warmteverlies berekenen Praktische uitwerking

Transcriptie

1 Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid modulair handboek centrale verwarming MODULE 4.1B warmteverlies berekenen Praktische uitwerking

2 2 Depotnummer: D/2013/1698/07

3 module 4: Boekdeel 1B Voorwoord Situering Over centrale verwarming bestaan al heel wat handboeken, maar meestal zijn die verouderd of te theoretisch. Het Handboek Centrale Verwarming werd geschreven in opdracht van fvb-ffc Constructiv (Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid). Met de stuwende kracht van Roland Debruyne, erevoorzitter, ICS (Belgische Unie van Installateurs van Centrale Verwarming, Sanitair, Klimaatregeling en Aanverwante Beroepen) en de steun van Bouwunie (De Vlaamse Kmo-bouwfederatie). Een aantal krachten uit het onderwijs, het Vlaams Agentschap voor Ondernemersvorming Syntra Vlaanderen en enkele bedrijven sloegen de handen ineen en vormden het redactieteam. Dit naslagwerk is gebaseerd op de modulaire opleidingsstructuur die de Dienst Beroepsopleiding van het Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming uitwerkte. Die structuur werd dan weer afgeleid van het beroepsprofiel. Zo zijn er boekdelen die zich meer richten op de uitvoerder (monteur), terwijl andere eerder interessant zijn voor de onderhoudsmedewerker (technicus) of leidinggevende (installateur). De actuele structuur met modules en boekdelen is terug te vinden op de omslag achteraan. Hij wordt aangepast aan de noodzaak van de opleiding en de vernieuwing van de technieken. Dit boek wisselt tekst af met afbeeldingen. Zo krijg je de inhoud ook visueel voorgeschoteld. Voor elk onderwerp vertrekken we van een praktijkgerichte beschrijving. Dat sluit aan bij de realiteit en de principes van competentieleren. Praktijkoefeningen vind je hier niet, het is dan ook geen schoolboek. Opleidingsonafhankelijk We streven naar een doorlopende opleiding. Daarom is dit een naslagwerk voor verschillende doelgroepen. Ben je een leerling van een school, een cursist van een middenstandsopleiding, een werkzoekende in opleiding, een verwarmingsmonteur die wil bijblijven of een installateur die technieken wil opfrissen? Dan vind je hier je gading. Een geïntegreerde aanpak Duurzaam installeren loopt als een rode draad door de tekst. Veiligheid, gezondheid, milieu, soms komen ze zelfs als apart thema aan bod. In elk boekdeel voorzien we bovendien een afzonderlijk blokje toegepaste wetenschappen. Ook delen uit normen en WTCB-publicaties vind je hier terug. Robert Vertenueil, Voorzitter fvb-ffc Constructiv 3

4 Redactie Coördinatie: Werkgroep: Teksten: Tekeningen: Patrick Uten Paul Adriaenssens Inge De Saedeleir gustaaf Flamant René Onkelinx Jacques Rouseu Frans Despierre Jacques Rouseu Patrick Uten Thomas De Jongh Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid, Brussel, Alle rechten van reproductie, vertaling en aanpassing onder eender welke vorm, voorbehouden voor alle landen D/2013/1698/07 Contact Voor opmerkingen, vragen en suggesties kun je terecht bij: fvb-ffc Constructiv Koningsstraat 132/ Brussel Tel.: Fax: website : fvb.constructiv.be Achtergrondinformatie Over hetzelfde onderwerp werden twee boekdelen geschreven: Module 4: Ontwerpen, dimensioneren en inregelen van centrale verwarmingsinstallaties Boekdeel 1A warmteverlies berekenen: theoretische uitwerking Boekdeel 1B warmteverlies berekenen: praktische uitwerking Om deze boekdelen aan te maken namen we deze standpunten in: opgemaakt volgens NBN B (berekening U-waarden), NBN (berekening warmteverliezen) en NBN EN12831 geen rekening gehouden met grondwaterstand; ventilatieverliezen praktisch verrekend; voor symbolen: ook gereflecteerd naar EN 12831, WTCB rapport nr 1... (niet altijd eenduidig); rekenoefening aan de hand van maquetteplattegrond, verkrijgbaar bij fvb-ffc Constructiv; twee rekenbladen werden ontwikkeld, zoveel mogelijk geautomatiseerd: U-waardeberekening + warmteverliesberekening, deze kan u downloaden op onze website : fvb.constructiv.be, bij publicaties Deze handleiding is toepasbaar bij het ontwerpen van verwarmingsinstallaties van residentiële woningen. 4

5 module 4: Boekdeel 1B Inhoud Voorwoord...3 Inhoud Overzicht symbolen warmteverliezen bij gebouwen: praktische toepassing Studie van het bouwplan Grondplan Oriëntatie Buitentemperatuur Gewenste binnentemperaturen Beschrijving van alle wanden (muren, vloeren,...) De te compenseren koude wanden Situering van bouwknopen Ventilatievoud Bepaling van de U-waarde per wand Het berekeningsblad manueel invullen Het rekenblad invullen met de computer Gebruik van tabellen Berekening van de warmteverliezen van een vertrek Manuele invulling van het berekeningsblad Het rekenblad invullen met de computer Berekeningen met andere werkwijze Gebruik van tabellen Uitgewerkt voorbeeld berekening U-waarde Samenstelling van de wanden in deze woning Vloer gelijkvloerse verdieping (boven verluchte kruipruimte θ e - 5 C) Plafond gelijkvloerse verdieping = vloer verdieping Plafond verdieping = vloer zolder Dakconstructie Buitenmuur (uitgezonderd garage) Buitenmuur garage Binnenmuren van 14 cm Binnenmuren van 9 cm Vaste U-waarden Tabellen met de meest voorkomende λ-waarden Berekening U-waarde Manueel berekend Elektronisch rekenblad warmteverliesberekening (Ф HL ) van een woning Ligging van de woning Oriëntatie van de woning Berekening van de warmteverliezen Berekeningsmethode Berekeningsblad handmatig invullen Het rekenblad invullen met de computer bijlagen Warmtegeleidingscoëfficiënten (λ) Niet-homogene wanden Warmteweerstanden (R g ) voor luchtlagen Warmteweerstanden (R u ) voor lagen met grote luchtholten Uitgewerkte voorbeelden U-waarden berekening Warmteverliesberekeningen Lege rekenbladen U-waarden berekening Warmteverliesberekeningen Llijst met gewenste binnentemperaturen volgens NBN Llijst met buitentemperaturen volgens NBN Plannen en doorsneden Grondplan en aanzicht met afmetingen Grondplan zonder afmetingen Doorsneden

6 module 4: Boekdeel 1B 2. Overzicht symbolen 2. Overzicht symbolen Symbool Beschrijving eenheid θ temperatuur C T temperatuur K θ e buitentemperatuur C θ int omgevingstemperatuur, binnentemperatuur (voorheen θ i ) C θ v aanvoerwatertemperatuur (ketel) C θ r terugloopwatertemperatuur (ketel) (voorheen θ t ) C θ in ingaande-watertemperatuur (verwarmingslichaam) (voorheen θ i ) C θ out uitgaande-watertemperatuur (verwarmingslichaam) (voorheen θ u ) C Δθ = ΔT temperatuurverschil C of K Δθ r watertemperatuurverschil in de radiator C of K Δθ 50 75/65/20 Δθ 60 : 90/70/20 C of K θ ink ingaande-watertemperatuurkring C θ outk uitgaande-watertemperatuurkring C θ kring mengwatertemperatuur in kring C θ w plaatselijke temperatuur in wand C c massawarmte, de soortelijke warmte J/(kg.K) Ψ lineaire warmtedoorgangscoëfficiënt van lineaire bouwknopen W/(m K) χ puntwarmtedoorgangscoëfficient van de punt-bouwknopen W/K Φ warmtestroom of transmissie door wanden van het lokaal W Φ T warmteverlies door transmissie W Φ V warmteverlies door ventilatie W Φ HL som van de warmteverliezen (= warmtebehoefte) van het lokaal W Φ tot totaal warmteverlies van alle lokalen W A oppervlakte m² b breedte m l lengte m d dikte m d relatieve dichtheid -- ρ (massa) dichtheid kg/m 3 of kg.m -3 E warmteafgifte W E 50 genormaliseerde warmteafgifte W h hoogte m h se warmteovergangscoëfficiënt (buiten,vochtig) W/(m² K) h si warmteovergangscoëfficiënt (binnen, droog) W/(m² K) H warmteoverdrachtscoëfficiënt W/K H A totale warmteoverdrachtscoëfficiënt tussen verwarmde ruimte en aangrenzende gebouwen H D totale warmteoverdrachtscoëfficiënt direct naar buitenomgeving W/K W/K 6

7 2. Overzicht symbolen module 4: Boekdeel 1B Symbool Beschrijving eenheid H g totale warmteoverdrachtscoëfficiënt naar buitenomgeving via de grond en via onverwarmde ruimten (AOR) in contact met de grond H se warmteovergangscoëfficiënt vochtig W/K H si warmteovergangscoëfficiënt droog W/K H U totale warmteoverdrachtscoëfficiënt naar buitenomgeving via AOR W/K H V warmteoverdrachtscoëfficiënt door ventilatie W/K l lengte m M cw toeslag voor koude wanden -- M o toeslag voor oriëntatie % n min minimaal ventilatievoud met buitenlucht per uur (vroeger β) /h of h -1 P vermogen (warmtehoeveelheid per seconde) J/s =W Q warmtehoeveelheid J q v volumedebiet m³/h, dm³/h of l/h q m massadebiet kg/h q 50 genormaliseerde watermassadebiet bij een installatie volgens E 50 kg/h q ring massadebiet in de kring kg/h q rad massadebiet in de radiator kg/h q tot totale massadebiet kg/h R warmteweerstand van een wand (m² K)/W R g warmteweerstand voor luchtlagen in een wand (kleiner of gelijk aan 300mm) (m² K)/W R m warmtedoorgangsweerstand van een homogene wand (m² K)/W R si warmteovergangsweerstand binnen (m² K)/W R se warmteovergangsweerstand buiten (m² K)/W R T totale warmteweerstand van een wand (m² K)/W R U warmteweerstand voor niet-homogene materialen of luchtlaag groter dan 300mm (m² K)/W U warmtedoorgangscoëfficiënt W/(m² K) V volume m³ Z drukverlies plaatselijke weerstanden Pa ζ of z weerstandscoëfficient voor stroming door een plaatselijke weerstand -- λ U of λ warmtegeleidingscoëfficiënt (warmtegeleidbaarheid) W/(m K) Σ som van -- W/K 7

8 8

9 3. Warmteverliezen bij gebouwen: praktische toepassing module 4: Boekdeel 1B 3. warmteverliezen bij gebouwen: praktische toepassing 3.1 Studie van het bouwplan Voor we kunnen overgaan tot de berekening van de warmtedoorgangscoëfficiënten en het totale warmteverlies van een woning, moeten we enkele zaken weten. Zodra we deze zaken weten, kunnen we de totale warmteverliezen per lokaal berekenen en dan de verwarmingslichamen dimensioneren. Als we alle warmteverliezen (Φ HL ) per lokaal kennen, kunnen we, door ze gewoon samen te tellen, het nominale vermogen van de ketel bepalen Het lastenboek of bestek is de nauwkeurige beschrijving van de werken en de leveringen met alle nodige inlichtingen (bijv. te gebruiken materialen, de regeling van de werkzaamheden, de rechten en plichten van de partijen) Grondplan De afspraken over de afmetingen van de muren zijn: buitenmuren - buitenmaten binnenmuren - binnenmaten Opmerking: De realiteit wijst uit dat er weinig tot geen verschil bestaat in de warmteverliezen als je altijd de binnenafmetingen gebruikt. 9

10 module 4: Boekdeel 1B 3. Warmteverliezen bij gebouwen: praktische toepassing Oriëntatie Op het bouwplan staat altijd een windroos getekend. In onderstaand geval is de achterkant van de woning zuidwaarts gericht. * de andere grondplannen vind je als bijlage vanaf pagina 88 10

11 3. Warmteverliezen bij gebouwen: praktische toepassing module 4: Boekdeel 1B Buitentemperatuur 1 Volgens de norm NBN volstaat voor onze streken een buitentemperatuur (θ e ) tussen -7 en -12 C. Deze temperaturen zijn het daggemiddelde van de buitentemperatuur dat jaarlijks maar één keer wordt overschreden. De woning is geplaatst in Aalst m.a.w. -8 C is de keuze voor deze woning. 1 Zie ook als bijlage: lijst met gemeenten en bijbehorende temperaturen vanaf pagina 84 11

12 module 4: Boekdeel 1B 3. Warmteverliezen bij gebouwen: praktische toepassing binnentemperaturen θ int - ontwerptemperaturen type lokaal θ int in C residentiële leefruimte 20 trappenhal 16 badkamer 24 bureau 20 gemeenschappelijke bureaus 20 vergaderzaal 20 auditorium 20 cafetaria / restaurant 20 klaslokaal 20 verpleegzaal 20 kerk 15 museum,galerij Gewenste binnentemperaturen Wat de binnentemperaturen (θ int ) betreft moeten we rekening houden met: afspraken rond niet-verwarmde ruimten: nachtverlaging (ontwerptemperaturen versus realiteit); temperaturen aan de andere zijde van de wand. De lijst hiernaast is richtinggevend. Houd rekening met de wensen van de klant: als de klant hogere temperaturen wenst, worden die opgenomen in het lastenboek Beschrijving van alle wanden (muren, vloeren ) Het lastenboek van de architect beschrijft de wanden, verdere bewerkingen gebeuren op basis van deze gegevens De te compenseren koude wanden 2 Deze toeslagfactor passen we maar eenmaal per vertrek voor de ongunstigste gevel toe. Voorwaarde: oppervlakte wand > dan 1m² U-waarde > 1 W / ( m 2 K ) buitenwanddeel niet gecompenseerd door een juiste plaatsing van een verwarmingselement M cw = 0, l cw U cw Waarin: M cw : toeslagfactor koude wanden l cw : de diepte van het vertrek d.i. de afstand tussen de koude niet-gecompenseerde wand en de wand daartegenover in m U cw : warmtedoorgangscoëfficiënt van de nietgecompenseerde koude wand in W / ( m 2 K ). 2 Meer informatie vind je in module 4, boekdeel 1A 12

13 3. Warmteverliezen bij gebouwen: praktische toepassing module 4: Boekdeel 1B Situering van bouwknopen 3 Een bouwknoop (vroeger koudebrug) is een onderbreking van de warmte-isolatie; deze waarde moeten we hier invullen. In dit bouwplan zijn dit de omtrek van de ramen en de buitendeuren. waarden ψ = 0,5 als U- waarde < 1 ψ = 1,5 - U als 1 < U- waarde < 1,5 ψ = 0 als U - waarde> 1, Ventilatievoud 4 In deze oefening maken we gebruik van een gedwongen ventilatie, de debieten volgens NBN Ventilatiedebiet volgens NBN D TOeVOer Ruimte Woonkamer Slaapkamer Studeerkamer Speelkamer Nominale debiet Mag beperkt worden tot Algemene regel Minimaal debiet 75 m³/h 150 m³/h 3,6 m³/h. m² 25 m³/h 72 m³/h Vrije toevoer (A, C) maximaal 2 x nominaal AFvoer Nominale debiet Ruimte Algemene regel Minimaal debiet Mag beperkt worden tot Keuken Badkamer 50 m³/h 3.6 m³/h. m² Was-, droogplaats 75 m³/h Open keuken 75 m³/h WC / 25 m³/h / 3 Meer informatie vind je in module 4, boekdeel 1A 4 Meer informatie vind je in module 4, boekdeel 1A 13

14 module 4: Boekdeel 1B 3. Warmteverliezen bij gebouwen: praktische toepassing 3.2 Bepaling van de U-waarde per wand De U- waarde (warmtedoorgangscoëfficiënt) kunnen we berekenen 5 of in tabellen (richtwaarden) opzoeken Het berekeningsblad manueel invullen Je kunt de berekening manueel doen met een berekeningsblad. Aan de hand van de gegevens op het bouwplan en de wandsamenstelling bereken je dan de U- waarden Het rekenblad invullen met de computer Op het rekenblad 6 vul je alle nodige waarden in. De computer verwerkt de gegevens en het eindresultaat is de gezochte U- waarde Gebruik van tabellen Verschillende organisaties en fabrikanten berekenden al heel wat U- waarden en verzamelden ze in tabellen. Die kun je dan ook gebruiken, tenminste als de bron betrouwbaar is. Zie ook website Vlaams energieagentschap (VEA) of 5 Meer informatie vind je in module 4, boekdeel 1A 6 Elektronisch beschikbaar op fvb.constructiv.be 14

15 3. Warmteverliezen bij gebouwen: praktische toepassing module 4: Boekdeel 1B Vlaams Gewest, Waals gewest en Brussels hoofdstedelijk Gewest Tabel maximale U- en minimale R-waarden Vlaams Gewest en Waals Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest Vlaams, Waals en Brussels Hoofdstedelijk Gewest overzicht eisen vanaf 1 Januari Januari Januari Constructiedeel SCHEIDINGSCOnstructies DIE het BESCHERMDE VOlume OMHULLEN, met uitzondering van de scheidingsconstructies die de scheiding vormen met een aanpalend beschermd volume U max W/(m². k) R min (m². k)/w U max W/(m². k) R min (m². k)/w U max W/(m². k) R min (m². k)/w 1.1. TRANSPARANTE SCHEIDINGSCONSTRUctiES, met uitzondering van deuren en poorten (zie 1.3), gordijngevels (zie 1.4) en glasbouwstenen (zie 1.5) 2.2 (1) en U g,max =1.3 (2) 2.5 en U g,max = (1) en U g,max =1.1 (2) 1.2. OPAKE CONSTRUctiES, met uitzondering van deuren en poorten (zie 1.3) en gordijngevels (zie 1.4) daken en plafonds muren niet in contact met de grond, met uitzondering van de muren bedoeld in muren in contact met de grond 1.3 (3) (3) verticale en hellende scheidingsconstructies in contact met een kruipruimte of met een kelder buiten het beschermde volume 1.2 (3) (3) vloeren in contact met de buitenomgeving andere vloeren (vloeren op volle grond, boven een kruipruimte of boven een kelder buiten het beschermde volume, ingegraven keldervloeren) 0.35 (4) 1.3 (3) (4) 1.75 (3) 1.3. DEUREN EN POOrtEN (met inbegrip van kader) 2.2 (5) (5) 1.4. GORDIJNGEVELS (volgens pren 13947) 2.2 en U g,max =1.3 (2) 2.9 en U g,max = en U g,max =1.1 (2) 1.5. GLASBOUWSTENEN SCHEIDINGSCOnstructies TUSSEN TWEE BESCHERMDE VOlumes (6) OP AANGRENZENDE PERCELEN (7) VOLGENDE Opake SCHEIDINGSCOnstructies BINNEN het BESCHERMDE VOlume OF palend AAN EEN Bestaand BESCHERMD VOlume OP EIGEN PERCEEL, met uitzondering van deuren en poorten (8) 3.1. TUSSEN APARTE WOONEENHEDEN TUSSEN WOONEENHEDEN EN GEMEENSCHAPPELIJKE RUIMTEN (trappenhuis, inkomhal, gangen,...) TUSSEN WOONEENHEDEN EN RUIMTEN MET EEN NIET-RESIDENTIËLE BESTEMMING TUSSEN RUIMTEN MET EEN INDUSTRIËLE BESTEMMING EN RUIMTEN MET EEN NIET-RESIDENTIËLE BESTEMMING Ten hoogste 2 % van de totale oppervlakte van alle scheidingsconstructies die het beschermde volume omhullen, zoals vermeld onder 1 tot en met 1.5, mag afwijken van deze eisen. 15

16 module 4: Boekdeel 1B 3. Warmteverliezen bij gebouwen: praktische toepassing Verduidelijkingen bij de tabel (1)/(2) De oppervlaktegewogen gemiddelde waarde van alle transparante scheidingsconstructies waarvoor EPB-eisen van toepassing zijn, mag maximaal 2,5 W/m²K zijn. Deze gemiddelde U-waarde slaat op alle vensters (venster = de combinatie van glas, raamprofiel, afstandshouder en eventuele ventilatieroosters) samen van een gebouw. Bij de bepaling van het gemiddelde wordt rekening gehouden met de oppervlakte: grote vensters hebben een grotere invloed op de gemiddelde U-waarde, dan kleine vensters. De centrale U-waarde van de beglazing van elk venster moet lager zijn dan of gelijk aan 1,6 W/m²K. Die centrale U-waarde is ook van toepassing bij gordijngevels. (3) Voor opake scheidingsconstructies (muren, vloeren of hellende scheidingsconstructies) in contact met de volle grond, een kruipruimte of een onverwarmde kelder wordt de R-waarde berekend. De totale R-waarde wordt berekend vanaf het binnenoppervlak van de scheidingsconstructie tot het contactoppervlak met de volle grond, de kruipruimte of de onverwarmde kelder. Het opgelegde minimum is 1,0 m²k/w. (4) De U-waarde of R-waarde van de volgende scheidingsconstructies wordt berekend volgens de Europese norm EN ISO : - vloeren op volle grond; - vloeren boven een kruipruimte; - vloeren boven een kelder buiten het beschermde volume; - ingegraven keldervloeren. Bij ingegraven keldervloeren geldt de maximale U-waarde (of minimale R-waarde) enkel voor de vloer (U b,f berekend volgens EN ISO 13370). (5) De maximale U-waarde voor deuren en poorten geldt voor bouwprojecten waarvoor de aanvraag tot stedenbouwkundige vergunning wordt ingediend op of na 1 januari (6)/(7) De scheidingsconstructies tussen twee beschermde volumes op aangrenzende percelen moet in zekere mate geïsoleerd zijn en een U-waarde van maximaal 1,0 W/m²K hebben. Die U max -waarde geldt voor: - nieuwe scheidingsconstructies voor elk bouwproject dat als eerste in een rij gebouwen wordt uitgevoerd; - bestaande gemeenschappelijke scheidingsconstructies waar tegenaan wordt gebouwd. De U max -eis geldt niet voor bestaande gemeenschappelijke scheidingsconstructies bij smalle percelen. Dat zijn percelen waarbij de kleinste afstand tussen de bedoelde scheidingsconstructie en de tegenoverliggende perceelsgrens kleiner is dan 6 meter. In dat geval hoeft de U-waarde evenmin berekend te worden. Men mag ervan uitgaan dat alle ruimten in gebouwen op een aangrenzend perceel verwarmde ruimten zijn en dus deel uitmaken van een beschermd volume. Bij scheidingsconstructies op de perceelsgrenzen die hoger en/of lager zijn dan de ruimten op het aangrenzende perceel, moeten de nietscheidende delen beschouwd worden als buitenmuren. Voor die muurdelen geldt de maximale U-waarde van 0,6 W/m²K. (8) Bij de berekening van de U-waarde van tussengelegen vloeren wordt rekening gehouden met een opwaartse warmteflux. De tussengelegen vloeren worden zo volgens de strengste criteria beoordeeld, namelijk als tussengelegen plafonds. Voor de scheidingsconstructies tussen het beschermde volume en een aangrenzende onverwarmde ruimte (AOR) verschilt de berekening van de U-waarde. De grootte van het warmteverlies dat optreedt tussen het beschermde volume en de buitenomgeving via de AOR is niet alleen afhankelijk van de U-waarde van de scheidingsconstructie tussen het beschermde volume en de AOR, maar ook van de isolatiegraad van de scheidingsconstructies tussen de AOR en de buitenomgeving en de ventilatiegraad van de AOR. Uit de mate waarin de AOR geïsoleerd en geventileerd is wordt een reductiefactor b afgeleid. De U-waarde van de scheidingsconstructie tussen het beschermde volume en de AOR wordt hiermee vermenigvuldigd. Het product (U-waarde x reductiefactor b) moet lager zijn dan de geldende U max. Het E-peil wordt verstrengd in twee stappen: Er worden strengere maximale U- en minimale R-waarden ingevoerd voor specifieke bouwonderdelen (daken, plafonds, muren edm.). E70 voor stedenbouwkundige aanvragen of meldingen vanaf 1 januari 2012; E60 voor stedenbouwkundige aanvragen of meldingen vanaf

17 3. Warmteverliezen bij gebouwen: praktische toepassing module 4: Boekdeel 1B 3.3 Berekening van de warmteverliezen van een vertrek Manuele invulling van het berekeningsblad Op dit berekeningsblad vul je alle waarden in en daarna bereken je het warmteverlies. Het resultaat is het warmteverlies van dat lokaal (Φ HL ). Opmerking: als de temperatuur aan de andere zijde stijgt, breng je de winst niet in rekening Het rekenblad invullen met de computer Op het rekenblad 7 vul je alle nodige waarden in, de computer verwerkt de gegevens en het eindresultaat is het gevraagde warmteverlies Berekeningen met andere werkwijze Er bestaan verschillende bedrijven die software ontwikkelen om de warmteverliezen te bepalen. Een overzicht hiervan geven is hier zinloos, omdat deze programma s regelmatig veranderen. Bepaalde bedrijven doen de berekeningen voor de installateur. Houd er wel rekening mee dat de installateur verantwoordelijk blijft Gebruik van tabellen Er worden tabellen verspreid waarmee je een warmteverlies kunt bepalen, maar deze zijn zeker niet betrouwbaar en kunnen alleen maar voor schattingen dienen. 7 Elektronisch beschikbaar op fvb.constructiv.be 17

18 18

19 4. Uitgewerkt voorbeeld berekening U-waarde module 4: Boekdeel 1B 4. Uitgewerkt voorbeeld berekening U-waarde 4.1 Samenstelling van de wanden in deze woning Vloer gelijkvloerse verdieping (boven verluchte kruipruimte θ e - 5 C) De basissamenstelling is voor alle gelijkvloerse lokalen dezelfde. Alleen de toplaag verschilt van lokaal tot lokaal. in de garage We geven de samenstelling van onder naar boven: 20 cm vooraf vervaardigde ruwe vloerplaten van zwaar beton met holten; 10 cm ongewapend beton; 6 cm isolerende uitvulbeton type perliton; 8 cm dekvloer (chape). In de garage: 2 cm gres tegels In de leefkamer: 2 cm dikke mozaïekparket in eik in de leefkamer Alle overige gelijkvloerse lokalen: 2 cm gelijmde keramische tegels Alle overige gelijkvloerse lokalen 19

20 module 4: Boekdeel 1B 4. Uitgewerkt voorbeeld berekening U-waarde Plafond gelijkvloerse verdieping = vloer verdieping Plafond gelijkvloerse verdieping = vloer verdieping Samenstelling van onder naar boven 1 cm gipsafwerking; 12 cm geprefabriceerde draagvloer in gebakken aarde met een holte; 10 cm ongewapend beton; 6 cm isolerende uitvulbeton type perliton; 8 cm dekvloer (chape); 2 cm gelijmde keramische tegels. Plafond verdieping = vloer zolder Plafond verdieping = vloer zolder Samenstelling van onder naar boven 1 cm gipsafwerking; 2 cm dikke gipsplaten genageld op 18 cm dikke houten balken; 12 cm minerale wol; 3,6 cm dikke geagglomereerde (= samengevoegd door persen) houtvezelplaten van 700 kg/m³ op de balken. Dakconstructie Dakconstructie Samenstelling van buiten naar binnen: donkerbruine dakpannen; 32 mm dikke pannenlatten; 10 mm dikke tengellatten; 3,2 mm dikke onderdekplaat (b.v.:menuiserite); 18 cm dikke houten balken; 15 cm minerale wol; 1,2 cm dikke gipsplaat; 1 cm gipsafwerking op gipsplaat. Buitenmuur (uitgezonderd garage) Buitenmuur (uitgezonderd garage) Samenstelling van buiten naar binnen: 9 cm volle baksteen; 1 cm stilstaande luchtlaag; 6 cm isolatie: verbeterd schuim PUR (in dit voorbeeld: Recticel); 14 cm geperforeerde snelbouwbaksteen (in dit voorbeeld: Hexablok); 1 cm gipsafwerking; In de douche, badkamer en keuken komt op de gipsafwerking nog 1 cm geglazuurde tegels. 20

21 4. Uitgewerkt voorbeeld berekening U-waarde module 4: Boekdeel 1B Buitenmuur garage Samenstelling van buiten naar binnen: 9 cm volle baksteen; 1 cm stilstaande luchtlaag; 6 cm isolatie: verbeterd schuim PUR (in dit voorbeeld: Recticel); 14 cm metselwerk met holle blokken van licht beton. Buitenmuur garage Binnenmuren van 14 cm Samenstelling van buiten naar binnen: 1 cm gipsafwerking; 14 cm geperforeerde snelbouwbaksteen (in dit voorbeeld: Hexablok); 1 cm gipsafwerking; 1 cm gelijmde geglazuurde tegels (= faience) boven op de gipsafwerking tegen de binnenmuren van douche en badkamer. Binnenmuren van 14 cm Binnenmuren van 9 cm Samenstelling van buiten naar binnen: 1 cm gipsafwerking; 9 cm metselwerk uit poreuze volle baksteen van 1250 kg/m³ ; 1 cm gipsafwerking. Binnenmuren van 9 cm Vaste U-waarden Deze waarden kan de fabrikant of de architect geven. Voor dit voorbeeld nemen we: alle ramen: U = 1,4 W / ( m 2 K ); dakvlakramen: U = 1,5 W / ( m 2 K ); voordeur: U = 2 W / ( m 2 K ); garagepoorten: U = 2 W / ( m 2 K ) 21

22 module 4: Boekdeel 1B 4. Uitgewerkt voorbeeld berekening U-waarde 4.2 Tabellen met de meest voorkomende λ-waarden 8 In de tabellen (hoofdstuk bijlagen) staan bovenaan 3 symbolen waarvan de betekenis de volgende is: ρ = massadichtheid en heeft als eenheid kg/m³ (wordt uitgesproken rho ) λ i = deze waarde gebruiken we voor alle wanden die we als normaal droog kunnen beschouwen, m.a.w. een binnenomgeving. De relatieve vochtigheid bedraagt 50% bij 20 C. λ e = deze waarde gebruiken we voor alle wanden die nat of vochtig kunnen zijn, m.a.w. die in contact staan met een buitenomgeving (b.v. een buitenspouwblad van een spouwmuur, stortbeton in contact met de volle grond). De relatieve vochtigheid bedraagt 80% bij 20 C. Bemerk dat λ e altijd groter is dan λ i De reële waarden van λ e, λ i en R u moet je nog altijd controleren bij de fabrikant van het materiaal. 8 Meer info vind je in module 4, boekdeel 1 A: 22

23 4. Uitgewerkt voorbeeld berekening U-waarde module 4: Boekdeel 1B 4.3 Berekening U-waarde We berekenen alle U-waarden van de muren, vloeren, plafonds en daken van de woning volgens hun respectievelijke samenstelling. Dit kan manueel gebeuren maar er bestaat ook een elektronisch rekenblad waarmee we de U-waarden berekenen Manueel berekend 9 De vloer van de garage en de vloer van de leefkamer rekenen we eerst als manueel voorbeeld uit. Op deze bladen staan twee belangrijke zaken: De omschrijving van het wandtype Daarvan kun je voor elke wand maar één aanduiden. Dit doe je door het vierkantje dat naast het te kiezen wandtype staat aan te stippen en meteen heb je de juiste warmteovergangsweerstand (R si en R se ). De wandsamenstelling In de eerste kolom noteer je de wandsamenstelling zoals de architect ze opgaf. In de volgende kolom noteer je de dikte van elk samenstellend onderdeel. Luchtlagen en materialen die veel lucht bevatten vallen daarbuiten. Hun R g 10 of R u 11 noteer je meteen in de betreffende kolom. Voor de overige materialen zoek je in tabellen 12 de λ i of λ e op. Je noteert die in de juiste kolom en deelt de dikte (uitgedrukt in meter) door de overeenkomstige λ i of λ e waarde. Zo krijg je de waarde R 1. Opmerking: We houden rekening met twee cijfers na de komma. Het tweede cijfer is aangepast aan het derde cijfer. Wanneer het derde cijfer na de komma kleiner is dan 5, wordt het tweede cijfer na de komma behouden. Is het derde cijfer na de komma gelijk aan of groter dan 5, wordt het tweede cijfer na de komma met een eenheid vermeerderd. 9 Als bijlage op pagina 61 vind je een leeg berekeningsblad. 10 Tabel met gegevens als bijlage, tabel 4 11 Tabel met gegevens als bijlage, tabel 5 12 Tabellen met gegevens als bijlage, tabel 1, 2, 3 23

24 module 4: Boekdeel 1B 4. Uitgewerkt voorbeeld berekening U-waarde Zoals afgesproken berekenen we eerst de U-waarde van de garagevloer. Bij de omschrijving van het wandtype past hier maar één lijn namelijk: vloer boven kruipruimte of buitenomgeving. Dat levert een R op = 0,21 ( m 2 K ) / W in de garage We lezen verder op het berekeningsblad: 20 cm vooraf vervaardigde ruwe vloerplaten van zwaar beton met twee holten in de stroomrichting. Duidelijk een materiaal dat veel lucht bevat. In de tabel 5 (zie bijlagen) vinden we de in te vullen R u waarde = 0,21 ( m 2 K ) / W 10 cm ongewapende beton Dikte in meter = 0,1 m λ i vinden we in de tabel ( zie bijlagen) =1,3 W / ( m K ) 6 cm isolerende uitvulbeton type perliton Dikte in meter = 0,06 m λ i vinden we in de tabel ( zie bijlagen) = 0,08 W / ( m K ) 8 cm dekvloer Dikte in meter = 0,08 m λ i vinden we in de tabel ( zie bijlagen) = 1 W / ( m K ) 2 cm gres-tegels Dikte in meter = 0,02 m λ i vinden we in de tabel ( zie bijlagen) = 1,2 W / ( m K ) 24

25 4. Uitgewerkt voorbeeld berekening U-waarde module 4: Boekdeel 1B Het ingevulde berekeningsblad ziet er dus als volgt uit: De lege invulbladen kan je vinden vanaf pagina 79 25

26 module 4: Boekdeel 1B 4. Uitgewerkt voorbeeld berekening U-waarde We doen identiek hetzelfde met de vloer van de leefkamer. Alleen de toplaag is anders. Deze wordt 2 cm dikke mozaïekparket in eik Dikte in meter = 0,02 m λ i vinden we in de tabel ( zie bijlagen) = 0,17 W / ( m K ) Opnieuw alles invullen, uitrekenen en optellen, en we krijgen de gevraagde U-waarde. Het resultaat is het berekeningsblad op de volgende pagina. 26

27 4. Uitgewerkt voorbeeld berekening U-waarde module 4: Boekdeel 1B 27

28 module 4: Boekdeel 1B 4. Uitgewerkt voorbeeld berekening U-waarde Elektronisch rekenblad Zoals afgesproken doen we nu hetzelfde voor alle wanden, maar we gebruiken nu het elektronisch rekenblad Elektronisch beschikbaar op fvb.constructiv.be Korte herhaling Luchtlagen: R g invullen volgens opgegeven dikte en dit in de kolom R g Materialen, waarin veel lucht zit, invullen in de kolom R u. Je kunt maar één omschrijving van het wandtype gebruiken. 28

29 4. Uitgewerkt voorbeeld berekening U-waarde module 4: Boekdeel 1B Toelichting rekenblad 29

30 module 4: Boekdeel 1B 4. Uitgewerkt voorbeeld berekening U-waarde 30

31 5. Warmteverliesberekening (Φ HL ) van een WOning module 4: Boekdeel 1B 5. warmteverliesberekening (Φ HL ) van een woning 5.1 Ligging van de woning Onze woning ligt in Aalst, dit betekent dat we de gestandaardiseerde buitentemperatuur θ e = - 8 C nemen. 5.2 Oriëntatie van de woning 5.3 Berekening van de warmteverliezen Op het bijgevoegd grondplan van de gelijkvloerse verdieping vind je een windroos. Hieruit blijkt dat: De voorgevel is de noordgevel. De linkerzijgevel is de oostgevel. De achtergevel is de zuidgevel. De rechterzijgevel is de westgevel Berekeningsmethode Om de totale warmteverliezen van een vertrek te bepalen, maken we de som van de transmissie- en ventilatieverliezen. Deze som vermenigvuldigen we met een toeslagfactor voor oriëntatie en koude wanden. Φ HL = ( Σ ΦT + ΦV ) (1 + M o + M cw) in W Waarin: Φ HL : totale warmteverliezen van een vertrek in W Φ T : de transmissieverliezen van het vertrek in W Φ V : de ventilatieverliezen van het vertrek in W M o : toeslag voor oriëntatie M cw : toeslag voor koude wanden Met die U-waarden in de overzichtstabel rekenen we de warmteverliezen van de woning uit. Dit kan op 2 manieren: berekeningsblad handmatig invullen; berekeningsblad met de computer invullen; Om de ramen en deuren in rekening te brengen, bestaan 2 mogelijkheden: 1. Eerst de wand berekenen, daarna deuren en/of ramen, waarbij de U-waarde van de deuren en/of ramen wordt verminderd met de U-waarde van de wand (zie uitgewerkt elektronisch voorbeeld) 2. Eerst deuren en/of ramen berekenen, daarna de wand, waarbij de oppervlakte van de wand wordt verminderd met de oppervlakte van de deuren en/of ramen (zie uitgewerkt handgeschreven voorbeeld) 31

32 module 4: Boekdeel 1B 5. Warmteverliesberekening (Φ HL ) van een WOning Berekeningsblad handmatig invullen De tabellen invullen volgens de aanwijzingen: 32

33 5. Warmteverliesberekening (Φ HL ) van een WOning module 4: Boekdeel 1B Het berekeningsblad met de computer invullen Hieronder kan je enkele afdrukken van de rekenbladen vinden, de andere vind je op de website; fvb.constructiv.be -> publicaties Berekeningsblad voor warmteverliezen NBN B opmerking over de Europese norm Algemene Gegevens Bouwheer: Naam : Voornaam: Adres : Binnen- temperaturen modulair handboek centrale verwarming wi@e vlakken invullen klik op lokaal nr Werfadres: Lokaal Tel.: warmteverliesberekening snelkoppelingen naar meer informa2e snelkoppeling naar tabblad van dat lokaal buitentemperatuur invullen lokaalbenaming invullen; komt automa2sch op tabblad lijst binnentemperaturen gewenste temperatuur invullen invullen van stookregime: nodig voor de radiatorselec2e aanvoertemperatuur v ( C ) Stookregime teruglooptemperatuur r ( C ) BUITENTEMPERATUUR INVULLEN buitentemperatuur θ e ( C ) info U en R- waarden overzicht U- waarden kort lijst buitentemperaturen info ven2la2e Naar algemene gegevens Uitgebreide Ven2la2e 33

34 module 4: Boekdeel 1B 5. Warmteverliesberekening (Φ HL ) van een WOning Naam + voornaam : Lokaal : Berekeningsblad voor warmteverliezen NBN B l b h Oppervlakte θ int = C θ e = C Volume V 1 : m² M cw = 0,00185 x l cw x U cw Volume V 2 : teruggaan naar 0,00185 x x enkel wide cellen invullen; de oranje cellen zijn de Volume V 3 : eerste blad gekende of berekende gegevens Volume V : m³ M o = zuid = 0 wanden afme2ngen van het lokaal naar ALGEMENE GEGEVENS WARMTEVERLIESBEREKENING aangr. U l h of b A aftrek A netto ΔT Φ C W/(m².K) m m m² m² K W temperatuur aangrenzende ruimte beschrijving soort wand berekende of opgezochte U- waarde afme2ngen van deze wand of wanddeel oppervlakte van raam of deur in deze wand Koudebruggen ψ = 0,5 als de U-waarde geisoleerde buitenmuur U < 1 Ψ l h of b omtrek ΔT Φ ψ = 1,5- U als de U-waarde geisoleerde buitenmuur 1 < U <1,5 W/(m.K) m m m K W ψ = 0 als de U-waarde geisoleerde buitenmuur U > 1,5 snelkoppelingen naar meer informa2e Totaal van de wanden : indien gekozen voor "basisven2la2e": hier NIETS kiezen wordt automa2sch berekend 0 Totaal van de koudebruggen TOTALE WARMTEDOORGANGSVERLIEZEN (transmissieverliezen) Φ T = Norm D (Basisventilatie: algemene regel) of Norm D (Minimale/begrensde mechanische ventilatie) opp. x 3,6 = 0 m³/h m³/h n = / h θ e n = C n = / h θ e = C Φ v = 0,34 x n x V x (θ int - θ e ) = Φ v = 0,34 x (n + 0,3) x V x (θ int - θ e ) = #VALUE! DE TOTALE WARMTEVERLIEZEN Φ HL = (Φ T + Φ V ) x (1 + M 0 + M cw ) = x 1,0000 = Watt Naar algemene gegevens Uitgebreide Ven2la2e handboek centrale verwarming FVB 34

35 6. bijlagen module 4: Boekdeel 1B 6. Bijlagen 6.1 Warmtegeleidingscoëfficiënten (λ) In de tabellen 1 en 2 zijn de courante λ-waarden opgenomen voor de thermische isolatiematerialen en de types licht beton die je kunt toepassen. De productgegevens die je moet gebruiken in het kader van de Energieprestatieregelgeving voor gebouwen (EPB) zijn ook beschikbaar in de EPB-productendatabank ( die de steun geniet van de drie Belgische Gewesten. Isolatiemateriaal (geproduceerd in de fabriek) Tabel 1: λ Ui -waarden voor de thermische isolatie (1) Massa-warmte c [J/(kg.K)] λ Ui -waarden [W/(m.K)] (2) λ Ui -waarden bij ontstentenis [W/(m.K)] (3) Minerale wol (platen, dekens) (MW) ,031-0,044 0,045 Geëxpandeerd polystyreen (platen) (EPS) ,031-0,045 0,045 Geëxtrudeerd polyethyleen (platen) (PEF) ,035-0,045 0,045 Geëxtrudeerd polystyreen (platen) (XPS) ,028-0,038 0,040 Polyurethaan (beklede platen) (PUR/PIR) ,023-0,029 0,035 Fenolschuim (platen) (PF) ,022-0,038 0,045 (4) Cellenglas (platen) (CG) ,038-0,050 0,055 Geëxpandeerd perliet (platen) (EPB) 900 0,052-0,055 0,060 Kurk (platen) (ICB) ,050 Geëxpandeerd vermiculiet (platen) 900-0,090 (1) Je moet de directe blootstelling van deze materialen aan de buitenvoorwaarden vermijden, tenzij er een technische goedkeuring afgeleverd werd voor een geëigende toepassing, met vermelding van de te gebruiken rekenwaarde. (2) De ter informatie gegeven waarden uit deze kolom zijn de laagste en de hoogste waarden die vermeld zijn in de Europese technische specificaties van EOTA (European Organisation for Technical Approvals), de vrijwillige kwaliteiteitsverklaringen ATG (Technische Goedkeuringen van de BUtgb Belgische Unie voor de technische goedkeuring in de bouw) of de Keymark-certificaten van het CEN (Europees Comité voor Normalisatie), ongeacht de toepassing of de eventuele andere invloedsfactoren. (3) De λ Ui -waarden bij ontstentenis moet je gebruiken bij afwezigheid van precieze informatie over de thermische eigenschappen van het product. (4) Voor beklede isolatieplaten uit fenolschuim met gesloten cellen, moet je deze waarde reduceren tot 0,030 W/m.K 35

36 module 4: Boekdeel 1B 6. bijlagen Tabel 2: λ Ui - en λ Ue -waarden voor licht beton (3) Licht beton Volumieke massa ρ (kg/m³) λ Ui -waarden [W/(m.K)] λ Ue -waarden [W/(m.K)] Volle platen (1) of deklagen uit beton van geëxpandeerde klei, cellenbeton, slakkenbeton, vermiculietbeton, kurkbeton, perlietbeton, polystyreenbeton, ρ < 350 0,12 (²) 350 ρ 399 0,14 (²) 400 ρ 449 0,15 (²) 450 ρ 499 0,16 (²) 500 ρ 549 0,17 (²) 550 ρ 599 0,18 (²) 600 ρ 649 0,20 0, ρ 699 0,21 0, ρ 749 0,22 0, ρ 799 0,23 0, ρ 849 0,24 0, ρ 899 0,25 0, ρ 949 0,27 0, ρ 999 0,29 0, ρ ,32 0, ρ ,37 0,58 (1) Als de platen voorzien zijn van een wapening, die evenwijdig loopt met de richting van de warmtestroom (bv. beugels, traliewapening), neem je het warmteverlies in aanmerking in de U-waarde van de vloer, het dak of de wand (berekening volgens de norm NBN EN 10211). (2) Je moet de directe blootstelling van deze materialen aan de buitenvoorwaarden vermijden, tenzij er een Technische Goedkeuring afgeleverd werd voor een geëigende toepassing, met vermelding van de te gebruiken rekenwaarde. (3) Licht beton met een massawarmte c van 1000 J/kg.K. 36

37 6. bijlagen module 4: Boekdeel 1B Tabel 3 1. Metalen ρ in kg/m³ λ i in W/(m.K) λ e in W/(m.K) 1.1. Staal Aluminium Koper Gietijzer Lood Zink Natuursteen ρ in kg/m³ λ i in W/(m.K) λ e in W/(m.K) 2.1. Graniet, gneis, basalt, porfier ,49 3, Petit graniet ,91 3, Porfier ,9 3, Leisteen ,1 3, Witte steen of kalksteen: Marmer ,91 3,49 Harde steen ,21 2,68 Vaste steen ,74 2,09 Halfvaste steen ,4 1,69 3. Bepleisteringen ρ in kg/m³ λ i in W/(m.K) λ e in W/(m.K) 3.1. Cementmortel ,93 1, Kalkmortel ,70 1, Kunstharspleister buiten - 0, Gipspleister , Gipskarton - 0, Gipsvezel - 0,28 4. metselwerk van baksteen ρ in kg/m³ λ i in W/(m.K) λ e in W/(m.K) 4.1. Volle baksteen ,70 0, Holle baksteen , Silicaatsteen , , , Snelbouwbaksteen , ,42 - type Thermobrick , , , Isolerende snelbouwbaksteen , , Geperforeerde snelbouwbaksteen type Poroplus 780 0,24 - type Hexablok 760 0,22 - type Porovit 770 0, Metselwerk in breuksteen ,39 1, Metselwerk met poreuze volle baksteen of geperforeerde baksteen met een perforatie kleiner dan 2,5 cm² ,22 0,24 0,27 0,32 0,37 0,34 0,36 0,41 0,47 0,52 Als je de massadichtheid (met inbegrip van de voegen) heel nauwkeurig kent, mag je deze waarden toekennen: Als je de massadichtheid niet nauwkeurig kent mag je deze waarden toekennen: ,42 0, ,45 0, ,49 0, ,54 0, ,60 0, ,66 0, ,73 0, ,79 1, ,90 1, ,44 0, ,49 0, ,54 0, ,60 0,81 37

38 module 4: Boekdeel 1B 6. bijlagen Tabel 3 5. Metselwerk van betonblokken 5.1. Volle lichte betonblokken (bijv. beton van kurkbeton, geëxpandeerde cellenbeton, vermiculietbeton, perlietbeton, beton van geëxpandeerde polystyreen) Als je de massadichtheid (met inbegrip van de voegen) nauwkeurig kent, kun je deze waarden gebruiken: Als je de massadichtheid niet nauwkeurig kent, kun je deze waarden gebruiken: 5.2. Hholle betonblokken: zie tabel met R u -waarde ρ in kg/m³ ,19 λ i in W/(m.K) λ e in W/(m.K) , , ,24 0, ,25 0, ,26 0, ,28 0, ,29 0, ,30 0, ,31 0, ,32 0, ,35 0, ,40 0,62 >1200 1,30 1,70 < 500 0,20 0, ,26 0, ,35 0, ,40 0,62 > ,30 1,70 6. Gipsplaten ρ in kg/m³ λ i in W/(m.K) λ e in W/(m.K) 6.1. Gipsplaten zonder toeslagstoffen , Gipsplaten met 800 0,34 - lichte toeslagstoffen 600 0, Ggipsplaten tussen 2 lagen karton: zie tabel R u -waarde 6.4. Hholle gipsplaten: zie tabel R u -waarde 7. Beton en ρ in kg/m³ λ betonplaten i in W/(m.K) λ e in W/(m.K) 7.1. Normaal beton met zware toeslagstoffen: gewapend beton ,70 2,20 ongewapend beton ,30 1, Gewone beton 2, Korrelgrintbeton 1, Constructie lichtbeton 0, Licht beton 0, Isolerende lichte beton van geëxpandeerde klei 0, Isolerende lichte beton van hoogovenslakken 0, Isolerende uitvulbeton type Styrabet 0,08 type Isobet 325 0,075 type Pirotherm 0,09 type Perliton 0, Schuimbeton ,15 0,21 cellenbeton type ,34 0,53 Romix ,50 0, , ,20 Polystyreenbeton 400 0, , Licht beton < 350 0,12 - in volle platen (bijv. beton van ,14 - geëxpandeerde ,15 - klei, cellenbeton, ,16 - lakkenbeton, vermiculietbeton, ,17 - kurkbeton, ,18 - perlietbeton, polystyreenbeton) ,20 0, ,21 0,34 Als je de massadichtheid ,22 0,36 (met inbegrip ,23 0,38 van de voegen) ,24 0,40 heel nauwkeurig kent, mag je deze ,25 0,43 waarden toepassen: ,27 0, ,29 0, ,32 0, ,37 0,58 38

39 6. bijlagen module 4: Boekdeel 1B Tabel 3 8. Isolatiematerialen ρ in kg/m³ λ i in W/(m.K) λ e in W/(m.K) 8.1. Kurk 200 0,046 - Zuiver 100 0,041 - geëxpandeerde kurk Met pek ,043 - geëxpandeerde kurk , Mineraalwol (vlokken of platen) glaswol ,040 - rotswol , Kunststofschuimen geëxpandeerde of geëxtrudeerde ,035 - polystyreen (PS) polyurethaan (PUR) ,028 - polyisocyanuraat (PIR) , hout en houtderivaten 9.1. Hard loofhout (bijv. eik, beuk) 9.2. Naaldhout (bv. vuren, den, Europese grenen) ρ in kg/m³ λ i in W/(m.K) λ e in W/(m.K) 800 0,17 0, ,14 0, Triplex, multiplex 600 0,14 0, Vlasvezelplaten of geagglomereerde houtvezelplaten 9.5. Platen van houtvezels geagglomereerd met cement 300 0, , ,17 0, , , , Menuiserite 0,22 0, Parket (algemeen) ,23 0, Schuimrubber 100 0, Schuimglas of cellenglas ,045 - in platen in korrelvorm 8.6. Inspuitbare ureumformaldehyde 8.7. Perliet korrels gesiliconiseerde, geëxpandeerde perliet platen op basis van geëxpandeerde perliet 8.8. Vermiculiet korrels van gesiliconiseerde, geëxpandeerde vermiculiet korrels van geasfalteerde, geëxpandeerde vermiculiet platen op basis van geëxpandeerde vermiculiet , , , , , , , , , , ,082-39

40 module 4: Boekdeel 1B 6. bijlagen Tabel Andere waarden ρ in kg/m³ λ i in W/(m.K) λ e in W/(m.K) Glas ,81 0, Legmortel of gestabiliseerd zand Geglazuurde tegels (faience-) Vloerbekleding - 0, ,2 1,3 soepele vloerbekleding tapijt (zuivere scheerwol of - 0,06 - kunstvezel) vasttapijt (kunstvezel op schuimrubber of jute) - 0,08 - pvc-tegels of linoleum ,19 - rubber ,17 0,17 houten vloerbekleding mozaïekparket in eik of beuk (zwaar - 0,17 - hout) mozaïekparket in den (halfzwaar - 0,12 - hout) harde vloerbekleding keramische tegels of tegels van ,81 1 gebakken aarde gres- of cementtegels - 1, Dekvloer (chape) Asbestcement , , Gietasfalt ,2 1, Bitumenvilt (dakbedekking) ,23 0, Riet 200 0,09 0, Papier , Nylon, perlon 100 0,20 0, Aarde vochtige leem ,3 - droge leem ,52 - vochtig-mager ,98 - droog-mager , Plexiglas ,19 0, Jute 56 0, Leder , Zand fijn ,33 1,13 grof ,26 1, Stro , Ytong 480 0,16 - gelijmde muren 580 0,2-11. Ramen en deuren (en andere U in W/(m².K) doorzichtige wanden) Deze waarden als volledig gemonteerde opstelling (niet alleen het glas of schrijnwerk, met inbegrip van de muuraansluiting) => zie tabellen fabrikanten. 40

41 6. bijlagen module 4: Boekdeel 1B 6.2 Niet-homogene wanden Dit is bijvoorbeeld het geval voor wanden met luchtlagen of voor wanden met materiaallagen die grote luchtholten bevatten. (R u -waarde in) (b.v. holle betonblokken) In deze luchtlagen of luchtenholten gebeurt de warmtetransmissie 13 niet alleen door geleiding 14, maar ook door convectie 15 en door straling 16. (R g -waarde) Dus heeft het geen zin om voor deze lagen een λ-waarde te gebruiken. Dergelijke lagen worden dan ook direct gekenmerkt door hun thermische weerstandswaarde en uitgedrukt in ( m 2 K ) / W Warmteweerstanden (R g ) voor luchtlagen Door de R g waarde voor de typische luchtlagen. Tabel 4 Warmteweerstand R g van luchtlagen (d 300 mm) Dikte d van de luchtlaag (mm) Richting van de warmtestroom Van onder naar boven Horizontaal Van boven naar onder 0 < d < d <7 0,11 0,11 0,11 7 d < 10 0,13 0,13 0,13 10 d < 15 0,15 0,15 0,15 15 d < 25 0,16 0,17 0,17 25 d < 50 0,16 0,18 0,19 50 d < 100 0,16 0,18 0, d < 300 0,16 0,18 0, ,16 0,18 0,23 13, 14, 15, 16 Meer info vind je in module 4, boekdeel 1 A: Warmteverliesberekeningen, theoretische beschouwingen. 41

42 module 4: Boekdeel 1B 6. bijlagen Warmteweerstanden (R u ) voor lagen met grote luchtholten De R u -waarden van materialen met een grote hoeveelheid lucht in hun constructie 1 GENOrmaliseerde tabel c in J / (kg. K) R u in (m². k) / W 1.1 Metselwerk van holle blokken - van zwaar beton (massadichtheid > 1200 kg/m³) - van licht beton (massadichtheid < 1200 kg/m³) Tabel 5 dikte = 14 cm 840 0,11 dikte = 19 cm 840 0,14 dikte = 29 cm 840 0,20 dikte = 14 cm 840 0,30 dikte = 19 cm 840 0,35 dikte = 29 cm 840 0, Vooraf vervaardigde ruwe vloerplaten met holle delen van gebakken klei of geprefabriceerde draagvloeren in gebakken aarde - 1 holte in de stroomrichting dikte = 8 cm 840 0,08 dikte = 12 cm 840 0,11-2 holten in de stroomrichting dikte = 12 cm 840 0,13 dikte = 16 cm 840 0,16 dikte = 20 cm 840 0, Vooraf vervaardigde ruwe vloerplaten van zwaar beton met holle delen - 1 holte in de stroomrichting dikte = 12 cm 840 0,11 dikte = 16 cm 840 0,13 dikte = 20 cm 840 0,15-2 holten in de stroomrichting dikte = 20 cm 840 0,21 dikte = 25 cm 840 0, Holle gipsplaten dikte = 30 cm 840 0,15 dikte = 35 cm 840 0,17 dikte = 50 cm 840 0,22 dikte = 70 cm 840 0, Gipsplaten tussen 2 lagen karton dikte < 1,4 cm 840 0,05 dikte >= 1,4 cm 840 0,08 2 EIGEN tabel c in J / (kg. K) R u in (m². k) / W 2.1 Wandplaten (cellenbeton) dikte = 10 cm 840 0,66 dikte = 15 cm 840 0,90 dikte = 20 cm 840 1,41 dikte = 25 cm 840 1,72 dikte = 30 cm 840 2,04 42

43 6. bijlagen module 4: Boekdeel 1B 6.3 Uitgewerkte voorbeelden U- waarden berekening Berekeningsblad voor warmtedoorgangscoëfficiënt volgens NBN B Samenvatting modulair handboek centrale verwarming Bouwheer : Naam : Janssens Pieter Janssens Kerkstraat 134 a Voornaam: Adres : Pieter 9300 Aalst Kerkstraat 134 b Werfadres: Pieter Janssens Tel.: Kerkstraat 134 a Aalst U- waardeberekening klik op wand nr Wandtype Berekende U-waarde (warmtedoorgangscoëfficiënt) vloer garage 0,74 vloer leefruimte 0,69 gelijkvloers overige lokalen 0,74 plafond gelijksvloer 0,79 vloer verdieping 0,71 plafond verdieping 0,27 dakconstructie 0,24 buitenmuur (niet garage) 0,24 buitenmuur douche, badkamer en keuken 0,24 buitenmuur garage 0,24 binnenmuur van 14 cm(niet douche en bad) 1,07 binnenmuur douche en bad 1,06 binnenmuur van 9 cm 1,95 ramen dakvlakraam voordeur garagepoort 1,40 1,50 2,00 2,00 43