Afbeelding: Stefaan van Biesen, Fantoompijnen Fantoompijn

Transcriptie

1 Afbeelding: Stefaan van Biesen, Fantoompijnen 2000 Fantoompijn

2 Fantoompijn en de behandeling daarvan binnen de Traditionele Chinese Geneeskunst scriptie ter afronding van de studie acupunctuur aan de academie voor chinese geneeswijzen Qing Bai Nijmegen, november 2008 door Ingrid Lange scriptiebegeleider Marjan Hoff 1

3 Inhoudsopgave Voorwoord 3 1.Inleiding 4 2. Pijn vanuit westers standpunt Chronische pijn Psychische factoren Fantoompijn Verschillende theorieën Verschillende behandelmethodes Pijn binnen de Traditionele Chinese Geneeskunst Oorzaken van fantoompijn binnen de Traditionele Chinese Geneeskunst De verstoring van de Qì en Xuè circulatie De invloed van emotionele en mentale factoren Verschillende vormen van aanpak bij behandeling van fantoompijn De energetische disbalans bij patronen van exces en deficiëntie Exces patronen Deficiënte patronen Qí Jing Ba Mai Wanneer de Qí Jing Ba Mai gebruiken Welke Qí Jing Ba Mai gebruiken bij fantoompijn Behandeling met behulp van de Qí Jing Ba Mai Het gebruik van distale en lokale punten bij de behandeling van fantoompijn Triggerpoints Schedelacupunctuur Een combinatie van diverse invalhoeken van behandeling in de praktijk Conclusie 36 Literatuurlijst 38 2

4 Voorwoord Jaren geleden, lang voordat ik begon aan mijn studie, droomde ik dat een goede vriendin met behulp van acupunctuur succesvol werd behandeld. Vanaf jonge leeftijd heeft ze te kampen met ernstige rugklachten. Drie keer heeft ze een zware operatie moeten ondergaan waarbij niets aan oorzaken werd ontdekt. Dan wordt het bijna automatisch onder het kopje psychisch geschaard. Van de artsen heeft ze inmiddels vernomen dat ze maar moet leren leven met haar pijn. Wat bij haar de eerste oorspronkelijke klacht is, is nog steeds onduidelijk. Maar inmiddels is er wel een heleboel gerepareerd in haar rug, met als gevolgd dat haar onderrug muurvast zit. Bij de operaties zijn waarschijnlijk ook zenuwen geraakt. Ik heb altijd de idee gehad dat als ze niet geopereerd was er wel iets aan gedaan had kunnen worden. Nu ik me in de Traditionele Chinese Geneeskunst verdiept heb is dat gevoel nog meer versterkt. Door haar gevecht voor erkenning van haar pijn kreeg ik het idee voor deze scriptie. Onverklaarbare pijn. Het gebied van de onverklaarbare chronische pijnen is erg groot en het werd mij tijdens het verzamelen van informatie duidelijk dat het noodzakelijk was het onderwerp verder af te bakenen. Tijdens een kopje koffie met deze zelfde vriendin kregen we het er over hoe er naar pijnbestrijding binnen de Traditionele Chinese Geneeskunst wordt gekeken. Het gesprek kwam op fantoompijn. Zij vroeg zich af, of fantoompijn ontstaat door het doorsnijden van de meridianen. Mijn scriptie onderwerp was geboren. Op deze plaats wil ik ook mijn docenten van Qing Bai bedanken voor hun kennis die ze deelden, met name Marjan Hoff mijn scriptiebegeleider. Verder bedank familie en vrienden voor hun steun en het begrip dat ze mijn studiejaren op een tweede plan hebben gestaan. Als laatste wil ik mijn man Willem bedanken. Hij heeft me geïnspireerd deze opleiding te gaan volgen en de rust en de ruimte gegeven om het af te ronden. Zonder zijn onvoorwaardelijke steun was ik niet zo ver gekomen als waar ik nu ben. Bedankt voor je liefde, geduld en begrip! 3

5 1. Inleiding Het spijt me, maar u zult er mee moeten leven, is in het westen vaak het eindstation van de behandeling van fantoompijn. Naar schatting de helft van de mensen die een amputatie ondergaat krijgt chronisch last van fantoomklachten en de medische wetenschap heeft nog steeds de oorzaak van deze klachten niet kunnen vinden. Patiënten worden van arts, via specialist, naar psycholoog gestuurd. Het ledemaat bestaat immers niet dus zal het wel tussen de oren zitten. Veel patiënten kunnen niet meer slapen en lijden onder psychische onrust. De behandeling bestaat vaak uit symptoombestrijdende medicatie: pijnmedicatie, antidepressiva en slaapmiddelen. Na jaren van alles geprobeerd te hebben krijgt de patiënt te horen dat er geen verdere behandeling meer mogelijk is. De patiënt is uitbehandeld. Wat is fantoompijn? En is er een connectie tussen fantoompijn en emotionele en mentale factoren, met andere woorden: heeft fantoompijn een Shén aspect? Dit zijn de twee centrale vragen van mijn scriptie. Om ze te kunnen beantwoorden is het noodzakelijk om de oorzaken van pijn en fantoompijn, westers en Chinees gezien, eerst toe te lichten. Daarna zal ik ingaan op de westerse en Chinese behandelmethoden van fantoompijn. 4

6 2. Pijn vanuit westers standpunt An unpleasant sensory and emotional experience associated with actual or potential tissue damage or described in terms of such damage. 1 Pijn is een normale reactie van het lichaam. Als we ons stoten, snijden of ergens aan verbranden zal pijn als een vervelende sensatie gevoeld worden. Pijn heeft hiermee een belangrijke signaalfunctie, het waarschuwt ons dat er iets mis is. Pijn is een goed hulpmiddel, we zouden ons immers zwaar letsel kunnen toebrengen zonder het te voelen of te laat reageren op pijnprikkels. Pijn kan op veel verschillende manieren veroorzaakt worden en variëren van zeer subtiel tot ondraaglijk. Het kan komen en gaan, scherp of dof zijn, voelbaar in een bepaald gebied of over het hele lichaam. Onze lichamelijke reactie op pijn is dat we de pijnlijke plaats vasthouden of verwarmen, we wrijven over een pijnlijke plek of houden het lichaamsdeel stil. Dit zijn reacties die ons helpen de pijn te verminderen en herstel te bevorderen. Normaliter gaat de pijn over als deze behandeld wordt. Het lichaam herstelt vanzelf. Iedereen weet, na verloop van tijd, wat er gebeurd als je je hand op een hete kachel legt. Onze hersenen zullen ons waarschuwen dat er gevaar dreigt. In veel gevallen kan pijn worden verklaard, er is een duidelijke oorzaak-gevolg reflex. Het kan echter gebeuren dat de pijn blijft aanhouden zonder duidelijke oorzaak, iets dat jaren kan duren. Op dat moment spreken we van chronische pijn. Als pijn chronisch wordt is het vaak niet meer duidelijk wat nu precies de betekenis is van het pijnsignaal, de pijn wordt onverklaarbaar. 2.1 Chronische pijn De algemeen gebruikelijke definitie van chronische pijn is pijn die langer aanhoudt dan 3 tot 6 maanden. Enkele veel voorkomende voorbeelden zijn: chronische rugpijn, chronische hoofdpijn, fantoompijn, oncologische pijn (kankerpijn) en reflexdystrofie. 2 Lichamelijke pijn is grofweg onder te verdelen in weefselpijn en zenuwpijn. Weefselpijn is meestal acuut en het ontstaat door allerlei verwondingen waarbij pijnreceptoren het signaal van de beschadiging opvangen. Zenuwpijn is het gevolg van beschadigingen of afwijkingen van de zenuwen zelf, het ruggenmerg of de hersenen. Bij zenuwpijn waarbij pijnreceptoren geen rol spelen gaat het in veel gevallen om chronische pijn. Er is geen verband meer met weefselbeschadiging, maar het zorgt wel voor veel hinder bij degenen die het hebben. Chronische pijn komt veel voor. Van de 18- tot 39 jarigen heeft 14% last van chronische pijn die vaak al tien jaar duurt. Boven de 60 jaar is dit percentage verdubbeld. Dit betekent dat meer dan een kwart van de ouderen last heeft van chronische pijn. 3 Psychische factoren kunnen in pijnbeleving een rol spelen, maar pijn is zelden uitsluitend psychisch van aard. Het staat wél vast, dat diverse vormen van pijn kunnen verergeren door psychische oorzaken. Aangezien chronische pijn vaak niet is te behandelen met gewone pijnstillers, worden andere middelen en methoden toegepast. Soms kunnen antidepressiva de pijn verlichten, maar vaak zal naar een andere aanpak dan de behandeling met geneesmiddelen worden gezocht om de pijnklachten te verminderen. 1 Definitie van: The International Association for the Study of Pain. NINDS is onderdeel van het National institute of Health Volgens een TIPO NIPO enquête, 8 november

7 Een groot probleem is de chronische pijn zonder dat daaraan organische afwijkingen aan ten grondslag liggen. De verleiding bestaat om hiervoor steeds meer en steeds sterkere pijnstillers te nemen bij de patiënt (en om die voor te schrijven bij de arts). Dit is echter in het algemeen geen zinvolle behandeling, namelijk een die gedoemd is te falen; de pijn gaat niet weg en de bijwerkingen worden steeds erger. Deze vorm van chronische pijn is verreweg de meest voorkomende. 4 Zoals hierboven beschreven is chronische pijn, westers gezien, vaak al moeilijk te behandelen. Maar hoe behandel je pijn in een lichaamsdeel of orgaan dat niet meer aanwezig is? En waarom blijft men bijvoorbeeld, een geamputeerde arm nog voelen. Waarom accepteert het lichaam niet dat deze gewoon verdwenen is? Is dat dan pijn door psychische factoren? 2.2 Psychische factoren Psychogene pijn is pijn zonder duidelijke lichamelijke afwijking, waarbij geestelijke factoren een rol lijken te spelen. 5 Bij het ontstaan en het hebben van pijn kunnen allerlei psychologische en sociale factoren meespelen. Pijn kan versterkt worden door spanningen, stress en emoties zoals verdriet en angst. Soms is niet duidelijk waar de pijn vandaan komt. Als, westers gezien, een patiënt pijn heeft waar geen oorzaak voor gevonden kan worden, wordt die pijn psychisch of psychogeen genoemd. Psychische klachten kunnen pijn verergeren, waardoor een dieper gelegen lichamelijke oorzaak soms verhuld kan worden. Harry Brakel (36) raakte twee jaar geleden zijn rechteronderarm kwijt. Een bedrijfsongeval. Af en toe voelt hij steken in zijn geamputeerde arm, of bij de stomp. Soms jeukt het, soms is er sprake van pijn. Alsof er met een lange naald in de stomp wordt gestoken of mijn arm wordt afgekneld. De fantoomsensaties komen altijd onverwacht. Maar wel vaker als ik een drukke dag heb, of gespannen ben, zegt Harry. Aanvankelijk kreeg hij pillen tegen de pijn. Tegenwoordig niet meer, omdat de pijn minder vaak opduikt. Nu zorg ik dat ik me ontspan. Ik ga lezen of even op bed. Tot rust komen is belangrijk om er mee om te kunnen gaan. De pijn wordt niet minder, maar ik kan me er dan makkelijker bij neerleggen. 6 Samengevat kan worden gesteld dat de pijnsensatie door psychische factoren kan worden aangewakkerd. 2.3 Fantoompijn Bij mensen die een ledemaat of orgaan moeten laten amputeren, kan het zijn dat ze na de operatie het geamputeerde lichaamsdeel nog kunnen voelen alsof het er nog is. Dit wordt een fantoom genoemd, wat letterlijk spook of hersenschim betekent. Fantoompijn is de verzamelnaam voor vormen van zenuwpijn die zijn ontstaan door amputatie van ledemaat of orgaan. Meestal zijn het de ledematen maar het kan ook zo zijn dat fantoompijn gevoeld wordt bij borstamputaties, getrokken tanden of interne organen zoals de uterus. Bij patiënten waar een ledemaat wordt geamputeerd ontwikkelt

8 70% tot 80% pijn in de eerste dagen na de amputatie. 7 Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen fantoompijn en pijn in de stomp (stomppijn). Voor veel mensen is deze ervaring niet te begrijpen, het ledemaat is immers niet meer aanwezig. Zeker als pijn en krampen in het geamputeerde lichaamsdeel langere tijd voelbaar blijven is het moeilijk te aanvaarden. Je kunt het geamputeerde lichaamsdeel niet vasthouden, je kunt niet over de pijnlijke plek wrijven en in geval van kramp kan er niet overstrekt worden. Iedereen met een geamputeerd ledemaat of orgaan kan te maken krijgen met fantoompijn. De pijn kan van patiënt tot patiënt variëren in vorm en intensiteit. Eigenschappen van fantoompijn 8 De pijn voelt vaak tintelend, prikkelend of jeukend aan in het afwezige lichaamsdeel, variërend in sterkte. Soms worden ook felle scheuten of krampen gevoeld en meestal is de hevigheid met periodes meer of minder. Men kan zelfs het gevoel hebben dat het fantoomledemaat wordt ingedrukt alsof het onder een zware last ligt. Allerlei omstandigheden hebben invloed op de fantoompijn. Variatie in gevoelstemperatuur van het fantoomlichaamsdeel, het lichaamsdeel kan dan zelfs extreem koud of warm aanvoelen, wat de pijn vaak verergert. Externe factoren zoals koude, warmte en vocht kunnen eveneens invloed op de pijn hebben. De eerste tijd na de amputatie kan dezelfde pijn in ledemaat of orgaan worden gevoeld worden als voor de operatie, vooral als deze pijn chronisch was. Prikkeling op andere plaatsen van het lichaam kan als pijn in het fantoom gevoeld worden, bijvoorbeeld: Prikkeling van de wang kan fantoompijn geven in geamputeerde vingers. Na verloop van jaren wordt het fantoom voor het gevoel geleidelijk korter. Men noemt dit het telescoop fenomeen. Daarmee wordt uitgedrukt dat het fantoom als een telescoop in elkaar schuift, een voet kan als het ware op kniehoogte komen zitten. Bovendien kan het voor het gevoel ontstaan dat er een gedeelte mist, er ontstaat een leegte tussen bijvoorbeeld bovenbeen en voet. Stomppijn is pijn in de stomp zelf, voornamelijk aan het eind van het bot. Het wordt vaak versterkt door druk, zoals bij prothesis en weersomstandigheden. Deze pijnen worden toegeschreven aan zenuwpijn. Spanningen en emoties, maar ook vermoeidheid kunnen de pijn verergeren. Eigenlijk zou je kunnen stellen dat ons lichaam op twee manieren wordt waargenomen, namelijk het eigenlijke lichaam en het pijngeheugen, de registratie van alle pijnervaringen van ons lichaam. Verschillende westerse studies geven aan dat fantoompijn zijn oorsprong heeft in de hersenen. Wanneer door amputatie een deel van het werkelijke lichaam verdwenen is, dan is de ervaring van het hebben van dit ledemaat of orgaan in de hersenen nog aanwezig in het geheugen. Informatie die in de loop van de tijd over dit lichaamsdeel in de hersenen is vastgelegd, blijft gewoon bestaan. Dit betekent dat het voelen van dit deel nog mogelijk is. Het gebied in de hersenen dat het ledemaat controleerde voor het geamputeerd werd heeft geen functie meer. Andere functies van de hersenen zullen dit gebied in gaan vullen en overnemen. 9 In het volgende hoofdstuk wordt hier dieper op ingegaan. 7 The Treatment of Phantom Limb Pain by Scalp Acupuncture By Jason Jishun Hao, DOM, MTCM, MBA and Linda Lingzhi Hao, DOM, PhD 8 Ramachandran, V.S and Blakeslee, Sandra. Phantoms in the brain, probing the mysteries of the human mind. 9 Ramachandran, V.S and Blakeslee, Sandra. Phantoms in the brain, probing the mysteries of the human mind. 7

9 2.4 Verschillende theorieën Er zijn verschillende theorieën die het ontstaan van fantoompijn proberen te verklaren. 10 a. Doorgesneden zenuwen Het zenuwstelsel bestaat uit twee delen: een centraal en een perifeer deel. Het centrale zenuwstelsel omvat de hersenen en het ruggenmerg. Alle overige zenuwen vertakken zich steeds verder door het hele lichaam. Ze zijn te onderscheiden in sensorische en motorische zenuwen. De sensorische zenuwen sturen signalen, waaronder pijnprikkels, uit het hele lichaam door naar de hersenen. De motorische zenuwen werken in omgekeerde richting. Vanuit de hersenen sturen zij instructies naar alle organen en spieren. 11 Diverse gebieden communiceren voortdurend met elkaar en uit dat complete netwerk van activiteit komt een georganiseerde beweging tevoorschijn. Op de plaats van de amputatie worden zenuwen doorgesneden waardoor het doorgeven van impulsen geblokkeerd wordt. Bij een gedeeltelijke beschadiging van een zenuw in het perifere deel van het lichaam kan het zijn dat de zenuw nog wel prikkels kan doorgeven naar het centrale zenuwstelsel, maar geen prikkels kan meer opvangen. Het zenuwstelsel kan hiervan in de war raken en kan veroorzaken dat die zenuwen nog steeds 'denken' dat ze prikkels door moeten geven aan het lichaamsdeel, dit proces kan pijn veroorzaken. Bij dit soort zenuwpijn wordt de pijn vaak erger bij het aanraken van de huid waar de pijn vandaan lijkt te komen, waarschijnlijk omdat de aanraking nog meer zenuwpulsen veroorzaakt. b. Pijngeheugen Alle ervaringen die we hebben opgedaan zijn vastgelegd in de hersenen, in ons geheugen. Dit kan men opvatten als een soort gegevensbestand waarin al onze ervaringen met het gebruik van het eigen lichaam vastliggen. Deze gegevens zijn noodzakelijk voor alle dingen die we doen: om een voorwerp vast te pakken moeten we weten hoe lang de eigen arm is, we moeten de grijpfunctie van de hand herkennen. Al deze gegevens liggen vast in ons geheugen. Men denkt dat je in je geheugen opslaat hoe het voelt als een bepaald lichaamsdeel pijn doet. Er bestaat dan als het ware een herinnering van de oude pijn van toen het lichaamsdeel er nog was. Pijn kan uit het geheugen opgeroepen worden, dus als het ware andersom ontstaan. Informatie uit pijngeheugen wordt actief, er wordt pijn gevoeld, maar er is niets gebeurd op de plaats waar de pijn gevoeld wordt. c. Verschuiven van taakfuncties op de hersenschors Vlak onder de schedel zitten de buitenste hersenen of cortex. Ze kunnen worden gezien als een soort plattegrond, specifieke gebieden op de cortex corresponderen met bepaalde delen van het lichaam. Onderzoeker Penfield kwam er in 1937 achter dat deze gebiedjes zo naast elkaar lagen als de vorm van het lichaam zelf. Dat wil zeggen dat bijvoorbeeld het middelvingergebied naast het polsgebied ligt, wat weer naast het onderarmgebied ligt enzovoort. Hoe groter de gevoeligheid van het lichaamsdeel is, hoe groter het gebied op de hersenschors is. Handen zijn bijvoorbeeld erg gevoelig waardoor er is dus een groter gevoelsgebied op de cortex gereserveerd is. Deze vorm van organisatie in je hoofd kun je zien en weergeven als een soort mannetje, de homuclus. (zie afbeelding 1) 10 Ramachandran, V.S and Blakeslee, Sandra. Phantoms in the brain, probing the mysteries of the human mind. 11 Martini, Frederic H. en Bartholomew Edwin F. Anatomie en Fysiologie, een inleiding. 8

10 Abeelding 1: Bovenaanzicht van de sensorische en motorische gedeeltes van de hersenen en de plaatsing van de gebieden voor specifieke gedeeltes van het lichaam. De linker hersenhelft correspondeert hierbij met de rechter en omgekeerd. 12 De nieuwste aanname is dat je hersenen na het wegvallen van een lichaamsdeel de taken van de verschillende hersengebiedjes moeten herrangschikken en dat daar iets mis gaat. Als het gebied, dat voor de amputatie de betreffende hand of voet aanstuurde geprikkeld wordt, denk je dat je toch nog iets voelt. Fantoompijn kan verergeren als een lichaamdeel wordt aangeraakt dat in de hersenschors naast een gebied ligt van het geamputeerde lichaamsdeel. Stel nu dat iemand een arm mist. Dan kan het zo zijn dat als de wang wordt aangeraakt, men kan ervaren dat het in de fantoomvingers worden gevoeld. Dit komt omdat het gebied van de vingers naast het gebied van de wang gesitueerd ligt. Hieronder is een experiment beschreven waarin de Indisch-Amerikaanse neuroloog prof. Dr. Vilayanur Ramachandran wil laten zien hoe plooibaar onze hersenen zijn door te laten zien hoe snel je je lichaamsbeeld kunt veranderen, je kunt als het ware een fantoom creëren. U zult naar een theater- of feestartikelenwinkel moeten om een rubberen nephand te kopen. Maak een kartonnen wandje van zestig bij zestig centimeter en zet dit op tafel voor u. Leg de hand achter het karton, zodat u hem niet kunt zien en leg de nephand vóór het karton zodat u deze wel goed ziet. Laat vervolgens u helper gelijktijdig zowel uw hand als de nephand strelen op precies dezelfde plekken, terwijl u naar de nephand kijkt. Na een paar seconden krijgt u het gevoel alsof de strelingen afkomstig zijn uit de nephand. Dit is een griezelige ervaring, want u weet heel goed dat u naar een levenloze rubberen hand kijkt, maar dat weerhoudt uw hersenen er niet van er sensaties aan toe te kennen. Deze illusie laat opnieuw zien hoe vluchtig uw lichaamsbeeld is en hoe makkelijk het te manipuleren is afbeelding: 13 Ramachandran, V.S and Blakeslee, Sandra. Phantoms in the brain, probing the mysteries of the human mind. (pag. 51) 9

11 d. Uit het geheugen oproepen van pijn door emotieprikkels In het midden van het hoofd zitten de binnenste hersenen, ook wel onze 'oerhersenen' of limbisch systeem genoemd. Dit limbische systeem regelt veel autonome lichaamsfuncties, zoals slapen, de bloedsuikerspiegel, lichamelijke pijn, stressreacties waaronder vluchtreacties etc. Een gedeelte van het limbisch systeem heet de amygdala. De amygdala legt verbanden tussen informatie die van verschillende zintuigen afkomstig is en koppelt deze aan emoties. Door bijvoorbeeld enorme angst en pijn kan de amygdala en het hele gebied van de binnenhersenen in alarmtoestand schieten en daar in blijven hangen. Er wordt pijn ervaren. Normaal zwakt de pijn weer langzaam af, maar door een trigger zoals bijvoorbeeld angst of stress kan het alarm opnieuw afgaan terwijl het gevaar al lang geweken is. Ook de herinnering aan hevige pijn wordt opgeslagen in de amygdala. Het lijkt erop dat de pijn uit de periode van voor of na de amputatie kan blijven hangen in de hersenen. De amygdala geeft dan aan dat er nog steeds iets pijn doet. Een gedeelte op de cortex kan dan aangeven dat de pijn vanuit het fantoomledemaat komt. Het rare is dat de patiënt heel goed weet dat dit ledemaat er niet meer is. Het is net of deze gedachte het alarm van de amygdala niet kan bereiken om het gerust te stellen en de patiënt voelt dus wel degelijk pijn in het betreffende fantoomledemaat. 2.5 Verschillende behandelmethodes Er zijn therapieën die tijdelijk verlichting geven. De resultaten hiervan verschillen echter enorm van persoon tot persoon en er zijn geen therapieën die fantoompijn definitief bestrijden met voldoende effect. a. Medicatie Het gaat hierbij voornamelijk om middelen die een gunstig effect op pijn hebben. Dit kunnen normale pijnstillers zijn zoals paracetamol. In ernstige gevallen maakt men gebruik van middelen die de zenuwen ontspannen of zwaardere pijnstillers zoals morfine. In de meeste gevallen bootsen de medicijnen de chemicaliën na die in de hersenen vrijkomen bij pijnervaringen (lichaamseigen pijnbestrijding). De medicijnen vervangen of ondersteunen de pijnbestrijding van het lichaam en helpen zo de pijnsensatie onderdrukken. Een deel van de patiënten wordt behandeld met antidepressiva welke normale hersenfuncties proberen te blokkeren. Het nadeel van al deze medicijnen is dat ze verslavend kunnen werken. Tevens kunnen ze bijwerkingen kunnen hebben die soms vervelend en soms ook zeer schadelijk zijn. b. Chirurgische methodes Soms wordt bij erge stomppijn overwogen om opnieuw een deel van het ledemaat te verwijderen. Men gaat er dan van uit dat de zenuwbanen pijnprikkels doorgeven en men hoopt door de zenuwuiteinden opnieuw te verwijderen de pijn op te heffen. In het begin is het vaak zo dat de ingreep een gunstig effect heeft, maar na verloop van enige tijd komt de pijn vaak terug en dan veelal veel erger dan voorheen. Deze methode wordt binnen de westerse geneeskunst dan ook vaak afgeraden. 10

12 c. Fysiotherapie Massage, beweging en andere hulpmiddelen zoals wisselbaden, kunnen de bloedsomloop naar de stomp stimuleren om de pijn te laten afnemen. Dit kan ook verlichting geven in het fantoomledemaat of orgaan. Amerikaans revalidatiearts Todd Kuiken probeert van alles om fantoompijn tegen te gaan. Ik begin met een behandeling om de hersens te laten wennen aan de nieuwe situatie en bewust te maken van de stomp. Dat doe je door op de stomp te kloppen, wrijven, knijpen en hem te masseren. Werkt het niet voldoende, dan pas ik een andere techniek toe om het bloed goed te laten doorstromen, namelijk wisselbaden. De stomp in afwisselend warm en koud water te dompelen. Mijn voorkeur gaat er naar uit om eerst dit soort alternatieven te proberen, voor ik naar het medicijnenkastje loop. Antidepressiva werken wel, maar mensen worden er suf van, worden dikker en krijgen er een droge mond van. 14 d. Diverse psychologische benaderingen Patiënten leren in zogenaamde pijnpoli s, door een psychologische benadering met de pijn om te gaan. Dat wil niet zeggen dat de pijn psychisch is of ingebeeld. Het gaat meer om het leren omgaan met de aanwezigheid van pijn. Een andere methode heeft neuroloog prof. dr. Vilayanur Ramachandran. Hij past onder andere spiegeltechnieken toe op fantoompijn. Met de spiegel wordt gesuggereerd dat het oude been er weer aan zit. Hij masseert dan op het spiegelbeeldbeen, wat in feite het echte been is, de fantoompijnen weg. Hier is een interessante overeenkomst met een TCM benadering die verder wordt toegelicht in het hoofdstuk symptomatische aanpak in het gedeelte in deze scriptie over fantoompijn en TCM pag

13 3. Pijn binnen de Traditionele Chinese Geneeskunst Het algemene principe dat in de Chinese geneeskunde wordt gebruikt als verklaring voor het fenomeen pijn luidt: tong ze bu tong, bu tong ze tong. Dit betekent dat wanneer de stroming vrij is er geen pijn is, maar wanneer de stroming geblokkeerd raakt er pijn zal optreden. Deze uitspraak geldt voor alle soorten pijn, ongeacht de oorzaak. Het is de subjectieve beleving van een gebrek aan stroming van qi en xue. 16 Pijn ontstaat dus als de stroming van Qì en Xuè geblokkeerd is. In geval van een amputatie ontstaat het omdat de stroming wel heel letterlijk geblokkeerd is. Er zijn binnen de TCM pijnsyndromen die niet overeenstemmen met de westerse manier van denken. Soms vertonen patiënten pijnen die westers gezien niet kunnen maar wel passen bij een verstoring van het meridiaansysteem. Welk meridiaansysteem en welke pijnbehandeling in aanmerking komt hangt af van de vragen of de pijn oppervlakkig of diep gevoeld wordt, wat voor soort pijn het is en de lokalisatie van de pijn. In dit kader zijn de volgende aspecten belangrijk: Waar zit de pijn, veranderd deze van locatie of is deze altijd op hetzelfde gedeelte in het lichaam aanwezig. Hoe voelt de pijn, is deze tintelend, voelt het eerder dof aan of stekend. Op welke momenten van de dag is er meer of minder pijn aanwezig. Is de pijn heftiger als men beweegt of ook in rust. Welke bewegingen leveren meer of minder pijn op. Wordt de pijn beïnvloed door bijvoorbeeld kou of vochtigheid. Hebben spanningen invloed op de pijn. Het lichaam wordt gezien als een balans van Yin en Yang en Qì en Xuè. Qì en Xuè bewegen zich door het lichaam door middel van het meridiaansysteem. Als er een deficiëntie of een blokkade of exces ontstaat, zal er een disbalans ontstaan tussen Yin en Yang, Qì en Xuè, maar ook de emoties en interne organen, de Zang Fu. Pijn, en dus ook fantoompijn behandelen door middel van acupunctuur zal dus gericht zijn op het voeden van Qì en Xuè, het activeren van de Qì en Xuè circulatie in het lichaam, en het harmoniseren van de Yin en Yang balans van de emoties, de Zang Fu en andere delen van het lichaam. 3.1 Oorzaken van fantoompijn binnen de Traditionele Chinese Geneeskunst Wat veroorzaakt nu fantoompijn? Zoals gezegd is alle pijn te herleiden tot een verstoring van de circulatie van Qì en Xuè. Bij fantoompijn kan die veroorzaakt zijn door de amputatie, het trauma. Maar ook door externe pathogene factoren of juist invloeden van binnenuit, zoals bijvoorbeeld een verstoorde werking van een orgaan. Daarnaast is er nog een belangrijke interne factor. Het blijkt dat emotionele en mentale factoren een grote rol spelen. Angst, stress of verdriet van voor of na een amputatie, kunnen fantoomklachten verergeren. Verder blijkt uit onderzoek dat als een trauma door een ongeval is ontstaan, dus een onverwachte amputatie, deze mensen minder last hebben van fantoompijnen. Daarentegen, mensen die een ledemaat of orgaan na een langdurig ziekteproces moeten missen, een grotere kans last te krijgen van fantoompijn maar ook van depressies syllabus Qing Bai acu , topic Hoofdpijn 17 Ramachandran, V.S and Blakeslee, Sandra. Phantoms in the brain, probing the mysteries of the human mind. 12

14 Kun je zeggen dat het lichaam al zo verzwakt door ziekte en emotie kan zijn dat de Qì, en uiteindelijk ook Xuè stagneert en daardoor lichaam en geest aantast? Deze vragen zal ik in de navolgende hoofdstukken trachten te beantwoorden Oorzaken van de verstoring van de Qì en Xuè circulatie Laat ik eerst het aspect, de blokkade van stroming van Qì en Xuè eens verder bekijken. Waar komt fantoompijn vandaan? Er zijn geen weefsels zoals spieren, botten en huid meer aanwezig en de Jing Luo worden op alle niveau s ontregeld. Het antwoord lijkt simpel, er is tenslotte een ledemaat of orgaan verwijderd, dus zou je denken een extern trauma. Dat is echter niet het enige. Als je het via de Ba Gang bekijkt wordt er in eerste instantie een differentiatie gemaakt tussen extern en intern. Extern heeft meer met de oppervlakkige lagen van het lichaam te maken, de huid, spieren en Jing Luo: de meridianen en collateralen. Intern heeft meer betrekking op Zang Fu en botten, de extra Fu. Je zou dus kunnen stellen dat het hier een zowel intern als extern probleem betreft. Zowel de meer externe spieren, huid en Jing Luo als de meer interne botten en eventuele verwijderde interne organen zijn er niet meer. Ga je verder met differentiëren dan kan er een verdeling worden gemaakt tussen exces en deficiëntie. Stagnatie van Qì en Xuè wordt gezien als exces en kan vaak een gevolg zijn van een van de volgende oorzaken: beschadiging - trauma: dit gebeurt bijvoorbeeld door een operatie of simpelweg verstuiken, stoten of bloeduitstorting. invloeden van buitenaf: dit gebeurt bijvoorbeeld een aanval van externe pathogene factoren zoals Koude, Wind en/of Damp invloeden van binnenuit: dit gebeurt bijvoorbeeld een verstoorde werking van een orgaan emotionele invloeden van binnenuit: dit gebeurt bijvoorbeeld door spanningen, angst of verdriet. a. De verstoring van de circulatie van Qì en Xuè door trauma Binnen de Traditionele Chinese geneeskunst wordt een operatie of amputatie als trauma gezien. Zoals hiervoor al aangegeven kan dit leiden tot een verstoring van Qì en Xuè circulatie, aantasting van pezen en spieren, beschadiging van weefsel en het kan een blokkade van de Jing Luo veroorzaken. Dit leidt tot verstoring in het fysieke deel van het lichaam en kan leiden tot pijn die continue aanwezig is. Hoe langer de stagnatie van Qì en Xuè aanwezig is hoe meer complicaties het kan opleveren. 18 Trauma: external injury, any damage from the body from outside. Most external injuries involve damage to the skin and flesh, the sinews and bone, and the Qì and blood. 19 Tijdens de operatie kunnen er allerlei problemen ontstaan die fantoompijn kunnen veroorzaken of verergeren. Een van de oorzaken is dat er zich bloedklonters kunnen vormen die direct of op een later tijdstip Xuè stase kunnen veroorzaken. Deze Xuè stase kan ook elders in het lichaam een blokkade veroorzaken en de Qì en Xuè stagnatie versterken waardoor de pijn verergerd. 18 Peilin, Sun The management of post-operative pain with acupuncture. 19 Nigel Wiseman and Feng Ye. A Practical Dictionary of Chinese Medicine, second edition 13

15 Bij een operatie heb je altijd te maken met bloedverlies waardoor er een verlies van Qì, Xuè en lichaamvloeistoffen ontstaat. Ook kan men kan zich na een operatie erg slecht voelen waarbij men kan gaan braken of zweten, de eetlust is over het algemeen wat slechter en men kan onvoldoende rust nemen. Hierdoor kan een Qì en Xuè deficiëntie ontstaan, men voelt zich zwakker en kan daardoor ook ontvankelijker zijn voor pathogene factoren. Anesthesie wordt toegediend om de patiënt geen pijn te laten ervaren maar het kan ook de functies van het Hart verstoren. Het kan de Xuè circulatie en regulatie van de bloedvaten verstoren waardoor Xuè stase kan ontstaan. 20 b. De verstoring van de circulatie van Qì en Xuè door invloeden van buitenaf Bij fantoompijn kan een blokkade ontstaan door aanwezigheid van externe pathogene factoren die een belemmering kunnen zijn voor de normale circulatie zoals: Wind, Koude of Vocht. Deze kunnen tijdens een operatie het lichaam binnendringen en obstructies in het lichaam vormen. Houden deze obstructies voor langere tijd aan dan kunnen ze Hitte vormen in het lichaam. Fantoompijn is vaak gevoelig voor temperatuur. Bepaalde weersomstandigheden zoals koud en vochtig, of juist warm weer, kunnen de pijn verergeren. c. De verstoring van de circulatie van Qì en Xuè door interne invloeden De circulatie van Qì en Xuè is ook afhankelijk van de samenwerking met de Zang Fu. Belangrijke organen zijn daarbij vooral de Yinne organen, de Zang. De Lever, welke Xuè opslaat en voor de vrije stroom van Qì zorgt. Het Hart, welke de Xuè circulatie regeert en de Shén huisvest. De Longen die de Qì van het lichaam beheerst en het Hart helpt bij de bloedcirculatie. De Milt en ook de Maag die belangrijk zijn bij de productie van Xuè. En de Nieren, de basis van alle Yin en Yang in het lichaam. Een amputatie van weefsels en organen heeft dus een grote invloed op de circulatie van Qì en Xuè, wat ook hier tot pijn door stagnatie van Qì en Xuè kan leiden. Door de connectie tussen de Zang Fu, weefsels en Jing Luo kan dit een reden zijn waarom door een amputatie, een disbalans in juist andere delen van het lichaam kunnen ontstaan dan het geamputeerde deel. Meestal is het bij fantoomklachten wel zo dat dit een onderliggende disbalans is en niet de hoofdoorzaak van de klachten. Bij de behandeling zal men dus moeten kijken welke Zang Fu mee behandeld kunnen worden om de disbalans in het lichaam op te heffen De invloed van emotionele en mentale factoren Als laatste wil ik de invloed die emotionele en mentale factoren kunnen hebben op pijn benadrukken. Het betreft ook een van de vragen die ik mezelf heb gesteld voordat ik met deze scriptie begon. Namelijk, heeft fantoompijn een emotionele kant. Met andere woorden heeft pijn een Shén aspect? Om daar achter te komen moet eerst duidelijk worden wat Shén en emoties nu zijn en welke invloed ze hebben op lichaam en geest. Binnen de TCM wordt geen onderscheid gemaakt in wat wij zien als lichaam en geest. Het zijn twee facetten van de mens die elkaar wederzijds beïnvloeden en kunnen daarom niet los van elkaar gezien worden. Een ziektebeeld binnen de TCM heeft daarom zowel mentale als fysieke aspecten en symptomen. Depressie, stress en andere mentale verstoringen worden binnen de westerse geneeskunst vaak als een apart ziektebeeld gezien. Binnen de TCM zijn dit symptomen 20 Peilin, Sun The management of post-operative pain with acupuncture. 14

16 die in verschillende ziektebeelden kunnen terug komen. Hoe is nu ons concept van geest, ziel en emoties met elkaar verweven? De Shén maakt deel uit van de San Bao, de drie schatten: Jing, Qì en Shén. Jing en Qì worden gezien als de materiële basis en oorsprong van Shén. Ze bepalen samen onze zogenaamde constitutie of fysieke, mentale en emotionele conditie. Gedrieën worden ze vaak weergegeven als aarde, mens en hemel, tezamen met hun corresponderende organen: de Nieren, de Milt en het Hart. Er wordt dus een directe relatie gelegd tussen zowel het fysiek als psychisch functioneren van het lichaam. Tijdens de conceptie versmelt het witte Jing van de vader met het rode Jing van de moeder en ontstaat er een nieuw individu, een nieuwe Shén. In deze Voorhemelse periode worden de Qì Jing Ba Mai gevormd en deze vormen de basis voor de constitutie, zowel fysiek als mentaal. Jing wordt opgeslagen in de Nieren. Het bevat overgeërfde energie die de gesteldheid van een persoon bepaald. Tijdens de zwangerschap en direct na de geboorte is er geen bewustzijn op Qì niveau, alleen op Jing niveau. Er is nog geen sprake van zelfbewustzijn. Na de geboorte wordt de eerste Nahemelse Qì gevormd uit ademhaling en voeding en beginnen de orgaanfuncties te werken. Met het ontluiken van de orgaanfuncties ontluiken tegelijkertijd ook de mentale entiteiten. Wanneer het Qì niveau voldoende ontwikkeld is ontstaat hieruit de Shén, het resultaat van de vermenging van de mentale entiteiten. De San Bao vertegenwoordigt de verschillende staten van Qì. Jing is de basis van alle Qì. Qì is de meest dynamische vorm, de vitale kracht. De Shén wordt gezien als de drijvende energie achter de mentale en emotionele processen. Als Jing en/of Qì uitgeput raken kan de Shén daaronder leiden. Andersom kunnen Jing en Qì ook leiden onder een Shén die ontregeld is door emotionele stress, het kan Jing en Qì in het lichaam uitputten. Eigenlijk bestaan er twee soorten Shén. De Shén als totaalbeeld voor alle mentale, spirituele en emotionele aspecten van de mens. En de Shén als een onderdeel van de vijf entiteiten gekoppeld aan de vijf Zang, de Yinne organen Shén hoort bij het Hart, staat voor een gebalanceerd emotioneel leven, inzicht, intelligentie, bewustzijn, een heldere geest, een goed geheugen, helder denken en gezonde slaap. Hun hoort bij de Lever en staat voor slaap en dromen, bijstaan van alle mentale activiteiten, balanceren van emoties, moedig en resoluut zijn, het stellen van grenzen, het kunnen nemen van beslissingen, creativiteit, plannen maken voor de toekomst, en richting geven aan het leven. Het is het spirituele deel van de ziel. Po hoort bij de Longen en het meest fysieke en materiële deel van de menselijke ziel. Het slaat lichamelijke pijn op in het geheugen en zorgt ervoor dat we sensaties als pijn, kunnen ervaren en voelen. Het is de database met gegevens over pijn, de fysieke herinnering. Zhi hoort bij de Nieren en is verantwoordelijk voor wilskracht en motivatie. Zijn de Nieren en dus de wilskracht sterk, dan zal men doelen nastreven en zal men zich durven manifesteren. Gebrek aan wilskracht en motivatie zijn vaak belangrijke aspecten bij mentale depressie. Yi hoort bij de Milt en is verantwoordelijk voor peinzen, overwegen, toegepast denken, studeren, herinneren, concentreren en het genereren van ideeën. Emoties zijn een normaal menselijk aspect en worden alleen een oorzaak van ziekte als ze excessief worden of lang aanhouden. Het eerste effect dat verstoorde emoties op het lichaam hebben is op de circulatie en de richting van Qì. Woede laat Qì stijgen, vreugde vertraagd Qì, verdriet lost Qì op, angst laat Qì dalen, een shock slaat Qì uiteen en overmatig denken beknot Qì. Samengevat zou je kunnen stellen dat alle emoties de neiging hebben om na een bepaalde tijd een Qì stagnatie te veroorzaken wat na verloop van tijd kan resulteren in 15

17 een Xuè stase. Indien de toestand van emotionele stress gedurende langere tijd aanhoudt, kan die ook tot uitputting van onze energiereserves leiden. Voor of na de amputatie kunnen patiënten, naast pijn ook emoties zoals angst, stress, verdriet en shock ervaren. Dit kan leiden tot ontregeling van Qì en Xuè en verstoring van de Shén waardoor de pijn juist kan verergeren. Ook zullen de patiënten vaak meer last hebben van insomnia, hoofdpijnen en rusteloosheid. Het kalmeren van de Shén en het voeden van het Hart zal effect hebben op de patiënt. Deze zal zich rustiger en ontspannen voelen waardoor de pijn of een vervelend gevoel gemakkelijker te verdragen zal zijn. De patiënt zal beter slapen en kan de emoties beter de baas zijn waardoor men zich sterker zal voelen. Maar waar huist nu de Shén? Binnen de Traditionele Chinese Geneeskunst bestaan twee opvattingen over mentale, spirituele en emotionele aspecten van de mens. Wordt de Shén nu meer in het Hart of in de Hersenen geherbergd. 21 Binnen de ene stroming huist de Shén in het Hart. Het Hart, als Keizer, is de heerser over dit domein. The Heart stores the Shen. 22 Het Hart herbergt de Shén, waardoor het dus ook een belangrijke rol heeft in mentale activiteiten. Overigens spelen alle organen en dan met name de Yinne organen een mentale rol die overlappen met het Hart. Dit zou je kunnen verklaren aan de hand van de rode tip van de tong, welke veroorzaakt zou worden door Hart Vuur. Maar deze rode tip komt praktisch altijd voor bij emotionele problemen, ongeacht welk orgaan met welke emotie verbonden is. Binnen de andere stroming huist de Shén meer in de hersenen. De Shén is nauw verwant aan de Nieren en het Jing. Ondanks dat de Shén huist in het Hart heeft het zijn biologische oorsprong in het Jing. De Nieren slaan Jing op, produceren Merg en vullen de hersenen, ook wel de Zee van Merg. Li Shi Zhen zegt The brain is the residence of the original shen. 23 De Hersenen zijn tenslotte gevormd door Merg en de Nieren welke Voorhemelse Jing opslaan, en dat is de oorsprong van de Shén. Om deze reden zou de Shén in de hersenen verblijven. Samengevat zou je dus kunnen stellen: Om de Shén te versterken en een sterke invloed te hebben op de mentale emotionele toestand kun je de Shén op verschillende manieren beïnvloeden. Door de Nieren, die de basis zijn van de drie schatten, de Shén, Qì en Jing. Door het Hart, die de Shén herbergt. En door de Hersenen, die ook de Shén herbergt volgens verschillende Chinese artsen waaronder Li Shi Zhen. Bij het behandelen is het dus belangrijk zowel de Nieren te versterken als het Hart te voeden. 21 Peter Deadman and Mazin Al-Khafaji. The Treatment of Psycho-Emotional Disturbance by Acupuncture with particular reference to the Du Mai. 22 Su Wen, Hoofdstuk Maciocia, Giovanni. The Channels of Acupuncture, Clinical Use of the Secondary Channels and Eight Extraordinary Vessels. blz

18 4. Verschillende vormen van aanpak bij behandeling van fantoompijn Bij de meeste situaties die je in de praktijk tegen komt zie je patronen die niet duidelijk volgens het boekje zijn. Meestal heb je te maken met meerdere patronen of ziektebeelden door elkaar heen. Je kunt te maken hebben met een externe of interne oorzaak of beide, zowel intern als extern. Het kan een exces of een deficiëntie zijn of je kunt met zowel een deficiëntie als exces te maken hebben. Door middel van anamnese, observatie, palpatie en pols- en tongonderzoek kunnen we vaststellen waar het probleem aanwezig is. Wat moet er nu gebeuren bij de behandeling van fantoompijn? Naast het voeden van Qì en Xuè, het activeren van de Qì en Xuè circulatie in het lichaam zijn de emoties een erg belangrijke factor bij de behandeling. Fantoompijn wordt door Xing Guifang gezien als een mentale verstoring en omvat zowel de Shén en het Hart. Bij de behandeling zou men zich volgens Xing Guifang moeten richten op het reguleren van de Shén om pijn te stoppen. Volgens hem moeten we via de meridianen die gerelateerd zijn aan mentale activiteiten de fantoompijn kunnen behandelen. 24 Bij het behandelen van fantoompijn hebben de meridianen die zowel het fysieke als het mentaal-emotionele deel kunnen behandelen de voorkeur. In dit hoofdstuk differentieer ik in een aantal vormen van aanpak. Een aantal aspecten uit deze behandelingen overlappen elkaar. Vaak worden de beste resultaten behaald bij een mix van verschillende behandelmethodes. 25 Enerzijds kun je behandelen uitgaande van een energetische disbalans bij patronen van exces en deficiëntie met toevoeging van punten die het mentale en emotionele aspect behandelen. Anderzijds kun je differentieren volgens de Qí Jing Ba Mai. Daarnaast kan bij de meer symptomatische pijnbehandeling gebruik gemaakt worden van vooral distale en soms ook lokale punten. En hoewel het een geheel andere discipline betreft wil ik nog een ander deel van de acupunctuur aanstippen. Het gaat hier om een redelijk jonge manier van aanpak, een samenwerking tussen oost en west, de schedelacupunctuur De energetische disbalans bij patronen van exces en deficiëntie Met behulp van deze energetische differentiatie wordt gekeken naar een patroon van exces of deficiëntie. Ze kunnen worden gezien als de onderliggende oorzaak voor het ontstaan van fantoompijn en/of stomppijn. Naast het behandelen van exces of deficiënte patronen is het belangrijk ook op mentaal en emotioneel gebied het lichaam te versterken. In het overzicht heb ik enkele punten aangestipt die hiervoor gebruikt kunnen worden. 26 Natuurlijk moet er ook nog altijd gekeken worden naar een onderliggende disbalans van de Zang Fu. Punten die daarbij geprikt worden hebben betrekking op deze diverse organen. 24 Xing Guifang. Acupuncture Treatment of Phantom Limb Pain, A Report of 9 Cases. Journal of Traditional Chinese Medicine 18 (3): , Peilin, Sun. The management of post-operative pain with acupuncture, blz gebaseerd op een combinatie van de boeken: Peilin, Sun. The management of post-operative pain with acupuncture, en Rossi, Elisa. Shen, Psycho-Emotional Aspects of Chinese Medicine. 17

19 Exces patronen a. Stagnatie van Qì Scherpe pijn, soms verplaatsend, geen duidelijke palpeerbare locatie, palpeerbare zachte delen op het litteken, versterking van de pijn van het litteken bij beweging, mogelijke versterking van de pijn bij emotionele verstoringen en stress, insomnia, rusteloosheid, hoofdpijn, slechte eetlust, pijn in hypochondrium. Tong: wit tongbeslag Pols: Xian Mai (wiry) Behandelprincipe: Los de (Lever) Qì stagnatie op, kalmeer de Shén en verzacht de pijn. In aanmerking komende punten: LIV3 en LI4: four gates, voor het reguleren van circulatie van Qì in het algemeen, versterken de circulatie van Qì en Xuè en het verzachten van de pijn. LIV3: circuleert Lever Qì en voedt Xuè. LIV3, LIV5, LIV8, GB34, GB41, LIV14: reguleren de Lever en Galblaas, bevorderen de Qì circulatie, heffen Qì stagnatie op, verzachten emoties en de verminderen de pijn. P6 en LIV5 samen met GB36 worden gebruikt om de Qì circulatie te versterken, de Lever te kalmeren en pijn te verlichten. LI4, SP6, GB20: reguleren de Qì en Xuè circulatie en verlichten de pijn. GB20 en GB34: vooral te gebruiken bij symptomen op musculair gebied, spanning, krampen en pijn. GB34: Hui-meeting punt van de pezen: reguleert en ontspant pezen en gewrichten, beweegt Lever Qì en elimineert Damp-Hitte van de Lever en de Galblaas. P6, H5: kalmeren de Shén, bevorderen slaap en verlichten de pijn. P6: Luo connecting van de Yin Wei Mai: beweegt de stagnatie van Qì, Xuè en Phlegm, klaart Hitte en kalmeert de Shén. De Pericardmeridiaan is gerelateerd aan de Levermeridiaan door middel van dezelfde polariteit, Jue Yin. Het punt kan dus kalmerend werken bij Lever Qì stagnatie. BL15 en H7: voor het tonifiëren van Qì en het Hart. BL18 en BL19: tonifiëren van de Lever. b. Stagnatie van Xuè Langdurige stekende pijn op een duidelijk aan te wijzen locatie, purperen kleur van de huid rond de verwijderde delen van het lichaam, verergering van de pijn bij beweging, na de operatie of s nachts, palpeerbare harde delen op het litteken. Tong: paarse tong met dun beslag Pols: Xian Mai (wiry) Behandelprincipe: Versterk de circulatie van Qì en Xuè, verdrijf Xuè stase en verzacht de pijn. In aanmerking komende punten: SP6, SP10: versterken circulatie van Xuè, verdrijven Xuè stase en verzachten de pijn. SP6: ontmoetingspunt van de drie Yinne meridianen van het been: voedt Yin en Xuè en tonifieert Qì, kalmeert de Shén en reguleert Lever Qì, lost Damp op en beweegt en koelt Xuè. LI4, LIV3: versterken de circulatie van Qì en Xuè en verzachten de pijn. H6: versterkt de circulatie van Xuè, verdrijft Xuè stase, kalmeren de Shén en verzachten de pijn. P4: beweegt en koelt Xuè en kalmeert de Shén. 18

20 P6: Luo connecting van de Yin Wei Mai: beweegt de stagnatie van Qì, Xuè en Phlegm, klaart Hitte en kalmeert de Shén. BL17: Hui meeting punt van Xuè: voor alle verstoringen gerelateerd aan Xuè, beweegt, voedt, reguleert en koelt Xuè. ST36 en BL23: tonifiëren van Qì en het elimineren van interne Koude waardoor een Xuè stase kan ontstaan. BL15 en H7: voor het tonifiëren van Qì en het Hart. LIV8: voeden van Xuè en Yin BL18: Back Shu punt van de Lever: voor alle verstoringen die te maken hebben met de Lever en dus ook met Qì en Xuè. Helpt de Lever te kalmeren en kan gebruikt worden bij onrust. BL20: tonifiëren de Milt en dus ook Qì en Xuè. c. Accumulatie van Hitte Scherp en heet aanvoelende fantoompijn en litteken, roodheid, zwelling en brandend gevoel aan de verwijderde delen van het lichaam, dorst, rusteloosheid, insomnia, constipatie, donker gekleurde urine. Tong: rode tong met droog geel beslag Pols: Shou Mai en Hua Mai (snel en slippery) Behandelprincipe: Klaar Hitte, versterk de Xuè circulatie, verdrijf toxines, verminder de zwelling en verzacht de pijn. In aanmerking komende punten: LI4, LI11: klaren hitte, verdrijven toxines, versterken de circulatie in de meridianen en verzachten zo de pijn. P7 en KID3: belangrijke actie bij Hart en Nieren, de Vuur Water as. Voedt het Water en kalmeert Hitte. Hierbij P7 in plaats van H8 wat te pijnlijk kan zijn. P7: kalmeert de Shén en vermindert Hitte in Xuè. KID3: voedt Nier Yin, Yang en Jing, verwarmt de Ming Men, voedt hersenen en botten. SJ6, ST44: klaren hitte, verminderen roodheid en zwelling. SP6, SP10: koelen Xuè, verdrijven toxines, verminderen zwelling en verzachten de pijn. KID2, LIV2: klaren hitte en verminderen zwelling. LIV2: draineert Lever Hitte en reguleert Qì. P6, H5: kalmeren de Shén, verzachten emoties, bevorderen slaap, versterken de Qì en Xuè circulatie en verlichten de pijn. H5: reguleert Hart Qì en kalmeert de Shén, klaart Hitte en activeert Qì in de Hartmeridiaan. d. Accumulatie van Damp-Phlegm Langdurige pijn met zwellingen en een zwaar gevoel, het niet goed kunnen bewegen van lichaam en gewrichten, zeurend of doof gevoel in spieren, vermoeidheid, slechte eetlust, vol gevoel in abdomen. Tong: wit kleverig beslag Pols: Chen Mai en Hua Mai (diep en slippery) Behandelprincipe: Versterk de circulatie van Qì, verdrijf Damp-Phlegm en verzacht de pijn. In aanmerking komende punten: LI4: versterkt de Qì circulatie, verdrijft Damp-Phlegm en verzacht de pijn. SP4: reguleert Qì en lost Damp op, versterkt de Milt en kalmeert de Shén. 19

21 ST40: lost Phlegm op in het gehele lichaam en elimineert Damp, kalmeert de Shén en activeert Qì in de Maagmeridiaan. ST36: tonifieert Qì en voedt Xuè, kalmeert de Shén, klaart Hitte, ondersteund de Milt en lost Damp op, reguleert Nahemelse Qì wat belangrijk is in verstoringen van de Shén. SP6, SP9, ST40: versterken de Qì circulatie, verdrijven Damp-Phlegm in lichaam en meridianen en verzachten de pijn. SP6: ontmoetingspunt van de drie Yinne meridianen van het been: voedt Yin en Xuè en tonifieert Qì, kalmeert de Shén en reguleert Lever Qì, lost Damp op en beweegt en koelt Xuè. SP3: tonifieert Milt Qì en lost Damp op. P6, H7: kalmeren de Shén, verzachten emoties, bevorderen slaap versterken de Qì en Xuè circulatie en verlichten de pijn Deficiënte patronen Deze kunnen ontstaan door uitputting van Qì en Xuè door bijvoorbeeld bloedingen tijdens de operatie. Qì Xu en Xuè Xu Lichte pijn aan het litteken, de pijn komt en gaat, is dof van karakter, verbetert door rust en verergert door inspanning, bleke huid rond het litteken, slechte heling van de huid, zwakke spieren en gewrichten, vermoeid, slechte eetlust, losse stoelgang, slecht geheugen, droge huid, duizeligheid, rusteloos, wazig zicht. Tong: bleke tong met tandafdrukken of dunne tong Pols: Xu Mai, Chén en Xi Mai (empty, deep and fine) Behandelprincipe: Tonifieert Qì en Xuè, versterk het lichaam en verzacht de pijn. In aanmerking komende punten: H7, ST36, en SP3: worden samen gebruikt om de Shén te kalmeren, Qì te tonifiëren en Xuè te voeden. Dus goed om lichaam en geest samen te versterken. H7: kalmeert de Shén en reguleert Qì, tonifieert de vier deficiënties van het lichaam: Qì, Xuè, Yin en Yang. ST36: tonifieert Qì en voedt Xuè, kalmeert de Shén, klaart Hitte, ondersteunt de Milt en lost Damp op, reguleert Nahemelse Qì wat belangrijk is in verstoringen van de Shén ST36, SP6, SP3, BL20: activeren de Milt en Maag en tonifiëren zo Qì en Xuè. SP3: tonifieert Milt Qì en lost Damp op. SP6, SP10: versterken circulatie van Xuè, verdrijven Xuè stase en verzachten de pijn. DU20: laat Yang Qì stijgen, en versterkt de Zang Fu. REN4, REN6, KID3, KID10: versterken het Jing en de Yuan Qì in het lichaam en bevorderen de productie van Qì en Xuè. BL17: Hui meeting punt van Xuè: voor alle verstoringen gerelateerd aan Xuè, beweegt, voedt, reguleert en koelt Xuè. BL18: Back Shu punt van de Lever: voor alle verstoringen die te maken hebben met de Lever en dus ook met Qì en Xuè. Helpt de Lever te kalmeren en kan gebruikt worden bij onrust. BL23, DU4 en BL54: omdat deze punten op dezelfde lijn op het lichaam liggen kunnen ze samen gebruikt worden om Nier Yang te tonifiëren en de Ming Men te verwarmen. 20