Evaluatie designteams ROC de Leijgraaf

Transcriptie

1 Evaluatie designteams ROC de Leijgraaf Rapportage schooljaar ixperium/centre of Expertise Leren met ict Marijke van Vijfeijken Theo van Aanholt Rob Hölsgens Januari 2017

2 Inhoud Inleiding De designteams van ROC de Leijgraaf Onderzoeksopzet Profiel 1: Het designteam Loopbaanoriëntatie en begeleiding (LOB) Profiel 2: Het designteam Rekenen Profiel 3: Het designteam Gaming Conclusies Aanbevelingen

3 Inleiding ROC de Leijgraaf, HAN ILS en ixperium/coe werken samen op het thema leren en lesgeven met ict in het kader van de ontwikkelingen rondom blended learning in het ROC. Eén van de activiteiten die zij hiervoor samen oppakken is het werken in designteams. De opdracht aan deze designteams is het ontwerpen en onderzoeken van didactische werkvormen met inzet van ict, ze in pilot toepassen in de klas, ze verbeteren, uitwisselen en opnemen in leerarrangementen om ze vervolgens (Leijgraaf)breed te verspreiden. Deze rapportage doet verslag van drie designteams die in het schooljaar hebben gewerkt aan het ontwikkelen van ict-rijke leerarrangementen. De evaluatie is uitgevoerd door drie onderzoekers van het ixperium/centre of Expertise leren met ict. In hoofdstuk één wordt een beschrijving gegeven van de werkwijze van de designteams. Het tweede hoofdstuk bevat een beknopte beschrijving van de onderzoeksopzet. Hoofdstuk drie, vier en vijf zijn beschrijvingen van designteams en hun producten. De laatste twee hoofdstukken bevatten achtereenvolgens de conclusies en aanbevelingen voor de designteams van ROC de Leijgraaf. 3

4 1. De designteams van ROC de Leijgraaf ROC de Leijgraaf wil een grote stimulans geven aan blended learning. Ze wil leren en lesgeven met ict een boost geven door het inzetten en faciliteren van designteams. In het bedrijfsplan van ROC de Leijgraaf is blended learning opgenomen en als volgt gedefinieerd: in uitdagende toekomstgerichte opleidingen werken docenten en leerlingen samen in activerende leeromgevingen waarin diverse didactische werkvomen, vraaggericht worden gebruikt met optimale inzet van digitale en sociale media. 1 Het bestuur van ROC de Leijgraaf wil docenten professionaliseren in leren en lesgeven met ict en wil de onderzoekende houding van deelnemende docenten ontwikkelen. Verder wil ze de samenwerking over de afdelingen heen aanjagen. De werkvormen die ontwikkeld worden in de designteams moeten afdelingsoverstijgend kunnen worden ingezet. In augustus 2015 zijn drie designteams gestart: 1. Eén designteam is gestart met het onderwerp gamen & leren en 3D. In overleg met de projectgroep is het onderdeel 3D eruit gehaald. Gamen en 3D zijn twee verschillende onderwerpen en het bleek al snel niet werkbaar om de twee onderwerpen in één designteam tegelijkertijd op te pakken. In dit evaluatierapport wordt daarom nu gesproken van het designteam Gaming. 2. Een tweede designteam is aan de slag gegaan met het onderwerp loopbaanoriëntatie. Dat is het designteam Loopbaanoriëntatie en begeleiding (LOB), in deze rapportage: het designteam LOB. 3. Het derde designteam is gestart met het onderwerp generieke vakken in beroepsbegeleidende leerweg (BBL). In overleg met de projectgroep is dit onderwerp versmald naar rekenen in de BBL. In deze rapportage: het designteam Rekenen. Samenstelling Aan elk designteam nemen docenten van ROC de Leijgraaf deel, een lerarenopleider van HAN ILS en een onderzoeker van het ixperium/coe. Het designteam gaming heeft vier docenten. Het designteam rekenen en LOB heeft twee docenten. Aan het designteam rekenen neemt ook een student van HAN ILS deel. Op verzoek kan een ict-expert van het ixperium/coe of van ROC de Leijgraaf worden ingeschakeld. Rollen De docenten van ROC de Leijgraaf zijn vraageigenaar, brengen praktijkexpertise in en voeren (een deel van) het ontwerponderzoek uit. De lerarenopleider brengt vakinhoudelijke expertise in en voert de opgedane kennis terug naar de opleiding. De onderzoeker van ixperium/coe zorgt voor de opbrengstgerichte en onderzoeksmatige werkwijze, bewaakt de kwaliteit van de onderzoeksmethodiek en de wijze van gegevensverzameling, analyse en rapportage, borgt de verbinding met overkoepelende kennisvragen en ziet er op toe dat er wordt voortgeborduurd op beschikbare kennis en 1 Uit de samenwerkingsovereenkomst ROC de Leijgraaf en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN ILS en het ixperium/centre of Expertise leren met ict) voor de periode 1 september 2015 tot en met 31 augustus

5 inzichten. De student van ILS doet afstudeeronderzoek naar (een deel van) de onderzoeksvragen. De werkwijze Vertrekkend vanuit concrete onderwijskundige vraagstukken gaan de drie designteams op een onderzoeksmatige en opbrengstgerichte manier didactische werkvormen ontwerpen, uitvoeren en onderzoeken. Dit levert bruikbare context-gebonden producten op en daarnaast direct in de praktijk toepasbare kennis voor zowel ROC de Leijgraaf als HAN ILS. De designteams doorlopen een traject van vijf fasen, te weten 1) vraagarticulatie, 2) onderzoeksvraag - ontwerpeisen, 3) ontwerp, 4) uitvoering ontwerp, 5) evaluatie en rapportage 2(Vijfeijken, M. van, Kral, M & M. Kuypers, 2014) in één jaar. Voor het ontwerpen van de leerarrangementen maken de designteams onder meer gebruik van werkvormen die bekend zijn onder de naam design thinking. Deze werkvormen, van origine ontwikkeld in de ontwerpwereld, zijn toepasbaar in verschillende organisatiecontexten zoals het onderwijs. IDEO 3 beschrijft design thinking voor docenten als een creatief proces dat helpt om betekenisvolle oplossingen te ontwikkelen voor in de klas en de organisatie van de school. Design thinking wordt gezien als een mindset waarmee de ontwerper zich echt gaat verdiepen in de behoeftes en motivatie van de doelgroep (hier leerlingen en docenten). Design thinking zet aan tot out of the box denken en het hebben van een optimistische kijk op ontwerpen: geloof en vertrouwen in de eigen creatieve mogelijkheden. Kennisnet heeft werkvormen voor design thinking vertaald en gebundeld in de Innovatieversneller 4. De docenten in de designteam zijn gefaciliteerd met 0,2 fte (=twee dagdelen per week), waarbij de docenten één dagdeel vrij geroosterd zijn van lessen om samen te kunnen werken. Gemiddeld één keer per maand komen de designteams in hun volledige samenstelling (dus ook met de lerarenopleider, onderzoeker, eventueel student en ictexpert) bij elkaar. De betrokken onderzoekers bereiden deze gezamenlijke bijeenkomsten samen met de docenten voor en geven samen met de lerarenopleiders tussentijds feedback op producten, geven literatuursuggesties of voeren een (deel)opdracht uit op verzoek van het designteam. Projectgroep Blended learning De designteams worden ondersteund door de projectgroep Blended learning. Deze groep ontzorgt de designteams op randvoorwaardelijke zaken en ondersteunt de communicatie en verbinding met de lijn. Aan deze maandelijkse projectgroep nemen zowel leden vanuit ROC de Leijgraaf als vanuit ixperium/coe deel. 2 Vijfeijken, van, M., Kral, M., Kuypers, M. (2014). Het ontwerpen van ict-rijk onderwijs dat recht doet aan verschillen. Werkwijze ixperium-ontwikkelkring. Nijmegen: ixperium/centre of Expertise Leren met ict. 3 IDEO LLC (2012). Design thinking for educators. 2nd. Gedownload pdf-bestand op website:

6 6

7 2. Onderzoeksopzet Het doel van deze evaluatie is om zicht te krijgen op de ontwerpactiviteiten van de designteams en de (leer)opbrengsten. Daarnaast moet de evaluatie handvatten bieden om nieuwe designteams bij te kunnen sturen. De volgende onderzoeksvragen staan centraal: 1. Wat zijn de ontwerpvragen van de designteams en welke activiteiten worden uitgevoerd? 2. Wat zijn de opbrengsten van de designteams (eindproducten, persoonlijke opbrengsten en opbrengsten op organisatieniveau)? 3. Welke sterke punten en verbetermogelijkheden zien betrokkenen voor de designteams? Er zijn verschillende onderzoeksactiviteiten verricht die bijdragen aan het beantwoorden van bovengenoemde onderzoeksvragen: 1. Evaluatiebijeenkomst per designteam 2. Individuele interviews met betrokken leidinggevenden 3. Digitale vragenlijst voor alle leden van de designteams 4. Analyse van de producten Evaluatiebijeenkomst per designteam De evaluatiebijeenkomst had als doel inzicht te krijgen in de kenmerken van het designteam, de activiteiten die hebben plaatsgevonden en in de opbrengsten. Daarnaast is in de evaluatiebijeenkomst met de betrokkenen verkend welke kenmerken en activiteiten hebben bijgedragen aan het behalen van de resultaten. Tevens is ingegaan op eventuele ervaren knelpunten en verbetermogelijkheden. Individuele interviews leidinggevenden Er zijn twee individuele interviews afgenomen, met het betrokken lid van het College van Bestuur en met de bestuursadviseur van ROC de Leijgraaf. Beiden zijn intensief betrokken bij de designteams door onder andere hun deelname aan de projectgroep Blended learning. De individuele interviews hadden als doel zicht te krijgen op de verwachtingen, de betrokkenheid en het gevoerde beleid ten aanzien van de designteams, en de ervaringen en waargenomen opbrengsten. Digitale vragenlijst Een digitale vragenlijst is uitgezet onder alle leden van de drie designteams. De vragenlijst bevatte open vragen en gesloten vragen over kenmerken, activiteiten en ervaren (leer)opbrengsten. 7

8 Analyse producten De producten zijn bestudeerd volgens een vast kader. Dat kader is verdeeld in vier duidelijk te onderscheiden gebieden: de praktijkvraag, didactische werkvormen/ict-rijk leerarrangement, het ontwerponderzoek en de ervaringen/resultaten. Analyse en rapportage Op basis van de hierboven beschreven onderzoeksactiviteiten is een profiel van elk designteam gemaakt (hoofdstuk 3, 4 en 5). In hoofdstuk 6 worden de conclusies over de drie designteams heen geformuleerd en in hoofdstuk 7 sluiten we af met aanbevelingen voor het vervolg. Deze aanbevelingen zijn al voor het verschijnen van dit rapport gecommuniceerd met ROC de Leijgraaf, waardoor de meeste verbeteringen inmiddels al in gang zijn gezet. 8

9 3. Profiel 1: Het designteam Loopbaanoriëntatie en begeleiding (LOB) ROC de Leijgraaf wil leerlingen beter voorbereiden op het zoeken van werk of het kiezen van een vervolgopleiding. Het designteam Loopbaanoriëntatie en begeleiding (LOB) heeft hiervoor samen met leerlingen een methodiek ontwikkeld waarbij de inzet van social media een belangrijke rol speelt. Hierna volgt een korte beschrijving van de werkwijze en de opbrengsten van het designteam LOB in schooljaar De ontwerpvraag Het designteam is op zoek gegaan naar de mogelijkheden om social media in te zetten ter ondersteuning van LOB. Het designteam heeft een methodiek ontworpen om leerlingen te leren reflecteren. Het reflecteren op eigen kwaliteiten (Wie ben ik, wat kan ik?) en op motieven (Wat wil ik, wat drijft mij?) zijn twee basiscompetenties van de vijf loopbaancompetenties 5 die het ROC hanteert. De methodiek is in eerste instantie ontworpen voor leerlingen en docenten in het 2 de jaar van MBO-niveau 2. Voor het designteam LOB stond in schooljaar de volgende ontwerpvraag centraal: Hoe kunnen social media worden ingezet voor het leren reflecteren op eigen kwaliteiten en motieven door leerlingen in het 2 de jaar van MBO-niveau 2? De activiteiten De leden van het designteam hebben literatuuronderzoek gedaan naar het begeleiden van de ontwikkeling van loopbaancompetenties bij leerlingen en ook naar de inzet van social media in het onderwijs. Daarnaast hebben ze verschillende sessies georganiseerd met loopbaanbegeleiders van de opleiding en het werkveld om hun (praktijk)expertise te kunnen gebruiken voor het ontwerp en om draagvlak te creëren voor het gebruik van social media bij LOB. Het mooie aan dit designteam is dat zij echt samen met de leerlingen (2 e jaar bouw en horeca) de methodiek hebben ontworpen. Zij hebben aan de leerlingen gevraagd of zij social media willen gebruiken voor reflecteren, welk social medium en op welke manier. De leerlingen hebben samen met BPV-begeleiders, docenten en instructeurs, de eerste ervaringen opgedaan met de inzet van social media voor het leren reflecteren. Het designteam LOB heeft regelmatig presentaties verzorgd aan verschillende groepen docenten en managers binnen en buiten ROC de Leijgraaf. Dit heeft ertoe geleid dat ook andere opleidingen binnen ROC de Leijgraaf in het schooljaar 2015/2016 gaan experimenteren met de ontwikkelde methodiek. Eindproduct Leerlingen, begeleiders uit het werkveld, docenten en instructeurs hebben deelgenomen aan een experiment met social media binnen het LOB onderwijs. Het doel was leerlingen te leren reflecteren op eigen kwaliteiten en motieven. De leerlingen hebben zelf mogen kiezen of en op welke wijze ze gebruik willen maken van een social medium. Er zijn 5 ROC de Leijgraaf hanteert de volgende vijf loopbaancompetenties: 1) het reflecteren op eigen kwaliteiten, 2) het reflecteren op eigen motieven 3) werkexploratie 4) loopbaansturing en 5) netwerken, 9

10 afspraken gemaakt tussen de begeleiders over de manier waarop social media zou worden ingezet (bijvoorbeeld: wie krijgt toegang? Wat voor type posts worden geplaatst? Hoe vaak en op welke wijze reageren we op deze posts?). De leerlingen hebben besloten groepen aangemaakt, vooral op Facebook, en hebben gepost over hun ervaringen tijdens de stage. De begeleiders hebben reacties geplaatst. Sommige leerlingen hebben ook andere leerlingen uitgenodigd om mee te kijken. Begeleiders hebben met leerlingen informele en formele face-to-face gesprekken gevoerd naar aanleiding van hun posts. Het designteam heeft een handreiking gemaakt voor docenten die op een vergelijkbare wijze willen werken met leerlingen. In deze handreiking wordt stap voor stap uitgelegd hoe dit uit te voeren, inclusief evalueren en bijstellen. De handreiking bevat daarnaast rolbeschrijvingen, gespreksformats en een theoretische verantwoording. Evaluatie eindproduct De methodiek is in nauwe samenwerking met de leerlingen ontwikkeld. Tijdens het experiment is voortdurend feedback gevraagd aan leerlingen en zijn bijstellingen gedaan. De eerste ervaringen met deze manier van werken zijn zeer positief. Uit de reacties van de leerlingen blijkt dat zij vinden dat op deze manier de gesprekken leuker worden ( ik weet nu wat ik zeggen moet tegen mijn docent ) en dat zij nu vaker tussentijds contact ervaren met de begeleiders ( dat korte contact als ik iets gepost heb, daar heb ik echt wat aan ). Docenten vinden dat zij nu de vooruitgang van de leerlingen beter kunnen volgen. Ook vinden zij dat het contact met de leerlingen nu gemakkelijker verloopt. Persoonlijke opbrengsten De docenten van het designteam hebben kennis opgedaan over loopbaanleren en over de inzet van social media in het onderwijs. Zij hebben ervaring opgedaan met het onderzoeksmatig ontwerpen van onderwijs met inzet van social media. Dit heeft hun, naar eigen zeggen, extra werkplezier opgeleverd. Opbrengsten op organisatieniveau Het designteam LOB heeft zich voor schooljaar 2016/2017 tot doel gesteld om nog meer opleidingen te enthousiasmeren social media in te zetten voor LOB. Daarnaast wil het designteam de methodiek gaan verdiepen door ook de andere drie loopbaancompetenties een plek te geven (t.w. Werkexploratie: welke soort werk past bij mij? Loopbaansturing: wat wil ik worden? Netwerken: wie kan mij daarbij helpen?). Het designteam wil door middel van de experimenten komen tot een methodiekbeschrijving die voor het hele ROC toepasbaar is. De huidige handleiding, Handreiking voor deelnemers aan het experiment: Social Media en LOB (september 2016) is een eerste stap. Vanaf september 2016 wordt het experiment uitgezet in 15 verschillende groepen verdeeld over alle afdelingen (BOL en BBL en niveau 2 tot en met 4). Deze experimenten moeten bouwstenen leveren voor een uitgebreide methodiekbeschrijving. Het designteam gaat de experimenten van dichtbij volgen, de gebruikers ondersteunen en informatie over het gebruik verzamelen. Sterke punten en verbetermogelijkheden 10

11 Kenmerkend voor het ontwerpproces waren de passie waarmee aan het ontwerp gewerkt is ( we zijn iets aan het doen wat er echt toe doet ) en de goede samenwerking (open, constructief, goede bijdragen vanuit eigen disciplines, eerlijk en soms confronterend in positieve zin). Verder is het designteam tevreden met het behaalde resultaat. Er zijn ook verbeterpunten genoemd. Zo vinden de leden van het designteam dat zij te veel presentaties hebben gehouden over hun project. Dit leverde herkenning en draagvlak op binnen ROC de Leijgraaf maar stond niet in verhouding met de tijd die zij daarvoor beschikbaar hadden. De docenten zouden echter graag meer buiten de organisatie de resultaten willen presenteren. Andere verbeterpunten hebben te maken met het plannen van de werkzaamheden. Een verbeterpunt zou volgens de docenten in het designteam bijvoorbeeld zijn dat in de designteams meer duidelijk is over de inzet en beschikbaarheid van de HAN-medewerkers (onderzoeker en lerarenopleider) zodat ze hen meer gericht kunnen inzetten. Daarnaast stellen de docenten van dit designteam voor om hen voor een volledige dag in de week in te plannen i.p.v. één halve vaste dag (andere vier uur in de week zijn nu vrij in te plannen). Ook willen ze de randvoorwaarden waarin het designteam werkt scherper afbakenen. Ze hebben nu ervaren dat het moeilijk is om hun eigen doel te bewaken en om te gaan met vragen die van buitenaf aan hen worden gesteld. De docenten stellen voor om het aantal docenten in een designteam uit te breiden naar drie omdat ze dan nog meer werk kunnen verzetten. 11

12 4. Profiel 2: Het designteam Rekenen ROC de Leijgraaf wil het rekenonderwijs voor leerlingen van de Beroeps Begeleidende Leerweg (BBL) verbeteren zodat zij de rekentoets kunnen behalen. Tijdens de opleiding is maar een beperkt aantal lesuren beschikbaar voor de leerlingen om onder begeleiding van een leraar te werken aan rekenvaardigheden. Het designteam richt zich op rekenzwakke leerlingen die extra ondersteuning krijgen vanuit het Centrum Taal en Rekenen. De ontwerpvraag Het designteam is gestart met een onderzoek naar de ontwerpeisen van didactische werkvormen voor rekenzwakke leerlingen van de BBL-opleidingen. Nadat de ontwerpeisen zijn geformuleerd, zijn verschillende didactische werkvormen ontwikkeld en uitgeprobeerd. De ontwerpvraag luidde: Welke leerarrangementen kunnen we ontwikkelen voor rekenzwakke leerlingen van de BBL op basis van de ontwerpeisen? Activiteiten Het designteam heeft zowel leerlingen als docenten actief betrokken bij het ontwerpen, uitproberen en evalueren van nieuwe didactische werkvormen voor rekenen. Leerlingen van de BBL-opleiding Zorg en Welzijn die extra ondersteuning nodig hebben bij het rekenen zijn gevraagd naar hun beleving, wensen en behoeften ten aanzien van het rekenonderwijs. Rekendocenten hebben vragenlijsten ingevuld en er is een panelgesprek geweest met rekendocenten van ROC de Leijgraaf. Er is literatuuronderzoek verricht naar blended learning en rekendidactiek en externe (reken)experts zijn geraadpleegd. Op basis van de onderzoeksresultaten zijn ontwerpeisen geformuleerd voor didactische werkvormen voor rekenzwakke leerlingen van de BBL. Het designteam heeft vervolgens met behulp van de ontwerpeisen didactische werkvormen concreet uitgewerkt. De docenten van het designteam hebben deze didactische werkvormen uitgeprobeerd en geëvalueerd met leerlingen en rekendocenten. Daarnaast hebben studenten van de Informatie Communicatie Academie (ICA) van de HAN in opdracht van en samen met het designteam een spel ontwikkeld. Aan dit designteam heeft ook een student van het ILS deelgenomen. Deze student heeft vakinhoudelijke input geleverd tijdens overlegmomenten met het designteam en de studenten van ICA begeleid bij het ontwikkelen van het spel. Ze heeft voor haar afstudeeronderzoek diverse onderzoeksactiviteiten uitgevoerd. De student heeft door persoonlijke omstandigheden studievertraging opgelopen en hierdoor haar onderzoek vooralsnog niet afgerond. Eindproduct Het designteam heeft een rapport opgeleverd met daarin de aanleiding, het onderzoek, de ontwerpeisen, toelichting bij de didactische werkvormen, conclusies en aanbevelingen voor een vervolg. De zes belangrijkste ontwerpeisen, verkort weergegeven, zijn: Aandacht voor basisvaardigheden Succeservaringen creëren Interactie organiseren (tussen docent en leerling en tussen leerlingen onderling) 12

13 Face-to-face contact met de leerling (niet alles digitaal) Betekenisvolle lesactiviteiten Verschil in leerinhoud, aandacht, tempo en instructie Met behulp van de ontwerpeisen is nagedacht over de inzet van verschillende didactische werkvormen. De ontwikkelde werkvormen zijn als volgt kort te omschrijven: Interactief werken vanuit het rekendagboek. Een docent van het designteam heeft met groepen rekenzwakke leerlingen met het rekendagboek gewerkt. De bedoeling van dat dagboek is uitgestelde interactie. De leerlingen schrijft zijn relevante opgaven, ervaringen en reflecties in een dagboek en brengt die later in de gezamenlijke bijeenkomst in. Instructiefilmpjes om een les later opnieuw te kunnen bekijken. De docenten van het designteam hebben met behulp van de applicatie Explain everything vijf instructiefilmpjes gemaakt over oppervlakte berekenen, omtrek berekenen, verhoudingen, inhoud berekenen, en vierkant en rechthoek. Leerlingen hebben deze instructiefilmpjes thuis en op school gebruikt bij het oefenen van de betreffende rekenvaardigheden. De instructiefilmpjes zijn te vinden op Vimeo via de volgende links: ; Activerende werkvormen om eerder opgedane vaardigheden te oefenen en te onderhouden. In dit kader hebben studenten van de Informatie Communicatie Academie (ICA) van de HAN samen met de betrokken ILS student en lerarenopleider een spel ontwikkeld waarmee leerlingen kunnen oefenen met de begrippen omtrek en oppervlakte. Dit spel is zowel digitaal beschikbaar in de vorm van een smartphone applicatie als in de vorm van een fysiek bordspel. Evaluatie eindproduct Er is geëxperimenteerd met het rekendagboek. De leerlingen vinden het rekendagboek een prettige manier van leren. Zij geven zelf aan dat het hun motivatie om te rekenen verhoogt. In de praktijk bleek dat het rekendagboek ook werd gebruikt om rekenstrategieën in eigen bewoordingen te noteren. Het rekendagboek ontwikkelde zich bij deze leerlingen tot een soort naslagwerk. De instructiefilmpjes zijn bekeken door acht zwakke rekenaars van BBL. Alle leerlingen waren positief over de inzet van de instructiefilmpjes voor het leren. Positieve aspecten waren het lage spreektempo, de duidelijke en herhalende instructie en de stemherkenning van de docent. Er werden geen negatieve aspecten genoemd. Er is ook feedback gevraagd aan de ROC brede rekenwerkgroep. Deze werkgroep vindt niet alle gesproken tekst en afbeeldingen in de instructiefilmpjes passend qua inhoud. Zij adviseren om aan het designteam een kritische filmploeg toe te voegen om op deze manier ook steeds een inhoudelijke dialoog te voeren over de vorm en inhoud van de instructiefilmpjes. Het ontworpen spel voor het oefenen met omtrek en oppervlakte was eind van het schooljaar 2015/2016 pas klaar en is daarom nog niet door leerlingen gespeeld en geëvalueerd. 13

14 Persoonlijke opbrengsten De docenten hebben, naar eigen zeggen, meer kennis verworven over blended learning, rekendidactiek en onderzoeksmethoden. Er is ervaring opgedaan met het maken van instructiefilmpjes en presentatievaardigheden zijn verbeterd. Opbrengsten op organisatieniveau De didactische werkvormen zijn direct inzetbaar voor de rekendocenten van ROC de Leijgraaf. Het zelf maken van de instructiefilmpjes kost echter veel tijd. Het designteam beveelt aan om te onderzoeken of het inzetten van de robotcamera SWIVL interessante toepassingen biedt bij het maken van instructiefilmpjes. Een andere aanbeveling is om te onderzoeken of een meer efficiëntere inzet van beschikbare uren mogelijk is voor de generieke vakken. In schooljaar 2016/2017 is een nieuw designteam rekenen gestart dat zich richt op de manier waarop rekendomeinen in verschillende leerarrangementen kunnen worden aangeboden zodat leerlingen meer zelfgestuurd gaan leren. Daarnaast onderzoekt dit designteam wat de mogelijkheden zijn binnen de generieke vakken om samen te werken aan het bevorderen van de zelfsturing van de leerlingen. Sterke punten en verbetermogelijkheden De hartelijkheid, openheid en betrokkenheid van de deelnemers worden als sterke punten genoemd van het designteam. Daarnaast de diversiteit en de gerichtheid op de didactische inhoud, gerelateerd aan de instructie- en begeleidingsbehoeften van de leerlingen, tijdens de bijeenkomsten. Er zijn ook verbeterpunten genoemd door dit designteam. Verbeterpunten zijn: het aanwijzen van een voorzitter/projectleider van het designteam, duidelijker afspraken maken met de student, afspraken over tussentijdse uitwisseling van (half)producten, afspraken over uit te voeren opdrachten voor een volgende bijeenkomst en elkaar daarop durven aan te spreken. 14

15 5. Profiel 3: Het designteam Gaming ROC de Leijgraaf stimuleert de inzet van verschillende vernieuwende didactische werkvormen en de samenwerking over de afdelingen heen. Dit designteam stelde zichzelf de uitdaging om een format voor een game te ontwikkelen die inzetbaar is voor alle afdelingen. De volgende opleidingen zijn vertegenwoordigd in dit designteam: Mens & Maatschappij/sport en Beweging, Techniek & Samenleving/ Gebouwde omgeving, Loopbaancentrum/Entree-opleidingen en Economie & Bedrijf, Horeca & Toerisme/ administratief en Secretarieel. De ontwerpvraag Het designteam Gaming heeft twee overkoepelende doelen gesteld. De eerste is het verhogen van de motivatie van de leerlingen voor het maken van schoolopdrachten. Het tweede doel is het bieden van de mogelijkheid om te differentiëren tussen leerlingen op basis van niveau en leervoorkeuren. Deze doelen willen de deelnemers bereiken door middel van de inzet van gaming voor schoolopdrachten. De ontwerpvraag luidde: Hoe kunnen we, met gebruik van digitale hulpmiddelen, voor leerlingen de lesstof via een game op een andere manier aanbieden, zodat de motivatie van leerlingen toeneemt? Activiteiten De leden van het designteam Gaming hebben verschillende workshops onder andere over gaming tijdens ixpiratiemiddagen bij het ixperium/coe gevolgd. Ook hebben zij externe experts (Sem van Geffen, gamification expert/ontwikkelaar ( en Frank Leone, eigenaar Marbelous Minds, gamfication en neurowetenschappen expert ( betrokken bij het ontwerpen van de games en hebben zij recente literatuur bestudeerd over gamification. Er heeft een inventarisatie plaatsgevonden van bestaande software voor het ontwerpen van gameconcepten. Verder zijn gesprekken gevoerd met het werkveld over de inhoud van de opdrachten. Voorafgaand aan en tijdens de experimenten met de games zijn gesprekken gevoerd met leerlingen om ze te informeren en om samen met hen te reflecteren. De docenten hebben twee games ontwikkeld. Van één van deze twee games zijn twee testruns uitgevoerd. Na de eerste testrun zijn aanpassingen gedaan. De andere game is in schooljaar 2015/2016 nog niet getest. Eindproduct Er zijn zeven voorwaarden geformuleerd voor het ontwerpen van games. De game moet uitdagend, flexibel, open, breed, esthetisch en eenvoudig zijn. Daarnaast moet de game een competitie-element bevatten. Er is een game ontwikkeld voor bouwkunde die twee keer is getest. Deze game heeft als titel Wie ontwerpt de milieuvriendelijkste woning?. De game bevat verplichte opdrachten en bonusopdrachten. Thema s van de opdrachten zijn bijvoorbeeld het kiezen van een woning en de situering bepalen, kozijnenhout en glas kopen, thermische schil bepalen, berekenen en materialen kopen en installaties bepalen en kopen. De leerlingen kunnen credits verdienen en met die credits bouwmaterialen kopen. Hoe 15

16 meer credits, des te betere producten kunnen worden aangeschaft. Gedurende de periode (10 weken) dat de leerlingen deze game uitvoeren, werken leerlingen niet alleen aan de opdrachten maar zijn er ook andere leeractiviteiten zoals een gastles, een film en een excursie. Het designteam heeft een website: moniquebos.wixsite.com/woning ontwikkeld voor de game. Op deze website staan de opdrachten en het naslagwerk voor de leerlingen (bijvoorbeeld lesinhouden, informatie over de gastles en de excursie). Ook is te lezen op deze website hoe de credits kunnen worden verdiend. De website bevat een ranglijst zodat te zien is welke leerlingen op dat moment de meeste punten hebben verzameld. Er is een game ontwikkeld voor kerntaak 1 B1 Entree. In deze kerntaak staat het werken als assistent in een arbeidsorganisatie centraal. De game bevat opdrachten die de leerlingen moeten uitvoeren en waarmee ze aan kunnen tonen kerntaak 1 van het kwalificatiedossier (passend bij het uitstroomprofiel) te beheersen. Met de game wordt beoogd de leerlingen een contextrijke omgeving te bieden. De scores worden live bijgehouden. Het speldoel is als volgt geformuleerd: de beste van de dag worden en dus werknemer van de dag. Voorbeelden van opdrachten zijn: koffieronde maken langs kantoren, een vrachtwagen lossen, aan de hand van GPS-locatie opdrachten uitvoeren/ oplossen, schilderopdracht, puzzelopdrachten, brug bouwen en met de verdiende bamboestokken een tetraëder bouwen. Deze game is in schooljaar 2015/2016 nog niet getest. De ontwikkelde games zijn aan te passen zodat de game ook in te passen is voor andere lesstof voor andere opleidingen. Evaluatie eindproduct Er zijn twee testruns geweest van de ontwikkelde game voor bouwkunde. Tijdens de testruns is feedback gevraagd aan leerlingen en zijn aanpassingen gedaan. De eerste ervaringen met de game zijn vanuit docenten en leerlingen bezien positief. Betrokken docenten geven aan dat zij ervaren dat de leerlingen meer gemotiveerd zijn om de schoolopdrachten uit te voeren dan bij andere lessituaties. Zij zien bijvoorbeeld dat veel leerlingen meer tijd stoppen in het uitvoeren van de schoolopdrachten dan voorheen. Zij willen de game echt winnen. Collega s van buiten het designteam die bij de uitvoeren van de game betrokken zijn, zijn enthousiast. Leerlingen en docenten hebben de game geëvalueerd. Hieruit zijn de volgende leerpunten gedistilleerd. Het competitie-element in de game werkt motiverend Leerlingen denken anders dan wij (docenten) verwachten Het is veel werk om een game te ontwikkelen De afwisseling in werkvormen binnen de game werkt motiverend De samenwerking met het bedrijfsleven werkt motiverend Leerlingen geven aan dat het wel beperkt moet blijven (niet alles in een game) Persoonlijke opbrengsten De deelnemers hebben meer inzicht gekregen in mogelijkheden en onmogelijkheden van gaming in het onderwijs. Ze hebben een andere blik op onderwijs ontwikkeld. Verder hebben zij nieuwe contacten opgedaan, meer inzicht hebben gekregen in de organisatie 16

17 en in andere opleidingen van ROC de Leijgraaf. Het designteam heeft voor de eigen lespraktijk van de docenten opgeleverd dat ze andere didactische werkvormen hebben leren kennen. Een leraar schrijft: Ik heb een hele leuke cyclus van lessen gegeven, ik weet zeker dat ik dit in de toekomst ga toepassen. Opbrengsten op organisatieniveau De game voor kerntaak 1 B1 Entree wordt verder uitgewerkt en in schooljaar getest. Ook de ontwikkelde game voor bouwkunde zal opnieuw worden uitgevoerd. Gaming heeft een plek gekregen in het onderwijs van de docenten aan dit designteam. Zij gaan in schooljaar aan de slag met het verder verspreiden en implementeren van de algemene opzet van het spelconcept. Het spelconcept dat dit designteam heeft ontwikkeld, kan worden verbreed naar andere lesstof en is daarmee ook voor andere opleidingen inzetbaar. Sterke punten en verbetermogelijkheden De samenstelling van het team werd als zowel een sterk als een zwak punt ervaren. Het team bestaat uit deelnemers vanuit verschillende achtergronden en expertises. Men vult elkaar qua kennis en ervaring in het team goed aan. Aan de andere kant zorgden de verschillende achtergronden ook tot verschil in verwachtingen met betrekking tot het te ontwikkelen product. In het begin heeft dit designteam hierdoor moeite gehad om tot een gezamenlijke focus te komen. Maar het designteam heeft goed volgehouden en geleerd van het gezamenlijk ontwerpen van onderwijs. Verbeterpunten zijn het duidelijker aangeven vanuit de centrale leiding wat de bedoeling is, zorgen dat men niet te lang in discussies blijft hangen en sneller aan de slag kan gaan en het actief trainen van de docenten met betrekking tot de werkwijze van het designteam. 17

18 6. Conclusies Om een antwoord te kunnen geven op de drie onderzoeksvragen zijn de drie profielen van de designteams met elkaar vergeleken. Dit heeft geleid tot onderstaande conclusies. Onderzoeksvraag 1: Wat zijn de ontwerpvragen van de designteams en welke activiteiten worden uitgevoerd? De drie designteams zijn met verschillende ontwerpvragen aan de slag gegaan. Er is een designteam dat heeft onderzocht hoe social media kan worden ingezet voor het leren reflecteren op eigen kwaliteiten en motieven voor leerlingen in het tweede jaar van het MBO- niveau 2. Een designteam heeft zich gericht op het ontwikkelen van nieuwe didactische werkvormen voor rekenzwakke leerlingen van de BBL. Het derde designteam heeft zich gericht op het verhogen van de motivatie van leerlingen door lesstof door middel van een game aan te bieden. De drie designteams hebben leerlingen en docenten van ROC de Leijgraaf actief betrokken bij het ontwerpproces. Elk designteam heeft één of meerdere externe experts geraadpleegd en heeft literatuur bestudeerd. Twee designteams hebben ook het werkveld betrokken bij het ontwerp. Ontwikkelde leerarrangementen zijn in de praktijk uitgeprobeerd en geëvalueerd met leerlingen en docenten. De designteams hebben gedurende het schooljaar verschillende keren hun werkzaamheden en bevindingen aan elkaar gepresenteerd en aan docenten en leidinggevenden binnen ROC de Leijgraaf. Onderzoeksvraag 2 Wat zijn de opbrengsten van de designteams (eindproducten, persoonlijke opbrengsten en opbrengsten op organisatieniveau)? De designteams hebben hun bevindingen gerapporteerd en verspreid binnen ROC de Leijgraaf. De opbrengsten van de designteams laten zien dat de doelstellingen van ROC de Leijgraaf (een boost geven aan blended learning en leren en lesgeven met ict) met de inzet van de designteams worden behaald. Daarnaast heeft het werken in designteams geleid tot een vorm van samenwerking over de afdelingen heen. Er zijn producten ontwikkeld die niet alleen door de docenten uit de designteams kunnen worden ingezet maar ook bij andere teams of afdelingen. Voorbeelden van deze producten zijn de games met een format dat ook inzetbaar is voor andere vakgebieden, (digitaal) bordspel voor rekenen, instructiefilmpjes voor rekenen en een handleiding voor docenten die ook willen experimenteren met de inzet van social media voor reflecteren. Leerlingen en docenten van ROC de Leijgraaf hebben ervaring opgedaan met nieuwe didactische werkvormen zoals gaming, inzet van social media voor reflecteren en activerende werkvormen voor rekenen. De eerste ervaringen met de ontwikkelde producten zijn overwegend positief. Voor alle designteams geldt dat zij hun ervaringen het komend schooljaar willen verdiepen en verspreiden. Het designteam LOB wil nog meer opleidingen enthousiasmeren voor de inzet van social media voor LOB en hier ook een verdiepingsslag in maken. Het designteam rekenen wil zich meer gaan richten op zelfsturing van leerlingen bij het 18

19 ontwikkelen van rekenvaardigheden. Het designteam gaming gaat verder met het verfijnen van de games, het experimenteren en het verspreiden en implementeren van de algemene opzet van het spelconcept voor andere vakgebieden. Er heeft ook de gewenste professionalisering plaatsgevonden. De docenten van de designteams hebben hun kennis en ervaringen verrijkt met betrekking tot het specifieke thema van het designteam zoals rekendidactiek en/of loopbaanleren, inzet van (vernieuwende) didactische werkvormen met en zonder ict en onderzoeksmatig ontwerpen van onderwijs. Onderzoeksvraag 3 Welke sterke punten en verbetermogelijkheden zien betrokkenen voor de designteams? Sterke punten De leden van de designteams ervaren vooral de samenstelling van de teams als sterk punt. Specifiek aan de samenstelling is dat in het designteam, professionals van de HAN (onderzoeker en lerarenopleider) en professionals van verschillende afdelingen van ROC de Leijgraaf samenwerken. De leden van de designteams ervaren dat deze verschillende achtergronden en expertises een belangrijke bijdrage leveren aan de kwaliteit van de producten. Men ervaart een sterke betrokkenheid bij de diverse leden van de designteams. De onderlinge samenwerking wordt goed beoordeeld (constructief, open, volhardend, doelgericht). De leden van de designteams zijn over het algemeen tevreden met de opbrengsten. Zij vinden dat ze veel geleerd hebben en willen het geleerde ook weer gaan toepassen en/ of uitbreiden in het nieuwe schooljaar. Verbeterpunten Uit de reflecties van de designteams blijkt dat er sprake is geweest van een zoektocht naar verwachtingen van elkaar. Het kostte soms moeite om een gezamenlijke focus te kiezen en afspraken te maken over rolverdelingen en verantwoordelijkheden. Vanuit de designteams zijn enkele concrete verbeterpunten genoemd: Meer duidelijkheid over de inzet en beschikbaarheid van de HAN-medewerkers (onderzoeker en lerarenopleider) Docenten een volledige dag in de week vrij roosteren van lessen Randvoorwaarden waarin het designteam werkt scherper afbakenen Het aantal docenten uitbreiden naar drie Het aanwijzen van een voorzitter/projectleider van het designteam De docenten actief trainen in onderdelen van de werkwijze van het designteam zoals het formuleren van een ontwerpvraag, het betrekken van leerlingen bij het ontwerpen van leerarrangementen en het systematisch evalueren 19

20 7. Aanbevelingen De resultaten van het onderzoek zijn tussentijds besproken in de projectgroep Blended Learning. Dit heeft er voor gezorgd dat er ook tussentijds al verbeteringen zijn ingevoerd. De eerste aanbeveling betreft de samenstelling en de werkwijze van het team. Alle teams benoemen de diversiteit in het team als sterk punt. Het bij elkaar brengen van professionals met verschillende expertises die samen werken aan eenzelfde ontwerpvraag blijkt zijn vruchten af te werpen. Het is van belang om de samenstelling van de designteams zoveel mogelijk te blijven handhaven. Dit betekent dat een designteam bestaat uit professionals met verschillende expertises zoals vakinhoudelijke en didactische expertise en expertise op het gebied van onderzoeksmatig ontwerpen van onderwijs. Dit wordt gerealiseerd door docenten van de HAN, docenten van verschillende afdelingen en/of vakgebieden van het ROC en een onderzoeker van het CoE op te nemen in een designteam. Ook pleiten wij voor het behoud van de werkwijze van de designteams. Docenten hebben zich niet alleen ontwikkeld in het thema waarvoor ze met ict wat hebben ontworpen. Zij geven aan vaardigheden te hebben ontwikkeld op het gebied van onderzoeksmatig ontwerpen. Deze vaardigheden kunnen zij ook inzetten bij nieuwe vraagstukken die zich in hun praktijk voordoen. De tweede aanbeveling is om docenten van de designteams te scholen in het onderzoeksmatig ontwerpen van leerarrangementen. Dit is in schooljaar van start gegaan. Door het CoE wordt een scholing verzorgd onderzoeksmatig ontwerpen van leerarrangementen met inzet van ict. De scholing bestaat uit vier bijeenkomsten en sluiten aan bij het werkproces van de lopende designteams. De bijeenkomsten leveren direct input op voor de designteams (denk bijvoorbeeld aan vraagverheldering, ontwerpeisen, eerste contouren voor een ontwerp of evaluatiecriteria). Tijdens de scholingsbijeenkomsten worden tools aangereikt die docenten kunnen gebruiken voor het ontwerpen van leerarrangementen. Docenten kunnen hierdoor het geleerde ook toepassen voor het ontwerpen van onderwijs buiten de designteams om. De derde aanbeveling is om docenten op twee vaste dagdelen in de week van lessen vrij te roosteren. Docenten vinden dat een halve dag in de week vrijgeroosterd zijn van lessen niet voldoende is. Het is moeilijk voor de docenten om het andere dagdeel, structureel in te plannen. Ook deze aanbeveling is al vanaf schooljaar ingegaan. Op de twee dagdelen per week waarop de docenten van lessen zijn vrij geroosterd, wordt van hen verwacht dat zij in het ixperium samenwerken aan de opdrachten van de designteams. Hierdoor kunnen de docenten in de designteams makkelijker onderlinge afspraken maken en gebruik maken van de expertise en materialen die in het ixperium aanwezig zijn. De vierde aanbeveling is gericht op het verbeteren van de start van de designteams. Voor de docenten is het niet altijd duidelijk wat van hen wordt verwacht in het designteam. Zij starten vanuit verschillende verwachtingen en hebben moeite om een gezamenlijke focus te kiezen. Om dit te verbeteren is bij de kick-off van de designteams 20

21 op 31 augustus 2016 nog meer aandacht besteed aan het kennismaken met elkaar dan bij de kick-off in het jaar daarvoor. Door middel van interactieve werkvormen zijn deelnemers nu op de hoogte van elkaars werkervaringen, expertises, beweegredenen om deel te nemen aan de designteams en verwachtingen. Daarnaast is de eerste scholingsbijeenkomst al in de eerste week gepland. In deze eerste scholingsbijeenkomst komt de werkwijze in zijn geheel aan bod gekomen. Een andere mogelijkheid om de start van de designteams te verbeteren is door de nieuwe docenten voordat zij deelnemen aan een designteam te laten deelnemen aan een voorbereidingsprogramma. Voor docenten die in schooljaar aan de designteams gaan deelnemen wordt een voorbereidingsprogramma bestaande uit drie bijeenkomsten ontwikkeld. In het voorbereidingsprogramma wordt ingegaan op de betekenis van gepersonaliseerd leren en blended learning voor ROC de Leijgraaf en voor de docenten zelf. Daarnaast worden de docenten getriggerd na te denken over de manier waarop gepersonaliseerd leren en blended learning een plek kan krijgen in de designteams. Het programma van dit voorbereidingsprogramma is nog in ontwikkeling. De vijfde aanbeveling is om studenten te werven voor deelname aan de designteams. Studenten kunnen in verschillende fasen van hun opleiding een bijdrage leveren aan de designteams. Dit schooljaar was alleen bij het designteam Rekenen een student betrokken. Deze student liep, door persoonlijke omstandigheden, studievertraging op. De ervaringen van het designteam met de student heeft duidelijk gemaakt dat duidelijkere afspraken moeten worden gemaakt over de rol en inzet van studenten in de designteams. Men moet zich blijven realiseren dat ondanks duidelijke afspraken een designteam te maken kan krijgen met studenten die bijvoorbeeld afhaken of onderpresteren. Het leerproces van de student moet voorop staan en niet het product. Daarnaast moet de begeleiding van de student goed geregeld zijn. Voor de bijdrage aan de designteams zou het wenselijk zijn als er meer studenten kunnen worden betrokken met deeltaken en opdrachten, waardoor het afbreukrisico kleiner is. 21