Beleidsnota Openbare Verlichting Gemeente Best

Transcriptie

1 INFRA-LUX BV Beleidsnota Openbare Verlichting Gemeente Best Definitief

2 Colofon Project: Opdrachtgever: Projectbegeleider: Beleidsnota Openbare Verlichting gemeente Best hr. O. Vallenga Projectnummer: - Opdrachtnemer: Projectnummer: Projectmedewerkers: Infra-lux BV P ing. J. Ottens Datum: 2 november 2012 Versiebeheer Versie Datum Toelichting Aangepast door concept JOT concept JOT Definitief JOT Projectleider Paraaf Goedgekeurd paraaf datum J. Ottens Niets uit dit rapport mag verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt worden in enige vorm of op enige wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming, noch mag het zonder een dergelijke toestemming worden gebruikt voor enig ander werk dan waarvoor het is vervaardigd. Copyright Infra-lux BV en gemeente Best. 1

3 Samenvatting Het vakgebied openbare verlichting is flink in beweging. Vanuit het Rijk zijn diverse programma s gestart om energie te bezuinigen. De technologische doorbraken in de LED-technologie en de toename van levensduur van gewone lampen zijn groot. Dit leidt tot ander onderhoud en het belangrijkste: een fors dalend energieverbruik in de openbare verlichting. Gezien de benodigde besparingen op de budgetten komt dit op het juiste tijdstip. De gemeente Best heeft op basis van het in 2006 vastgestelde beleidsplan de afgelopen jaren flink gerenoveerd en is helemaal voorbereid op de toekomst. Nieuwe technologieën kunnen nu op natuurlijke momenten worden ingevoerd zonder fors te moeten investeren. Zoals vermeld is de verlichtingsinstallatie in de afgelopen beleidsperiode gerenoveerd. Op dit moment zijn er nagenoeg geen oude armaturen en masten meer. De hoge lichtmasten worden getest en kunnen hierdoor langer veilig blijven staan. De gemeente Best was vroeger een rode gemeente, hetgeen wil zeggen dat er veel lage druk natrium (SOX) verlichting was geplaatst. Hiermee is kleuren zien onmogelijk en daarom minder geschikt voor sociale veiligheid. Deze lampen zijn voor het grootste deel vervangen door witte verlichting waardoor een flinke bijdrage aan de sociale veiligheid is geleverd. De verlichting wordt tegenwoordig ook gedimd, hetgeen bijdraagt aan de energiebesparing. De nieuwste richtlijnen voor OVL en het handboek Politiekeurmerk Veilig Wonen gaan veel dieper in op het dimmen en geven het alle ruimte. De gemeente heeft als ambitie om gemeente breed 40% energie te besparen. Op het energieverbruik van de openbare verlichting (OVL) kan in de komende 5 jaar 22% worden bespaard met behulp van de LED-technologie en dimtechnieken. Aangezien het verbruik van de OVL de helft is van het gehele gemeentelijke verbruik, draagt de OVL derhalve voor 11% bij aan de beoogde besparing. De gemeente hanteert als ambitie het kwaliteitsniveau basis. Dit betekent dat de verlichting voor 90% aan de richtlijnen moet voldoen en dat er beperkt aandacht is voor esthetica. Het onderhoud is geborgd met een onderhoudsbestek dat de verlichting in voldoende tot goede staat houdt. Hiermee wordt het risico op uitval van licht beperkt. De materiaalkeuze is gestandaardiseerd. Deze basiskeuze sluit aan bij de gemeentelijke beheerkwaliteitsklasse B. De centrumgebieden zijn in klasse A ingedeeld. Investeringen worden gebaseerd op het principe dat de kosten van de hele levensduur wordt beschouwd (de zogenaamde Total Costs of Ownership of TCO). Materialen met de laagste TCO verdienen de voorkeur. Per gebied is in de gemeente gekeken naar specifieke eigenschappen. Het centrumgebied stelt andere eisen aan de verlichting dan bijvoorbeeld het buitengebied. Variaties zijn er met name in de hoeveelheid licht, de mate van verkeersveiligheid, sociale veiligheid en esthetica. De gemeentelijke begroting heeft als uitgangspunt om budgettair neutraal te blijven op basis van het budget De te verwachten uitbreiding met 300 armaturen zal wel enige invloed hebben. Indexering van de prijzen dient eveneens plaats te vinden. Door de te realiseren energie- en onderhoudsbesparingen wordt getracht neutraliteit te bereiken. 2

4 Inhoud 1 Inleiding... 5 Leeswijzer Beleidskader Het doel van de openbare verlichting Randvoorwaarden Externe en interne analyse Externe analyse Interne Analyse De organisatie Kwaliteit van de verlichting Kwaliteit van de installatie Resultaten voorgaand beleid Mogelijke besparingen en aandachtpunten Nieuw beleid Ambitie openbare verlichting Duurzaamheid Raakvlakken Groen Inrichting openbaar gebied Beleid per gebied Algemeen Bijzonderheden per wegcategorie Bijzonderheden per gebied Financieel Bijlagen Bijlage 1 Literatuur Bijlage 2 Termen Bijlage 3 Externe ontwikkelingen Bijlage 4 Macrolabel Bijlage 5 Onderhoudsmodel gebaseerd op parameters IBOR Bijlage 6 Meerjarenraming

5 Bijlage 7 Berekening besparing energie door LED-vervanging Bijlage 8 Grote afbeeldingen

6 1 Inleiding In de afgelopen jaren is veel gebeurd in het vakgebied openbare verlichting. Vanuit het Rijk zijn de lokale overheden gevraagd een voorbeeld functie in te nemen. Het nationale klimaatprogramma Schoon en zuinig stelt concrete doelstellingen zoals het jaarlijks 2% energie besparen en het gebruik van minimaal 20% groene stroom. Aan deze doelstellingen kan het zuiniger maken van de openbare verlichting en het gebruik van groene stroom flink bijdragen. De technologie heeft een vlucht genomen. Duurzame materialen zoals LED-verlichting doen hun intrede waardoor de openbare verlichting veel minder energie verbruikt en minder onderhoud behoeft. De LED-techniek is al sterk concurrerend met de bestaande conventionele verlichtingsmiddelen. De burger wil een veilig en leefbaar Best. Openbare verlichting draagt daar aan bij. De gemeente heeft opdracht gekregen efficiënt om te gaan met de budgetten. De gemeente heeft in de afgelopen beleidsperiode de verlichting gerenoveerd en uitgevoerd met de meest zuinige materialen van de afgelopen tijd. Hiermee zijn de eerste stappen gezet om een flinke energiebesparing te bereiken. Best is hiermee voorbereid op de toekomst. Deze ontwikkelingen maken het noodzakelijk om nieuw beleid te ontwikkelen dat is gebouwd op de solide installatie die momenteel is gerealiseerd en dat rekening houdt met de voortschrijdende technologie, energiebesparing en de beperkte gemeentelijke budgetten. Dit is beschreven in de voor u liggende beleidsnota openbare verlichting. De beleidsnota maakt deel uit van het volgende beleidstraject: in de programmabegroting 2012 is vastgesteld dat een nieuwe beleidsnota noodzakelijk is; de bewoners, het Gezamenlijk Overleg Erkende Bewonersgroepen (GOEB), Ondernemers Collectief Best (OCB), Stichting Parkmanagement Best (SPB) en de politie zijn in augustus 2012 om een reactie gevraagd op de concept nota; in oktober 2012 vindt vaststelling van de nota door het college van B&W plaats; de raadscommissie wonen en ruimte behandeld de nota in november; en in december behandelt de gemeenteraad de nota openbare verlichting. Leeswijzer In hoofdstuk 2 is het beleidskader ofwel de uitgangspunten en randvoorwaarden van de openbare verlichting te Best vastgelegd. Hoofdstuk 3 gaat in op de externe ontwikkelingen zoals LED en duurzaamheid en geeft een beeld van de huidige toestand van het areaal en bestaand beleid. In hoofdstuk 4 wordt het nieuwe algemeen geldende beleid vorm gegeven. In hoofdstuk 5 is het beleid per gebied nader beschreven. Hoofdstuk 6 geeft de financiële onderbouwing. 5

7 2 Beleidskader 2.1 Het doel van de openbare verlichting Openbare verlichting heeft tot doel de openbare ruimte zodanig te verlichten dat haar gebruikers deze ruimte veilig en comfortabel kunnen gebruiken. Hierin zijn drie doelen te onderscheiden. Sociaal veilig De verlichting draagt bij aan een positief veiligheidsgevoel van de mensen. De verlichting zorgt dat de omgeving en andere personen goed en tijdig waarneembaar zijn. De bijdrage bestaat uit: het voorkomen van donkere plaatsen door de omgeving gelijkmatig te verlichten en het helder verlichten van de omgeving waarbij deze goed en waarheidsgetrouw zichtbaar wordt. Andere disciplines dragen ook bij zoals onderhoud groenvoorzieningen en een veilige stadsinrichting. De gemeente Best voorziet in dit uitgangspunt met voldoende wit licht in de straat waarmee kleuren goed worden onderscheiden en het beleid om donkere plekken onder de norm te voorkomen. Doelen van de Openbare Verlichting Sociale veiligheid Veilig gevoel bij de burger Verkeersveiligheid Vlotte en veilige afwikkeling van het verkeer Lage risico aansprakelijkheid Leefbaarheid/ Esthetica Schoon & Heel Sfeer Lichtkleur Vormgeving Kwaliteit van de Openbare Verlichting Figuur 1 Doel openbare verlichting Verkeersveilig Openbare verlichting draagt bij aan verkeersveiligheid en verkeersgeleiding. Goed geplaatste verlichting zorgt dat ook bij duisternis het verloop van de weg, de kruispunten, zijwegen en rotondes, de medeweggebruikers en eventuele obstakels goed zichtbaar zijn. Hierbij is de functie en de verkeersintensiteit van de te verlichten weg bepalend voor de toe te passen verlichting. Daarbij sluit de gemeente Best haar verlichting aan bij de wegen-categorisering in het kader van het zogeheten Duurzaam Veilig-principe. Hierdoor is de functie van de verschillende soorten wegen ook in de avond- en nachturen nog beter herkenbaar. Leefbaarheid Verlichting bevordert de herkenbaarheid, geeft sfeer en benadrukt zo nodig het specifieke karakter van de openbare ruimte. Vooral in winkel- en uitgaansgebieden speelt dit doel van de openbare verlichting tijdens de avonduren een belangrijke rol. Het aanlichten van monumentale gevels, de kerk en bijzondere objecten draagt ook bij aan de aantrekkelijkheid van de gemeente. De gemeente 6

8 draagt hier onder meer aan bij met decoratieve verlichting waarbij de vorm van de lichtmasten en armaturen passen binnen het specifieke gebied. Van belang is ook de mate waarin de verlichting past binnen de stedelijke inrichting waardoor een integraal geheel wordt verkregen. - vermijden donkere plekken - afstemming groenbeheer -politie keurmerk - verlichtingskwaliteit - materiaalgebruik - wanneer wel/niet verlichten Sociale veiligheid Verkeersveiligheid O P E N B A R Kapitaallasten Exploitatie - vervangingsinvesteringen - meerjarenprogrammering - onderhoudsstrategie - vernielingen/ schade - energiekosten - organisatie-efficiency - sfeer en city-marketing Sfeer E V Energie verbruik - armatuurkeuze -lampkeuze - lichtpunt hoogte - keuze voorschakelapparatuur - vormgeving bebouwing - eisen verlichtingsaspecten Architectuur E R L I Milieu - duurzaamheid materialen - gevaarlijke stoffen - hergebruik materialen - schilderen - OV in relatie tot bebouwing, groen, wegen Infrastructuur C H T Lichthinder - visie op ongewenste neveneffecten van de OVL - burgerlijk wetboek - jurisprudentie Aansprake -lijkheid I N G Imago - licht als thema in de identiteit van de gemeente Figuur 2 Raakvlakken openbare verlichting Openbare verlichting heeft zoals tot nu toe al genoemd, relaties met de beleidsrichtingen klimaat, verkeer, groen, onderhoud en stadsinrichting. In figuur 2 zijn de raakvlakken beschreven waar verlichting mee te maken heeft. In deze beleidsnota zal op ieder aspect worden teruggekomen. 2.3 Randvoorwaarden In de volgende paragrafen is beschreven wat in andere beleidsstukken en politieke programma s staat vermeld over openbare verlichting of raakvlakken daarmee. Op basis hiervan worden de randvoorwaarden waaraan het nieuwe OVL-beleid moet voldoen duidelijk. Daarnaast zijn ook de wettelijke voorschriften en gangbare richtlijnen beschreven. Coalitieprogramma Het college wil de verkeers- en sociale veiligheid voor kwetsbaren verbeteren. 7

9 Beleidsplan energie- en materiaaltransitie Gemeenten streven naar 75% duurzaam inkopen in 2010 en 100% in 2015 (dit betreft dus ook het duurzaam inkopen of bouwen van gemeentelijke gebouwen). De gemeente Best heeft besloten zich aan dit akkoord te conformeren. Dat betekent dat bij aanbesteding- en inkooptrajecten duurzaamheidcriteria worden meegewogen (indien die voor een productgroep beschikbaar zijn). Voor openbare verlichting is ook een productgroep gedefinieerd, die in 2015 derhalve volledig gevolgd gaat worden. De gemeente Best streeft naar energieneutraliteit en heeft daarmee een hogere ambitie dan de afspraak die door VNG met het Rijk is gemaakt (2% per jaar tot max. 20%). De ambitie bestaat uit energiebesparing en duurzame opwekking: 40% energiebesparing in 2030 t.o.v % duurzaam inkopen (Convenant Rijk-VNG), 100% vanaf Duurzaam beheer openbare ruimte Toepassing energiezuinige Openbare Verlichting In de beleidsnota is als speerpunt een pilot project LED Verlichting beschreven, dit houdt het volgende in: Openbare verlichting is verantwoordelijk voor meer dan de helft van het energieverbruik van de gemeentelijke organisatie. De gemeente Best heeft in 2006 met behulp van een grootscheeps onderzoek haar openbare verlichting geïnspecteerd. De gemeente wil voldoen aan de landelijke richtlijnen voor openbare verlichting. De gemeente baseert haar beleid op veiligheid, leefbaarheid en duurzaamheid. Uit onderzoek en inspectie bleek dat het verlichtingsniveau van de verlichting laag was. De gemeente Best heeft in de afgelopen 5 jaar er voor gezorgd dat de verlichting minimaal aan het basisniveau voldoet en hoger. Bij 15% van de lantarenpalen zijn dimmers aangebracht waardoor de lampen op minder drukke tijden gedimd worden. Bewust is niet gekozen voor een zogenaamde avond/nachtverdeling (A/N). Door deze verdeling worden om en om armaturen uitgeschakeld hetgeen donkere plekken op straat tot gevolg heeft. Dimmen is te prefereren boven de A/N verdeling omdat de weg en omgeving dan zichtbaar blijft. Bij vervanging kiest de gemeente standaard voor duurzame materialen die in de praktijk bewezen zijn. Het begrip TCO (Total Cost of Ownership) is leidend in de beleidsvorming. Het onderhoud wordt op basisniveau gebracht waardoor de lampuitval sterk gereduceerd wordt en een verregaande standaardisatie plaatsvindt. Nieuwe technologieën zoals Led-verlichting zijn de afgelopen jaren gevolgd. Per 1 januari 2012 zal LED-verlichting ingezet worden voor nieuwbouwprojecten en toekomstige renovatie van de openbare verlichting. De gemeente gaat energiezuinige armaturen en technieken (LED, Dynamisch, Flexibele modulaire opbouw) op basis van TCO toepassen. 8

10 De gemeente Best heeft de ambitie om energieneutraal te zijn in Hiervoor is op alle terreinen een energietransitie nodig. Dit vraagt om een integrale benadering en een geïntegreerde aanpak. Dat wil zeggen: in alle beleidsterreinen wordt duurzame ontwikkeling intrinsiek opgenomen. Voor de financiering geldt dat dit projectgericht is, waarbij meerkosten voor duurzame of energiezuinige keuzes met de beschikbare middelen worden gefinancierd. Het principe van Total Cost of Ownership wordt hierbij gehanteerd en zodoende wordt de hele investeringsduur in acht wordt genomen. De extra inzet die nodig is om de energietransitie vanuit de gemeente te stimuleren wordt door alle projectleiders geleverd. De coördinatie gebeurt vanuit de vakgroepen vergunningen en beheer. Dit beleidsstuk vraagt dus geen extra budget buiten de beschikbare middelen en formatieplaatsen. Indien extra middelen nodig zijn, wordt hiervoor een separaat college- of raadsvoorstel gedaan. Energieneutraliteit houdt in dat met name de CO2 uitstoot teruggedrongen gaat worden, zie figuur 3. Dit is bij openbare verlichting met name te bereiken door energie te besparen. Figuur 3 Vormen van neutraliteit in milieu Wetgeving en richtlijnen De gemeente is al sinds 1992 volgens het Burgerlijk wetboek aansprakelijk voor de toestand van de openbare ruimte. Dit heeft als gevolg dat de verlichtingsinstallatie veilig moet zijn. Met een aantoonbaar onderhoudsschema voor instandhouding en een onderbouwd inspectie en/of vervangingsplan voor masten en armaturen, worden problemen voorkomen. Best heeft een onderhoudsbestek openbare verlichting hetgeen een vorm is van een onderhoudsschema. Ten aanzien van het kwaliteitsniveau van de verlichting (lichtniveau en gelijkmatigheid) is er geen wettelijke basis in Nederland. De recent verschenen Richtlijn Openbare Verlichting (ROVL 2011) en de voorganger NPR zijn wel landelijk geaccepteerd als de standaarden voor verlichten van de openbare ruimte. Het Politie Keurmerk Veilig Wonen is in 2011 herzien. Het keurmerk heeft voor de openbare verlichting de ROVL2011 als basis gebruikt. De ROVL2011 geeft veel meer mogelijkheden om de verlichting te dimmen. Dit geldt dan ook automatisch voor de politiekeurmerk eisen. 9

11 3 Externe en interne analyse De volgende interne en externe ontwikkelingen spelen bij de beleidsvorming een grote rol. De belangrijkste zijn genoemd, het hele scala is beschreven in bijlage Externe analyse De volgende ontwikkelingen spelen bij de beleidsvorming een grote rol. De belangrijkste zijn genoemd, het hele scala is beschreven in bijlage 3. Figuur 4 Van oud naar nieuw (links kwikdamp, midden hoge druk natrium, rechts Led) Duurzaamheid Duurzaamheid en dan vooral energiebesparing, krijgt steeds meer aandacht en wordt vanuit Rijkswege gestimuleerd. In Best is hier aandacht aan besteed in het milieubeleid. Best volgt hierbij de trend. Duurzaam inkopen is een onderdeel van het Rijksbeleid waar nagenoeg ieder gemeente zich aan heeft geconformeerd. Dit houdt in dat nieuwe openbare verlichting moet voldoen aan het nieuwe installatielabel D, dimbaar moet zijn en reclameverlichting efficiënter is. Dit heeft tot gevolg dat lage druk natrium lampen (SOX) niet meer als nieuwe installatie toegepast kan worden. Dit heeft gevolgen voor de renovatie van de industrieterreinen. Energiebesparing kan Best voortzetten met als uitgangspunt 2% per jaar en als doel het besparen van gemeente breed 40%, uiteraard tegen betaalbare investeringen. In paragraaf is beschreven hoe ver Best hiermee kan gaan. LED De LED-techniek is inmiddels volwassen. Veel fabrikanten komen met een tweede generatie armaturen die rechtstreeks kunnen concurreren met conventionele tegenhangers, zie figuur 4. De extra investeringskosten kunnen tegenwoordig binnen de levensduur van 20 jaar worden terugverdiend en bij hogere vermogens vaak binnen 10 jaar. Voordeel van LED is dat het niet nuttig gebruikte strooilicht is beperkt waardoor volstaan kan worden met minder lampvermogen bij, tegenwoordig, een vergelijkbare lampefficiëntie. Best gebruikt deze techniek inmiddels. Tegenwoordig zijn ook lampen met een speciale kleur voor vleermuizen ontwikkeld, zie figuur 6. Deze beïnvloeden het vluchtgedrag van de vleermuizen slechts minimaal. Long life lampen Naast de LED-techniek blijft ook de gasontladingslamp interessant. Deze lampen krijgen een steeds 10

12 langere levensduur. Best maakt gebruik van long life fluorescentielampen. Bepaalde typen hoge druk natrium (SON) en compacte fluorescentie (PLL) lampen gaan nu minimaal 12 jaar mee (bij branduren per jaar). Dit is net zo lang als bepaalde typen en veel duurdere LED-modules die als lamp in de oude armaturen kunnen worden geplaatst. Hiermee wordt echter geen energie bespaard. Hierdoor is het minder interessant in het kader van energiebesparing. De gemeente Best zet in op LED-armaturen. Nieuw gebouwde LED armaturen gaan volgens opgave fabrikant langer mee, tot wel 20 jaar. ROVL2011 De recent gepubliceerde Richtlijnen voor Openbare verlichting ROVL2011, vervangt de NPR De nieuwe richtlijn houdt veel meer rekening met het gebruik van de weg. Zo kan dimmen en zelfs het in de stille uren van de nacht uitschakelen van de verlichting onderbouwd worden. Ook stelt de richtlijn nadere eisen aan de lichtverdeling en -niveaus, vooral ten behoeve van LED-verlichting. Dit zijn eisen aan de zichtbaarheid van objecten en personen aan de overkant van de weg en tussen twee lichtmasten in. LED geeft heel gericht licht waardoor de zichtbaarheid van met name personen minder kan zijn. Licht op maat Een andere trend is het niet meer massaal en continu verlichten van de wegen in het buitengebied. Technieken als goede passieve markeringen, actieve markering (figuur 5) en dynamische verlichting worden steeds meer toegepast. Led-spots in het wegdek die bochten zichtbaar maken en/of rotondes, licht op fietspaden dat pas op aanvraag aangaat, gedetecteerde voetgangers in woonwijken die het lichtniveau tijdelijk omhoog laten gaan en snelwegen die s nachts uitgaan of op een laag pitje branden zijn voorbeelden van deze technieken. Best heeft buitengebied en onderzoekt de mogelijkheden bij gelegenheid. Figuur 5 Actieve markering voor verkeersgeleiding Figuur 6 De speciale lamp met een lichtkleur waar vleermuizen minder gevoelig voor zijn Telemanagementsystemen Een aantal fabrikanten bieden telemanagementsystemen aan waarmee het mogelijk is om ieder armatuur apart aan te sturen en te controleren. Deze systemen werken meer of minder goed afhankelijk van de techniek die gebruikt wordt en verstorende invloeden zoals andere verbruikers op voedingskabels (bij LON) en dichte bebouwing (bij RF). Op snelwegen en grote ontsluitingswegen met veel lampvermogen zijn deze systemen inmiddels ook financieel interessant. In de komende decennia wordt het op financieel gebied ook voor woonwijken interessant. 11

13 3.2 Interne Analyse De organisatie Best kent een robuuste organisatie die voldoende en actief beheer pleegt. De organisatie neemt bij nieuwbouw de openbare verlichting integraal mee en zorgt voor een onderbouwing op basis van Total Costs of Ownership Kwaliteit van de verlichting Uit het onderzoek ten behoeve van het vorige beleidsplan is gebleken dat het lichtniveau in 2006 niet voldeed aan de toenmalige richtlijnen NPR De kwaliteit van de verlichting is tijdens de renovatie in de vorige beleidsperiode op peil gebracht. Inmiddels is de NPR vervangen door de ROVL2011. Deze staat een wat gevarieerder lichtbeeld toe afhankelijk van het momentane gebruik van de straat. Ook hieraan voldoet de huidige reeds gerenoveerde installatie. Dit komt omdat dimmen is toegepast bij de armaturen waar dat op basis van een TCO berekening financieel te verantwoorden is (bij conventionele lamp vermogens vanaf 36 watt en huidige energieprijzen) Kwaliteit van de installatie Lampen De openbare verlichtingsinstallatie van Best is modern. In de afgelopen beleidsperiode is veel geïnvesteerd in moderne masten en armaturen. Hierbij is de compact fluorescentie lamp (PLL) veelvuldig toegepast. Deze PLL lamp is ook nu nog een goedkope en zuinige lamp met wit licht, een goede kleurherkenning en een gunstige levensduur. Familie Code Lamp Lichtkleur Percentage Compact fluorescent PLL wit 62% lage druk natrium SOX oranje-geel 14% hoge druk natrium SON goud-geel 19% metaalhalogeen CDO/CPO/CDM wit 3% fluorescent TLD/S/M wit 1% Figuur 7 Lamptypen Het lampenbestand is onderzocht. Hieruit blijkt dat Best nog een redelijk aantal lage- en hogedruk natrium lampen kent (SOX en SON), zie figuur 7. Vooral de lagedruk natrium lampen zijn duur en hebben een kortere levensduur. Hoewel ze erg zuinig zijn, is het rendabeler om deze op termijn te vervangen door LED-armaturen. Dit zelfde geldt voor de hogedruk natrium lampen met lage vermogens. In de vorige beleidsperiode is besloten om geen extra investeringen te doen in het vervroegd vervangen van lagedruk natrium lampen. Aanbevolen wordt om deze met prioriteit te vervangen op natuurlijke momenten. Tijdens de renovatie in de afgelopen beleidsperiode zijn met name PLL (24, 36 en 55 watt) en SONT (70 watt en hoger) lampen gebruikt als vervangers. De armaturen met fluorescentielampen (PL) die na 1992 zijn geplaatst, zijn allemaal voorzien van een elektronisch voorschakelapparaat (EVSA). Met een EVSA is 10% energiebesparing mogelijk ten opzichte van een conventioneel voorschakelapparaat. 12

14 Figuur 8 Lichtkleuren in Best (links voor 2010; rechts na 2010) Uit figuur 8 blijkt dat veel lage druknatrium (SOX) verlichting is vervangen door fluorescent (PLL) en hogedruknatrium (SONT). In een aantal woonstraten is gekozen om de SOX-verlichting te laten staan (Salderes) omdat veel armaturen en masten nog niet aan vervanging toe zijn. Armaturen Uit figuur 9 blijkt, dat nagenoeg alle armaturen die ouder zijn dan 25 jaar, vervangen zijn. Op enkele locaties zijn nog enkele oude beeldbepalende armaturen waar vervangers voor gezocht worden. Lichtmasten Best kent voornamelijk stalen, thermisch verzinkte lichtmasten. De laatste 20 jaar worden nieuwe masten ook gepoedercoat. De levensduur van de masten zal hierdoor naar verwachting toenemen van 40 jaar naar 50 jaar. De in het centrum toegepast gietijzeren lichtmasten gaan naar verwachting langer mee. Gepoedercoate masten hoeven niet meer geschilderd te worden. In het kader van de bezuinigingen wordt schilderen van stalen, niet gepoedercoate, masten geheel achterwege gelaten in de standaardgebieden met beheerkwaliteitsklasse B. In de gebieden met klasse A wordt wel geschilderd. De klassen A en B betreft normeringen uit het beeldkwaliteitsplan openbare ruimte. De lichtmasten vanaf 6 meter worden getest alvorens te besluiten om ze te vervangen. Hierdoor verouderd het lichtmastenbestand gecontroleerd. De in rood gemerkte lichtmasten in figuur 9 zijn allen getest en in orde bevonden. 13

15 Het areaal zal in de beleidsperiode toenemen met enkele honderden lichtmasten in de nieuwbouwgebieden: Schutboom, Steegsche Velden, Dijkstraten en enkele kleinere projecten. Figuur 9 Overzicht leeftijden en posities armaturen (links) en masten (rechts). Armaturen: jonger dan 15 jaar: groen; tussen 15 en 25 jaar: geel; ouder dan 25 jaar: rood. Lichtmasten: jonger dan 40 jaar: groen; ouder dan 40 jaar maar getest m.b.v. stabilisatietest: rood. Zie bijlage voor een grotere afbeelding Resultaten voorgaand beleid In de beleidsnota is vastgelegd dat de gemeente haar verlichtingsniveau op het niveau van de NPR brengt. Dit is op enkele straten na uitgevoerd, de betreffende straten hebben nog een relatief jonge installatie. Zoals uit de voorgaande paragrafen al blijkt is het areaal flink verjongd en witter geworden door de vervanging van de oranje-gele lage druk natrium (SOX) lamp door de energiezuiniger fluorescentielamp PLL. De armaturen op de ontsluitingswegen en de armaturen in woonwijken die uitgerust zijn met lampen van een hoger vermogen, zijn voorzien van dimapparatuur en worden van 21:00 uur tot 06:00 uur gedimd naar 40% van het maximale lichtniveau. Inmiddels vindt groepsremplace (preventieve lampvervanging) plaats van de openbare verlichting. Hierdoor wordt het aantal storingen kleiner. 14

16 Door deze maatregelen is de installatie zuiniger geworden. Hierdoor is bijvoorbeeld het energielabel verbeterd, zie volgende paragraaf. Recentelijk is het onderhoud van de openbare verlichting weer aanbesteed Mogelijke besparingen en aandachtpunten Met behulp van de door AgentschapNL ter beschikking gestelde hulpmiddel Macrolabel, is het energielabel van de OVL-installatie berekend. Daarnaast is op basis van de gewenste vervanging met LED-armaturen, het mogelijke besparingspotentieel berekend. Macrolabel Het energielabel van voor de renovatie is op basis van het bestand van 2010 berekend op label E (0,048 W/lux/m2). Dit kwam vooral door het hoge aantal oude en minder zuinige armaturen (HRL10 en 2300 met SOX-18 en SONI-50 lampen), zie bijlage 4. Het huidige energielabel is op basis van het bestand 2012 berekend op label D (0,039 W/lux/m2). Dit is voor een installatie met PLL en SON lampen een normaal label in Nederland. Ondanks de hogere lichtniveaus waarvoor meer vermogen nodig is, is de installatie zuiniger geworden. Figuur 10 Energielabel van E naar D Besparingspotentieel Vanaf 2012 worden de armaturen die ouder zijn dan 25 jaar vervangen door LED-armaturen. Deze armaturen worden zo mogelijk gedimd. Dit zorgt voor een maximale energiebesparing van 22%,zie bijlage 7. De maximale financiële besparing op energie betreft op basis van de energieprijzen 2012: 15%. Dit komt door het relatief hogere bestanddeel vaste kosten voor transport en aansluitkosten. Naar verwachting zullen de energieprijzen hoger oplopen dan de indexering en zorgen voor een grotere financiële besparing op energie. In bijlage 7a is een lijst met lampvervangers opgenomen en de energieberekening. Dit is indicatief want de keuze voor een LED-armatuur en benodigd vermogen is afhankelijk van de praktijksituatie op straat (profielbreedte, bomen, uitritten, parkeervakken, etc.) en de technische vooruitgang in efficiëntie, die nog steeds doorgaat. Daarbij komt ook tegenwoordig ook de keuze voor veel led s met een lage stroom voor een lange levensduur met een hogere aanschafprijs of weinig led s met een hoge stroom en met een kortere levensduur maar wel met een lagere aanschafprijs. Bij de vervanging is uitgegaan van de langere levensduur. 15

17 4 Nieuw beleid 4.1 Ambitie openbare verlichting De functies van de openbare verlichting zijn te onderscheiden in verkeersveiligheid, sociale veiligheid en leefbaarheid. Dit is in hoofdstuk 2 reeds beschreven. Veiligheid en leefbaarheid zijn deels te waarborgen met een goede verlichtingskwaliteit. Zoals reeds vermeld in paragraaf 2.3 zijn er geen wettelijke bepalingen omtrent de verlichtingskwaliteit. De richtlijnen voor een goede verlichting zijn verwoord in de nieuwe richtlijn voor openbare verlichting, de ROVL Het politiekeurmerk Veilig Wonen is ook een richtlijn waarmee in samenhang met andere maatregelen de verlichting aan bepaalde waarden moet voldoen. Het keurmerk is een richtpunt voor het te voeren beleid van nieuwe woonwijken. Veiligheid Het lichtniveau van de gemeente is op peil gebracht en voldoet aan de gestelde ambitie in Inmiddels is de NPR13201 vervangen door de ROVL2011. Dit heeft geen gevolgen voor het maximale lichtniveau, maar wel voor de mogelijkheden om te dimmen. De verlichtingsniveaus sluiten nu ook in gedimde toestand aan op de ROVL. De ambitie is hierop aangepast. Ambitie Laag Basis Hoog Onderwerp lichtniveau verkeer lichtniveau sociaal Binnen bebouwde gebieden voldoet minimaal 70% van de verlichting op woonstraten en ontsluitingswegen aan de ROVL2011; in een aantal straten is de verkeerssituatie niet overzichtelijk door donkere plekken; in de buitengebieden staat alleen oriëntatieverlichting op punten waar sprake is van een voldoende onderbouwde verkeersonveilige situatie. Binnen woongebieden, ontsluitingswegen en bedrijventerreinen voldoen de straten minimaal aan 70% ROVL2011 niveau (d.w.z. een matig lichtniveau en gelijkmatigheid). De omgeving wordt als orovl2011ettig ervaren. Regelmatig is er sprake van een defecte lamp. Fietspaden op hoofdroutes zijn verlicht; parken niet. Bebouwde buitengebieden zijn bij vaste bewoning verlicht. Binnen bebouwde gebieden voldoet minimaal 90% van de verlichting op woonstraten en ontsluitingswegen aan de ROVL2011; de verkeerssituatie is in de meeste straten overzichtelijk; in de buitengebieden staat alleen oriëntatieverlichting op punten met een verhoogd risico zoals kruisingen en bochten in de weg. Binnen woongebieden, ontsluitingswegen en bedrijventerreinen voldoet minimaal 90% van de straten aan 100% ROVL2011 niveau. Gedurende de avond is er sprake van een prettige omgeving. s Nachts mag de verlichting een lager niveau hebben. Fietspaden op hoofdroutes zijn verlicht; parken niet. Bebouwde buitengebieden zijn bij vaste bewoning verlicht. Binnen bebouwde gebieden voldoet 100% van de verlichting op woonstraten en ontsluitingswegen aan de ROVL2011; de verkeerssituatie is overzichtelijk; in de buitengebieden staat alleen oriëntatieverlichting op punten met een verhoogd risico zoals kruisingen en bochten in de weg. Binnen ontsluitingswegen en bedrijventerreinen voldoet 100% van de straten aan de ROVL2011. De omgeving wordt als prettig ervaren. Fietspaden op hoofdroutes zijn verlicht; parken niet. Bij bebouwde gebieden waar sprake is van bewoning is voldaan aan de verlichtingsrichtlijnen van het politiekeurmerk. Risico Onveilige situaties; verhoogde aansprakelijkheid; veel klachten over verlichting. Beperkt aantal onveilige situaties; weinig klachten. Voldaan aan landelijk geldende richtlijnen; aansprakelijkheidsrisico minimaal; nagenoeg geen klachten. Tabel 1 Aspecten veiligheid 16

18 De gemeente Best baseert de kwaliteit van het licht van de openbare verlichting in navolging van de beleidslijn uit 2006, op ambitieniveau basis. Dit sluit aan bij de beheerkwaliteitsklasse B, waarop het kwaliteitssysteem van beheer openbare ruimte BOR, is gebaseerd. Zie tabel 1 en figuur 12. Een aantal gebieden krijgen kwaliteitsniveau hoog of A. Dit zijn: Hoofdstraat, Nieuwstraat, deel Oirschotseweg, Centrum (Nazarethstraat, Raadhuisplein, Boterhoek en station), Winkelcentrum Wilhelminaplein en Winkelcentrum Heivelden (Rendierhei), zie figuur 11. Figuur 11 Kwaliteitsklasse A locaties (250 lichtpunten). Figuur 12 CROW schaalbalk lichtkwaliteit openbare verlichting Leefbaarheid De leefbaarheid wordt voor wat betreft de verlichting gedeeltelijk door de richtlijnen geborgd. Veiligheid, een goede lichtkleur en voldoende licht verhoogt ook het welbehagen ten aanzien van de omgeving. Het esthetische aspect van de verlichting speelt hier ook een rol in. De gemeente wil toe naar een sobere en functionele verlichting met beperkte decoratieve aspecten, in tabel 2 betreft dat 17

19 het basisniveau. Op enkele plaatsen is aanlichten mogelijk van bijzondere gebouwen of objecten, zie figuur 13. Op wijkniveau zijn variaties mogelijk in de toe te passen decoratieve/functionele 1 armaturen. Ambitie Aspecten leefbaarheid Laag Basis Hoog Esthetica Minder dan 30% heeft decoratieve elementen; alleen op bijzondere plekken. Per woonwijk een eigen deco/funct. armatuur; verkeerswegen functioneel; bijzondere plekken deco. Maximaal 60% heeft decoratieve elementen. Door architect en bewoners bepaald; meer dan 60% heeft decoratieve elementen. Aanlichten Aanlichten van enkele bijzondere plekken. Alleen bijzondere plekken aanlichten onder voorwaarden. Masterplan illuminatie Risico Eenzijdig en grijs straatbeeld met alleen functionele armaturen; bijzonder goede standaardisatie mogelijk. In mindere mate standaardisatie mogelijk; weinig variatie in straatbeeld; iets hogere onderhoudskosten. Veel variatie in straatbeeld; hoge onderhouds- en beheerkosten; geen standaardisatie hetzij vastgelegd in illuminatieplan; bij schade lange levertijden; lichthinder en vervuiling. Tabel 2 Aspecten leefbaarheid Figuur 13 Aanlichten van de kerk draagt bij aan de sfeer 1 Decoratieve/functionele armaturen zijn armaturen die een esthetisch uiterlijk hebben maar intern zijn voorzien van een optiek en standaard energiezuinige lampen. Hiermee is een goede lichtspreiding mogelijk hetgeen met zuiver decoratieve armaturen vaak niet mogelijk is. Functionele armaturen zijn vaak zogenaamde koffer modellen waarbij alleen de lichtverdeling belangrijk is. 18

20 4.2 Duurzaamheid Om de openbare verlichtingsinstallatie in goede staat te houden zijn duurzame maatregelen en materialen nodig. Met duurzaam wordt bedoeld dat de materialen en de organisatie geschikt moeten zijn voor hun doel en een zodanige kwaliteit moeten hebben waardoor deze lang kunnen functioneren. In de randvoorwaarden is gesteld dat de gemeente inzet op een duurzame openbare verlichting. Aansprakelijkheid Gesteld mag worden, dat wanneer de wegbeheerder kan aantonen dat de weg in goede staat van onderhoud verkeert, er sprake is van een duurzaam geborgd aansprakelijkheidsrisico. In de praktijk betekent dit onder andere een goede registratie van de OV-installatie, een duidelijke uiteenzetting van het onderhoudsbeleid en een goede storingsregistratie, inclusief acceptabele afspraken voor tijdig verhelpen van storingen. Best heeft een geautomatiseerd beheersysteem hiervoor ingezet. In het onderhoudsbestek is dit vastgelegd. Led is de trend De gemeente zet, conform de randvoorwaarden, in op het toepassen van LED-armaturen vanaf Deze worden toegepast bij reguliere vervanging en bij in- en uitbreidingen. Bij aanrijdingen, andere schade en bij kleine inpassingen wordt eenzelfde armatuur teruggezet. De gemeente maakt bewust de keuze voor LED en voor long-life lampen. Met LED wordt zowel op onderhoud als op energie bespaard. Met long-life lampen alleen op onderhoud. Duurzaam inkopen De gemeente zet in op het duurzaam inkopen van 100% van de materialen voor openbare verlichting in de komende beleidsperiode. Dit houdt in dat nieuwe installaties moeten voldoen aan energielabel D, hetgeen met LED mogelijk moet zijn. Uiteraard is het inkoopbeleid van de gemeente Best van toepassing. Energie De gemeente zet in op 22% energiebesparing, te realiseren in een periode van 10 jaar. Hiervoor worden de nog resterende oudere armaturen vervangen en wordt LED toegepast bij reguliere vervanging. Dimmen wordt toegepast bij alle lampen/armaturen met een rendabel vermogen. Daarmee wordt bedoeld dat de meerkosten van de dimapparatuur binnen de levensduur van de apparatuur terugverdiend moet zijn. Dit gebeurt sneller bij armaturen met een hoger vermogen maar is sterk afhankelijk van de vigerende energie- en materiaalprijzen. De gemeente maakt bij iedere investering een TCO-berekening. Dimmen of om en om uitschakelen Het verdient aanbeveling om te dimmen in plaats van het deels uitschakelen van de openbare verlichting. Door uit te schakelen ontstaan donkere plekken tussen lichtmasten waar zich 19

21 overstekende voetgangers of fietsers kunnen bevinden. De koplampen van een auto zullen met name bij 60 km/u en sneller maar net voldoende ver reiken om binnen de stopafstand te kunnen reageren. Als dit verstoord wordt door snel afwisselend licht en donker, kan een gevaarlijke situatie ontstaan. Het is dan aan te bevelen om een groot deel van de wegverlichting uit te schakelen en alleen discontinuïteiten zoals kruisingen en fietsoversteken, te verlichten met enkele lichtmasten. Verder is een snelheidsbeperking tot maximaal 60 km/u op zijn plaats. Total Costs of Ownership Materialen dienen te worden aangeschaft op basis van de totale kosten gedurende de levensduur, de TCO. Uitgangspunt is het aanschaffen van de meest duurzame middelen. Er is geen termijn gesteld aan de terugverdientijd van extra investeringen behalve dat deze binnen de levensduur van de materialen moeten vallen. Verder moeten materialen worden afgestemd op standaarden in verband met de beheersbaarheid van het areaal openbare verlichting. Belangrijk bij TCO zijn de kwaliteitseisen waar de middelen aan moeten voldoen om langer hun functie te kunnen vervullen. Functionele armaturen moeten minimaal voldoen aan de dichtheidsklasse IP-65. Decoratieve armaturen moeten minimaal voldoen aan IP-klasse 54. Voor de lichtmasten is de norm NEN-EN 40 van toepassing. Alle materialen moeten voldoen aan de Europese regelgeving. Beheer De gemeente hanteert de volgende beleidsuitgangspunten: De gemeente heeft haar beheerproces sterk verbeterd door het toepassen van het beheersysteem GBI-SOL en de administratieve kosten tot een minimum beperkt. Met dit systeem houdt de gemeente het beheer en mutatie van de bestanden in eigen hand en huis. De aannemer kan inloggen en gecontroleerd mutaties maken van uitgevoerde werkzaamheden. Het nieuwe onderhoudsbestek is hierop ingericht. Er vindt verder standaardisatie plaats van de materialen, met name de LED-armaturen zullen gekozen worden. Onderhoud De volgende uitgangspunten zijn benoemd: Het onderhoud gebeurt op basisniveau, hetgeen gelijk is aan beheerkwaliteitsklasse B. Dit is zichtbaar gemaakt in bijlage 5. Het basisniveau is de meest gunstige balans tussen servicegraad en kosten; Conform het gewenste onderhoudsniveau worden de lichtmasten en armaturen vrijgehouden van takken en bladeren. In de zomer vindt op basis van klachten een snoeironde plaats. Groepsremplace wordt voortgezet voor de lampen met een levensduur korter dan branduren (6 jaar). Lampen met een langere levensduur, zoals LED en long life, zullen 20

22 incidenteel uitvallen maar verwacht wordt dat het aantal zo klein is dat preventieve lamp- of zelfs armatuurvervanging niet noodzakelijk of goedkoper is. Door de massale overgang naar LED zullen de kosten voor groepsremplace in 10 jaar halveren. Schilderen vindt niet plaats met uitzondering van de lichtmasten in de gebieden met beheerkwaliteitsklasse A. De lichtmasten met een hoogte van 6 meter en meer, worden iedere 5 jaar getest met behulp van een zogenaamde stabilisatietest. Dit vindt plaats bij lichtmasten vanaf 35 jaar oud. Hierdoor kunnen investeringen in nieuwe lichtmasten gecontroleerd worden uitgesteld. 4.3 Raakvlakken Groen Bij nieuwe plannen wordt het plaatsen van lichtmasten in een zo vroeg mogelijk stadium afgestemd op het bomen en struiken ontwerp. Dit om tijdens het groeien van de bomen niet voor verrassingen te komen staan. Met groenonderhoud worden afspraken gemaakt om in voorkomende gevallen hinderend groen te snoeien of om andere oplossingen te vinden, zoals langere uithouders Inrichting openbaar gebied Bij nieuwe plannen en herinrichtingen wordt in een vroeg stadium de positie van lichtmasten en de toe te passen armaturen in het plan besproken. Een programma van eisen vanuit beheer met standaardtypen en randvoorwaarden kan hierbij ondersteunen. Het beleid is erop gericht het bestand beheersbaar te houden. Nieuwe masttypen en armaturen kunnen het areaal in het dorp goed aanvullen. 21

23 5 Beleid per gebied 5.1 Algemeen In Best is het traject duurzaam veilig ingevoerd. Duurzaam veilig verdeelt de openbare weg in drie categorieën. Daarnaast heeft Best een aantal specifieke gebieden vastgesteld vanwege de eisen die daar aan de verlichting gesteld worden. In het kader van duurzaam veilig definieert Best de volgende categorieën. Deze drie categorieën zijn bij voorkeur op dezelfde wijze van verlichting voorzien teneinde de functie te ondersteunen: Stroomwegen (>=60 km/h); Ontsluitingswegen (30 of 50 km/h); Erftoegangswegen (30 km/h). Daarnaast zijn specifiek voor Best de volgende gebieden gedefinieerd. Op deze gebieden is een van de duurzaam veilig categorieën van toepassing. Centrumgebieden (stadscentrum, stadhuisplein, winkelcentra, stationsgebied, Wilhelminaplein); Woongebieden; Industrie en kantoorgebieden; Tunnels en viaducten; Vrij liggende fietspaden; Parken; Carpoolplaatsen; Achterpaden; Hangplekken of JOP s en speelplaatsen. Gebieden Gebruik kenmerk verkeersveiligheid sociale veiligheid aantrekkelijkheid Type verlichting Verkeersgebieden gemotoriseerd ontsluitingsweg xxx x o functioneel Centrumgebieden voetgangers erftoegang x xxx xxx decoratief Woongebieden gemengd erftoegang xx xxx xx funct/deco Industrie en kantoorgebieden gemengd erftoegang xx xx x funct/deco Tunnels en viaducten gemengd erftoegang xxx xxx x functioneel Vrij liggende fietspaden fietsers erftoegang xxx xx x functioneel Parken voetgangers erftoegang o xxx xx decoratief Carpoolplaatsen gemengd erftoegang xx xx o functioneel Achterpaden voetgangers erftoegang x xxx x functioneel Hangplekken of JOP s en speelplaatsen voetgangers erftoegang o xxx xx functioneel Buitengebied gemengd Erf/ontsluiting xx x o functioneel Tabel 3 Afweging verlichting per gebied o : aspect is niet van belang; xxx: aspect is heel belangrijk Het belang van verkeersveiligheid, sociale veiligheid en aantrekkelijkheid is per gebied afgewogen. Op basis hiervan is bekeken of de verlichting mee decoratief of meer functioneel kan zijn. Dit is vermeld in tabel 3. De keuze voor decoratief heeft een financiële consequentie en wordt beleidsmatig voorbehouden aan centra en bijzondere plekken. De lichtpunthoogten van de masten is goed afgestemd op de wegcategorisering, zie figuur 14. Deze afstemming blijft Best aanhouden. 22

24 Figuur 14 Lichtpunthoogte versus wegencategorie. Blauw: 4meter, groen: 6 meter, rood: 8 meter 23

25 5.2 Bijzonderheden per wegcategorie Stroomwegen Deze kent Best nagenoeg niet. Typische stroomwegen zijn de snelwegen en provinciale wegen buiten de bebouwde kom. Ontsluitingswegen De ontsluitingswegen van Best hebben met name een verkeersfunctie. Deze wegen zijn zodanig ingericht dat hier amper aan wordt gewoond. De openbare verlichting is functioneel en gericht op het verlichten van de weg voor de weggebruiker op een afstand van 60 tot 160 meter. Objecten en personen kunnen dan buiten de stopafstand worden waargenomen. De wegen zijn voorzien van hoge lichtmasten en dit is consequent doorgezet. De hoge masten van 8 meter en hoger staan alleen naast de ontsluitingswegen en de grote erftoegangswegen en accentueren hiermee de allure en verkeersfunctie van de weg. Belangrijk is dat de verlichting een mate van kleurherkenning (Ra) van meer dan 30 moet hebben bij conflictsituaties zoals rotondes. Dit om zwakkere verkeersdeelnemers eerder waar te nemen. Figuur 15 typische ontsluitingsweg: de Ringweg De masten zijn van thermisch verzinkt staal en gepoedercoat in RAL Erftoegangswegen De grote erftoegangswegen hebben naast de woonfunctie ook een lichte ontsluitingsfunctie van een buurt en zijn vanwege de wegbreedte voorzien van hogere lichtmasten. De lichtpunthoogte kan 6 of 8 meter zijn. Aan deze wegen wordt ook gewoond waardoor de verlichting niet alleen voor de verkeersfunctie is maar ook voor de sociale functie. De armaturen en masten dienen erop gericht te zijn om het hele profiel van erfgrens tot erfgrens te verlichten. De smallere erftoegangswegen zijn voornamelijk de woonstraten en zijn voorzien van masten van 3,5 of 4 meter. De mate van kleurherkenning is beter dan 60 hetgeen alleen bereikt kan worden met wit licht. De kleurtemperatuur is 3000K voor een warme witte kleur. Met name bij de Led-verlichting is het vanwege de sterke gerichtheid van het licht, van belang dat de gezichten herkenbaar blijven. De masten zijn van gepoedercoat thermisch verzinkt staal en de kleur is RAL7035. Alleen in specifiek benoemde straten kan hiervan worden afgeweken. 24

26 5.3 Bijzonderheden per gebied Centrumgebieden Dit betreft het stadscentrum en stadhuisplein, winkelcentra, stationsgebied en de winkelcentra Wilhelminaplein en Heivelden. In dit gebied bevinden zich voornamelijk erftoegangswegen. De lichtmasten mogen decoratief zijn en uitgerust met beeld ondersteunende armaturen. Met andere woorden, de verlichting moet bijdragen aan de bedoelde inrichting van het gebied en integraal worden meegenomen in een gebiedsontwerp. De beheersbaarheid en het onderhoud moet meegenomen worden in de afweging. De kleur van de masten kan in deze gebieden afwijken. Woongebieden Dit zijn met name de grote en vooral kleine erftoegangswegen. De gebieden zijn per buurt zoveel mogelijk uniform ingericht met decoratief-functionele armaturen. De lichtpunthoogte is 3,5 en 4 meter, alleen de bredere buurt ontsluitingen zijn voorzien van 6 meter hoge lichtmasten. Figuur 16 Typische woonstraatverlichting In de nieuwe woonwijken mag afgeweken worden van de standaard RAL kleur voor lichtmasten. Industrie en kantoorgebieden De erftoegangswegen binnen de industriegebieden zijn voornamelijk wat bredere wegen en zijn voornamelijk voorzien van masten van 6, 8 en 10 meter. Deze mogen functioneel zijn en passen binnen het karakter van het gebied. De gebieden kunnen voorzien zijn van camerabewaking. De verlichting dient bij nieuwe gebieden in samenspraak te worden gekozen. Met name de kleurweergave, lichtniveau en gelijkmatigheid zijn van belang. De kleurtemperatuur dient 4000K te zijn. Figuur 17 Fietspaden in Best. Rood is primair, blauw secundair 25

27 Tunnels en viaducten Tunnels en viaducten moeten voldoen aan de verlichtingseisen van het Politie Keurmerk Veilig Wonen bestaande bouw blad O6. Het dienen slagvaste armaturen te zijn, het verlichtingsniveau is minimaal 15 lux met een gelijkmatigheid (lichtverdeling) van 0,3. De mate van kleurherkenning Ra is minimaal 60. Fietspaden De fietspaden die een primaire of secundaire functie hebben conform het GVVP 2008, worden voorzien van verlichting. Deze kan aangepast zijn aan het profiel van een vrijliggend fietspad (4 meter masten met functionele verlichting), maar kunnen ook mee worden verlicht met de naastgelegen straten. Parken Alleen primaire of secundaire routes worden verlicht als erftoegangsweg. Dit mag decoratief zijn en passen bij de allure van het park. Carpoolplaatsen Deze zijn ingericht als erftoegangsweg met functionele armaturen en hoge lichtmasten. Het lichtniveau is één lichtklasse ROVL2011 hoger dan de aanpalende ontsluitings- of erftoegangsweg. Achterpaden In 2006 werden volgens het toenmalige beleid de armaturen voor de achterpadverlichting door de Figuur 18 Carpoolplaats gemeente ter beschikking gesteld aan bewonersgroepen. Deze zorgden zelf voor distributie. In het huidige beleid is besloten conform de Kaderbrief 2013, om dit niet meer te continueren. Hangplekken of JOP s en speelplaatsen. Deze plekken worden voorzien van vandalismebestendige armaturen. De vorm en lichtniveau dient afgestemd te zijn op de erftoegangswegarmaturen in de nabije omgeving. Buitengebied Het buitengebied wordt zo min mogelijk verlicht. Waar nodig worden discontinuïteiten zoals kruisingen en splitsingen en gevaarlijke bochten verlicht met functionele verlichting conform erftoegang of ontsluitingsweg. 26

28 6 Financieel Het uitgangspunt van de begroting is budgetneutraliteit. Door de te verwachten energie- en onderhoudsbesparingen kunnen extra kosten voor investeringen in LED-apparatuur worden opgevangen. Doordat de gemeente bijna alleen op natuurlijke momenten hoeft te investeren zijn er geen hoge kosten meer voor inhaalslagen. Deze zijn in de afgelopen beleidsperiode gerealiseerd. Op basis van het bestaande areaal en de beleidsvoornemens is het volgende budget uitgewerkt. Onderwerp Energie OVL Energie OVL overig/toename Basisonderhoud Baten Aankoop diensten/goederen Kostenplaatsen -/- basisbeheer Vervanging regulier Vervanging inhaalslag Verbetering/dimapparatuur Kwaliteit A Totaal per 5 jaar: Tabel 4 meerjarenraming komende 5 jaar, zie ook bijlage 6 (kosten exclusief BTW en indexering) De begroting is gebaseerd op de toekomstige lasten met als doel het bereiken van de beleidsdoelstellingen. Overige kosten zoals kostenplaatsen andere afdelingen en teams en inhuur van diensten zijn apart aangegeven. Dit geldt ook voor de overige energiekosten, hierdoor worden de resultaten van de energiebesparingen beter zichtbaar. In bijlage 6 is de begroting voor het energieverbruik openbare verlichting (OVL), onderhoud en reguliere vervanging opgenomen. Energie Met de in hoofdstuk 4 genoemde beleidsvoornemens is het mogelijk in 10 jaar een jaarlijkse energiebesparing van 22% met financiële besparing van 15% te bereiken. Deze besparing wordt bereikt door het vervangen van de armaturen. Financieel betekent het een uiteindelijke besparing van per jaar zonder uitbreiding na 5 jaar. Met de uitbreiding van 300 armaturen komt de uiteindelijke besparing op Energie OVL overig Deze kosten betreffen de energiekosten die in rekening worden gebracht door Enexis voor de areaaluitbreiding van de openbare verlichting in de afgelopen 4 jaar, objecten van derden zoals publicatieborden, abri s, ANWB, illuminatie en dergelijke. Hierin zijn ook de kosten van netverliezen en de verrekening van extra toenemende energiekosten (ten opzichte van de normale indexering) opgenomen. Verwacht wordt dat deze kosten toe zullen nemen. Basisonderhoud Berekend zijn de kosten voor: het preventief en correctief vervangen van lampen, schade door aanrijdingen en vandalisme, schouwen, het beheren van de openbare verlichting en de areaaluitbreiding. Schilderkosten zijn alleen voor beheerkwaliteitsklasse A opgenomen. 27