheid te voorkomen worden de panelleden om de twee à drie jaar vervangen door nieuwe panelleden. Hiertoe wordt een steekproef van de bevolking benaderd. Mensen kunnen zich niet op eigen initiatief aanmelden als panellid. Alle panelleden hebben een basisvragenlijst ingevuld waarin gevraagd wordt naar een aantal achtergrondgegevens, zoals leeftijd, geslacht en opleiding. In verband met de stelselwijziging is in april 2006 een schriftelijke vragenlijst uitgegaan onder de leden van het Consumentenpanel met onder meer vragen over het wisselen van zorgverzekeraar en het zoeken naar informatie. In totaal werden 1516 panelleden benaderd, de vragenlijst werd geretourneerd door 1198 panelleden. De respons bedroeg 79%. Het percentage mannen (44%) is in deze respons wat lager dan het percentage in de algemene bevolking (49%, CBS gegevens 3 ) Nationaal Panel Chronisch zieken en Gehandicapten (NPCG) Het Nationaal Panel Chronisch zieken en Gehandicapten bestaat uit ruim zelfstandig wonende mensen met een chronische somatische ziekte of een lichamelijke beperking. Het panel kan worden beschouwd als een representatieve afspiegeling van de populatie chronisch zieken en gehandicapten in Nederland. Het NPCG wordt uitgevoerd door het NIVEL, met subsidie van de Ministeries van VWS en SZW. De panelleden zijn geworven via huisartsenpraktijken, via een landelijk steekproef uit de Registratie 3 Wisselen van zorgverzekeraar in het nieuwe stelsel, NIVEL