ANALYTISCH BOEKHOUDEN EN KOSTENCALCULATIE

Transcriptie

1 ANALYTISCH BOEKHOUDEN EN KOSTENCALCULATIE Twaalfde herziene editie W. Bruggeman E. De Lembre P. Everaert W. Georges R. Paemeleire E. Van Geyt Antwerpen Cambridge

2 Analytisch boekhouden en kostencalculatie. Twaalfde herziene editie W. Bruggeman, E. De Lembre, P. Everaert, W. Georges, R. Paemeleire en E. Van Geyt 2011 Intersentia Antwerpen Cambridge Coverfoto: Creativeye99 ISBN D/2011/7849/108 NUR 163 Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever.

3 Analytisch boekhouden en kostencalculatie Twaalfde herziene druk Prof. Dr. W. Bruggeman Hoogleraar aan Universiteit Gent en Vlerick Leuven Gent Management School Managing partner B&M Consulting Prof. Dr. E. De Lembre Emeritus hoogleraar Universiteit Gent Erepresident Ernst & Young Belgium Prof. dr. P. Everaert Doctor Assistente Universiteit Gent W. Georges Bedrijfskundig adviseur Prof. Dr. R. Paemeleire Gewoon Hoogleraar Universiteit Gent y Prof. E. Van Geyt

4 Inhoud Deel I Algemene afbakening van het werkterrein 1 Wat omvat boekhouden? 15 2 Deelgebieden van de boekhouding Algemene boekhouding Analytische boekhouding Beleidsboekhouding 18 3 Relatie van de boekhouding tot het beslissingsproces in de onderneming Het managementconcept en de boekhouding Relevantie van de informatie Kost van de informatie 23 4 Betekenis van de analytische boekhouding Algemeen overzicht van het werkingsproces van een onderneming Studie van de inputelementen of kostenelementen Kostenverdeling naar aard: kostensoort Verdeling naar functie binnen de onderneming: kostenplaatsen of kostendragers De organisatorische benadering Beheersbenadering centra Kostenverdeling naar de relatie tot het volume: vaste en variabele kosten Kostenverdeling naar de toewijsbaarheid tot de output: directe en indirecte kosten Verdeling naar de tijdsperiode: historische, gebudgetteerde en standaardkosten Kostenverdeling naar beheersbaarheid: beheersbare en niet-beheersbare kosten Besluit 29 5 De kostprijs Het algemeen begrip kostprijs Kostprijs binnen analytische boekhouding en binnen kostencalculatie Analytische boekhouding Het begrip kostprijs binnen kostencalculatie Doelstellingen van de kostprijscalculatie Kostenbegroting voor planning en controle Resultaat- en vermogensbepaling Kostenbeheersing en effeciëntiebeoordeling Hulpmiddel in de besluitvorming Grondslag tot bepalen van offerteprijs of verkoopprijs 34 6 Verplichtingen inzake Belgische wetgeving Wet van 17 juli Koninklijk Besluit van 8 oktober Inhoud...

5 6.3 Koninklijk Besluit van 12 september Wettelijke analytische rekeningenstelsels Besluiten 39 7 Synthese 39 Deel II Studie van de kostensoorten Hoofdstuk 1 n Studie van het materiaalverbruik 42 1 Algemeenheden 42 2 Samenstelling van het materiaalverbruik Hoeveelheidsbepaling Werkelijke hoeveelheid Directe hoeveelheidsbepaling Indirecte hoeveelheidsbepaling Standaardhoeveelheid Prijsbepaling Historische inkoopprijs Marktprijs Vervangingsprijs Standaardprijs Cijfervoorbeeld Invloed op de kostprijs en de balans Fiscale aspecten 50 3 Calculatorische verwerking 50 Hoofdstuk 2 n Studie van de personeelskosten 51 1 Aard en belang 51 2 Samenstelling van de personeelskost Inhoudelijke analyse van het prestatieloon Samenstelling Prestatiebasis Tijdloonstelsel versus stukloonstelsel Groepsbeloning Overloon Premies Inhoudelijke analyse van de component sociale lasten Analyse van het brutoloon inzake bestemming Samenhang Werknemersbijdrage RSZ Inhouding voor bedrijfsvoorheffing Uitkeerbaar loon 56 Inhoud 5...

6 3 Calculatorische verwerking Registratie van de hoeveelheidsgegevens Waardering Toeslag sociale lasten Loonverdeling Prestatieanalyse en prestatiebeoordeling Analyse van de sociale lasten 61 Hoofdstuk 3 n Duurzame productiemiddelen 62 1 Algemeenheden 62 2 Vergelijkende algemene studie van de traditionele afschrijvingsmethoden 63 3 Vergelijkende cijfermatige studie van de traditionele afschrijvingsmethoden 64 4 Fiscale aspecten Fiscale versus economische afschrijvingsduur Afschrijving en vervangingswaarde Versneld afschrijven Algemene situering Actuele toepassing Argumentatie contra versneld afschrijven Beoordeling Fiscaal aanvaarde afschrijvingsstelsels 69 5 Afschrijving als kostprijscomponent Afschrijvingsbeleid Vergelijkende studie van de druk op de kostprijs van de diverse afschrijvingsmethoden Kostencalculatorische overwegingen bij volledige afschrijving zonder buitengebruikstelling 71 Hoofdstuk 4 n Rente als kostenfactor 72 1 Theoretische argumentatie 72 2 Praktische aanpak 73 Deel III Full costing volgens de traditionele benadering Hoofdstuk 1 n De techniek van kostencalculatie 75 1 Waarom Onmogelijkheid de algemene boekhouding af te sluiten Noodzakelijkheid van interne informatie 76 2 Diverse technieken van analytische informatie 77 6 Inhoud...

7 3 Het verzamelen van de kostengegevens Centrale administratie en algemene boekhouding Centrale administratie: verband analytische boekhouding en algemene boekhouding Illustratie Kosteninput: documenten 79 4 Verdeling van de kosten Principe Techniek Kostenplaatsen 85 5 Van kostenplaatsen naar kostendragers 86 6 Bepaling van de kostprijzen en resultaatbepaling 86 7 Kostencalculatie en resultaatbepaling: documenten 89 8 Variante 96 Hoofdstuk 2 n De extracomptabele kostencalculatie 97 1 Algemene principes 97 2 Gevallenstudie 98 3 Kenmerken van deze methode 107 Hoofdstuk 3 n De extracomptabele kostencalculatie op industriële productieprocessen Typologie Bedrijven met massaproductie Serieproductie Stukproductie Kostencalculatie bij massaproductie Situering Kostencalculatie en kostenadministratie massaproductie Cumulatiemethode Methode ter bepaling van het kostentarief per verwerkingsproces Tarificatiemethode Gevallenstudie Stukcalculatie Inleiding Administratieve organisatie Gevallenstudie 123 Inhoud 7...

8 Hoofdstuk 4 n Verdeling van de indirecte kosten: Traditionele methoden Verdeelproblemen Toerekening versus toewijzing Traditionele verdelingsmethoden De delingscalculatie De equivalentiecijfermethode De toeslagmethode Keuze van het verdeelcriterium Overzicht Identificatie van de verdelingsbasis De verdeling van indirecte kosten geïntegreerd binnen de analytische boekhouding Algemene methode De rechtstreekse toewijzing De trapsgewijze toewijzing Methode van de wederzijdse diensten Verdelingsproblemen bij een gemeenschappelijk productieproces Begrip Verbijzondering van de gemeenschappelijke kosten Kosten van nevenproducten en afval 158 Deel IV Activity-based costing Introductie Hoofdstuk 1 n Veel voorkomende tekortkomingen van traditionele kostprijssystemen Gebrekkige homogeniteit van de aan de kostenplaats toegewezen kosten Overdreven gebruik van directe arbeid (uren of waarde) als omslagsleutel voor indirecte kosten 160 Hoofdstuk 2 n Omschrijving van activity-based costing Definities van activity-based costing uit de literatuur Kernboodschap van ABC Calculatieschema s Techniek van activity-based costing Inhoud...

9 Hoofdstuk 3 n Systematische studie van de bouwstenen van een ABC-model Middelen Activiteiten Resource drivers Activity centers Kostobjecten Activity drivers Toewijzingsmethoden van activiteiten naar kostobjecten 179 Hoofdstuk 4 n Uitgewerkt voorbeeld 181 Hoofdstuk 5 n Activity-based costing toegepast via een case Introductie Winstgevendheid Toepassing van activity-based costing Uitwerking van de case Gevraagd Oplossing 191 Hoofdstuk 6 n Activity-based process costing Activity-based process costing (= procesbenadering) Procesbenadering toegepast op een aankoopactiviteit 195 Hoofdstuk 7 n Evaluatie van activity-based costing Criteria van toepasbaarheid Innovaties van activity-based costing Voordelen van activity-based costing Voordelen op strategisch vlak Voordelen op operationeel vlak Nadelen van activity-based costing 201 Inhoud 9...

10 Hoofdstuk 8 Activity-based costing geïntegreerd binnen de n analytische boekhouding Gegevens cijfervoorbeeld Uitwerking van de kostenverdeelstaat Extracomptabele resultaatbepaling en kostprijscalculatie Evaluatie Conclusie 214 Deel V Full costing boekhoudkundig verwerkt Hoofdstuk 1 n Autonome analytische boekhouding Rekeningenstelsel Definitie en doelstellingen Eisen gesteld door het boekhoudrecht Model van rekeningenstelsel Bespreking Deelschema s Materiaalverbruik Algemene boekhouding Analytische boekhouding Diensten en diverse goederen Personeelskosten Vaststellen van de gewerkte uren Vaststellen van de kost De gemiddelde personeelskost per uur De gemiddelde personeelskost per kostenplaats-kostendrager De geïndividualiseerde personeelskost Analytische boekhouding Afschrijvingen en waardeverminderingen Algemene boekhouding Analytische boekhouding Opmerking betreffende de afschrijvingen Waardevermindering op vorderingen Voorzieningen voor risico s en kosten Algemene boekhouding Analytische boekhouding Analytische boekhouding en onderhoudswerken Algemene organisatie Boekhoudkundige verwerking Goederen in bewerking Bestellingen in uitvoering Vaststellen van de hoeveelheid en waardering van goederen in bewerking Inhoud...

11 2.6.2 Boekingen: goederen in bewerking Bestellingen in uitvoering Van kostenplaatsen naar kostendragers Aflevering van het gereed product, goederen in bewerking, bijproducten en afval Eenduidig product Uitval en afval Terminologie Betekenis voor het kostenbeheersingsproces Boekhoudkundige verwerking in de analytische boekhouding Besluit Gereed product en goederen in bewerking Fabricagekostprijs voor diverse producten Analytische resultaatbepaling Synthese van de werking van de autonome analytische boekhouding Praktische illustraties: didactische gevallenstudie Basisgegevens Verwerking van de gegevens Beoordeling van het systeem Vergelijking met extracomptabele werkwijze Standaardcalculatie Dubbele imputatie Synthese 286 Hoofdstuk 2 n Analytisch boekhouden toegepast op industriële productieprocessen Situering Massaproductie Eén eindproduct één grondstof één bewerking Verscheidene eindproducten verscheidene grondstoffen één bewerking Verscheidene eindproducten één grondstof verscheidene bewerkingen Verscheidene eindproducten verscheidene grondstoffen verscheidene bewerkingen Massaproductie: productie in stadia Productie in bedrijfsafdelingen Serieproductie Stukproductie Algemeenheden Praktisch voorbeeld Uitwerking 330 Inhoud 11...

12 Deel VI Direct costing Hoofdstuk 1 n Relatie ondernemingsstructuur, ondernemingsoutput, ondernemingskosten en ondernemingsopbrengsten Inleiding Bepaling van vaste en variabele kosten met betrekking tot het volume Keuze van de eenheid waarin volume zal worden gemeten Kostenverloop in functie van de gekozen volume-eenheid De break-even point-techniek of de kritische omzettechniek (k.o.t.) Besluit 354 Hoofdstuk 2 n Direct Costing Ontstaan Begrippen product costs en period costs Grondvorm van direct costing De voorraadwaardering De resultaatbepaling onder direct costing Nevenvormen of varianten op het direct costing model Variant met uitsplitsing binnen de variabele kosten Direct costing en kostenplaatsen Beheersing van het centrum Direct costing en kostendragers Het getrapte direct costing model De boekhoudkundige verwerking van direct costing Algemene principes Verwerking van direct costing in de analytische boekhouding Opmerkingen op de comptabele verwerking van direct costing Variant met onmiddellijke uitsplitsing van de kostensoorten in vast en variabel Variant waarbij 999 Niet-toegerekende kosten geanalyseerd wordt Nut van een comptabele verwerking van direct costing Synthese 379 Hoofdstuk 3 n Variabele kostencalculatie Beleidsaspecten van de kostencalculatie Inhoud...

13 2 Differentiële kostencalculatie Begrippen en methode Determinanten van de differentiële kosten (kostprijs) Differentiële opbrengst Toepassingen Assortimentspolitiek (wijzigen van de product mix ) Prijspolitiek Beoordeling Knelpuntcalculatie Begrip Doel Make or buy beslissingen Algemeen besluit 391 Hoofdstuk 4 n De directe kostencalculatie Begrip Toepassing 393 Deel VII Standaardkostencalculatie Hoofdstuk 1 n Algemene situering Eisen met betrekking tot de accountant in zijn previsionele taak Definitie van standaardkosten Standaard Standaardkostensysteem Standaardkosten Standaard Standaardkostensysteem Classificatie van standaarden Soorten standaarden Veranderbare standaard Constante standaarden Praktisch belang Verschil tussen standaard en budget 406 Hoofdstuk 2 n Standaardkostencalculatie Inleiding Boekhoudkundige verwerking en rekeningenstelsel 408 Inhoud 13...

14 3 Standaardkosten en directe kostensoorten Standaardkost met betrekking tot materiaalverbruik Vaststellen van de standaardhoeveelheid Vaststellen van de standaardprijs van de aangewende materialen Algemeen Methoden Standaardkost materiaalverstrekking en verantwoordelijkheid Boekhoudkundige verwerking Standaardkost met betrekking tot personeel (directe personeelskost) Het bepalen van de standaardpersoneelstijd per output Het standaardtarief Beheersaspect Boekhoudtechnische aspecten Samenvattend overzicht en verfijningen Standaardkosten met betrekking tot de indirecte kostensoorten Algemene benadering Standaardkostenbenadering Gebruik van de standaardkosten met betrekking tot indirecte kosten Aansluiting met de bugettering Verschillenanalyse met betrekking tot indirecte kosten Begrippen Analyse van de verschillen Samenvattende berekening Grafische voorstelling Praktisch voorbeeld Boekhoudkundige verwerking van de verschillen Algemeen besluit m.b.t. standaardkostencalculatie Globaal voorbeeld op de standaardkostencalculatie Bepaling van de standaardkostprijs per eenheid Bepaling van het flexibel budget per eenheid Verschillenanalyse Op direct materiaalverbruik Op directe personeelskost Op de indirecte kosten Synthese 445 Deel VIII Oefeningen Inhoud...