Kwaliteitsanalyse putwater richtlijnen voor eigen waterwinners

Transcriptie

1 Vlaanderen is milieu Kwaliteitsanalyse putwater richtlijnen voor eigen waterwinners VLAAMSE MILIEUMAATSCHAPPIJ

2 INHOUD 1 Eigen waterwinner Wat is een eigen waterwinner? Wat is drinkwater? Gezondheidsrisico s Kwaliteitseisen voor drinkwater Algemeen Parameter pesticiden Norm pesticiden Welke pesticiden kunnen in putwater voorkomen? Welke pesticiden meten? Hoe Controleer ik de kwaliteit van mijn putwater? Wat en hoe vaak meten? Wettelijke verplichting Aanbevolen extra analyses Staalname en analyse Staalnamelocatie Erkende laboratoria Jaarlijkse gratis putwateranalyse Beoordeling van de waterkwaliteit Laboratorium en Vlaamse overheid Opvolgen van de waterkwaliteit Meer info? Kwaliteitsanalyse putwater richtlijnen voor eigen waterwinners

3 LIJST VAN TABELLEN tabel 1: overzicht van de kwaliteitseisen voor drinkwater uitgedrukt in normwaarde volgens het Drinkwaterbesluit... 7 tabel 2: minimaal te analyseren werkzame stoffen... 9 tabel 3: minimaal te analyseren metabolieten tabel 4: aanbevolen parameters om jaarlijks te laten analyseren tabel 5: vragen van bijkomend advies bij de resultaten van het analyseverslag Kwaliteitsanalyse putwater richtlijnen voor eigen waterwinners 3

4 1 EIGEN WATERWINNER Gebruik je als particulier putwater als water bestemd voor menselijke consumptie? Dan ben je een eigen waterwinner en is het belangrijk stil te staan bij de kwaliteit van het putwater. 1.1 Wat is een eigen waterwinner? Een eigen waterwinner levert drinkwater uit een afzonderlijke eigen waterwinning waaruit gemiddeld minder dan 10 m³ per dag gewonnen wordt of waarvan minder dan 50 personen gebruik maken. Het water wordt niet aan derden (=andere gebruikers) geleverd in het kader van een commerciële of openbare activiteit. Lever je water aan derden, bijvoorbeeld via een school, rusthuis, ziekenhuis, camping, als verhuurder dan ben je een private waterleverancier. De richtlijnen voor private waterleveranciers zijn uitgebreider. Raadpleeg hiervoor de Handleiding Richtlijnen voor private waterleverancier op Wat is drinkwater? De Vlaamse drinkwaterwetgeving 1 spreekt over water bestemd voor menselijke consumptie. Dit is water dat gebruikt wordt voor onderstaande toepassingen 2 : drinken (van de kraan) bereiding van (warme) dranken, zoals thee, koffie, soep, voedselbereiding (koken, wassen van groenten, ) vaat persoonlijke hygiëne: baden, douchen, gebruik aan wastafels, tandenpoetsen De Vlaamse drinkwaterwetgeving stelt in het belang van de volksgezondheid en ter bescherming van individuele gebruikers dat je voor deze toepassingen enkel water kan gebruiken dat voldoet aan de kwaliteitseisen voor drinkwater (zie punt 2). 1 Decreet van 24 mei 2002 betreffende water bestemd voor menselijke aanwending (kortweg Drinkwaterdecreet) en Besluit van de Vlaamse regering van 13 december 2002 houdende reglementering inzake de kwaliteit en de levering van water bestemd voor menselijke consumptie (kortweg Drinkwaterbesluit) 2 Definitie van water bestemd voor menselijke consumptie, opgenomen in het drinkwaterdecreet. 4 Kwaliteitsanalyse putwater richtlijnen voor eigen waterwinners

5 2 GEZONDHEIDSRISICO S Als algemene aanbeveling geldt dat je - indien mogelijk 3 - aansluit op het openbaar waterdistributienetwerk. Leidingwater geleverd door de watermaatschappij is steeds een veilige en gezonde keuze voor je drinkwater. Putwater is kwetsbaarder voor verontreiniging: de kwaliteit van putwater is afhankelijk van de bodemgesteldheid (bv. aanwezigheid van afzettingen en gesteenten waaruit boor, fluor en arseen kunnen vrijkomen), verontreinigingsbronnen in de omgeving en de putconstructie. Het gebruik van putwater met een slechte kwaliteit kan gezondheidsrisico s inhouden. Sommige verontreinigingen kunnen ervoor zorgen dat het putwater niet geschikt is om te drinken, en ook niet voor het bereiden van voedsel en dranken. Soms is putwater ook niet geschikt voor hygiënische toepassingen zoals tanden poetsen, douche of bad. Sommige verontreinigingen kunnen je kort na consumptie ziek maken, bijvoorbeeld maagdarmproblemen bij besmetting met bacteriën. Andere verontreinigingen kunnen op langere termijn de gezondheid beïnvloeden. Kleine kinderen, zwangere vrouwen en personen met een verminderde weerstand zijn het meest kwetsbaar voor vervuild drinkwater. Gebruik je als eigen waterwinner je eigen putwater voor drinkwatertoepassingen dan moet je putwater voldoen aan de drinkwaterkwaliteitseisen, dit om jouw gezondheid en die van je gezin te beschermen! Als eigen waterwinner moet je zelf de kwaliteit van je putwater opvolgen en bewaken. 3 Voor informatie over de mogelijkheid tot aansluiting op het openbaar waterleidingnet, kun je terecht bij de drinkwatermaatschappij van je regio. De desbetreffende drinkwatermaatschappij en contactgegevens vind je op Kwaliteitsanalyse putwater richtlijnen voor eigen waterwinners 5

6 3 KWALITEITSEISEN VOOR DRINKWATER 3.1 Algemeen Drinkwater moet te allen tijde gezond en schoon zijn en vrij van ziekteverwekkende kiemen. Het moet minimaal voldoen aan de kwaliteitseisen, die in het kader van de Vlaamse drinkwaterwetgeving zijn vastgelegd in het Drinkwaterbesluit 4. Deze normen werden getoetst aan de drinkwaterrichtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie en zijn veilig voor levenslange blootstelling. De normen waaraan het water bestemd voor menselijke consumptie moet voldoen zijn opgenomen in bijlage I: parameters en parameterwaarden van het Drinkwaterbesluit. De parameters zijn opgedeeld in vier groepen: - Deel A: microbiologische parameters - Deel B: chemische parameters - Deel C: indicatorparameters - Deel D: aanvullende parameters Het drinkwater moet ten minste voldoen aan de microbiologische parameters uit tabel 2 - A en de chemische parameters uit tabel 2 - B. Deze parameters kunnen duidelijk in verband worden gebracht met een impact op de gezondheid. Zo is E. coli een merker voor faecale verontreiniging. Ook de impact van bijvoorbeeld lood, nitriet en arseen is al duidelijk gedocumenteerd. Hoewel volgens de letter van de wet er niet aan moet worden voldaan, zijn ook een aantal indicatorparameters (tabel 2 - C) en aanvullende parameters (tabel 2 - D) vastgesteld die meegenomen worden bij de evaluatie van de drinkwaterkwaliteit. De indicatorparameters geven een indicatie van mogelijke problemen met de kwaliteit van het water. Zo geeft de aanwezigheid van colibacteriën weer dat er een mogelijk besmetting is van het water. Een verandering van de geur of kleur duidt er ook op dat de waterkwaliteit niet dezelfde is als ervoor en geeft een mogelijke indicatie van een vervuiling. Je moet de aanvullende parameters alleen meten als de oorsprong van het water verandert, bijvoorbeeld bij het boren van een nieuwe put. 4 Besluit van de Vlaamse regering van 13 december 2002 houdende reglementering inzake de kwaliteit en levering van water, bestemd voor menselijke consumptie 6 Kwaliteitsanalyse putwater richtlijnen voor eigen waterwinners

7 tabel 1: overzicht van de kwaliteitseisen voor drinkwater uitgedrukt in normwaarde volgens het Drinkwaterbesluit A: Microbiologische parameters Parameter Parameterwaarde Eenheid Escherichia coli (E. coli) 0 aantal/100 ml Enterokokken 0 aantal/100 ml B: Chemische parameters Parameter Parameterwaarde Eenheid Acrylamide 0,10 µg/l Antimoon 5,0 µg/l Arseen 10 µg/l Benzeen 1,0 µg/l Benzo(a)pyreen 0,01 µg/l Boor 1,0 mg/l Bromaat 10 µg/l Cadmium 5 µg/l Chroom 50 µg/l Koper 2,0 mg/l Cyanide 50 µg/l 1,2-dichloorethaan 3,0 µg/l Epichloorhydrine 0,10 µg/l Fluoride 1,5 mg/l Lood 10 µg/l Kwik 1,0 µg/l Nikkel 20 µg/l Nitraat 50 mg/l Nitriet 0,10 mg/l Pesticiden - individueel 5 0,10 µg/l Pesticiden - totaal 0,50 µg/l Polycyclische aromatische koolwaterstoffen 6 0,10 µg/l (Opmerking 1) Seleen 10 µg/l Tetrachlooretheen en trichlooretheen 10 µg/l Trihalomethanen - totaal 100 µg/l Broomdichloormethaan 60 µg/l Styreen 20 µg/l Xyleen 500 µg/l Trichlorobenzenen -totaal 20 µg/l Vinylchloride 0,50 µg/l 5 Alleen die pesticiden die naar alle waarschijnlijkheid in een bepaalde soort water voorkomen, moet je controleren. Voor de minimaal te analyseren pesticiden, zie tabel 2 6 Je moet de volgende stoffen meten : benzo(b)fluorantheen, benzo(k)fluorantheen, benzo(ghi)peryleen en indeno(1,2,3-cd)pyreen. Kwaliteitsanalyse putwater richtlijnen voor eigen waterwinners 7

8 C: Indicatorparameters Parameter Parameterwaarde Eenheid Aluminium 200 µg/l Ammonium 0,50 mg/l Chloride 250 mg/l Clostridium perfringens (met inbegrip van sporen) 0 Aantal/100 ml Kleur Geleidingsvermogen voor elektriciteit Aanvaardbaar voor de verbruikers en geen abnormale verandering 2100 en geen abnormale verandering µs/cm bij 20 C Waterstofionenconcentratie > 6,5 en < 9,2 ph-eenheden IJzer 200 µg/l Mangaan 50 µg/l Geur Aanvaardbaar voor de verbruikers en geen abnormale verandering Oxideerbaarheid 7 5,0 mg/l O 2 Sulfaat 250 mg/l Natrium 200 mg/l Smaak Telling kolonies bij 22 C Aanvaardbaar voor de verbruikers en geen abnormale verandering Geen abnormale verandering Colibacteriën 0 Aantal/100 ml Organische koolstof totaal (TOC) Troebelingsgraad Geen abnormale verandering Aanvaardbaar voor de verbruikers en geen abnormale verandering Temperatuur 25 C D: Aanvullende parameters alleen te meten als er een nieuwe put in gebruik wordt genomen Parameter Parameterwaarde Eenheid Calcium 270 mg/l Magnesium 50 mg/l Fosfor Kalium µg/l mg/l Totale hardheid 15-67,5 Franse graden Zink 5000 µg/l 7 Deze parameter moet je niet meten als de TOC gemeten wordt 8 Kwaliteitsanalyse putwater richtlijnen voor eigen waterwinners

9 3.2 Parameter pesticiden Norm pesticiden Pesticiden 8 horen niet thuis in het drinkwater. Voor elk van de individuele pesticiden en metabolieten geldt een parameterwaarde van 0,1 microgram per liter. Totaal pesticiden is de som van alle afzonderlijke pesticiden die bij een controleprocedure worden opgespoord en gekwantificeerd. Voor totaal pesticiden geldt een normwaarde van 0,5 microgram per liter. Deze normen hebben geen gezondheidskundige betekenis. Het uitgangspunt is dat geen enkel pesticide of metaboliet aanwezig mag zijn in drinkwater. Hiervoor werd in 1998 als norm de toenmalige gangbare detectielimiet van 0,1 microgram per liter genomen. De norm geldt zowel voor de werkzame stof als voor de metaboliet (afbraakproduct van de werkzame stof) Welke pesticiden kunnen in putwater voorkomen? Welke stoffen aanwezig kunnen zijn in je putwater is sterk afhankelijk van de diepte van de put, de watervoerende laag waaruit je pompt, het (historisch en huidig) gebruik van pesticiden in de omgeving. Op basis van de resultaten van het grondwatermeetnet van de VMMn verspreid over heel Vlaanderen, en op basis van opgebouwde kennis over de jaren heen werden 32 individuele stoffen geselecteerd die worden beschouwd als minimale richtlijst. Die lijst bestaat uit 24 werkzame stoffen (tabel 2) en uit 8 metabolieten (tabel 3). Metabolieten zijn de afbraakproducten van de werkzame stoffen van pesticiden Welke pesticiden meten? Het Drinkwaterbesluit stelt dat je alleen die pesticiden moet controleren die naar alle waarschijnlijkheid in een bepaald soort water voorkomen. Gelet op het groot aantal pesticiden dat in omloop is en het wijd verspreid en divers gebruik ervan, is het aangewezen om een zo ruim mogelijk gamma aan pesticiden en afbraakproducten ervan te laten bepalen. Bespreek met het laboratorium (zie Erkende laboratoria) welke analyses ze aanbieden en welke mogelijkheden er zijn. tabel 2: minimaal te analyseren werkzame stoffen Pesticiden Parameterwaarde Eenheid 2,4-D 0,1 µg/l Atrazine 0,1 µg/l Bentazon 0,1 µg/l Bromacil 0,1 µg/l 8 Pesticiden is de verzamelnaam van de gewasbeschermingsmiddelen en de biociden. De gewasbeschermingsmiddelen werden ontwikkeld om gewassen te beschermen en worden toegepast in de land- en tuinbouw. Maar ook voor het onderhoud van verhardingen en groenzones gebruikt men gewasbeschermingsmiddelen. De biociden werden ontwikkeld om de mens of materiaal te beschermen. Voorbeelden zijn rattenvergif en houtverduurzamingsmiddel. Kwaliteitsanalyse putwater richtlijnen voor eigen waterwinners 9

10 Carbeetamide 0,1 µg/l Carbendazim 0,1 µg/l Chloortoluron 0,1 µg/l Chloridazon 0,1 µg/l Cyanazine 0,1 µg/l Diuron 0,1 µg/l Ethofumesaat 0,1 µg/l Fluroxypyr 0,1 µg/l Isoproturon 0,1 µg/l Linuron 0,1 µg/l MCPA 0,1 µg/l MCPP 0,1 µg/l Metabenzothiazuron 0,1 µg/l Metamitron 0,1 µg/l Metazachlor 0,1 µg/l Metobromuron 0,1 µg/l Metoxuron 0,1 µg/l Simazine 0,1 µg/l (s)-metolachlor 0,1 µg/l Terbutylazine 0,1 µg/l tabel 3: minimaal te analyseren metabolieten Metabolieten Parameterwaarde Eenheid BAM 0,1 µg/l Desethylatrazine 0,1 µg/l Desethylterbutylazine 0,1 µg/l Desisopropylatrazine 0,1 µg/l Metazachloor ESA 0,1 µg/l Metazachloor OA 0,1 µg/l s-metolachloor ESA 0,1 µg/l Vis-01 0,1 µg/l 10 Kwaliteitsanalyse putwater richtlijnen voor eigen waterwinners

11 4 HOE CONTROLEER IK DE KWALITEIT VAN MIJN PUTWATER? 4.1 Wat en hoe vaak meten? Wettelijke verplichting De gebruiker van een eigen waterwinning is gebonden aan een wettelijk voorgeschreven controleverplichting die opgenomen is in het Drinkwaterbesluit (bijlage II). De minimale voorwaarden zijn: - een audit-controle bij de ingebruikname - een auditcontrole om de 10 jaar. Alle wettelijke parameters (tabel 1) moeten bij een audit worden geanalyseerd. Voor pesticiden - werkzame stof en metabolieten - zijn aparte lijsten opgenomen die ook gemeten moeten worden (tabel 2 en tabel 3). Het doel van deze audit-controle bij de ingebruikname is om een zo ruim mogelijk beeld te krijgen van de samenstelling van het putwater. Hoewel de kostprijs voor een audit-controle kan oplopen, is het in belang van de bescherming van je eigen gezondheid en die van je gezin, om een volledige audit-controle te laten uitvoeren Aanbevolen extra analyses Hoewel de wetgeving maar om de 10 jaar een auditcontrole van je putwater voorschrijft, is een frequentere opvolging van je putwater zeker aan te raden. Een wateranalyse geeft immers enkel informatie over de kwaliteit van het putwater op een bepaald moment. Zeker ondiepe putten zijn onderhevig aan schommelingen in kwaliteit of echte kwaliteitsveranderingen. Zelfs als het water lekker smaakt, helder en kleur- en geurloos is, kan het verontreinigd zijn. Daarom is het belangrijk om frequenter analyses uit te voeren Dagelijks kwaliteitsopvolging Geur, kleur, smaak en troebelheid zijn parameters die je dagelijks kunt controleren en opvolgen. Een andere kleur of geur als je dit water drinkt valt immers op. Voor deze parameters geldt dat de kwaliteit aanvaardbaar moet zijn voor de verbruikers en dat ze geen abnormale verandering mogen vertonen. Een plotse verandering van deze parameters kan wijzen op een kwaliteitsverandering die de drinkbaarheid van het water in gedrang brengt. Bijkomende controles zijn dan steeds aanbevolen. Kwaliteitsanalyse putwater richtlijnen voor eigen waterwinners 11

12 Jaarlijkse analyse via een erkend laboratorium De aanbeveling is om het putwater ten minste jaarlijks op een minimumpakket van parameters (tabel 4) te laten analyseren door een erkend laboratorium. Een verhoogde waarde van nitraten en nitrieten kan wijzen op een verontreiniging door een lekkende septische tank. Een verhoogde waarde van organische koolstof duidt wellicht op een verontreiniging door een organische verbinding zoals PAK s, Als deze waarde verhoogd is, kan het nodig zijn om ook andere parameters te meten. Naast een aantal basisparameters kun je best ook eventuele parameters specifiek voor de eigen winning meenemen in deze jaarlijkse controle. Welke extra parameters je best ook jaarlijks laat controleren, is afhankelijk van het resultaat van de eerste volledige auditcontrole. Als richtlijn kan gelden dat als voor parameters uit tabel 1 B een waarde gemeten wordt die hoger is dan 75 % van de normwaarde, je deze parameter ten minste jaarlijks moet meten. tabel 4: aanbevolen parameters om jaarlijks te laten analyseren Parameter Kleur Troebelingsgraad Geur Smaak Geleidingsvermogen voor elektriciteit Waterstofionenconcentratie Ammonium Nitraat Nitriet Organische koolstof totaal (TOC) Totale kiemen Escherichia coli Enterokokken Colibacteriën Parameters met een waarde in de audit die hoger is dan 75% van de normwaarde 4.2 Staalname en analyse Staalnamelocatie Naast de kwaliteit van het putwater, bepaalt ook de binneninstallatie de uiteindelijke kwaliteit van je drinkwater (bv. loden binnenleidingen). Neem dus bij de opvolging van de kwaliteit beide aspecten zeker mee. De keuze van de staalnamelocatie is afhankelijk van het gebruik van het water: - Als het water gebruikt wordt om te koken en te drinken, gebeurt de staalname aan de keukenkraan. 12 Kwaliteitsanalyse putwater richtlijnen voor eigen waterwinners

13 - Als het water gebruikt wordt om te douchen en te wassen, dan gebeurt de staalname in de douche of aan de kraan van de wastafel Erkende laboratoria Doe voor de staalname en analyse een beroep op een laboratorium dat erkend is voor drinkwateranalyses. Via de erkenning wordt een kwaliteitswaarborg van de staalname en de analyse verzekerd. De lijst met erkende laboratoria vind je op Jaarlijkse gratis putwateranalyse Wie niet kan aansluiten op het openbaar waternetwerk kan elk jaar een gratis wateranalyse aanvragen bij de VMM. De VMM bezorgt de analyses aan het Agentschap Zorg en Gezondheid, dat de aanvrager informeert. Een volledige audit wordt niet gratis aangeboden. Daarvoor kun je terecht bij de erkende laboratoria. Vraag hier de gratis controle van je putwater aan: Kwaliteitsanalyse putwater richtlijnen voor eigen waterwinners 13

14 5 BEOORDELING VAN DE WATERKWALITEIT 5.1 Laboratorium en Vlaamse overheid Meestal toetst het laboratorium de resultaten aan de wettelijke kwaliteitseisen en geeft aan voor welke parameters je putwater niet voldoet. Voldoet het water aan alle wettelijke kwaliteitseisen, dan is geen bijkomend advies nodig. Voldoet het water niet aan de wettelijke kwaliteitseisen, dan kun je contact opnemen met de Vlaamse overheid voor bijkomend advies (voor contactgegevens zie hoofdstuk 6: Meer info?). Het overzicht in tabel 5 geeft de verschillende mogelijkheden bij de controle van het putwater op het uitgebreide pakket van een audit (tabel 1: overzicht van de kwaliteitseisen voor drinkwater uitgedrukt in normwaarde volgens het Drinkwaterbesluit). Ook voor het analyseverslag van de jaarlijkse controle kun je een advies vragen als het water niet voldoet aan de wettelijke kwaliteitseisen. Vraag je bijkomend advies? Stuur een kopie van het analyseverslag mee met de vraag en eventueel ook de analyseverslagen van voorgaande jaren (zie Opvolgen van de waterkwaliteit). tabel 5: vragen van bijkomend advies bij de resultaten van het analyseverslag Het putwater voldoet aan alle kwaliteitseisen Het putwater voldoet aan de microbiologische (lijst A) en chemische parameters (lijst B), maar voldoet niet Het putwater voldoet niet aan de microbiologische (lijst A) en chemische parameters (lijst B). aan de indicatorparameters (lijst C) en/of de aanvullende parameters (lijst D). Een bijkomend advies is niet nodig. Een bijkomend advies is wenselijk. Een bijkomend advies is aanbevolen. 5.2 Opvolgen van de waterkwaliteit Het laboratorium geeft aan voor welke parameter je putwater niet voldoet, dit gebeurt op basis van één analyse. Het opvolgen van de analyses over verschillende jaren gebeurt niet door het labo. Deze evolutie van de concentraties van de verschillende parameters is relevant. Een stijging van de parameterwaarde na enkele jaren wijst op een verandering van de samenstelling van het water, wat aanleiding kan geven tot een overschrijding van de norm. Met als gevolg dat de drinkbaarheid van het water in gedrang komt. 14 Kwaliteitsanalyse putwater richtlijnen voor eigen waterwinners

15 Voor een aantal parameters (kleur, geur, TOC, geleidingsvermogen ) geldt dat de kwaliteit aanvaardbaar moet zijn voor de verbruikers en dat ze geen abnormale verandering mogen ondergaan. Een verhoogde waarde van organische koolstof duidt wellicht op een verontreiniging met een organische verbinding zoals PAK s, Het geleidingsvermogen is een indicator voor de hoeveelheid opgeloste zouten in water. Een abnormale verandering van de geleidbaarheid wijst op een wijziging van de samenstelling (nitraten, fosfaten ) van je putwater. Als de parameters een abnormale waarde vertonen, kan het nodig zijn om ook andere parameters te meten. Hou alle analyseresultaten bij. 6 MEER INFO? Vragen over Vlaamse overheid Website Wetgeving en de aanbevelingen over de controle (zoals de parameters) Vlaamse Milieumaatschappij Afdeling Operationeel Waterbeheer Kon. Albert II laan 20, bus Brussel T toezichtdrinkwater@vmm.be Drinkbaarheid van het putwater Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid Afdeling Preventie Koning Albert II-laan 35 bus Brussel T drinkwater@zorg-en-gezondheid.be Kwaliteitsanalyse putwater richtlijnen voor eigen waterwinners 15

16 Vlaamse Milieumaatschappij Dokter De Moorstraat Aalst