TIPS EN TRUCS BIJ SURFER
|
|
- Geert de Ridder
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 In het novembernummer van Pythagoras schreven Jeanine Daems en Derk Pik over de tentoonstelling Imaginary, die dit schooljaar door Nederland trekt. Het hart van deze tentoonstelling wordt gevormd door Surfer, een softwarepakket dat je in staat stelt om wiskunde visueel te maken. In dit artikel geeft Frits Beukers, hoogleraar wiskunde van de Universiteit Utrecht, tips en trucs. door Frits Beukers TIPS EN TRUCS BIJ SURFER Hier zie je een gipsmodel en een Surfer-plaatje van het zogeheten Clebsch-oppervlak. Dit oppervlak voldoet aan de vergelijking 648x 2 y 216y 3 216x 2 z 216y 2 z + 27z + 108z z 3 = 0. Gipsmodellen van algebraïsche oppervlakken werden vroeger toen er nog geen geavanceerde softwarepakketten bestonden veel gemaakt. Op sommige wiskunde-instituten van universiteiten zijn gipsmodellen in vitrines tentoongesteld. Het gipsmodel dat hier is afgebeeld, is van de universiteit van Göttingen. Op het Clebsch-oppervlak liggen 27 rechte lijnen, die je op het gipsmodel kunt herkennen. 10
2 Je weet dat bij de vergelijking y = x 2 een parabool hoort. En misschien weet je ook dat bij x 2 + y 2 = 1 een cirkel hoort. Hoe zit het als we een dimensie hoger gaan? Bij x 2 + y 2 + z 2 = 1 hoort een bol. Maar hoe ziet het oppervlak van x 2 + y 2 z 2 = 1 eruit? Om dit te zien is er een prachtig programma beschikbaar waarin je zelfs de meest ingewikkelde oppervlakken in drie dimensies zichtbaar kunt maken. Het heet Surfer en is te downloaden van imaginary.org/program/surfer. Het programma is eenvoudig te bedienen en wijst grotendeels voor zich. Je typt de vergelijking in het vak rechtsonder en als het goed is verschijnt meteen het bijbehorende oppervlak. Dat oppervlak kun je door slepen Figuur 1 Figuur 2 met de muis aan alle kanten bekijken. Als de kleuren je niet bevallen, kun je die veranderen. Vanaf het menu Start kun je diverse oppervlakken bewonderen met hun vergelijkingen in de categorieën Tutorial, Fantasy Surfaces en World Record Surfaces. Mooie voorbeelden kun je zien in de galerij van Valentina Galata op de Surferpagina. Maar het is natuurlijk nog leuker om zélf je oppervlakken te maken. Het lukraak invoeren van vergelijkingen levert doorgaans geen interessante figuren op. Om dat wel te bereiken, zul je wat gedisciplineerder te werk moeten gaan en gebruik moeten maken van een paar vuistregels die op wiskundige principes gebaseerd zijn. De vergelijkingen die in dit artikel staan, heb ik in een bestand verzameld, zie uu.nl/~beuke106/surfermodellen.txt. Van daaruit kun je de vergelijkingen makkelijk copy-pasten. Ook kun je daar meteen zien dat je voor vermenigvuldiging van twee uitdrukkingen een *-teken moet gebruiken. En voor de decimale komma gebruik je een punt, zoals in het Engels gebruikelijk is. OMWENTELINGSFIGUREN We starten met een gewone grafiek, bijvoorbeeld de parabool, met de vergelijking y = x 2. Alleen, met het oog op wat komen gaat, noemen we de verticale as de z-as en de horizontale as de r-as. De waarde r van een punt is de afstand tot de z-as. De parabool heeft nu de vergelijking z = r 2. Nu wentelen we de grafiek om de z-as, waarbij de r-as dus in de rondte draait en een vlak loodrecht op de z-as vormt. We geven dit vlak de gewone x,y-coördinaten en er geldt r = (x 2 + y 2 ). Dus de omwentelingsfiguur heeft de vergelijking z = r 2 = x 2 + y 2. Deze figuur, die dus bij z + x 2 + y 2 = 0 hoort, heeft de vorm van een (ouderwetse) fietslamp; in jargon: een paraboloïde (zie figuur 1). Laten we nu de parabool op zijn kant zetten, dus r = z 2. Wentelen van deze figuur rond de z-as geeft (x 2 + y 2 ) = z 2. Helaas slikt Surfer geen uitdrukkingen met een wortelteken, dus moeten we kwadateren: x 2 + y 2 = z 4. Het oppervlak dat bij z 4 + x 2 + y 2 = 0 hoort, zie je in figuur 2. Een kleine variatie: we schuiven de liggende parabool naar links. Dat wordt r = z 2 1. Als we r weer door (x 2 + y 2 ) vervangen en vervolgens kwadrateren, krijgen we x 2 + y 2 = (z 2 1) 2. Het opper- 11
3 Figuur 3 Figuur 5 12 Figuur 4 vlak bij x 2 + y 2 (z 2 1) 2 = 0 zie je in figuur 3. Iets nieuws: neem de cirkel met middelpunt (1, 0) en straal a. In het r,z-vlak heeft deze de vergelijking (r 1) 2 + z 2 = a 2. Haakjes wegwerken geeft r 2 2r + z a 2 = 0. Voor de omwentelingsfiguur vervangen we r door (x 2 + y 2 ). We krijgen x 2 + y 2 2 (x 2 + y 2 ) + z a 2 = 0. Helaas staat er nu nog steeds een wortelteken. Om dit te verhelpen, brengen we 2 (x 2 + y 2 ) naar rechts en kwadrateren we: (x 2 + y 2 + z a 2 ) 2 = 4(x 2 + y 2 ). In figuur 4 zie je het plaatje van (x 2 + y 2 + z a 2 ) 2 4(x 2 + y 2 ) = 0, Figuur 6 met a = 0,5. Varieer zelf de waarde van a en probeer te begrijpen wat er gebeurt. OPBLAZEN VAN KROMMEN Surfer kan geen plaatjes van krommen tekenen. Bijvoorbeeld de cirkel in x 2 + y 2 1 = 0 geeft een cilinder. Dit komt natuurlijk doordat z niet in de vergelijking voorkomt en daarom een willekeurige waarde kan hebben. In figuur 5 zie je de cilinder samen met het vlak z = 0. Hiertoe tik je z(x 2 + y 2 1) = 0 in (vergeet in Surfer niet het vermenigvuldigingsteken * te gebruiken). Dit geeft alle punten die ofwel op de cilinder liggen ofwel op het vlak z = 0. Eigenlijk zouden we de doorsnijding van deze twee figuren willen zien. Dat is een echte cirkel die
4 Figuur 7 Figuur 8 voldoet aan de twee vergelijkingen x 2 + y 2 1 = 0 en z = 0. We zouden ze door één vergelijking kunnen vervangen, namelijk (x 2 + y 2 1) 2 + z 2 = 0. Beide kwadraten moeten immers nul zijn. In Surfer blijkt dat we niet veel zien. Dat komt doordat een cirkel geen oppervlak is. Dit verandert als het rechterlid niet gelijk aan 0 is. In figuur 6 zie je het oppervlak bij 13 (x 2 + y 2 1) 2 + z 2 = a 2 met a = 0,1. Laten we nu eens kijken naar de doorsnijding van twee cilinders, bijvoorbeeld x 2 + y 2 1 = 0 en x 2 + z 2 1 = 0 (zie figuur 7). De vereniging van de twee cilinders wordt door (x 2 + y 2 1)(x 2 + z 2 1) = 0 gegeven. Hoe kunnen we het in Surfer voor elkaar krijgen dat we alléén die doorsnijding in beeld zien? Dit kan door niet het product maar de som van de kwadraten te nemen: (x 2 + y 2 1) 2 + (x 2 + z 2 1) 2 = 0. Alleen zien we dan niets. Daarom zetten we weer a 2 in het rechterlid: (x 2 + y 2 1) 2 + (x 2 + z 2 1) 2 = a 2. In figuur 8 zie je het resultaat voor a = 0,1. Als we het oorspronkelijke idee de doorsnijding van twee cilinders loslaten, is het leuk om met verschillende waarden van a te experimenteren. Figuur 9 PUNTVERZAMELINGEN OPBLAZEN Hetzelfde idee kunnen we ook voor punten uitvoeren. Bijvoorbeeld het punt (0, 0, 0) kunnen we geven door het drietal vergelijkingen x = 0, y = 0 en z = 0. Deze kunnen we vervangen door de enkele vergelijking x 2 + y 2 + z 2 = 0. In Surfer zien we echter niets. Kijken we echter naar x 2 + y 2 + z 2 = a 2 (met a > 0), dan krijgen we een bol een opgedikte (0, 0, 0), zeg maar. Kijk nu eens naar de punten (x, y, z) die voldoen aan de vergelijkingen x 2 = 1, y 2 = 1 en z 2 = 1. Natuurlijk zijn dit de punten (±1, ±1, ±1), de hoekpunten van een kubus. We kunnen deze punten door de ene vergelijking (x 2 1) 2 + (y 2 1) 2 + (z 2 1) 2 = 0 geven. Wederom zien we niets in Sur-
5 Figuur 10 Figuur Figuur 11 Figuur 13 fer, maar wel bij de vergelijking (x 2 1) 2 + (y 2 1) 2 + (z 2 1) 2 = a 2. Voor heel kleine a zien we de kubushoekpunten zitten: figuur 9 toont het plaatje als a = 0,1. Wat zou er gebeuren als a groter wordt? Als a = 1 ziet het oppervlak eruit als in figuur 10. Experimenteer zelf met nog grotere waarden van a. Het idee van het opblazen van punten kunnen we veralgemeniseren. Start bijvoorbeeld met de punten (x, y, z) die voldoen aan x(x 2 1) = 0, y(y 2 1) = 0 en z(z 2 1) = 0. Dit zijn 27 punten. Bekijk nu de figuur bij x 2 (x 2 1) 2 + y 2 (y 2 1) 2 + z 2 (z 2 1) 2 = a 2 als a varieert. Voor a = 0,1 en a = 0,385 krijg je de figuren 11 respectievelijk 12. BOETSEREN Met de ideeën die we tot nu toe hebben besproken, kunnen we gaan knutselen. Kijk maar eens naar ((x 2) 2 + y 2 + z 2 2)((x + 2) 2 + y 2 + z 2 2) = 0. Dit geeft twee bollen. En de familie ((x 2) 2 + y 2 + z 2 2)((x + 2) 2 + y 2 + z 2 2) 10a = 0 geeft voor a < 0,4 twee losse figuren. Als a > 0,4, zitten ze vast. In figuur 13 zie je wat je krijgt als a = 0,4. Laten we als variant de standaardbol (met straal 1) x 2 + y 2 + z 2 1 = 0 nemen en de triviale bol (dat is de bol met straal 0) (x 1) 2 + y 2 + z 2 = 0. Bekijk nu de familie a + (x 2 + y 2 + z 2 1)((x 1) 2 + y 2 + z 2 ) = 0. Voor a = 0,1 krijg je figuur 14: je ziet dat we een deuk in de bol hebben gemaakt. En voor a = 0,1
6 Figuur 14 Figuur 16 Figuur 15 Figuur krijg je figuur 15: een uitstulping. Laten we nu een deuk maken in de torus (x 2 + y 2 + z ,25) 2 4(x 2 + y 2 ) = 0. We doen dit door de torus te combineren met (x 2) 2 + y 2 + z 2 = 0. Bekijk nu 4a + ((x 2) 2 + y 2 + z 2 )((x 2 + y 2 + z ,25) 2 4(x 2 + y 2 )) = 0 voor diverse waarden van a. De figuren 16 en 17 laten zien wat je krijgt voor a = 0,2441 respectievelijk a = 1. Je kunt nu je fantasie de vrije loop laten, cilinders of vlakken met bollen versmelten, tori combineren, enzovoorts. Een fraai experiment is om de drie cilinders x 2 + y 2 = 1, x 2 + z 2 = 1 en y 2 + z 2 = 1 te laten samensmelten. Neem 0,05a + (x 2 + y 2 1)( x 2 + z 2 1)( y 2 + z 2 1) = 0 en kijk met name wat er binnenin de cilinders gebeurt als a klein is. Openingstijden, activiteiten en heel veel achtergrondmateriaal van de reizende tentoonstelling Imaginary vind je op PYTHAGORAS JANUARI 2017
Tips en trucs bij Surfer
Tips en trucs bij Surfer Frits Beukers, email: f.beukers@uu.nl 18 maart 2016 Surfer, te downloaden van https://imaginary.org/program/surfer, is een mooi programma, maar je zult merken dat het lukraak invoeren
Nadere informatieFiguren door Formules
Figuren door Formules 206 NWD 22 Freudenthal Instituut Universiteit Utrecht - Dit pakketje - voor leerlingen van vwo/havo of hoger - is ontworpen in opdracht van de NWD. Het kan worden gebruikt als voorbereiding
Nadere informatieImaginary - singulariteiten
Imaginary - singulariteiten Gommaar Maes en Tania Van Damme SLO Wiskunde - Universiteit Gent en Atheneum Mariakerke Inleiding Een regulier punt van een vlakke kromme is een punt waar de kromme vloeiend
Nadere informatieOefenzitting 2: Parametrisaties.
Oefenzitting : Parametrisaties. Modeloplossingen Oefening.5:. Beschouw vooreerst de cirkel C in het xz-vlak met straal r en middelpunt (x, y, z) = (R,, ) (zie Figuur ). De parametrisatie van C wordt dan
Nadere informatie1 Middelpunten. Verkennen. Uitleg
1 Middelpunten Verkennen Middelpunten Inleiding Verkennen Probeer vanuit drie gegeven punten (niet op één lijn) die op een cirkel moeten liggen het middelpunt van die cirkel te construeren. Je kunt hem
Nadere informatieVerbanden en functies
Verbanden en functies 0. voorkennis Stelsels vergelijkingen Je kunt een stelsel van twee lineaire vergelijkingen met twee variabelen oplossen. De oplossing van het stelsel is het snijpunt van twee lijnen.
Nadere informatieWiskunde voor bachelor en master Deel 1 Basiskennis en basisvaardigheden. c 2015, Syntax Media, Utrecht Uitwerkingen hoofdstuk 6
Wiskunde voor bachelor en master Deel 1 Basiskennis en basisvaardigheden c 015, Syntax Media, Utrecht www.syntaxmedia.nl Uitwerkingen hoofdstuk 6 6..1 1. a. x 3 9x = 0 x (x 9) = 0 x = 0 x 9 = 0 x = 0 x
Nadere informatieKegelsneden. Figuur 1 Figuur 2 PYTHAGORAS FEBRUARI 2015
Kegelsneden Aflevering 1 Ellipsen, parabolen en hyperbolen zijn mooie figuren die in de natuur voorkomen. Denk maar aan een steen die door de lucht vliegt, of een komeet die om de zon beweegt. In de techniek
Nadere informatieImaginary - van bol naar kubus
Imaginary - van bol naar kubus Gommaar Maes en Tania Van Damme SLO Wiskunde - Universiteit Gent en Atheneum Mariakerke Inleiding: coördinaat en vergelijking. Vlak Coördinaat Als we werken binnen een orthonormaal
Nadere informatieClassificatie van algebraïsche oppervlakken die invariant zijn onder S 3. door Ruben Meuwese
Classificatie van algebraïsche oppervlakken die invariant zijn onder S 3. door Ruben Meuwese 1 Introductie van algebraïsche oppervlakken. Een algebraïsche oppervlak in R 3 wordt gegeven door een polynoom
Nadere informatieWiskunde - MBO Niveau 4. Eerste- en tweedegraads verbanden
Wiskunde - MBO Niveau 4 Eerste- en tweedegraads verbanden OPLEIDING: Noorderpoort MBO Niveau 4 DOCENT: H.J. Riksen LEERJAAR: Leerjaar 1 - Periode 2 UITGAVE: 2018/2019 Wiskunde - MBO Niveau 4 Eerste- en
Nadere informatie2010-I. A heeft de coördinaten (4 a, 4a a 2 ). Vraag 1. Toon dit aan. Gelijkstellen: y= 4x x 2 A. y= ax
00-I De parabool met vergelijking y = 4x x en de x-as sluiten een vlakdeel V in. De lijn y = ax (met 0 a < 4) snijdt de parabool in de oorsprong en in punt. Zie de figuur. y= 4x x y= ax heeft de coördinaten
Nadere informatieVAARDIGHEDEN EXCEL. MEETWAARDEN INVULLEN In de figuur hieronder zie je twee keer de ingevoerde meetwaarden, eerst ruw en daarna netjes opgemaakt.
VAARDIGHEDEN EXCEL Excel is een programma met veel mogelijkheden om meetresultaten te verwerken, maar het was oorspronkelijk een programma voor boekhouders. Dat betekent dat we ons soms in bochten moeten
Nadere informatieKorte handleiding Maple bij de cursus Meetkunde voor B
Korte handleiding Maple bij de cursus Meetkunde voor B Deze handleiding sluit aan op en is gedeeltelijk gelijk aan de handleidingen die gebruikt worden bij de cursussen Wiskunde 2 en 3 voor B. Er zijn
Nadere informatieAppendix Inversie bekeken vanuit een complex standpunt
Bijlage bij Inversie Appendix Inversie bekeken vanuit een complex standpunt In dee paragraaf gaan we op een andere manier kijken naar inversie. We doen dat met behulp van de complexe getallen. We veronderstellen
Nadere informatieSamenvatting Wiskunde Aantal onderwerpen
Samenvatting Wiskunde Aantal onderwerpen Samenvatting door een scholier 2378 woorden 4 juni 2005 5,1 222 keer beoordeeld Vak Wiskunde Gelijkvormigheid Bij vergroten of verkleinen van een figuur worden
Nadere informatieKWADRATISCHE VERGELIJKINGEN, HET GULDEN ZADELVLAK, EN DE REGELMATIGE VIJFHOEK.
KWADRATISCHE VERGELIJKINGEN, HET, EN DE REGELMATIGE. VIÈTE Johan A.C. Kolk Mathematisch Instituut, Universiteit Utrecht Met medewerking van Rogier Bos Christelijk Gymnasium Utrecht & Freudenthal Instituut,
Nadere informatieEenvoud bij tekenen en rekenen
Eenvoud bij tekenen en rekenen Jan van de Craats In het decembernummer 2005 van Euclides doen Paul Drijvers, Swier Garst, Peter Kop en Jenneke Krüger verslag van een experimenteel project in vwo-5 wiskunde-b
Nadere informatie3.1 Negatieve getallen vermenigvuldigen [1]
3.1 Negatieve getallen vermenigvuldigen [1] Voorbeeld 1: 5 3 = 15 (3 + 3 + 3 + 3 + 3 = 15) Voorbeeld 2: 5-3 = -15 (-3 +-3 +-3 +-3 +-3 = -3-3 -3-3 -3 = -15) Voorbeeld 3: -5 3 = -15 Voorbeeld 4: -5 3 9 2
Nadere informatiehéöéäëåéçéå=~äë=ãééíâìåçáöé=éä~~íëéå=ãéí=`~äêá= = hçéå=píìäéåë= = = = = = = =
héöéäëåéçéå~äëãééíâìåçáöééä~~íëéåãéí`~äêá hçéåpíìäéåë De algemene vergelijking van een kegelsnede is van de vorm : 2 2 ax by 2cxy 2dx 2ey f 0 met a, b, c, d, e, f + + + + +. Indien je vijf punten van een
Nadere informatieTransformaties Grafieken verschuiven en vervormen
Wiskunde LJ2P4 Transformaties Grafieken verschuiven en vervormen 1. Ver'cale verschuiving We hebben bij wiskunde al verschillende grafieken leren kennen: rechte lijn, parabool, sinus, cosinus. Voor de
Nadere informatieExamen VWO. wiskunde B (pilot) tijdvak 1 woensdag 18 mei uur
Eamen VW 016 tijdvak 1 woensdag 18 mei 13.30-16.30 uur wiskunde (pilot) it eamen bestaat uit 16 vragen. Voor dit eamen zijn maimaal 79 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een
Nadere informatieWiskunde D Online uitwerking 4 VWO blok 6 les 2
Paragraaf 8 De klokvorm Opgave 1 a De top van de grafiek van de PvdA ligt bij 30 %. Dus voor de PvdA wordt 30% voorspeld. b De grafiek loopt van ongeveer 27 tot 33, dus het percentage ligt met grote waarschijnlijkheid
Nadere informatieVoorkennis. 66 Noordhoff Uitgevers bv 11 0, en y = = ,33 = y = 4x(x 2) y = 19x(1 2x) y = 3x( x + 5) y = 4x(4x + 1)
Hoofdstuk 0 - De abc-formule Hoofdstuk 0 - De abc-formule Voorkennis V-a y = 5 = 8 5 = en y = ( ) 5 = 8 5 = b y = + 8 = 6 = 6 en y = + 8 = 0,6 6 8 c y = + ( ) = + = = 6 en y = ( ) + ( ) = 9 6 = 9 + 8 =
Nadere informatieAnalytische meetkunde en ICT, losse oefeningen en exploraties met de computer met Cabri, WinPlot, MVT
Analytische meetkunde en ICT, losse oefeningen en exploraties met de computer met Cabri, WinPlot, MVT Een van de experimenten die we graag zouden willen doen is direct starten met de koppeling vergelijking-figuur,
Nadere informatiedx; (ii) * Bewijs dat voor elke f, continu ondersteld in [0, a]: dx te berekenen.(oef cursus) Gegeven is de bepaalde integraal I n = π
Analyse. (i) Bereken A = π sin d; +cos 2 (ii) * Bewijs dat voor elke f, continu ondersteld in [, a]: a f()d = a f(a )d (iii) Gebruik (i) en (ii) om de integraal J = π sin d te berekenen.(oef +cos 2 cursus)
Nadere informatiewiskunde B pilot havo 2016-I
De rechte van Euler Gegeven is cirkel c met middelpunt ( 1, 1 ) 3p 1 Stel een vergelijking op van c. De punten B( 3, 0) en ( 4, 0) M die door het punt A( 0, 4) 2 2 C liggen op c. Punt Q is het midden van
Nadere informatiewiskunde B pilot havo 2015-II
wiskunde B pilot havo 05-II Veilig vliegen De minimale en de maximale snelheid waarmee een vliegtuig veilig kan vliegen, zijn onder andere afhankelijk van de vlieghoogte. Deze hoogte wordt vaak weergegeven
Nadere informatieExamen havo wiskunde B 2016-I (oefenexamen)
Examen havo wiskunde B 06-I (oefenexamen) De rechte van Euler Gegeven is cirkel c met middelpunt (, ) p Stel een vergelijking op van c. De punten B(, 0) en ( 4, 0) M die door het punt A( 0, 4) C liggen
Nadere informatieHandig met getallen 4 (HMG4), onderdeel Meetkunde
Handig met getallen 4 (HMG4), onderdeel Meetkunde Erratum Meetkunde Je vindt hier de correcties voor Handig met getallen 4 (ISBN: 978 94 90681 005). Deze correcties zijn ook bedoeld voor het Rekenwerkboek
Nadere informatieInhoud. 1 Ruimtefiguren 8. 4 Lijnen en hoeken 148. 2 Plaats bepalen 60. 5 Negatieve getallen 198. 3 Rekenen 100
1 BK deel 1 Voorkennis 1 Aan de slag met wiskunde 6 1 Ruimtefiguren 8 1.1 Wiskundige ruimte guren 10 1.2 Vlakken, ribben en hoekpunten 14 1.3 Kubus en vierkant 17 1.4 Balk en rechthoek 24 1.5 Cilinder
Nadere informatieAntwoordmodel - Kwadraten en wortels
Antwoordmodel - Kwadraten en wortels Schrijf je antwoorden zo volledig mogelijk op. Tenzij anders aangegeven mag je je rekenmachine niet gebruiken. Sommige vragen zijn alleen voor het vwo, dit staat aangegeven.
Nadere informatieVergelijkingen met breuken
Vergelijkingen met breuken WISNET-HBO update juli 2013 De bedoeling van deze les is het doorwerken van begin tot einde met behulp van pen en papier. 1 Oplossen van gebroken vergelijkingen Kijk ook nog
Nadere informatieEEN OUDE STELLING UIT DE MEETKUNDE
www.raves.nl ton@raves.nl EEN OUDE STELLING UIT DE MEETKUNDE LUIDT: Als drie cirkels elkaar onderling snijden, dan zullen de drie koorden (*) ofwel precies in e e n punt snijden, ofwel evenwijdig zijn
Nadere informatieVoorbeeldopgaven Meetkunde voor B
Voorbeeldopgaven Meetkunde voor B Hoofdstuk 2: Opgave 2 1 Gegeven zijn de vlakken U : x + y + z = 0 en V : x y + az = 0 waarbij a een parameter is. a) Bereken de cosinus van de hoek tussen de twee vlakken
Nadere informatieLesbrief GeoGebra. 1. Even kennismaken met GeoGebra (GG)
Lesbrief GeoGebra Inhoud: 1. Even kennismaken met GeoGebra 2. Meetkunde: 2.1 Punten, lijnen, figuren maken 2.2 Loodlijn, deellijn, middelloodlijn maken 2.3 Probleem M1: De rechte van Euler 2.4 Probleem
Nadere informatie2 Kromming van een geparametriseerde kromme in het vlak. Veronderstel dat een kromme in het vlak gegeven is door een parametervoorstelling
TU/e technische universiteit eindhoven Kromming Extra leerstof bij het vak Wiskunde voor Bouwkunde (DB00) 1 Inleiding De begrippen kromming en kromtestraal worden in het boek Calculus behandeld in hoofdstuk
Nadere informatieExamen HAVO. wiskunde B (pilot) tijdvak 1 maandag 23 mei 13:30-16:30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.
Eamen HAV 2016 tijdvak 1 maandag 23 mei 13:30-16:30 uur wiskunde B (pilot) Bij dit eamen hoort een uitwerkbijlage. Dit eamen bestaat uit 18 vragen. Voor dit eamen zijn maimaal 77 punten te behalen. Voor
Nadere informatie3.1 Kwadratische functies[1]
3.1 Kwadratische functies[1] Voorbeeld 1: y = x 2-6 Invullen van x = 2 geeft y = 2 2-6 = -2 In dit voorbeeld is: 2 het origineel; -2 het beeld (of de functiewaarde) y = x 2-6 de formule. Een functie voegt
Nadere informatieVIERHOEKEN IN PERSPECTIEF
PERSPECTIEFTEKENEN AFLEVERING 3 Het perspectieftekenen is deze jaargang een thema in Pythagoras. In de vorige afleveringen (november en februari) heb je kunnen lezen over evenwijdige lijnen en over afstanden
Nadere informatieChecklist Wiskunde B HAVO HML
Checklist Wiskunde B HAVO 4 2014-2015 HML 1 Hoofdstuk 1 Lineaire vergelijkingen en lineaire ongelijkheden oplossen. Wanneer klapt het teken om? Haakjes en breuken wegwerken. Ontbinden in factoren: x buiten
Nadere informatieopdrachten bij hoofdstuk 7 Lijnen cirkels als PDF
lijnen en cirkels opdrachten bij hoofdstuk 7 Lijnen cirkels als PDF 0. voorkennis De vergelijking ax+by=c Stelsels lineaire vergelijkingen De algemene vorm van een lineaire vergelijkingen met de variabele
Nadere informatiePijlenklokken Wiskunde B-dag
Pijlenklokken Wiskunde B-dag 2017 1 Wiskunde B opdracht 2017 Inleiding Over de opdracht Mensen (dus ook jullie) zijn gemaakt om patronen en structuren te herkennen. De wiskunde maakt hier een sport van.
Nadere informatieKaas. foto 1 figuur 1. geheel aantal cm 2.
Kaas Op foto 1 zie je drie stukken kaas. Het zijn delen van een hele, ronde kaas. Het grootste stuk is precies de helft van een hele kaas. Deze halve kaas heeft een vlakke zijkant. De vorm van de vlakke
Nadere informatieEindexamen wiskunde B vwo 2010 - I
Gelijke oppervlakten De parabool met vergelijking y = 4x x2 en de x-as sluiten een vlakdeel V in. De lijn y = ax (met 0 a < 4) snijdt de parabool in de oorsprong O en in punt. Zie. y 4 3 2 1-1 O 1 2 3
Nadere informatieOpgave 1 Bestudeer de Uitleg, pagina 1. Laat zien dat ook voor punten buiten lijnstuk AB maar wel op lijn AB geldt: x + 3y = 5
2 Vergelijkingen Verkennen Meetkunde Vergelijkingen Inleiding Verkennen Beantwoord de vragen bij Verkennen. Uitleg Meetkunde Vergelijkingen Uitleg Opgave Bestudeer de Uitleg, pagina. Laat zien dat ook
Nadere informatieEindexamen wiskunde B1-2 havo 2006-II
Toename lichaamsgewicht zwangere vrouw Een vrouwenarts heeft van een zwangere vrouw gedurende de zwangerschap allerlei gegevens verzameld. In tabel 1 staan enkele resultaten. Daaruit is onder andere af
Nadere informatieMath D2 Gauss (Wiskunde leerlijn TOM) Deelnemende Modules: /FMHT/ / A. Oefententamen #1 Uitwerking.
Math D Gauss Wiskunde leerlijn TOM) Deelnemende Modules: 14-144/FMHT/14161/14144-1A Oefententamen #1 Uitwerking Vraagstuk 1 Bereken de oppervlakte integraal F ˆn d, waarbij Fx, y, z) x î + y ĵ z ˆk en
Nadere informatie1 Vlaamse Wiskunde Olympiade : Eerste ronde.
1 Vlaamse Wiskunde Olympiade 1998-1999: Eerste ronde De eerste ronde bestaat uit 30 meerkeuzevragen Het quoteringssysteem werkt als volgt: per goed antwoord krijgt de deelnemer 5 punten, een blanco antwoord
Nadere informatieklas 3 havo Checklist HAVO klas 3.pdf
Checklist 3 HAVO wiskunde klas 3 havo Checklist HAVO klas 3.pdf 1. Hoofdstuk 1 - lineaire problemen Ik weet dat de formule y = a x + b hoort bij de grafiek hiernaast. Ik kan bij een lineaire formule de
Nadere informatieKrommen tellen: van de Griekse Oudheid tot snaartheorie
Krommen tellen: van de Griekse Oudheid tot snaartheorie Martijn Kool Mathematisch Instituut Universiteit Utrecht 1/34 Introductie Meetkunde Algebraïsche Meetkunde Aftellende Meetkunde Reis: Griekse Oudheid
Nadere informatieBasistechnieken Microsoft Excel in 15 minuten
Basistechnieken Microsoft Excel in 15 minuten Microsoft Excel is een rekenprogramma. Je kan het echter ook heel goed gebruiken voor het maken van overzichten, grafieken, planningen, lijsten en scenario's.
Nadere informatieStap 1: Ga naar Stap 3: Gebruik de pijltjes om te navigeren tussen de bladzijden.
Stap 1: Ga naar www.wiskundewereld.be/bzl-ruimtemeetkunde.html Stap 2: Klik rechts op de witte knop. Stap 3: Gebruik de pijltjes om te navigeren tussen de bladzijden. Stap 4: Links zie je waar je je in
Nadere informatieMeetkunde. MBO Wiskunde Niveau 4 - Leerjaar 1, periode 3
Meetkunde MBO Wiskunde Niveau 4 - Leerjaar 1, periode 3 LOCATIE: Noorderpoort Beroepsonderwijs Stadskanaal DOMEINEN: Bouwkunde, Werktuigbouw, Research Instrumentmaker LEERWEG: BOL - MBO Niveau 4 DATUM:
Nadere informatieMath D2 Gauss (Wiskunde leerlijn TOM) Deelnemende Modules: /FMHT/ / A. Oefententamen #2 Uitwerking
Math D Gauss Wiskunde leerlijn TOM Deelnemende Modules: 14-144/FMHT/14161/14144-1A Oefententamen # Uitwerking Vraagstuk 1. tel de doorsnijding van de oppervlakken x + y + z 4 en z 1. Van bovenaf bekijkt
Nadere informatieAlgebra leren met deti-89
Algebra leren met deti-89 Werkgroep T 3 -symposium Leuven 24-25 augustus 2001 Doel Reflecteren op het leren van algebra in een computeralgebra-omgeving, en in het bijzonder op het omgaan met variabelen
Nadere informatieRinus Roelofs. De natuur weeft niet. nationaal vlechtmuseum noordwolde
Rinus Roelofs De natuur weeft niet nationaal vlechtmuseum noordwolde Weven Basispatronen 2 Draaiing 4 Zwart-wit betegelingen 6 Tegelpatronen 8 Bollen 10 Ringen 12 Weven is door mensen is uitgevonden. Het
Nadere informatieOpgave 1 - Uitwerking
Opgave 1 - Uitwerking Bekijk bovenstaande figuur. We weten dat EF horizontaal loopt, en GF verticaal. Dus is EG de middellijn van de cirkel met middelpunt H die door E, G en F gaat (omgekeerde stelling
Nadere informatieAnalytische meetkunde. Les 4 Kwadratische vergelijkingen (Deze les sluit aan bij de paragraaf 3.1 van Analytische meetkunde van de Wageningse Methode)
Analytische meetkunde Les 4 Kwadratische vergelijkingen (Deze les sluit aan bij de paragraaf 3.1 van Analytische meetkunde van de Wageningse Methode) De vergelijking van een cirkel De cirkel heeft middelpunt
Nadere informatie2.1 Bewerkingen [1] Video Geschiedenis van het rekenen (http://www.youtube.com/watch?v=cceqwwj6vrs) 15 x 3 = 45
15 x 3 = 45 2.1 Bewerkingen [1] Video Geschiedenis van het rekenen (http://www.youtube.com/watch?v=cceqwwj6vrs) 15 x 3 is een product. 15 en 3 zijn de factoren van het product. 15 : 3 = 5 15 : 3 is een
Nadere informatieIjkingstoets industrieel ingenieur aangeboden door UGent en VUB op 15 september 2014: algemene feedback
IJkingstoets 5 september 04 - reeks - p. /0 Ijkingstoets industrieel ingenieur aangeboden door UGent en VUB op 5 september 04: algemene feedback In totaal namen 5 studenten deel aan deze ijkingstoets industrieel
Nadere informatieExamen HAVO. wiskunde B. tijdvak 2 woensdag 24 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.
Examen HAVO 009 tijdvak woensdag 4 juni 3.30-6.30 uur wiskunde B Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 9 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 8 punten te behalen. Voor elk vraagnummer
Nadere informatie5 keer beoordeeld 4 maart Wiskunde H6, H7, H8 Samenvatting
4,4 Samenvatting door Syb 954 woorden 5 keer beoordeeld 4 maart 2018 Vak Wiskunde Methode Getal en Ruimte Wiskunde H6, H7, H8 Samenvatting HOOFDSTUK 6 Procenten, Diagrammen en Kansrekening (10 en 100 zijn
Nadere informatieExamen HAVO. wiskunde B 1,2
wiskunde 1, Examen HVO Hoger lgemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak Woensdag 1 juni 13.30 16.30 uur 0 06 Voor dit examen zijn maximaal 85 punten te behalen; het examen bestaat uit 18 vragen. Voor elk vraagnummer
Nadere informatieCorrecties en verbeteringen Wiskunde voor het Hoger Onderwijs, deel A.
Wiskunde voor het hoger onderwijs deel A Errata 00 Noordhoff Uitgevers Correcties en verbeteringen Wiskunde voor het Hoger Onderwijs, deel A. Hoofdstuk. 4 Op blz. in het Theorieboek staat halverwege de
Nadere informatiewiskunde B vwo 2016-I
wiskunde vwo 06-I Formules Vlakke meetkunde Verwijzingen naar definities en stellingen die bij een bewijs mogen worden gebruikt zonder nadere toelichting. Hoeken, lijnen en afstanden: gestrekte hoek, rechte
Nadere informatieWiskunde - MBO Niveau 4. Eerste- en tweedegraads verbanden
Wiskunde - MBO Niveau 4 Eerste- en tweedegraads verbanden OPLEIDING: Noorderpoort MBO Niveau 4 DOCENT: H.J. Riksen LEERJAAR: Leerjaar 1 - Periode 2 UITGAVE: 2018/2019 Wiskunde - MBO Niveau 4 Eerste- en
Nadere informatieExamen VWO. wiskunde B. tijdvak 1 woensdag 18 mei 13:30-16:30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.
Eamen VW 06 tijdvak woensdag 8 mei 3:30-6:30 uur wiskunde ij dit eamen hoort een uitwerkbijlage. it eamen bestaat uit 7 vragen. Voor dit eamen zijn maimaal 77 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat
Nadere informatie6.1 Kwadraten [1] HERHALING: Volgorde bij berekeningen:
6.1 Kwadraten [1] HERHALING: Volgorde bij berekeningen: 1) Haakjes wegwerken 2) Vermenigvuldigen en delen van links naar rechts 3) Optellen en aftrekken van links naar rechts Schrijf ALLE stappen ONDER
Nadere informatieopdracht 1 opdracht 2. opdracht 3 1 Parabolen herkennen Algebra Anders Parabolen uitwerkingen 1 Versie DD 2014 x y toename
Algebra Anders Parabolen uitwerkingen 1 Versie DD 014 1 Parabolen herkennen opdracht 1. x - -1 0 1 3 y 4 1 0 1 4 9-3 -1 + 1 + 3 +5 toename tt + + + + a) + b) De toename is steeds een nieuwe rand. De randen
Nadere informatieNovum, wiskunde LTP leerjaar 1. Wiskunde, LTP leerjaar 1. Vak: Wiskunde Leerjaar: 1 Onderwerp: In de Ruimte H1 Kerndoel(en):
Wiskunde, LTP leerjaar 1 Onderwerp: In de Ruimte H1 26 De leerling leert te werken met platte en ruimtelijke vormen en structuren, leert daarvan afbeeldingen te maken en deze te interpreteren, en leert
Nadere informatieHierbij geven we de antwoorden en bewijzen we meteen ook hoe de constanten kunnen bepaald worden.
WISKUNDE IS (EEN BEETJE) OORLOG Onder dit motto nodigde de VVWL alle wiskundeleraren uit Vlaanderen en Nederland uit om deel te nemen aan een wiskundewedstrijd. De tien vragen van de eerste editie, waarbij
Nadere informatieExamen VWO. wiskunde B. tijdvak 1 woensdag 18 mei 13:30-16:30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.
Eamen VW 06 tijdvak woensdag 8 mei 3:30-6:30 uur wiskunde ij dit eamen hoort een uitwerkbijlage. it eamen bestaat uit 7 vragen. Voor dit eamen zijn maimaal 77 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat
Nadere informatieJe moet nu voor jezelf een overzicht zien te krijgen over het onderwerp Complexe getallen. Een eigen samenvatting maken is nuttig.
6 Totaalbeeld Samenvatten Je moet nu voor jezelf een overzicht zien te krijgen over het onderwerp Complexe getallen. Een eigen samenvatting maken is nuttig. Begrippenlijst: 21: complex getal reëel deel
Nadere informatieDe vergelijking van Antoine
De vergelijking van Antoine Als een vloeistof een gesloten ruimte niet geheel opvult, dan verdampt een deel van de vloeistof. De damp oefent druk uit op de wanden van de gesloten ruimte: de dampdruk. De
Nadere informatie1a Laat x variëren van 0 tot 2; kies een willekeurige maar wel vaste x tussen 0 en 2; de bijbehorende y varieert van 0 tot
Hoofdstuk 5 Meervoudige integralen, bol- en cilindercoördinaten 5.7 Herhalingsopgaven a Laat variëren van tot ; kies een willekeurige maar wel vaste tussen en ; de bijbehorende varieert van tot Korter:
Nadere informatieExamen VWO. wiskunde B (pilot) tijdvak 1 woensdag 13 mei uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.
Eamen VW 015 tijdvak 1 woensdag 13 mei 13.30-16.30 uur wiskunde B (pilot) Bij dit eamen hoort een uitwerkbijlage. Dit eamen bestaat uit 16 vragen. Voor dit eamen zijn maimaal 80 punten te behalen. Voor
Nadere informatieSamenvatting in het nederlands
Samenvatting in het nederlands Wat voorkennis Stel dat van een oppervlak in de ruimte een golffront komt - het kan om licht gaan, of om geluid. Is het oppervlak een ellipsoide en breidt de golf zich uit
Nadere informatieWISKUNDE-ESTAFETTE 2012 Uitwerkingen. a b. e f g
WISKUNDE-ESTAFETTE 202 Uitwerkingen Noem de zeven cijfers even a t/m g. a b c d + e f g Omdat de twee getallen die we optellen beide kleiner zijn dan 00 moet het resultaat kleiner dan 200 zijn. Dus e =.
Nadere informatieProefToelatingstoets Wiskunde B
Uitwerking ProefToelatingstoets Wiskunde B Hulpmiddelen :tentamenpapier,kladpapier, een eenvoudige rekenmachine (dus geen grafische of programmeerbare rekenmachine) De te bepalen punten per opgave staan
Nadere informatieDE DEELLIJNENSTELLING IN EEN DRIEHOEK
DE DEELLIJNENSTELLING IN EEN DRIEHOEK LUIDT: www.raves.nl In een willekeurige driehoek (ABC) snijden de issectrices ( deelijnen ) van de hoeken elkaar precies in één punt. IDEE VAN HET (CARTESISCH) BEWIJS:
Nadere informatieDe parabool en de cirkel raken elkaar in de oorsprong; bepaal ook de coördinaten van de overige snijpunten A 1 en A 2.
BURGERLIJK INGENIEUR-ARCHITECT - 5 SEPTEMBER 2002 BLZ 1/10 1. We beschouwen de cirkel met vergelijking x 2 + y 2 2ry = 0 en de parabool met vergelijking y = ax 2. Hierbij zijn r en a parameters waarvoor
Nadere informatieLaat men ook transversalen toe buiten de driehoek, dan behoren bij één waarde van v 1 telkens twee transversalen l 1 en l 2. Men kan ze onderscheiden
Lesbrief 6 Meetkunde 1 Hoektransversalen in een driehoek ABC is een driehoek. Een lijn l door een hoekpunt A van de driehoek heet een hoektransversaal van A. We zullen onderzoeken onder welke voorwaarden
Nadere informatieWiskundige Technieken 1 Uitwerkingen Hertentamen 2 januari 2014
Wiskundige Technieken Uitwerkingen Hertentamen januari 4 Normering voor 4 pt vragen (andere vragen naar rato): 4pt 3pt pt pt pt goed begrepen én goed uitgevoerd, eventueel met of onbelangrijke rekenfoutjes
Nadere informatieWiskunde en Richard Serra s getordeerde ellips in het Guggenheim te Bilbao
Wiskunde en Richard Serra s getordeerde ellips in het Guggenheim te Bilbao Bas Edixhoven Universiteit Leiden 2017/11/18 Ars et Mathesis Symposium Kunst en Wiskunde Bas Edixhoven (Universiteit Leiden) Serra
Nadere informatiemet Google Sketchup Een wiskundeproject voor de brugklas ISW Hoogeland
met Google Sketchup Een wiskundeproject voor de brugklas ISW Hoogeland Marcel Silvius 2011 De eerste stappen met Sketchup Instructie 1 SIL101111 1. Download Google Sketchup op: http://sketchup.google.com/
Nadere informatieTI83-werkblad. Vergelijkingen bij de normale verdeling
TI83-werkblad Vergelijkingen bij de normale verdeling 1. Inleiding Een normale verdeling wordt bepaald door de constanten µ en σ. Dit blijkt uit het voorschrift van de verdelingsfunctie van de normale
Nadere informatie3. BESCHRIJVING GEOMETRIE
3. BESCHRIJVING GEOMETRIE Teneinde de vorm van een lichaam eenduidig vast te leggen staat ons, afhankelijk van in hoeveel dimensies het lichaam is gedefinieerd en de complexiteit van de vorm, een aantal
Nadere informatieVergelijkingen met wortelvormen
Vergelijkingen met wortelvormen WISNET-HBO NHL update sept. 2010 De bedoeling van deze les is het doorwerken met behulp van pen en papier. 1 Voorkennis Voor deze les moet je bekendheid hebben met het oplossen
Nadere informatiefx-82es (PLUS) Werken met de CASIO fx-82es (PLUS) instellingen
Werken met de CASIO fx-82es (PLUS) Deze 'gewone' rekenmachine heeft een natural display. Het intypen en aflezen van bijv breuken, machten, wortels en logaritmen gaat (eindelijk!) op een manier die logisch
Nadere informatieExamen VWO. wiskunde B. tijdvak 2 woensdag 19 juni uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.
Eamen VW 2019 tijdvak 2 woensdag 19 juni 13.30-16.30 uur wiskunde B Bij dit eamen hoort een uitwerkbijlage. Dit eamen bestaat uit 17 vragen. Voor dit eamen zijn maimaal 76 punten te behalen. Voor elk vraagnummer
Nadere informatieTransformaties Grafieken verschuiven en vervormen
Wiskunde LJ2P4 Transformaties Grafieken verschuiven en vervormen 1. Ver'cale verschuiving We hebben bij wiskunde al verschillende grafieken leren kennen: rechte lijn, parabool, sinus, cosinus. Voor de
Nadere informatieHoofdstuk 2: Grafieken en formules
Hoofdstuk 2: Grafieken en formules Wiskunde VMBO 2011/2012 www.lyceo.nl Hoofdstuk 2: Grafieken en formules Wiskunde 1. Basisvaardigheden 2. Grafieken en formules 3. Algebraïsche verbanden 4. Meetkunde
Nadere informatieStratifications on moduli spaces of abelian varieties and Deligne-Lusztig varieties
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Stratifications on moduli spaces of abelian varieties and Deligne-Lusztig varieties Hoeve, M.C. Link to publication Citation for published version (APA): Hoeve, M.
Nadere informatieAppendix B: Complexe getallen met Cabri Geometry II 1
Appendix B: Complexe getallen met Cabri Geometry II 1 1. Macro s in Cabri Indien een constructie geregeld uitgevoerd moet worden, is het interessant deze constructie op te slaan in een macro. Het definiëren
Nadere informatieExamen VWO. wiskunde B (pilot) tijdvak 2 donderdag 23 juni 13:30-16:30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.
Eamen VW 016 tijdvak donderdag 3 juni 13:30-16:30 uur wiskunde B (pilot) Bij dit eamen hoort een uitwerkbijlage. Dit eamen bestaat uit 16 vragen. Voor dit eamen zijn maimaal 81 punten te behalen. Voor
Nadere informatieTussendoelen wiskunde onderbouw vo vmbo
Tussendoelen wiskunde onderbouw vo vmbo Domein A: Inzicht en handelen Subdomein A1: Vaktaal wiskunde 1. vmbo passende vaktaal voor wiskunde herkennen en gebruiken voor het ordenen van het eigen denken
Nadere informatie7 Hoeken. Kern 3 Hoeken. 1 Tekenen in roosters. Kern 2 Hoeken meten Kern 3 Hoeken tekenen Kern 4 Kijkhoeken. Kern 1 Tegelvloeren. Kern 3 Oppervlakte
1 Tekenen in roosters Kern 1 Tegelvloeren Kern 2 Oppervlakte Kern 3 Het assenstelsel Kern 4 Rechthoeken 2 Rekenen Kern 1 De rekenmachine Kern 2 Voorrangsregels Kern 3 Afronden Kern 4 Afronden 3 Grafieken
Nadere informatieUitwerkingen H10 Integraalrekening
Uitwerkingen H Integraalrekening. De tweede benadering is de beste. a. Onder de grafiek liggen nog witte vlakdelen. Boven de grafiek steken blauwe vlakdelen uit. c. Neem bijvoorbeeld rechthoeken.. Als
Nadere informatiea x 2 b x c a x p 2 q a x r x s
Kwadraat afsplitsen WISNET-HBO update juli 007 De bedoeling van deze les is het doorwerken met behulp van pen en papier. Inleiding In sommige gevallen kan het voordeel hebben om een kwadratische uitdrukking
Nadere informatie