Literatuur. Algemeen. Hyperglykemische ontregeling. Websites

Transcriptie

1 Literatuur Algemeen Ahdi M, Malki F, van Oosten W, et al. Diabetes en ramadan. NTvG 2008; 152: Holtrop R. Insulinetherapie. Modern Medicine 2007;9A:16-9. Hoogenberg K, Willink MGJ. Het insuline formularium, Houten, 2008 Houweling ST, et al. Protocollaire diabeteszorg 2009/2010. Langerhans, 2008 Huisarts & Wet 2006;49: Nathan DM, Buse JB, Davidson MB, et al. Medical management of hyperglycemia in type 2 diabetes: a consensus algorithm for the initiation and adjustment of therapy: a consensus statement of the American Diabetes Association and the European Association for the Study of Diabetes. Diabetes Care 2009;32(1): Rutten GEHM. NHG-standaard Diabetes mellitus (2e herziening). Verhoeven S, et al. Protocol Diabeteszorg hoogbejaarden in verzorgingsen verpleegtehuizen. Diabetes Specialist 31, juni 2009 Websites (website voor diabetesprofessionals) Hyperglykemische ontregeling Berger W. Incidence of severe side-effects during therapy with sulfonylureas and biguanides. Horm Metab Res Suppl. 1985;15: Gaglia JL,Wyckoff J, Abrahamson MJ. Acute hyperglycemic crisis in the elderly. Med Clin N Am 2004: R. Holtrop, Acute ontregelde diabetes op de huisartsenpost, DOI / , 2011 Bohn Stafleu van Loghum

2 Literatuur 41 Heine RH, et al. Management of hyperglycaemia in diabetes type 2: the end of recurrent failure? BMJ 2006; 333: Kitabchi AE, et al. Diabetic ketacidosis and hyperglycemic hyperosmolar state. In: DeFronzo RA, Ferrannini E, Keen H, Zimmet P (eds). International textbook of Diabetes mellitus, 2004: Kitabchi AE, Umpierrez GE, Murphy MB, et al. Management of hyperglycemic crises in patients with diabetes. Diabetes Care 2001;24:131- Lutterman JA, Elving LD. Ernstige hyperglykemische ontregelingen: DKA en HHS. In: Heine RJ, Tack CJ (red.). Handboek diabetes mellitus, 2004: Melief PHGJ, et al. Het hyperglykemisch dehydratiesyndroom. Ned Tijdschr Geneeskd 1998;142: Richtlijn voor de behandeling van acute ontregeling van diabetes mellitus. Diabetische ketoacidose en hyperosmolair hyperglykemisch nonketoacidotisch syndroom (2005). Nederlandse Internisten vereniging. UKPDS (The United Kingdom Prospective Diabetes Study Research Group). Overview over 6 years of therapy of diabetes type 2: a progressive disease. Diabetes 1995;44: UKPDS. Intensive blood-glucose control with sulphonylureas or insulin compared with conventional treatment and risk of complications in patients with diabetes type 2 (UKPDS 33). Lancet 1998;352: Umpierrez G, Smiley D. Diabetic ketoacidosis and hyperglycemic hyperosmolar syndrome. In: Fonseca VA, editor. Clinical Diabetes translating research into practice. Philadelphia, 2006: Wachtel TJ, Tetu-Mouradjian LM, Goldman DL, et al. Hyperosmorality and acidosis in diabetes mellitus: a three-year experience in Rhode Island. J Gen Intern Med 1991;6: Hypoglykemische ontregeling Aftab Guy DL, Sandoval DA, Davis SN. Hypoglycemia in diabetes. In: Cryer PE, Frier BM. Hypoglycemia. In: DeFronzo RA, Ferrannini E, Keen H, Zimmet P (eds). International textbook of Diabetes mellitus, 2004: Bachmann W, et al. Medikamentös bedingte Hypoglykämie bei Typ-II Diabetes. Diab Stoffw 1995;4:83-9. Baillieres Best Pract Res Clin Endocrinol Metab Jul;13(2): Banarer S, Cryer PE. Hypoglycemia in diabetes type 2. In: Clinics of North America 2004;88(4): Cryer PE, Davis SN, Shamoon H. Hypoglycaemia in diabetes. Diabetes Care 2003;26:

3 42 Acuteontregeldediabetesopdehuisartsenpost Cryer PE. Hypoglycaemia: The limiting factor in the glycaemic management of type 1 and diabetes type 2. Diabetologia 2002;45: Dahlen M, et al. Epidemiology of hypoglycaemia in patients on oral antidiabetic drugs in the island of Gotland, Sweden. Acta Endocrinol (Copenh) 1984; 106 Suppl 263: A 21. Del Prato S, Aragona M, Coppelli A. Sulfonylureas and hypoglycaemia. Diabetes Nutr Metab 2002;15: Frier BM. Epidemiology and long-term consequences of hypoglycaemia. Diabetes Nutr Metab 2002;15: Galan BE de, Schouwenberg BJ, Tack CJ, Smits P. Pathophysiology and management of recurrent hypoglycaemia and hypoglycaemia unawareness in diabetes. Neth J Med 2006;64: Heller SR. Diabetic hypoglycaemia. (Review). Leese GP, et al. Frequency of severe hypoglycaemia requiring emergency treatment in type 1 and diabetes type 2: a population-based study of health service resource use. Diabetes Care 2003;26(4): Reenders K. Welk beleid is nodig bij koorts en diarree bij een met insuline behandelde patiënt met diabetes? Vademecum 2004;22 (8). Stahl M, Berger W. Higher incidence of severe hypoglycaemia leading to hospital admission in Type 2 diabetic patients treated with long-acting versus short-acting sulphonylureas. Diabet Med Jul;16(7): Ter Braak EWMT, van Haeften TW. Hypoglykemie. In: Heine RJ, Tack CJ (red.). Handboek diabetes mellitus, 2004: Watkins PJ. Hypoglycaemia. ABC of Diabetes. BMJ. 1982;309;278-9 Yki-Järvinen H. Strategies to prevent hypoglycaemia during insulin therapy in diabetes type 2. Diabetes Nutr Metab 2002;15: Zammit NN, Frier NN. Hypoglycemia in diabetes type 2. Diabetes Care: 2005;28:

4 Bijlagen Bijlage 1 Behandelschema voor patiënten met hyperglykemie glucose > 25 mmol/l (of high) (sub)coma dehydratie misselijkheid/ braken koorts ketonurie VISITE A1 of A2 OPNAME zonder klachten - rehydratie: 2 liter vocht - bloedsuikercontrole om de 2 uur doorbellen aan de HAP ( follow-up eigen huisarts) glucose mmol/l klachten (dorst/polyurie) - rehydratie: 2 liter vocht - bijspuiten met NovoRapid volgens regel - bloedsuikercontrole om de 2 uur doorbellen aan de HAP - visite A2 alarmsymptomen (koorts, braken, diarree) VISITE A2 glucose mmol/l - rehydratie: 2 liter vocht - bloedsuikercontrole doorbellen aan de HAP - follow-up door eigen huisarts R. Holtrop, Acute ontregelde diabetes op de huisartsenpost, DOI / , 2011 Bohn Stafleu van Loghum

5 44 Acuteontregeldediabetesopdehuisartsenpost Bijlage 2 Behandelschema bij hypoglykemie voor patiënten die behandeld worden met insuline - glucose < 2,5 mmol/l - niet meer aanspreekbaar - niet meer in staat tot orale inname glucose glucagon 1 ampul i.m. / of s.c. (indien in huis en hiermee bekend direct laten spuiten) indien geen glucagon in huis of geen reactie hierop spoedvisite (A1) visite A1 indien goede reactie op glucagen indien onvoldoende reactie of recidief symptomen hypoglykemie - glucose < 2,5 mmol/l - nog wel in staat tot spreken en slikken - direct glucosesuppletie (8 tabletten dextrose 40 ml limonadesiroop), gevolgd door een boterham met zoet beleg - glucosemeting na 15 minuten en na 1-2 uur (doorbellen naar de HAP) visite (A1 of A2) bij alarmsignalen of onvoldoende reactie of recidief doorbellen controleglucose aan de HAP - glucose tussen 2,5-4 mmol/l - met milde symptomen van hypoglykemie - direct glucosesuppletie (6 tabletten dextrose of 30 ml limonadesiroop), gevolgd door een boterham met zoet beleg - glucosemeting alleen herhalen bij persisterende /recidiverende klachten (doorbellen aan de HAP) visite A2 bij alarmsignalen

6 Bijlagen 45 Bijlage 3 Behandelschema bij hypoglykemie voor patiënten die behandeld worden met orale bloedglucoseverlagende middelen - glucoso < 2,5 mmol/l - niet meer aanspreekbaar - niet meer in staat tot orale inname glucose visite - glucagon i.m., s.c. of i.v. - glucose 50%: 50 cc i.v. - infuus met glucose 5% (i.v.) - opname per ambulance - glucose 2,5-4 mmol/l - nog in staat tot spreken - nog in staat tot orale inname glucoso - matige tot ernstige symptomen van hypoglykemie visite bij alarmsignalen of ernstige symptomen van hypoglykemie - direct glucosesuppletie (6-8 tabletten dextrose) - drinken van limonadesiroop in water, vla of yoghurt - boterham met zoet beleg - bloedglucosebepaling na 15 min. en 1-2 uur doorbellen naar HAP

7 46 Acuteontregeldediabetesopdehuisartsenpost Bijlage 4 Overzicht van in Nederland beschikbare orale bloedglucoseverlagende middelen, insulines en GLP-1-analogen Tabel 1 Overzicht van de verschillende behandelmogelijkheden bij diabetes type 2 (Karter, 2007; Nathan, 2009). In monotherapie kunnen de volgende HbA1c-reducties verwacht worden: metformine 1,5%, SU-derivaten 1,5%, thiazolidinedionen 0,5-1,5%, insuline > 2%, met op incretinen gebaseerde therapie (DPP-4- remmers of GLP-1-analoog) 0,5-1,0% klasse voorbeelden werkingsmechanisme glykemische controle/hba1cdaling bijwerkingen gewicht effect op bètacel biguanides metformine hepatische glucose productie; perifere insulinegevoeligheid (spier): nuchter glucose diarree, misselijkheid (lactaatacidose) /;? meglitinides repaglinide insulinesecretie postprandiaal hypoglykemie _? glimepiride insulinesecretie hypoglykemie gewichtstoename :? sulfonylureumderivaten thiazolidinedionen pioglitazon insulinegevoeligheid (perifeer en hepatisch) nuchter glucose postprandiaal vochtretentie gewichtstoename hartfalen : ja DPP-4-remmers sitagliptine vildagliptine remming DPP-4 leidt tot GLP-1: nuchter postprandiaal misselijkheid bovenste luchtweginfecties _ ja

8 Bijlagen 47 bijwerkingen gewicht effect op bètacel incretine mimetica exenatide liraglutide insulinesecretie: glucagon secretie; maagontlediging; nuchter postprandiaal misselijkheid diarree pancreatitis ; ja klasse voorbeelden werkingsmechanisme glykemische controle/hba1cdaling alfaglucosidaseremmers acarbose enzymatische remming van koolhydraatopname postprandiaal diarree buikpijn, flatulentie? insuline nuchter glucose postprandiaal hypoglykemie gewichtstoename :?

9 48 Acuteontregeldediabetesopdehuisartsenpost Tabel 2 Overzicht van de orale bloedglucoseverlagende middelen (Farmacotherapeutisch Kompas 2010) klasse preparaten sterkte dosering/ dag biguaniden metformine 500/850/ 1000mg tolbutamide 500/1000 mg mg mg toediening 1-3dd 2,5/5 mg 2,5-15 mg Bij > 10 mg, 2doses gliclazide 30 mg MR mg 1-2 dd vlak voor ontbijt/ avondeten 80 mg mga mg glipizide 5 mg 2,5-30 mg glimepiride 1/2/3/4 mg 1-6 mg acarbose 50/100 mg mg 3dd meglitiniden repaglinide 0,5/1/2 mg 0,5-16 mg 3 dd, vlak voor de maaltijd nateglinide 60/120 mg mg sulfonylureumderivaten glibenclamide alfaglucosidaseremmers thiazolidinedionen pioglitazon 30/45 mg mg 1 dd Incretinemodulatoren DPP-4-remmers sitagliptine 25/50/ mg 1 dd mg vildagliptine 50 mg mg 1-2 dd Combinatiepreparaten metformine/ Glucovance 1 500/2,5, 3dd glibenclamide 500/5 mg metformine/ pioglitazon Competact 1 850/15 mg 2 dd

10 Bijlagen 49 Tabel 3 insulineprofiel merknaam preparaten kortwerkende humane insuline *(Actrapid 1 ) * (Humuline Regular 1 ) * (Insuhuman Rapid 1 ) snelwerkend insulineanaloog *aspart (Novorapid 1 ) * lispro (Humalog 1 ) * glulisine (Apidra 1 ) (middel)langwerkende humane NPH-insuline * (Humuline NPH 1 ) Overzicht van de in Nederland leverbare insulinepreparaten (ingedeeld naar insulineprofiel, met bijbehorende vullingsysteem (alle 100 E /ml) en toedieningsysteem) beschrijving werkingsprofiel inhoud per flacon of patroon piekwerking: 2-3 u na injectie werkingsduur: 6-8 u injecteren: 30 min voor de maaltijd werking 15 min na subcutane toediening werkingsduur: 2-5 u piekwerking: 4-8 u na injectie werkingsduur:12-16 u injecteren: voor de nacht flacon 10 ml patroon 3 ml flacon 10 ml patroon 3 ml passend pensysteem NovoPen 3 1 NovoPen 4 1 FlexPen 1 HumaPen 1 patroon 3ml OptiClik 1 OptiPen Pro 1 Optiset 1 flacon 10 ml patroon 3 ml * (Insulatard 1 ) flacon 10 ml patroon 3 ml * (Insuman Basal 1 ) langwerkend insulineanaloog flacon 5 ml patroon 3 ml HumaPen 1 Novopen 4 1 FlexPen 1 OptiPen Pro 1 piekwerking: nauwelijks werkingsduur: tot 24 u injecteren: op vast tijdstip naar keuze (voor de nacht of voor een van de maaltijden)

11 50 Acuteontregeldediabetesopdehuisartsenpost insulineprofiel merknaam preparaten * glargine (Lantus 1 ) langwerkend insulineanaloog * detemir (Levemir 1 ) humane mixinsuline * (Humuline NPH 1 30/70) * (Insuman Comb 1 15, 25 of 50 *(Mixtard 1 10/90, 20/80, 30/ 70, 40/60 of 50/ 50) analoge mixinsuline * lispro/lisproprotamine (Humalog Mix 1 25/75) * aspart/aspartprotamine (Novo- Mix 1 30) beschrijving werkingsprofiel inhoud per flacon of patroon flacon 10 ml patroon 3 ml piekwerking: nauwelijks werkingsduur: afhankelijk van de dosering tot 24 u injecteren: op vast tijdstip naar keuze passend pensysteem OptiClik 1 OptiPen Pro 1 OptiSet 1 patroon 3 ml NovoPen 1 4 FlexPen 1 bifasische mix van humane kortwerkende insuline NPHinsuline (zie aldaar voor piek en werkingsduur) bifasische mix van snelwerkend insulineanaloog snelwerkend analoog aan protamine (zie aldaar voor piek en werkingsduur) patroon 3 ml HumaPen 1 patroon 3 ml Novopen 4 1 FlexPen 1

12 Bijlagen 51 Tabel 4 product liraglutide (Victoza 1 ) exenatide (Byetta 1 ) Overzicht van de in Nederland leverbare GLP-1-analogen. GLP-1-analogen worden momenteel vergoed bij patiënten met een BMI >35 kg/m 2 die niet uitkomen met metformine en/of een sulfonylureumderivaat in maximaal verdraagbare dosering en eerste recept via internist.. Extra argumenten voor het inzetten van een GLP-1-analoog zijn: te verwachten verdere gewichtstoename bij een andere therapeutische interventie (zoals insuline) of de noodzaak om de kans op hypoglykemie zo laag mogelijk te houden (Farmacotherapeutisch Kompas 2011, Protocollaire diabeteszorg , Insuline formularium, 2008) sterkte en toedieningsysteem oplossing 6 mg/ml in pensysteem à 3ml oplossing voor injectie 0,25 mg/ml. Wegwerpspuiten: 1,2 ml (= 60 doses à 5 microgram) en 2,4 ml (= 60 doses à 10 microgram) dosering eenmaal daags; starten met 0,6 mg, eventueel met een week interval ophogen naar 1,2 mg en zo nodig naar 1,8 mg tweemaal daags; starten met 2 dd 5 microgram s.c. Indien nodig na ten minste een maand ophogen naar tweemaal daags 10 microgram

13 52 Acuteontregeldediabetesopdehuisartsenpost Bijlage 5 Gevestigd behandelalgoritme voor starten en intensiveren van bloedglucoseverlagende behandeling (Nathan, et al., 2009) Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 leefstijl metformine leefstijl metformine sulfonylureum leefstijl metformine sulfonylureum basaal insulinetherapie leefstijl metformine intensieve insulinetherapie