PROVINCIALE STATEN VAN OVERIJSSEL 23 DEC Onderwerp: Beleidsvarianten voortzetting Programma Nieuwe Energie

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "PROVINCIALE STATEN VAN OVERIJSSEL 23 DEC 2014. Onderwerp: Beleidsvarianten voortzetting Programma Nieuwe Energie 2016-2020"

Transcriptie

1 Provinciale Staten van Overijsssl PROVINCIALE STATEN VAN OVERIJSSEL Reg.nr. Dat. ontv.: Routing 23 DEC 2014 a.d. Bijl.: Luttenbergstraat 2 Postbus GB Zwolle Telefoon Fax overijssel.nl postbus@overijssel. nl KvK IBAN NL45RABO Inlichtingen bij M.H. Volkers-Schokker telefoon MH.Volkers-Schokker@overijssel.nl Onderwerp: Beleidsvarianten voortzetting Programma Nieuwe Energie Datum Kenmerk 2014/ Pagina 1 Toezending aan Provinciale Staten met oogmerk: [X] ter informatie [ ] anders, en wel: Bijlagen I. Hoofdlijnen Warmtevisie Overijssel II. Maatregelen per investeringsgroep en beleidsvariant III. Relatie aanpassingen Energiefonds Overijssel en beleidsvarianten IV. Effecten Beleidsvarianten Nieuwe Energie (bron: ECN) V. Rapport ECN: Toekomstbeelden voor de Overijsselse energiehuishouding 1. Uitwerking beleidsvarianten voor Nieuwe Energie In 2013 heeft de evaluatie van het programma Nieuwe Energie plaatsgevonden. Deze evaluatie was aanleiding voor de herijking van het huidige programma voor de resterende looptijd ( ). Over de herijking heeft u op 2 juli 2014 een besluit genomen (PS/2014/442 Herijking Programma Nieuwe Energie). Tevens heeft u aan uw College opdracht gegeven om "... de vier geschetste beleidsvarianten (Hink, Stap, Sprong en Ruimte voor lokaal initiatief) in afstemming met Provinciale Staten nader uitwerken, ter onderbouwing van toekomstige besluitvorming over de voortzetting van het programma Nieuwe Energie." U heeft aangegeven besluitvorming over de voortzetting van het programma Nieuwe Energie na de verkiezingen te laten plaatsvinden. Met deze brief informeren wij u over de uitgewerkte beleidsvarianten en de effecten van deze varianten. 2. Context De uitwerking van de beleidsvarianten Nieuwe Energie voor de periode hangt samen met diverse andere ontwikkelingen buiten en binnen de provincie. In het bijzonder noemen wij: Het Nationaal Energie Akkoord; Kompas 2020; De (tussen)evaluatie Energiefonds Overijssel; De Revisie Omgevingsvisie; De provinciale warmtevisie. Datum verzending 2 3 DEC. 2ÖU SS 1 erijssei provincie '"VNJ V j^ys i f f A 1

2 Beleidsvarianten voortzetting Programma Nieuwe Energie Nationaal Energieakkoord Overijssel heeft in IPO-verband het Nationaal Energieakkoord mede ondertekend. Met het Nationaal Energieakkoord streeft het kabinet naar 14% hernieuwbare energie in 2020 en 16% in Bij de herijking van het programma Nieuwe Energie zijn de afspraken uit het Nationaal Energieakkoord voor Overijssel uitgewerkt, wat is overgenomen in de beleidsvarianten Kompas 2020 De beleidsvarianten passen bij de in Kompas 2020 gedefinieerde provinciale opgave voor het thema energie. 2.3 (Tussen)Evaluatie Energiefonds Overijssel Op 7 oktober 2014 bent u geïnformeerd over de (tussen)evaluatie van Energiefonds Overijssel (PS/2014/849). Wij hebben u gemeld dat wij een aantal aanbevelingen uit de evaluatie verder willen gebruiken voor de te ontwikkelen beleidsvarianten en effectiever maken van Energiefonds. Datum Kenmerk 2014/ Pagina Revisie Omgevingsvisie Energietransitie is één van de thema's die in de Revisie Omgevingsvisie worden aangescherpt, met name in termen van (provinciale) taak, rol en handelingsperspectief en met aandacht voor de balans tussen loslaten/kansen benutten en voorschrijven/verordenen en de balans tussen sectoraal en integraal. De door PS te trekken conclusies over de uitwerking van de beleidsvarianten voortzetting programma Nieuwe Energie worden gebruikt bij de Revisie Omgevingsvisie. 2.5 Provinciale Warmtevisie Omdat warmte een belangrijke bijdrage kan leveren aan het aandeel nieuwe energie in Overijssel werken wij aan een provinciale warmtevisie. In bijlage I zijn de hoofdlijnen van deze visie weergegeven. Wij willen dat de provinciale warmtevisie aansluit op en rekening houdt met de Nationale Warmtevisie die door het ministerie van EZ wordt opgesteld. De publicatie van deze Nationale Warmtevisie is uitgesteld tot begin 2015, daarna ronden wij de provinciale warmtevisie definitief af. Wij kijken daarbij ondermeer naar het aanbod van restwarmte, gebieden met hoge warmtevraag en de ontwikkeling van energie-infrastructuur voor warmte. Momenteel is in Overijssel het bedrijf Ennatuurlijk, dat de warmtenetten van Essent heeft overgenomen, de warmtenetbeheerder met de meeste aansluitingen. 3. Beleidsvarianten U heeft het College van Gedeputeerde Staten opdracht gegeven om de vier in het Statenvoorstel 'PS/2014/442 Herijking Programma Nieuwe Energie' geschetste beleidsvarianten nader uit te werken. Omdat u te kennen heeft gegeven groot belang te hechten aan lokale initiatieven (zie onder meer motie Van der Bent c.s.), hebben wij ervoor gekozen om de variant 'Ruimte voor lokaal initiatief' uit te werken in de overige beleidsvarianten 'Hink', 'Stap' en 'Sprong'. De wijze waarop ruimte wordt gegeven aan lokaal initiatief is in lijn met het karakter van de beleidsvarianten. Naast 'Hink', 'Stap' en 'Sprong' is ook de uitgangssituatie in beeld gebracht, de zogenaamde 0-variant. De beleidsvarianten 'Hink', 'Stap' en 'Sprong' zijn aanvullend op elkaar, dat betekent dat 'Stap' inclusief'hink' is, en 'Sprong' een uitbreiding is van 'Stap'. De beleidsvarianten hebben ieder een bepaald karakter (zie hieronder). Het is mogelijk om voor verschillende onderdelen van het programma te kiezen voor verschillende beleidsvarianten. Niet overal is even grote ondersteuning vanuit de provincie nodig. ECN heeft per onderdeel de effecten bepaald, zodat inzicht bestaat in de bijdrage van ieder onderdeel aan het verwachte totaaleffect. provincie V orïiccol %sei S l **#$ fad? %»*

3 Beleidsvarianten voortzetting Programma Nieuwe Energie Karakter van de beleidsvarianten Uitqanqssituatie/O-variant In de uitgangssituatie/o-variant komt er geen nieuw uitvoeringsprogramma Nieuwe Energie voor de periode Een aantal activiteiten op het gebied van energie wordt desondanks voortgezet, zoals: Energiefonds Overijssel; Invulling geven aan taakstelling windenergie; Uitstaande leningen; Subsidieregelingen waar nog geld voor beschikbaar is; Ondersteuning vanuit eventuele andere programma's. Hink 'Hink' is de voortzetting van het huidige programma Nieuwe Energie (zie PS/2014/442 Herijking Programma Nieuwe Energie) in de periode De provincie stimuleert in deze variant energiebesparing en opwekking van duurzame energie vooral door de investeringsgroep 'energiegebruikers' (bewoners en instellingen) te activeren en te lobbyen voor het wegnemen van belemmeringen. Datum Kenmerk 2014/ Pagina 3 Stap In 'Stap' creëert de provincie gunstige randvoorwaarden voor besparing en opwekking van duurzame energie met haar omgevingsbeleid en door anderen te bewegen randvoorwaarden te optimaliseren (zoals de energie-infrastructuur en omgevingsbeleid gemeenten). Daarbij hoort ruimte voor innovatie en verdere verlaging van investeringsdrempels, bijvoorbeeld met subsidie. De provincie faciliteert en is uitnodigend naar inwoners en bedrijven om aan de energietransitie bij te dragen. Sprong In 'Sprong' neemt de provincie zelf initiatief waar de in 'Stap' gegeven ruimte niet wordt ingevuld. De provincie versnelt de energietransitie door te participeren, prestatieafspraken te maken en provinciale inpassingsplannen in te zetten. 3.2 Maatregelpakketten op hoofdlijnen De beleidsvarianten 'Hink', 'Stap' en 'Sprong' zijn uitgewerkt langs de lijn van 'investeringsgroepen', zoals in het huidige programma gebruikt wordt (zie Statenvoorstel PS/2014/442). De beleidsvarianten bevatten concrete maatregelen gericht op de verschillende investeringsgroepen en maatregelen die het fundament of de randvoorwaarden beïnvloeden (beleid, wet en regelgeving en communicatie). In bijlage II is een tabel opgenomen met de maatregelen per investeringsgroep. In tabel 1 geven wij de strekking van de beleidsvarianten weer. provincie

4 Beleidsvarianten voortzetting Programma Nieuwe Energie Datum Kenmerk 2014/ Pagina 4 Tabel 1: Strekking Kenmerken Investeringsgroep Lokaal initiatief Eigenaren Eigenaren instellingen gebruiken woningen gebouwen, die energie Energiegebruikers - mobiliteit Duurzame energieproducenten Energie- en netwerkbedrijven (infrastructuur en opslag) Energie- en netwerkbedrijven (warmte) beleidsvarianten Hink Voortzetting huidig programma Focus op jctiveren inva.tering'igtaep energiegebruikers (bewoneis en instellingen) Aandacht vaar wegnemen betemmenngen Ontsluiten informatie Ondersteunen planontwikkeling Voortzetten Overijsselse aanpak Leningen overlaten aan Nationaal Energiebespaarfonds Ontsluiten informatie Voortzetten aanpak bedrijven Aanschafsubsidie auto's elektrisch/groen gas Lobby wegnemen belemmeringen toepassing technieken Ondersteunen toepassing en ontwikkeling technieken Lobby wegnemen belemmeringen innovatie Smeden warmtecoalities Ontwikkelen Warmtenet Hengelo Stap (=Hink+) «Creëren gunstige randvoorwaarden door ae provincie en anderen (omgevingsbeleid. enc-rgieinfrastiuctuur) Ruimte geven aan initiatieven vanuit de provincie * Verlagen tnvcstcrmgsdrcmpels Ruimte voor innovatie Minder regels Ondersteunen uitvoering Overijsselse aanpak 2.1 Aanscherpen voorwaarden leningen en premies Ondersteunen procesinnovatie Stimuleren energiemanagement Busvervoer elektrisch/groen gas Stimuleren innovatie Verruimen ruimtelijke kaders Stimuleren pilots energie-opslag en balancering Sprong (=Stap+) * Partiaperen in projectontwikkeling en uitvoering 4's initiatieven uitblijven dis provincie /ott projecten organiseren en uitvoeren Cxttii veilagen m vastermysdrcmpels voor initiatiefnemers Versterken uitvoering (organisatie/ participatie) Ambitie energieneutraal renoveren Ambitie energieneutrale werklocaties 0% leningen Uitbreiden aanschafsubsidie Subsidiëren aansluitkosten Provinciale inpassingsplannen Participatie in pilots Participatie warmtenetten en biogasnetten Investeren in warmtenetten 3.3 Samenhang tussen de maatregelpakketten De beleidsvarianten bevatten beleid gericht op verschillende investeringsgroepen. Door de effecten van de maatregelen voor de verschillende investeringsgroepen apart in beeld te brengen, wordt zichtbaar waar het grootste effect behaald kan worden. Dit geeft u tot op zekere hoogte de mogelijkheid om een focus te leggen op een investeringsgroep en te kiezen voor een samenstelling van onderdelen van de verschillende beleidsvarianten. U kunt bijvoorbeeld voor woningeigenaren inzetten op 'Stap', voor lokale initiatieven inzetten op 'Sprong', voor bedrijven op 'Hink', et cetera. De uitwisselbaarheid van onderdelen is door onderlinge afhankelijkheden echter begrensd. Een aantal voorbeelden: het elektriciteitsnet moet berekend zijn op onbalans in vraag en aanbod die wordt veroorzaakt door duurzame energieopwekking; warmtenetten zijn nodig om woningen en bedrijventerreinen energieneutraal te maken; lokale initiatieven kunnen niet zonder duurzame energieproducenten; op korte termijn zijn er van innovatie nog geen effecten op het aandeel nieuwe energie zichtbaar. Echter, innovatie is nodig om in de toekomst te kunnen voldoen aan de vraag naar duurzame energie en de kosten beheersbaar te houden. provincie \V verijssel

5 Beleidsvarianten voortzetting Programma Nieuwe Energie Datum Kenmerk 2014/ Pagina Relatie (tussen)evaluatie Energiefonds Overijssel met de beleidsvarianten Wij hebben u bij de (tussen)evaluatie Energiefonds Overijssel aangegeven om een aantal aanbevelingen te gebruiken bij de ontwikkeling van de beleidsvarianten. Onderstaand een toelichting op de verwerking hiervan. Opnieuw inzetten van vrijkomende financiële middelen binnen het Energiefonds (revolverend maken van het fonds) is onderdeel van 'Stap'. Overigens zal het effect van het revolverend maken van Energiefonds Overijssel in de periode beperkt zijn, omdat de meeste exits pas aan het eind van deze periode plaatsvinden zodat niet in deze periode opnieuw geïnvesteerd kan worden. In lijn met de motie Van de Vegte om zonne-energie een prominente rol te geven in het Energiefonds, staan wij als onderdeel van 'Hink' toe dat de looptijd van leningen voor zonneprojecten wordt verlengd, aansluitend aan de SDE+-subsidie. Toestaan dat bij innovatieve projecten het (primaire) energierendement buiten de provinciegrenzen wordt gerealiseerd hoort bij 'Hink'. Hierbij moet worden gedacht aan productie in Overijssel, waarbij een eerste (proef)versie van het geproduceerde apparaat buiten Overijssel wordt ingezet/getest. Voordeel hiervan is dat innovatieve ideeën eerder gerealiseerd kunnen worden en de productie know how (met mogelijkheden tot spin offs) in Overijssel wordt opgebouwd. Deze maatregel zien wij als een uitwerking van de in uw vergadering van 2 juli 2014 aangenomen motie Engbers 'Ruim baan voor duurzame innovaties'. Financiële ondersteuning van innovatie en experimenten (technische en/of organisatorisch) met windenergie, conform amendement Schipper c.s. (september 2013) is verwerkt in 'Stap'. De uitwerking van deze aanbevelingen in de beleidsvarianten leveren effect op de langere termijn. Immers, innovatie is nodig om in de toekomst doelstellingen te behalen (vanwege de verdere ontwikkeling van technieken), maar geeft op korte termijn 'slechts' meer werkgelegenheid en niet direct energie-effecten. In bijlage III is de relatie weergegeven tussen aanpassingen van Energiefonds Overijssel en de beleidsvarianten. 4. Effecten beleidsvarianten ECN heeft de effecten van de beleidsvarianten bepaald. De berekende bandbreedte van verwachte effecten zijn opgenomen in de onderstaande tabel. De herijking van het programma Nieuwe Energie vormt uitgangssituatie, de 0-variant. In bijlage IV zijn de belangrijkste conclusies per maatregelpakket weergegeven. Tabel 2: Verwacht aandeel nieuwe energie per beleidsvariant (bron: ECN) en benodigd programmabudget Uitgangssituatie (herijking) Hink Stap Sprong ,4-12,7% 14% 15-17% 17-20% % 17% 17-20% 20-23% Additioneel programmabudget (min C/per jaar) n.v.t Bij de berekening van effecten heeft ECN de volgende aannames gehanteerd voor wat betreft windenergie: Uitgangssituatie: 85,5 MW (huidige taakstelling); Hink: 85,5 MW + 1 MW, gerealiseerd door een lokaal initiatief; Stap: 85,5 MW + 3 MW, gerealiseerd door lokale initiatieven; Sprong: 85,5 MW + 9 MW gerealiseerd door lokale initiatieven en ondersteund door de provincie + 10 MW op bedrijventerreinen die energieneutraal willen worden. provincie verijssel

6 Beleidsvarianten voortzetting Programma Nieuwe Energie Effect op energiebesparing en winning hernieuwbare energie In tabel 2 is te zien dat met het meest ambitieuze pakket aan beleidsmaatregelen in 2023 een percentage van 20-23% nieuwe energie kan worden bereikt. Dit komt vooral door energiebesparing. De grootste bijdrage aan de toename in energiebesparing wordt geleverd door de maatregelen in het pakket 'Sprong Eigenaren Woningen'. De grootste toename in opwekking vindt plaats ten gevolge van de maatregelen binnen het pakket "Stap Duurzame Energieproducenten'. Datum Kenmerk 2014/ Pagina Effect op investeringen en benodigd programmabudget De benodigde investering neemt toe in de varianten 'Hink-Stap-Sprong'. De in de bijlage IV weergegeven investering is de totale maatschappelijke investering die nodig is voor de energiebesparing en energiewinning die met de beleidsvarianten wordt bereikt. De provincie draagt daar gedeeltelijk aan bij en streeft naar een multipliereffect in de markt. Bedrijven en inwoners zullen in vrijwel alle gevallen het merendeel van de investeringen zelf moeten financieren. Wij ramen voor de beleidsvariant 'Hink' een programmabudget van ca. 9 min/jaar, oplopend naar 14 min/jaar voor 'Stap', naar 25 mln/jaar voor 'Sprong'. Deze bedragen zijn exclusief de voorstellen voor mobiliteit en verbetering van het Energiefonds Overijssel. De ramingen voor Energiefonds Overijssel zullen in het statenvoorstel voor aanpassing van uw kaderstelling voor het fonds worden opgenomen. In de kerntakenbegroting 2015 is vanaf 2016 jaarlijks gereserveerd voor advieskosten voor Energiefonds Overijssel (t/m 2028) en voor innovatieve energieprojecten (structureel budget). Verplichtingen die voortkomen uit Leningen voor Ondernemingen, duurzaamheidleningen voor woningen en financieringen door Energiefonds Overijssel worden ook voor 2016 en verdere jaren afgedekt door de hiervoor bestemde reserves. De dotaties voor deze reserves zijn reeds in voorgaande jaren als lasten genomen. De overheidsbijdrage aan het verbeteren van de woning- en gebouwenvoorraad maakt de meeste investeringen los (zowel in 'Stap' als 'Sprong'). Voor'Sprong' is dit wel afhankelijk van de vraag of zich een nieuwe markt voor energieneutraal renoveren ontwikkelt. Deze investeringen slaan qua werkgelegenheid waarschijnlijk in hoofdzaak in de regio neer. Ten opzichte van de totale investering is de bijdrage van de provincie het hoogst voor lokale initiatieven, vooral benodigd voor die initiatieven die onvoldoende financiële basis hebben om reguliere financiering te verkrijgen, ook al is het project rendabel. In het geraamde programmabudget draagt de provincie in 'Stap' het meeste bij aan woningen en gebouwen en in 'Sprong' bovendien aan de aanleg van warmtenetten. 4.3 Effect op werkgelegenheid De werkgelegenheid wordt vooral bepaald door de maatregelen door woningeigenaren. Dit betreft dus werkgelegenheid in de bouw- en installatiesector. 4.4 Effect op lastenbeheersing Lastenbeheersing hangt nauw samen met de mate waarin energie bespaard wordt. Ook hier hebben de maatregelen door woningeigenaren veel invloed. Dit komt ook door het feit dat energiebesparing door het verschil in energieprijzen voor woningeigenaren een groter effect heeft op de lasten dan bij bedrijven. 4.5 Effect op innovatie Logischerwijs neemt innovatie toe met de toenemende inzet op innovatie. ECN geeft aan dat de innovatie al in de variant 'Stap' een vlucht neemt en bij 'Sprong' niet heel veel verder toeneemt dan in 'Stap'. Het beleid van de provincie leidt zowel in 'Stap' als in 'Sprong' tot een toename in innovatieve activiteiten in de regio en tot een toename in het resultaat van de innovatieve activiteiten (meer bedrijvigheid). 4.6 Ruimtelijke effecten Ruimtelijk effect is een breed begrip en omvat meerdere elementen: ruimtebeslag (kwantitatief), inclusief mogelijkheden voor meervoudig ruimtegebruik; ruimtelijke kwaliteit; leefomgevingskwaliteit. provincie verijssel

7 Beleidsvarianten voortzetting Programma Nieuwe Energie Ruimtebeslag ECN heeft beoordeeld wat het verwachte ruimtebeslag is in de verschillende beleidsvarianten. Daarbij is rekening gehouden met het fysieke ruimtebeslag, dus niet met hindercirkels. ECN heeft zonnepanelen op het dak buiten de berekening van het benodigde oppervlak gehouden, omdat er dan sprake is van dubbel ruimtegebruik. De meeste ruimte is nodig voor lokale initiatieven, gevolgd door werklocaties (m.n. als zij streven naar energieneutraliteit). Effect op ruimtelijke kwaliteit De Omgevingsvisie ziet ontwikkelingen als kans voor ruimtelijke kwaliteit. Dit geldt ook voor ontwikkeling van duurzame energie. Hierbij zet de Omgevingsvisie in op het leggen van nieuwe verbindingen tussen bestaande gebiedskwaliteiten en nieuwe ontwikkelingen. Uitgangspunt hierbij zijn zeven kwaliteitsambities 1. Ook bij nieuwe energieprojecten geldt de sturingsfilosofie OF-WAAR-HOE, waarbij energie één van de negen beleidsambities is. Vanuit de ervaringen die zijn opgedaan met de sturing op gebiedskenmerken voor duurzame energie projecten lijkt het systeem goed te werken. Datum Kenmerk 2014/ Pagina 7 Effecten op de leefomqevinqskwaliteit Verschillende duurzame energiebronnen hebben verschillende impact op de leefomgeving. In onderstaande tabel zijn de belangrijkste effecten van de verschillende installaties weergegeven. Uiteraard varieert de mate van hinder met de omvang van de installatie en de locatie waar de installatie komt. Tabel 3: Mogelijke effecten duurzame energieopwekking Zon Wind Geluid Zicht Geur Waterkwaliteit Luchtkwaliteit & stof Verkeer X X X Aardwarmte X Bio-energie X X X X X De hinder wordt inzichtelijk gemaakt in een eventuele m.e.r.-procedure, als hulpmiddel bij vergunningaanvragen. Het bevoegd gezag, veelal provincie of gemeente, toetst daarbij aan de geldende relevante wet- en regelgeving. Voorbeelden daarvan zijn de WABO, WRO, Wet Milieubeheer, Wet geurhinder en Veehouderij en onderliggende regelgeving als bijvoorbeeld het Activiteitenbesluit. Dat zijn ook de instrumenten waarmee het bevoegd gezag kan sturen en waar de provincie met het omgevingsbeleid invulling aan geeft. 4.7 Robuustheid beleidsvarianten De effecten zijn bepaald op basis van het 'business-as-usual-scenario' dat door ECN en PBL is ontwikkeld. Daarin is bestaand beleid meegenomen, evenals de verwachte ontwikkelingen op economisch en demografisch vlak. Maar wat gebeurt er als de toekomst anders wordt? ECN heeft in afstemming met enkele organisaties en personen 2 toekomstscenario's ontwikkeld op basis waarvan de robuustheid van de beleidsvarianten bepaald kan worden. Bijlage V bevat de scenario's. Beleidsvariant 'Hink' is de meest robuuste van de drie, met andere woorden: de effecten wijken in de verschillende toekomstscenario's het minst af van de berekende effecten. Dit komt onder meer doordat er minder wordt gerekend op private cofinanciering dan in de andere varianten. Daar tegenover staat dat beleidsvariant 'Sprong' de minst robuuste variant is, doordat in die variant juist sterk wordt gerekend op private cofinanciering. 1 De kwaliteitsambities zijn: Brede waaier aan woon-, werk- en mixmilieus: elk buurtschap, dorp en stad zijn eigen kleur; Voortbouwen aan de kenmerkende structuren van de agrarische cultuurlandschappen; Natuur als ruggengraat; Zichtbaar en beleefbaar mooi landschap; Het contrast tussen dynamische en luwe gebieden versterken door het infrastructuur-netwerk; Een continu en beleefbaar watersysteem als dragende structuur van Overijssel; Sterke ruimtelijke identiteiten als merken voor Overijssel. 2 PBL, Raad voor de Leefomgeving, Trendbureau Overijssel, Marjolein van Asselt (Maastricht University) provincie W V«I 1 I IMI'ISJ'^J» 1

8 Beleidsvarianten voortzetting Programma Nieuwe Energie Kanttekening Het rapport van ECN indiceert dat de doelstelling van 20% nieuwe energie haalbaar is (in 'Sprong' en in iets mindere mate in 'Stap'). Ook onderschrijft de studie dat het totaaleffect groeit bij het bieden van meer ruimte ('Stap') en groter wordt als de provincie daadwerkelijk participeert ('Sprong). Tevens geeft het rapport inzicht in met welke maatregelen de grootste effecten te behalen zijn. Daarmee bevat het rapport informatie die nodig is voor prioriteitsstelling en te verwachten effecten van beleid in de volgende periode. Echter, steeds weer blijkt de praktijk weerbarstig te zijn: de recente bijstelling van het landelijk verwachte aandeel nieuwe energie bij de Nationale Energie Verkenning is daar een voorbeeld van. De te behalen resultaten zijn onder meer afhankelijk van de ontwikkeling van wet- en regelgeving, fiscaliteit, economie, de beschikbaarheid van fondsen (externe financiering), et cetera. Het is een vakgebied dat nog ontwikkeld moet worden, het is een nog onvolwassen veld waar innovaties regelmatig stranden door onvolkomen ondernemerschap. Ook aanvragen voor Energiefonds Overijssel laten zien dat er veel goede ideeën zijn, maar dat deze beperkt tot goede projecten/ondernemingen uitgroeien. Datum Kenmerk 2014/ Pagina 8 Dat is de reden dat wij de effecten tegen vier verschillende scenario's hebben aangehouden. De door ECN gepresenteerde getallen zijn een zo goed mogelijke inschatting van het effect met de huidige kennis. Wij vinden het reëel te verwachten dat de effecten op onderdelen lager uitvallen en op andere onderdelen wellicht hoger, zoals ook onder'robuustheid beleidsvarianten' is beschreven. Wij houden er daarom rekening mee dat de gepresenteerde totaaleffecten (zie tabel 2) in de praktijk lager uit zullen vallen. 5. Sturingsmogelijkheden, aandachtspunten voor de Revisie Omgevingsvisie 5.1 Energie als kwaliteitsambitie In de Omgevingsvisie vindt de sturing op nieuwe energie plaats via het reguliere OF-WAAR-HOE systeem. Energie is hierbij één van de negen beleidsambities (OF). Daarnaast vindt nu vooral sturing plaats op windenergie (OF/WAAR) en bodemenergie (vanuit de grondwaterbescherming). In het traject voor de Revisie van de Omgevingsvisie kan worden onderzocht of de sturing op energietransitie kan en moet worden uitgebreid, bijvoorbeeld door: Zorgvuldig en duurzaam energiegebruik (trias energetica) toe te voegen aan de SER-ladder(OF); Nieuwe energie toe te voegen aan de ontwikkelingsperspectieven (WAAR); Meer te regelen over het toepassen van de KGO systematiek (Kwaliteitsimpuls Groene Omgeving) bij duurzame energie (HOE); Energietransitie te omschrijven in de kwaliteitsambities en gebiedskenmerken (HOE). 5.2 Sturing op leefomgevingskwaliteit De sturing op leefomgevingskwaliteit (wettelijke normen voor hinder) is voldoende mogelijk met de m.e.r.-procedure, vergunningverlenging en handhaving. 5.3 Ruimtelijke effecten in de praktijk Het ministerie van I&M ontwikkelt momenteel een model waarbij de ruimtelijke en economische consequenties en kansen van duurzame energieopwekking voor eigen gebruik van de opwekker en bij maximale benutting van het landschap onderzocht kunnen worden. Het model is in de testfase. In december 2014 wordt een pilot uitgevoerd voor een gedeelte van Salland. Inzichten die dit oplevert zijn input voor het traject van de Revisie van de Omgevingsvisie. Gedeputeerde Staten van Overijssel voorzitter, secretaris,/ provincie VGriJSSGI

9 Bijlage I Hoofdlijnen Warmtevisie Overijssel In 2030 zijn er meer en betere netwerken van collectieve warmtenetten, deze zullen vooral liggen in stedelijke- en tuinbouwgebieden in Overijssel. Deze netwerken zorgen voor levering van warmte en op den duur ook - koeling aan ruim woonequivalenten (weq), vooral aan bedrijven met een hoge warmtevraag. Een diversiteit aan bronnen restwarmte (o.a. van de AVI), geothermie en biomassa gecombineerd met (ondergrondse) opslag en een slim warmtenet zorgt voor efficiënt warmtegebruik. De totale Overijsselse energievraag bij eindgebruikers bestond in 2011 voor 41 PJ uit warmteverbruik en 19 PJ uit elektrisch verbruik (bron:ecn). Restwarmte en Geothermie alleen al kunnen theoretisch zorgen voor een verduurzaming van 12 % (5 PJ) van het totale Overijsselse warmteverbruik (41 PJ). Daarmee levert duurzame warmte - naast groene stroom en energiebesparing - een belangrijke bijdrage aan de duurzaamheiddoelen van de provincie Overijssel en het terugdringen van de CO 2 -uitstoot. Kansen voor warmte: verduurzaming en uitbreiding In Overijssel ligt een aantal warmtenetten. Deze worden niet allemaal gevoed met duurzame warmte, hier bestaat een opgave voor verduurzaming. Daarnaast kunnen nieuwe warmtenetten worden aangelegd. Bronnen Voor wat betreft de duurzaamheid van de warmtebronnen gaan wij uit van de Warmteladder die ontwikkeld is door Ecofys. De warmteladder maakt het mogelijk om verschillende warmtebronnen met elkaar te vergelijken op criteria als CO 2, rendement, prijs en leveringszekerheid. Volgens de Warmteladder is industriële restwarmte en geothermie wat betreft milieu (CO 2 ) de meest duurzame bron voor warmte. De provinciale warmtevisie richt zich op de potentie voor aardwarmte (geothermie en WKO) en restwarmte: Benutting van geothermie (theoretisch potentieel van 2 PJ) is geografisch beperkt tot de delen van west en oost Overijssel. Ontsluiting van restwarmte alleen zou tot woningequivalenten nieuwe aansluitingen (= 3 PJ) kunnen opleveren. Bij elkaar geeft dit een potentie voor ongeveer 40% van de doelstelling van 20% nieuwe energie. Potentiële afnemers Overijssel kent ruim woningaansluitingen en bedrijfsaansluitingen met een nuttige warmtevraag van 18,9 PJ respectievelijk 22 PJ. Onder bedrijfsaansluitingen wordt ook verstaan utiliteitsgebouwen zoals ziekenhuizen, zwembaden en wijkgebouwen. Het realiseren van nieuwe aansluitingen bij bedrijfsmatige gebruikers voor ruimteverwarming lijkt op korte termijn het meest kansrijk te zijn om drie redenen: grote aansluitingen is efficiënt en kan als basislast fungeren voor aanleg van infrastructuur overzichtelijke structuur voor het organiseren en contracteren van de warmte afname een goed werkend nieuw warmtenet verbetert het imago van warmte en verhoogt het draagvlak bij burgers waardoor ook meer woningaansluitingen kunnen worden gerealiseerd. Op grond hiervan wordt primair ingezet op bedrijfsaansluitingen, de warmtenetten kunnen eventueel later worden uitgebouwd met aansluiting van woningen.

10 Infrastructuur Voor levering van warmte aan huishoudens en bedrijven is warmte-infrastructuur nodig. Bij nieuwbouw moet infrastructuur aangelegd worden en kan de keuze gemaakt worden voor warmte in plaats van gasinfrastructuur. In het geval van bestaande (woning)bouw is de aanleg van een warmtenet kansrijk(er) op het moment dat het gasnet aan vervanging toe is. Een inventarisatie van de te vervangen gasnetten in de buurt van (potentieel) aanbod van duurzame warmte vormt een kader voor de keuze van de kansrijke projecten. Rolopvatting en uitvoering Rol van de provincie De projecten zijn divers van aard, per soort project bepaalt de provincie welke vorm van participatie nodig en gerechtvaardigd is. De focus van de provincie ligt op het actief verhogen van aansluitingen op restwarmte, geothermie en de realisatie van de daarvoor benodigde warmte infrastructuur. Daarbij zet de provincie primair in op het realiseren van bedrijfsaansluitingen voor ruimteverwarming. Tegelijkertijd wordt samen met de vijf grote gemeenten (Deventer, Zwolle, Enschede, Hengelo, Almelo) een campagne gestart om draagvlak voor duurzame warmte te verhogen bij woningcorporaties en burgers om op de mid-lange termijn ook een hoger aantal woningaansluitingen te kunnen realiseren. Kansrijke projecten en witte vlekken Voor elke van de bronnen (restwarmte, geothermie) en de benodigde infrastructuur worden de kansrijke projecten in kaart gebracht en de zogenaamde witte vlekken. Kansrijke projecten zijn projecten die door initiatiefnemers kunnen worden gerealiseerd zonder publieke financiering. Witte vlekken zijn die gebieden/projecten waar warmte een voorkeursbron is vanuit publieke doelen (milieuoverwegingen en gebrek aan duurzame alternatieven) en die voor private initiatiefnemers niet rendabel zijn maar met publieke financiering wel gerealiseerd kunnen worden. Het in kaart brengen van kansrijke projecten en witte vlekken gebeurt op lokaal nivo (samen met relevante partijen) op basis van het potentieel aanbod van warmte, de potentiële vraag naar warmte, de vervangingsvraag van de gasinfrastructuur en een actoren analyse (initiatiefnemers, mogelijke partners en voor- en tegenstanders). Warmtecoalities Op basis van de lokale analyses zet de provincie zich actief in om betrokken partijen (overheden, afnemers, warmteleveranciers, Ennatuurlijk, Cogas) te verbinden in een lokale warmtecoalitie die het project ook daadwerkelijk kunnen gaan realiseren. De partijen in de warmtecoalitie laten hun commitment blijken door actief mee te werken en mee te betalen aan benodigde onderzoeken. Per kans/project bepaalt de provincie in welke rol en vorm zij het beste in de lokale warmtecoalitie kan participeren. Warmteplannen In de European Energy Directive is de verplichting opgenomen om warmteplannen op te stellen voor alle kansrijke regio s. Er is niet voorgeschreven wat de inhoud moet zijn van deze warmteplannen. In Overijssel willen we de warmteplannen invullen met de informatie die hierboven beschreven is onder kansrijke projecten en witte vlekken. De warmteplannen stellen wij samen met relevante partijen op en vormen de basis voor de warmtecoalities.

11 Bijlage II Maatregelen per investeringsgroep en beleidsvariant Bij cross-overs wordt tussen haakjes verwezen naar de prestaties uit de kerntakenbegroting. Thema Maatregelsoort HINK - voortzetting huidig programma - focus op activeren investeringsgroep energiegebruikers (bewoners en instellingen) - aandacht voor wegnemen belemmeringen STAP = HINK plus - creëren gunstige randvoorwaarden door ons (omgevingsbeleid) en anderen ( energieinfra - ruimte geven aan initiatieven vanuit de provincie - verlagen investeringsdrempels - ruimte voor innovatie SPRONG = STAP plus - participeren in projectontwikkeling en uitvoering - als provincie projecten zelf organiseren en uitvoeren, als voldoende initiatieven uitblijven - extra verlagen investeringsdrempels voor in voor initiatiefnemers Lokaal initiatief (kern: samenwerking, gemeenschappelijk belang, duurzaamheid (energieopwek/besparing) is hoofddoel) Ook bedrijven kunnen deel uitmaken van een lokaal initiatief. Kennis/projectontwikkeling Platform voor kennisdeling Bio-energiedorp: prijsvraag Initiatievenmakelaar Financiële ondersteuning Ontwikkelbudget nieuwe lokale initiatieven Leningen voor lokale initiatieven voor uitvoering plannen Uitvoeringsbudget bio-energiedorp Duurzame/groenste wijk competitie Lokale initiatieven uitnodigen als launching customer bij innovatie Gemeenschappelijk backoffice voor energiecoöperaties Uitvoeringsbudget Energieneutraal dorp Participeren in lokale energiecoöperaties Specifieke randvoorwaarden Lobby Regelluwe zone voor enkele duurzame initiatieven; Clustereis windmolens vervalt voor lokale initiatieven (> 50 % lokaal zeggenschap) Cross-overs (provinciebreed) Programma Leefbaarheid, Stadsrandzones en Groene Omgeving (prestatie 1.2.1): ondersteunen van lokale initiatieven bij het realiseren van projecten met ruimtelijke kwaliteit. Overijssels Bestuur 20XX (prestatie 7.1.1): vanuit de vraag van het lokale initiatief bepaalt de initiatievenmakelaar hoe we kunnen ondersteunen. Die ondersteuning kan op meer vlakken liggen dan energie alleen en kan de provinciegrens overschrijden. Eigenaren woningen (en gebouwen) Woningen Kennis/projectontwikkeling Inzicht in eigen energiegebruik versterken Energieloketten uitbreiden met informatiepunt renovatie Financiële ondersteuning Voortzetten Overijsselse aanpak : Premieregelingen renovatie bestaande woningvoorraad Leningen Overijsselse aanpak: huidige leenruimte (40 mln) gebruiken, dan overlaten aan Nationaal EnergiebespaarFonds (NEF) Pilot energie-opslag op huishoudenniveau Renovatiecampus (bouwinnovatie (i.s.m. Pioneering)) Premieregeling: herhaalinvesteringen stimuleren Leningen: revolverend maken, aanscherpen voorwaarden energie-effect nieuw convenant met woningcorporaties (25% energiebesparing in 2025 t.o.v ) externe financiering in Energiefonds Overijssel en voor duurzaamheidsleningen Premieregeling: hogere subsidie per maatregel ten opzichte van stap Leningen: leenruimte naar 60 mln Leningen met deels 0% rente voor kwalitatieve woningverbetering (waaronder energie) aan particulieren of bij herhaalinvesteringen energie. Ondersteuning Collectief Particulier Opdrachtgeverschap voor energiemaatregelen Oprichting provinciale ESCO 1 gericht op particulieren Nieuw convenant met woningcorporaties: 10% energieneutraal, rest voorraad naar label B of beter. Specifieke randvoorwaarden Lobby Cross-overs (provinciebreed) Wonen in Overijssel (prestatie 1.3.3): versterken van de positie van bewoners bij bouw en renovatie van woningen en versnelling van verduurzaming. Toename innovatiekracht industrie (prestatie 5.3): stimuleren vernieuwing in de bouw- en installatiesector bij de renovatie van woningen. 1 ESCO: energyservicecompany, bedrijf dat de energievoorziening van een gebouw of groep gebouwen tegen een vaste vergoeding regelt. Het verdienmodel bestaat uit toepassing van energiebesparingsmaatregelen.

12 Eigenaren (woningen en) gebouwen, bedrijven en instellingen die energie gebruiken Ondernemingen (gebouwde omgeving exclusief woningen) Kennis/projectontwikkeling Kennispunt Energie in Regionale Uitvoeringsdiensten Energiescan doorontwikkelen naar EnergiePrestatieKeur Prestatieafspraken, branchegerichte leergroepen Voorbeeldprojecten procesinnovatie Energieloketten bedrijven Kennisplatform over smart grids (in relatie tot netbeheer) Energiemanagement grote bedrijven Extra branchegerichte aanpakken Ondernemingen uitdagen om niet alleen zelf, maar ook anderen (bijvoorbeeld een wijk) te laten besparen Energiegebruikers Mobiliteit Financiële ondersteuning Huidige financieringsmaatregelen voortzetten: (MKB-leningen, tenderregeling) Procesinnovaties toelaten in tenderregeling Toezicht combineren met laagdrempelig energieadvies, (=coachend toezicht) bij actieve bedrijven; pesco (Energiefonds Overijssel) voor ondernemingen. Specifieke randvoorwaarden Lobby Pilot met gemeenten voor variatie OZB Regelluwe zone voor enkele lokale initiatieven Leningen met 0% rente voor energiemaatregelen Energieneutraal renoveren ondernemingen via Energiefonds Overijssel en HMO Investeren in energieneutrale bedrijventerreinen Cross-overs Samenwerking bij handhaving (prestatie 2.4.5): inzetten op coachend toezicht via Regionale Uitvoeringsdiensten Vitale Bedrijvigheid (prestatie 5.1.2): inzetten op energiemaatregelen om toekomstvastheid bedrijventerreinen te versterken. Toename innovatiekracht industrie (prestatie 5.3): stimuleren procesinnovatie en aansluiting op bestaande ondersteuningsstructuur en fondsen. Financiële ondersteuning Aanschafsubsidie auto s elektrisch/groen gas Busvervoer elektrisch/groen gas Aanschafsubsidie voor max auto s Specifieke randvoorwaarden Lobby Cross-overs (provinciebreed) Gezond en Veilig Leefmilieu: verduurzaming openbare verlichting, Kennisplatform Duurzame Leefomgeving en tank- en laadinfrastructuur (prestatie 2.3.9) Aanbestedingen en Consessie & Contractmanagement trein, bus en regiotaxi (prestatie en 4.2.8)

13 Duurzame energieproducenten Bio-energie Kennis/projectontwikkeling Onderzoek verhoging kwaliteit pyrolyseolie Bioenergie (gas) pilots in relatie tot biobased economy Open innovatiecentrum (OIC) Bio-energie Bermgras provincie hoogwaardig verwerken Kennisuitwisseling met Duitsland Duurzame energieproducenten Wind Financiële ondersteuning Convenant met BEON verlengen Verdubbeling capaciteit Empyro (financiering vanuit Energiefonds Overijssel) Bonus bij koppeling mestvergisting met verplichte mestverwerking Uitrol monomestvergistinginstallaties Specifieke randvoorwaarden Lobby PIP bio-energie-installaties indien de gemeente niet bereid is tot het opstellen van een bestemmingsplan Deelname provincie in biogasnetten en bijbehorende productielocaties (o.a. via Energiefonds Overijssel) Aanwijzen locaties bio-energie PIP voor mestvergisters in combinatie met mestverwerking Grondstoffenmarkt: zekerheid aanbod en transparantie prijzen Anders aanbesteden (afvalstoffen worden grondstoffen); samenwerking tussen overheden voor lokale afzet biomassa; Langjarige afspraken voor verwerking bermmaaisel; Biomassateelt stimuleren; Stimuleren benutting reststromen. Cross-overs (provinciebreed) Toename innovatiekracht industrie (prestatie 5.3): vormgeven bio-energiepijler in Biobased Innovatiecluster Oost-Nederland (BICON) Kennis/projectontwikkeling Stimuleren financiële participatie: referentie Stimuleren innovaties windenergie vanuit gebiedsfonds Veenwieken ELO Energiefonds Overijssel Financiële ondersteuning - Financiering windenergie lokale Aansluitkosten subsidiëren initiatieven (> 50 % lokaal) door Participatie in windprojecten door Energiefonds provincie of Energiefonds Overijssel Overijssel Specifieke randvoorwaarden Lobby PIP voor windprojecten in zoekgebieden tot 85,5 MW indien de gemeente niet bereid is tot het opstellen van een bestemmingsplan Clustereis windmolens vervalt voor lokale initiatieven (> 50 % lokaal) Lokale participatie is voorwaarde voor ontwikkeling windparken (> 20 %) Duurzame energieproducenten Zon Duurzame energieproducenten Bodem Cross-overs (provinciebreed) Inzet Wro-instrumentarium en beheren/doorontwikkelen Omgevingsvisie-, verordening en borgen Omgevingswet (prestatie en 1.2.4) Kennis/projectontwikkeling Stimuleren innovatie PVT-systemen en hybride verwarmingssystemen Pilots voor zonneparken Financiële ondersteuning Zon thermisch subsidiëren vanuit tenderregeling Ontwikkelen en participeren zonthermische /PVT uitbreiden naar projecten Aansluitkosten net subsidiëren Specifieke randvoorwaarden Lobby Zonnevelden onder voorwaarden (KGO en SERladder) in de groene ruimte toestaan Cross-overs (provinciebreed) Beheren/doorontwikkelen Omgevingsvisie en -verordening (prestatie 1.2.4): onder voorwaarden toestaan zonnevelden is een afweging die in relatie tot de Omgevingsvisie gemaakt wordt Financiële ondersteuning Inregeling WKO s: alle bestaande open systeem Extra geothermiebron Participeren in geothermie-ontwikkeling WKO s geoptimaliseerd Geothermiebron (medegefinancierd door EFO) Specifieke randvoorwaarden Open WKO systemen en geothermie onder voorwaarden binnen drinkwatergebieden toestaan

14 Energiebedrijven en netwerkbedrijven Infrastructuur/opslag Energiebedrijven en netwerkbedrijven Warmte Kennis/projectontwikkeling Stimuleren ontwikkeling Smart energygrids (gas, elektriciteit, warmte) Stimuleren pilots (Energie-opslag, buitengebied, balancering) Specifieke randvoorwaarden Lobby Experimenteerruimte voor energie-opslag Deelnemen in pilots balancering en opslag Cross-overs (provinciebreed) Visie op de Ondergrond en inzicht in de rol van duurzame toepassing van bodemenergie in de energietransitie (prestatie en 1.5.7) Houden van toezicht op naleving van wet- en regelgeving en vergunningen (prestatie 2.4.2): monitoringsgegevens die eigenaren WKO-systemen aanleveren bieden input voor gesprekken met hen over het beheer van de systemen ( coachend toezicht ) Toename innovatiekracht industrie (prestatie 5.3): pilots en smart energy grids bieden impuls voor innovatie Kennis/projectontwikkeling Warmtecoalities smeden Uitvoeren provinciale warmtevisie en gevolg geven aan warmteplannen. Financiële ondersteuning Omzetten huidige lening Warmtenet Hengelo in participatie Aanleg backbone Warmtenet Hengelo Investeren in duurzame warmtenetten en bronnen voor woningequivalenten Participeren in consortium voor ontwikkeling warmtenetten Specifieke randvoorwaarden Lobby Cross-overs (provinciebreed) Voorkantsturing met gemeenten, beheren en doorontwikkeling Omgevingsvisie en verordening en vitale Bedrijvigheid en (prestatie 1.2.2, en 5.1.2): potentie van benutting restwarmte/-koude meenemen in bepaling toplocaties kantoren/bedrijven Alle investeringsgroepen Randvoorwaarden/fundament algemeen geldend en niet specifiek voor één of enkele investeringsgroepen. Lobby Lobbyagenda opstellen en uitvoeren (met partners) Provinciaal kader/ Experimenteerruimte benutten via bestaande Omgevingsvisie afwijkingsbevoegdheid Ondersteuning optimale ruimtelijke inpassing vanuit het Programma Energielandschappen Bij bijdrage aan energietransitie krijgt een initiatiefnemer meer ontwikkelruimte (milieuruimte, etc.), analoog aan investering in ruimtelijke kwaliteit. Energielaag toevoegen aan de catalogus gebiedskenmerken; Experimentenregeling in de Omgevingsvisie opnemen (zoals Interimwet Stad&Milieu benadering) Energie als onderdeel in de m.e.r. (eigen plannen/projecten, richtlijnen, notitie reikwijdte & detailniveau, afspraken met gemeente) Geld uit gebiedsfonds ook inzetten voor energiemaatregelen Gezamenlijk loket fondsen, zodat de fondsen beter toegankelijk worden en beter op elkaar aansluiten; Bij komende provinciale aanbestedingen (zoals Openbaar Vervoer) mede selecteren op laagste gebruik fossiele energie en CO 2 uitstoot Kennis/projectontwikkeling Zie herijking Innovatiecoaching Tender voor procesinnovatie Verlagen drempel Energiefonds Overijssel Revolverend maken Energiefonds Overijssel Innovatiedeel Energiefonds versterken Indien gemeenten niet voldoende bijdragen aan de doelen van energietransitie die wij hebben afgesproken in de Omgevingsvisie, dan maakt de provincie Provinciale InpassingsPlannen (PIP) voor zonnevelden, biomassa installaties, etc. Prestatieafspraken percentage duurzame energie opwekking per gebied vastleggen in convenanten, waarbij een koppeling wordt gemaakt met de gebiedskenmerken Leerstoel instellen duurzame innovatie

15 Bijlage III Relatie aanpassingen Energiefonds Overijssel en beleidsvarianten Hink Stap (=Hink+) Sprong (=Stap+) Kenmerken Aanpassingen Energiefonds Overijssel Voortzetting huidig programma Focus op activeren investeringsgroep energiegebruikers (bewoners en instellingen) Aandacht voor wegnemen belemmeringen Aanpassen aan mogelijkheden nieuwe AGVV Bij innovatieve projecten de (proef)versie buiten Overijssel toestaan Verlengen looptijd leningen voor zonneprojecten Creëren gunstige randvoorwaarden door de provincie en anderen (omgevingsbeleid, energieinfrastructuur) Ruimte geven aan initiatieven vanuit de provincie Verlagen investeringsdrempels Ruimte voor innovatie Hybride kapitaalinstrumenten Verlagen financieringsdrempel Revolverend maken Financiering innovatie windenergie Aanpassen rendementseis van 2% Innovatiecoaching Participeren in projectontwikkeling en uitvoering Als initiatieven uitblijven als provincie zelf projecten organiseren en uitvoeren Extra verlagen investeringsdrempels voor initiatiefnemers Financiering windenergieprojecten

16 Bijlage IV Effecten Beleidsvarianten Nieuwe Energie Tabel: Effecten beleidsvarianten voortzetting programma Nieuwe Energie (bron: ECN) Uitgangssituatie Energieverbruik (PJ) Winning hernieuwbaar (PJ) Percentage hernieuwbaar (%) 13% 16% 17% CO2-emissie [Mton] Hink Energieverbruik (PJ) Winning hernieuwbaar (PJ) Percentage hernieuwbaar (%) Investering (Meuro) Aandeel provincie in totale investering (Meuro) 1 67 Werkgelegenheid (jaren) Ruimtegebruik (ha) % 17% 18% Totaal over investeringstermijn (niet uitgesplitst in ) Innovatie 2 laag Lastenbeheersing 3 Laag Laag Laag Stap Energieverbruik (PJ) Winning hernieuwbaar (PJ) Percentage hernieuwbaar (%) Investering (Meuro) Aandeel provincie in totale investering (Meuro) Werkgelegenheid (jaren) Ruimtegebruik (ha) % - 17% 17% - 20% 18% - 21% Totaal over investeringstermijn (niet uitgesplitst in ) Innovatie 2 Hoog Lastenbeheersing 3 Midden Midden Midden Sprong Energieverbruik (PJ) Winning hernieuwbaar (PJ) Percentage hernieuwbaar (%) Investering (Meuro) Aandeel provincie in totale investering (Meuro) Werkgelegenheid (jaren) Ruimtegebruik (ha) % - 20% 20% - 23% 21% - 25% Totaal over investeringstermijn (niet uitgesplitst in ) Innovatie 2 Hoog Lastenbeheersing 3 Midden Midden Midden 1 Bijdragen, inclusief leningen en participaties, deels via Energiefonds Overijssel en/of Enexis. 2 Laag: geen toename innovatieve activiteiten in de regio; midden: toename innovatieve activiteiten in de regio; hoog: toename innovatieve activiteiten in de regio met meer bedrijvigheid als gevolg. 3 Laag: de kosten voor de eindgebruiker nemen toe (direct via de energierekening of via leningen en hypotheken); midden: de kosten nemen iets toe of blijven gelijk; hoog: de kosten voor de eindgebruiker nemen af.

17 Opvallende effecten per investeringsgroep Lokale initiatieven Het ruimtegebruik is bij de varianten Hink en Sprong relatief hoog, terwijl het aandeel opwekking bij deze varianten binnen deze investeringsgroep veel minder hoog is. Dit komt door de relatief grote rol voor zon pv en zon thermisch en de verwachting dat de lokale initiatieven niet allemaal gebruik kunnen maken van daken. Eigenaren woningen De maatregelen gericht op eigenaren van woningen zorgen voor het grootste energiebesparingseffect. De maatregelen hebben echter nauwelijks effect op energiewinning. Ook blijkt dat de maatregelen relatief duur zijn (grote investering nodig t.o.v. het effect). Eigenaren gebouwen, instellingen die energie gebruiken Wat opvalt is dat de werkgelegenheid relatief beperkt groeit bij de maatregelen voor de investeringsgroep eigenaren gebouwen, instellingen die energie gebruiken. Dit komt vooral door de beperkte groei van investeringen van Hink naar Stap naar Sprong. Duurzame energieproducenten De maatregelen voor de investeringsgroep energieproducenten hebben een groot effect op de winning van hernieuwbare energie, maar zorgt heel beperkt voor werkgelegenheid. De maatregelen hebben een positieve uitwerking op de lastenbeheersing en innovatie. Energiebedrijven en netwerkbedrijven De maatregelen gericht op energiebedrijven en netwerkbedrijven hebben in Hink en Sprong een groot effect op energiebesparing. Dit komt door aanleg van de backbone van Warmtenet Hengelo (Hink) en participatie in andere warmtenetten (Sprong). De maatregelen hebben geen invloed op werkgelegenheid, maar zijn (gedeeltelijk) wel nodig om de effecten bij andere investeringsgroepen te kunnen behalen. Robuustheid beleidsvarianten ECN heeft de robuustheid van de beleidsvarianten beoordeeld door te bepalen wat de afwijking van het effect (percentage hernieuwbare energie, investeringen, werk etc.) is in verschillende toekomstscenario s. Hink is de meest robuuste beleidsvariant. In Stap en Sprong is de kans op een positieve of negatieve afwijking van het geraamde effect groter, zie onderstaande tabellen. De effecten van Stap en Sprong kunnen in een tegenzittend scenario echter groter zijn dan de effecten van Hink in een positief scenario, aangezien de geraamde effecten anders zijn. Scenario Achteruitgang/Decrescendo Grenzen opzoeken/voor de muziek uit Momentum/Met de muziek mee Kansen/Wake-up call Verwachte afwijking van geraamde effect Hink (17% in 2023) - -/0 + -/0 Scenario Achteruitgang/Decrescendo Grenzen opzoeken/voor de muziek uit Momentum/Met de muziek mee Kansen/Wake-up call Verwachte afwijking van geraamde effect Stap (17-20% in 2023) - - 0/+ -/0 Scenario Achteruitgang/Decrescendo Grenzen opzoeken/voor de muziek uit Momentum/Met de muziek mee Kansen/Wake-up call Verwachte afwijking van geraamde effect Sprong (20-23% in 2023)

18 Toekomstbeelden voor de Overijsselse energiehuishouding 18 december 2014 ECN-O Auteur: Dril, A.W.N. van ECN Beleidsstudies Postbus ZG Petten T: vandril@ecn.nl ecn.nl Inleiding In dit document worden op basis van vingeroefeningen met medewerkers van de Provincie Overijssel scenariobeschrijvingen gepresenteerd. Deze scenario s worden gebruikt als mogelijke toekomstige achtergrondbeelden voor de ontwikkeling van energiebeleid voor de periode Aan de hand van scenario s kan de robuustheid van beleidsvarianten worden onderzocht. Het zichtjaar voor de scenario s is Speciale dank is verschuldigd aan Ton Manders (Planbureau voor de leefomgeving), Erik Schmieman (Raad voor de leefomgeving en infrastructuur) en Marjolein van Asselt (Universiteit Maastricht) voor commentaar en suggesties. Contact provincie: Marleen Volkers-Schokker

19 Scenariobeschrijvingen energie provincie Overijssel De scenario s geven de belangrijkste onzekerheden weer waarmee het Overijsselse energiebeleid te maken krijgt. Dat zijn ten eerste de toekomstige marktcondities voor energietechnieken, inclusief de mate waarin die condities door Europees en Nationaal beleid worden verbeterd. De provincie is in haar energiebeleid afhankelijk van die condities, als ze gunstig zijn kan er in de provincie relatief veel bereikt worden. Gunstige marktcondities zijn bijvoorbeeld sterk verbeterde technieken, hoge fossiele energieprijzen en hoge energiebesparingseisen. Met de middelen van de provincie kunnen dan meer investeringen worden uitgelokt en grotere effecten worden bereikt. De onzekerheid over deze marktcondities is uitgezet op de horizontale as in onderstaand figuur. In de linker kwadranten zijn de marktcondities ongunstig, in de rechter kwadranten gunstig. De tweede onzekerheid waar het provinciale beleid mee te maken heeft is de mate waarin mensen/bedrijven bereid zijn energiemaatregelen te nemen of te accepteren. De mate waarin mensen geneigd zijn om nieuwe technologie te accepteren en toe te passen is niet op voorhand duidelijk. Huiseigenaren bepalen bijvoorbeeld zelf of ze de moeite willen nemen om hun woning grondig aan te pakken. Ze zijn misschien gevoelig voor sociale druk of voor geopolitieke ontwikkelingen. Het is ook niet op voorhand duidelijk of burgers grootschalige veranderingen in de ruimtelijke omgeving acceptabel vinden. Kortom: het is niet op voorhand duidelijk hoe belangrijk burgers verduurzaming en energiezekerheid vinden. Provinciaal energiebeleid kan misschien doelgroepen makkelijk in beweging krijgen, maar misschien kan het ook veel weerstand oproepen. Het succes van beleid is dus mede afhankelijk van de bereidheid van burgers om de veranderingen die horen bij verduurzaming van de energiehuishouding in gang te zetten of te accepteren. In onderstaand figuur is deze onzekerheid uitgezet op de verticale as. In de bovenste kwadranten zijn er veel mensen/bedrijven die bereid zijn energiemaatregelen te nemen of te accepteren, in de onderste kwadranten zijn er weinig mensen/bedrijven die bereid zijn energiemaatregelen te nemen of te accepteren. Op deze wijze ontstaan vier verschillende situaties die denkbaar zijn voor de toekomst van het provinciaal energiebeleid. In de volgende paragrafen zijn die nader uitgewerkt, waarbij rollen van burgers, bedrijven en overheid worden beschreven. De namen geven een indruk hoe de vier verschillende situaties kunnen worden ervaren als het gaat om energietransitie. 2

20 Figuur 1: de scenario s weergegeven in vier kwadranten 3

Helmonds Energieconvenant

Helmonds Energieconvenant Helmonds Energieconvenant Helmondse bedrijven slaan de handen ineen voor een duurzame en betrouwbare energievoorziening. Waarom een energieconvenant? Energie is de drijvende kracht Energie is de drijvende

Nadere informatie

Overijssel maakt werk van nieuwe energie!

Overijssel maakt werk van nieuwe energie! Overijssel maakt werk van nieuwe energie! U wilt met uw onderneming of woningcorporatie werk maken van nieuwe energie of energiebesparing. Maar u krijgt de financiering niet (volledig) rond via een bancaire

Nadere informatie

Presentatie Duurzame Energie. Podiumbijeenkomst 17 maart

Presentatie Duurzame Energie. Podiumbijeenkomst 17 maart Presentatie Duurzame Energie Podiumbijeenkomst 17 maart Energie-opgave 2 Kader: Mondiaal Lokaal Klimaatakkoord Parijs (2015) Ministerie EZ/ NL Energie Neutraal 2050 Provinciaal uitvoeringsprogramma (2016)

Nadere informatie

Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL

Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Doelstellingen - Mondiaal Parijs-akkoord: Well below 2 degrees. Mondiaal circa 50% emissiereductie nodig in

Nadere informatie

Overijssel maakt werk van nieuwe energie!

Overijssel maakt werk van nieuwe energie! Overijssel maakt werk van nieuwe energie! U wilt met uw onderneming of woningcorporatie werk maken van nieuwe energie of energiebesparing. Maar u krijgt de financiering niet (volledig) rond via een bancaire

Nadere informatie

STRUCTUURVISIE ZON Beleidskader ten behoeve van het opwekken van grondgebonden zonne-energie in het landelijk gebied

STRUCTUURVISIE ZON Beleidskader ten behoeve van het opwekken van grondgebonden zonne-energie in het landelijk gebied STRUCTUURVISIE ZON Beleidskader ten behoeve van het opwekken van grondgebonden zonne-energie in het landelijk gebied Status: Ontwerp Versie: vastgesteld Provinciale Staten 18 april 2018 1 1 Aanleiding

Nadere informatie

Beleid dat warmte uitstraalt. Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties

Beleid dat warmte uitstraalt. Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties Beleid dat warmte uitstraalt Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties Doelen rijksoverheid voor 2020 Tempo energiebesparing 2 % per jaar Aandeel duurzaam in totale

Nadere informatie

AMBITIEDOCUMENT ZONNE-ENERGIE UITWERKING OMGEVINGSVISIE - GEMEENTE OPSTERLAND

AMBITIEDOCUMENT ZONNE-ENERGIE UITWERKING OMGEVINGSVISIE - GEMEENTE OPSTERLAND GEMEENTEBLAD Officiële uitgave van gemeente Opsterland. Nr. 25469 16 februari 2017 AMBITIEDOCUMENT ZONNE-ENERGIE UITWERKING OMGEVINGSVISIE - GEMEENTE OPSTERLAND 1.INLEIDING ZONNE-ENERGIE IN OPKOMST Het

Nadere informatie

Convenant. Gemeente Steenwijkerland. N-TRA B.V. (onderdeel van RENDO Holding)

Convenant. Gemeente Steenwijkerland. N-TRA B.V. (onderdeel van RENDO Holding) Convenant tussen en N-TRA B.V. (onderdeel van RENDO Holding) 13 november 2017 PARTIJEN:, gevestigd aan Vendelweg 1 te Steenwijk, hierbij rechtsgeldig vertegenwoordigd door de wethouder de heer O. Akkerman,

Nadere informatie

De Kromme Rijnstreek Off Grid in Hoe kan dat eruit zien?

De Kromme Rijnstreek Off Grid in Hoe kan dat eruit zien? De Kromme Rijnstreek Off Grid in 00. Hoe kan dat eruit zien? De gemeenten Houten, Wijk bij Duurstede en Bunnik op weg naar energieneutraal in 00 Exact bepalen hoe het energiesysteem van de toekomst er uit

Nadere informatie

Aan de raad van de gemeente Olst-Wijhe. Raadsvergadering d.d. Agendapunt Opiniërend besproken d.d. Portefeuillehouder

Aan de raad van de gemeente Olst-Wijhe. Raadsvergadering d.d. Agendapunt Opiniërend besproken d.d. Portefeuillehouder Aan de raad van de gemeente Olst-Wijhe. Raadsvergadering d.d. Agendapunt Opiniërend besproken d.d. Portefeuillehouder 10 juli 2017 9 n.v.t. wethouder M. Blind Kenmerk 17.003559 *17.003559* Datum B&W-besluit

Nadere informatie

Groen gas. Duurzame energieopwekking. Totaalgebruik 2010: 245 Petajoule (PJ) Welke keuzes en wat levert het op?

Groen gas. Duurzame energieopwekking. Totaalgebruik 2010: 245 Petajoule (PJ) Welke keuzes en wat levert het op? Totaalgebruik 2010: 245 Petajoule (PJ) Groen gas Welke keuzes en wat levert het op? Huidig beleid 100 miljoen m 3 groen gas. Opbrengst: 3 PJ. Extra inspanning 200 miljoen m 3 groen gas. Opbrengst: 6 PJ.

Nadere informatie

Uitvoeringsprogramma Klimaatbeleid Vaals 2012-2015

Uitvoeringsprogramma Klimaatbeleid Vaals 2012-2015 Uitvoeringsprogramma Klimaatbeleid Vaals 2012-2015 Projectcode GEMEENTE 1 Energiebesparing gemeentelijke gebouwen Doelstelling Het verbeteren van de energieprestatie van gemeentelijke gebouwen door 3%

Nadere informatie

Warmtetransitie en het nieuwe kabinet. Nico Hoogervorst

Warmtetransitie en het nieuwe kabinet. Nico Hoogervorst Warmtetransitie en het nieuwe kabinet Nico Hoogervorst 24 november 2017 Regeerakkoord Rutte III (2017 - ) Opmerkelijk: Lange formatie Klimaat-minister op EZ Duurzaam = klimaatbescherming Milieubescherming

Nadere informatie

Overijssel maakt werk van nieuwe energie!

Overijssel maakt werk van nieuwe energie! Overijssel maakt werk van nieuwe energie! U wilt met uw onderneming of woningcorporatie werk maken van nieuwe energie of energiebesparing. Maar u krijgt de financiering niet (volledig) rond via een bancaire

Nadere informatie

Zonnevelden: hoe zorg je voor een goede ruimtelijke inpassing. Rik Olde Loohuis (Rom3D) Tim de Weerd (Provincie Overijssel)

Zonnevelden: hoe zorg je voor een goede ruimtelijke inpassing. Rik Olde Loohuis (Rom3D) Tim de Weerd (Provincie Overijssel) Zonnevelden: hoe zorg je voor een goede ruimtelijke inpassing Rik Olde Loohuis (Rom3D) Tim de Weerd (Provincie Overijssel) 1 kort voorstelrondje en wat hoop je hier op te halen? ambities en getallen inpassen

Nadere informatie

PROVINCIE ANTWERPEN PARTNER VOOR HERNIEUWBARE ENERGIE

PROVINCIE ANTWERPEN PARTNER VOOR HERNIEUWBARE ENERGIE PROVINCIE ANTWERPEN PARTNER VOOR HERNIEUWBARE ENERGIE Trias energetica Gebruik andere bronnen zo efficiënt mogelijk Gebruik energie uit hernieuwbare bronnen en reststromen Beperk de energievraag Duurzame

Nadere informatie

Routekaart Duurzaam Voorne-Putten Raadscommissie

Routekaart Duurzaam Voorne-Putten Raadscommissie Routekaart Duurzaam Voorne-Putten 2040 Raadscommissie Doel van vandaag Informeren over de context, het proces en de Routekaart Duurzaam Voorne-Putten 2040. Inhoud van vandaag Startpunt Proces Routekaart

Nadere informatie

Klimaatakkoord: Kijkje in de keuken. Ingrid Giebels

Klimaatakkoord: Kijkje in de keuken. Ingrid Giebels Klimaatakkoord: Kijkje in de keuken Ingrid Giebels 1-11-2018 Voor wie? Regio, gemeenten, woningbouwcorporaties in Noord-Holland Voor wat? Aardgasvrij, en energiebesparing Hoe? Faciliteren, aanjagen en

Nadere informatie

Masterclass IV. Energie op bedrijventerreinen

Masterclass IV. Energie op bedrijventerreinen Masterclass IV Energie op bedrijventerreinen Programma Tijd Onderwerp Wie 16.00 Welkom Aleida van den Akker / Margreet Verwaal (Provincie Zuid-Holland) 16.05 Context en urgentie Wiebe Brandsma (Provincie

Nadere informatie

Statenvoorstel nr. PS/2014/442

Statenvoorstel nr. PS/2014/442 Statenvoorstel nr. PS/2014/442 Herijking Programma Nieuwe Energie Datum GS-kenmerk Inlichtingen bij 13 mei 2014 2014/0095091 A. Potze, telefoon 038 499 75 66 Email mac.potze@overijssel.nl A. Pap-Schwieger,

Nadere informatie

Raadsvoorstel. Samenvatting

Raadsvoorstel. Samenvatting \--/7 Raadsvoorstel '5C7 (j) Agendapuntnummer : Documentnummer : Raadsvergadering d.d. : Raadscommissie Commissie d.d. Programma Onderwerp Portefeuillehouder Bijlagen 6 ir.n.rr 18 oo 000 25-01-2018 Commissie

Nadere informatie

DUURZAAMHEID, KLIMAATVISIE EN REGIONALE ENERGIE STRATEGIE. Bijeenkomst gemeenteraad 5 februari 2019

DUURZAAMHEID, KLIMAATVISIE EN REGIONALE ENERGIE STRATEGIE. Bijeenkomst gemeenteraad 5 februari 2019 DUURZAAMHEID, KLIMAATVISIE EN REGIONALE ENERGIE STRATEGIE Bijeenkomst gemeenteraad 5 februari 2019 PROGRAMMA 1. Inleiding (Daan Russchen) 2. Startnotitie Klimaatvisie (Jur Marringa/Roland Roijackers) 3.

Nadere informatie

Notitie energiebesparing en duurzame energie

Notitie energiebesparing en duurzame energie Notitie energiebesparing en duurzame energie Zaltbommel, 5 juni 2012 Gemeente Zaltbommel Notitie energiebesparing en duurzame energie 1 1. Inleiding Gelet op de ambities in het milieuprogramma 2012-2015

Nadere informatie

Energievisie Borne 22 september 2011. Michel Leermakers Linda Rutgers Twence. Co Kuip HVC. www.twence.nl

Energievisie Borne 22 september 2011. Michel Leermakers Linda Rutgers Twence. Co Kuip HVC. www.twence.nl Energievisie Borne 22 september 2011 Michel Leermakers Linda Rutgers Twence Co Kuip HVC Inhoud van vanochtend Gemeente Borne Visie Twence Werkwijze Energievisie Resultaten Huidige energieconsumptie Bronpotentieel

Nadere informatie

Jij kleurt Overijssel. Ontwerp - Omgevingsvisie en - Omgevingsverordening september 2016

Jij kleurt Overijssel. Ontwerp - Omgevingsvisie en - Omgevingsverordening september 2016 Jij kleurt Overijssel Ontwerp - Omgevingsvisie en - Omgevingsverordening september 2016 Jij kleurt Overijssel In 2030 ziet Overijssel er anders uit dan nu. En in 2050 zal er weer van alles veranderd zijn.

Nadere informatie

Transitieopgave in het kader van de Regionale Energiestrategie. Regio West Friesland

Transitieopgave in het kader van de Regionale Energiestrategie. Regio West Friesland Transitieopgave in het kader van de Regionale Energiestrategie Regio West Friesland 7-2-2019 Voor wie? Regio, gemeenten, woningbouwcorporaties in Noord-Holland Voor wat? Aardgasvrij, en energiebesparing

Nadere informatie

Toelichting doorrekening Energieakkoord - Gebouwde omgeving

Toelichting doorrekening Energieakkoord - Gebouwde omgeving Toelichting doorrekening Energieakkoord - Gebouwde omgeving Casper Tigchelaar Marijke Menkveld Den Haag, SER 2 oktober 2013 www.ecn.nl Instrumenten gericht op eigenaar-bewoners Bewustwording en informatie

Nadere informatie

Zonder Energieopslag geen Energietransitie. Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel WKO-Manifestatie / 30 Oktober 2013

Zonder Energieopslag geen Energietransitie. Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel WKO-Manifestatie / 30 Oktober 2013 Zonder Energieopslag geen Energietransitie Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel WKO-Manifestatie / 30 Oktober 2013 Duurzame Energie Koepel 6 brancheorganisaties (wind, zon, bodemenergie, bio, warmtepompen,

Nadere informatie

PROVINCIALE STATEN VAN OVERIJSSEL Reg.nr. j? ^ ^ \ (^fc

PROVINCIALE STATEN VAN OVERIJSSEL Reg.nr. j? ^ ^ \ (^fc PROVINCIALE STATEN VAN OVERIJSSEL Reg.nr. j? ^ ^ \ (^fc D t 0 8AUG 20 ontv.: Routing a.d. Bijl.: Luttenbergstraat 2 Postbus 0078 8000 GB Zwolle Telefoon 0384998899 Fax 03842548 88 o.nl postbus@o. nl RABOZwolle

Nadere informatie

verijssel PROVINCIALE STATEN VAN OVERIJSSEL Reg.nr. V3/zo\UQ^ Dat.ontv.: 2 9 JAN 2016 provincie Provinciale Staten van Overijssel KvK 51048329

verijssel PROVINCIALE STATEN VAN OVERIJSSEL Reg.nr. V3/zo\UQ^ Dat.ontv.: 2 9 JAN 2016 provincie Provinciale Staten van Overijssel KvK 51048329 PROVINCIALE STATEN VAN OVERIJSSEL Reg.nr. V3/zo\UQ^ Dat.ontv.: 2 9 JAN 2016 Luttenbergstraat 2 Postbus 10078 8000 GB Zwolle Telefoon 038 499 88 99 Fax 038 425 48 88 overijssel.nl postbus@overijssel.nl

Nadere informatie

Ja. Ja. D66 wil dat Groningen in 2040 al CO 2- neutraal is en wil dat de provincie een ambitieuze regionale energiestrategie opstelt.

Ja. Ja. D66 wil dat Groningen in 2040 al CO 2- neutraal is en wil dat de provincie een ambitieuze regionale energiestrategie opstelt. CDA - Wij zijn voor kleinschalige windenergie rond boerderijen. Onduidelijk. ChristenUnie 2035: 60% 2045: 100% 2050: 100% klimaatneutraal Ja. Net als zonnedaken en windmolens op zee, zijn windmolens op

Nadere informatie

DUURZAME WARMTEVOORZIENING

DUURZAME WARMTEVOORZIENING DUURZAME WARMTEVOORZIENING Wijk van de Toekomst Xandra van Lipzig Pauline Tiecken ledenvergadering Zuidoost 20190423 Locatie: wijkcentrum De Stolp, Violierenplein 101. 24/4/19 Inhoud Verzoek om scenario

Nadere informatie

Uitvoeringsprogramma 2017 en Op weg naar een klimaatneutraal Gemeente Renkum

Uitvoeringsprogramma 2017 en Op weg naar een klimaatneutraal Gemeente Renkum Uitvoeringsprogramma 2017 en 2018 Op weg naar een klimaatneutraal 2040 Gemeente Renkum 1 Inleiding Onderhavig uitvoeringsprogramma geeft een overzicht van projecten en activiteiten die worden gecontinueerd

Nadere informatie

Raadsvoorstel. Voorloper. Startnotitie Duurzaam Druten. Datum collegebesluit 9 januari 2018 Datum presidium 8 januari 2018

Raadsvoorstel. Voorloper. Startnotitie Duurzaam Druten. Datum collegebesluit 9 januari 2018 Datum presidium 8 januari 2018 Voorloper Onderwerp Startnotitie Duurzaam Druten Datum collegebesluit 9 januari 2018 Datum presidium 8 januari 2018 Portefeuillehouder A. Springveld Behandelend team Team strategie en beleid Behandelend

Nadere informatie

Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden. Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden

Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden. Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden - Woerden: duurzaamheid tot in de haarvaten van de samenleving - Het klimaatakkoord

Nadere informatie

Tussenevaluatie Zutphen energieneutraal anno 2012 Forum 23 april 2012

Tussenevaluatie Zutphen energieneutraal anno 2012 Forum 23 april 2012 Tussenevaluatie Zutphen energieneutraal anno 2012 Forum 23 april 2012 Sabine van Galen-Avegaart Agenda 1. De opgave Zutphen energieneutraal 2. Resultaat van ons beleid in cijfers 3. Wat hebben we in 2010-2011

Nadere informatie

Energieakkoord Kansen voor Warmtepompsystemen

Energieakkoord Kansen voor Warmtepompsystemen Energieakkoord Kansen voor Warmtepompsystemen Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel 20 november 2013 Inhoud Algemeen het SER Energieakkoord Proces, doelen, borging, hoofdlijnen & pijlers, concrete afspraken

Nadere informatie

Energie in de provincie Utrecht. Een inventarisatie van het energiegebruik en het duurzaam energie potentieel

Energie in de provincie Utrecht. Een inventarisatie van het energiegebruik en het duurzaam energie potentieel Energie in de provincie Utrecht Een inventarisatie van het energiegebruik en het duurzaam energie potentieel Doel van Onderzoek Dit onderzoek dient om: 1. Een nieuw overzicht samen te stellen van het energiegebruik

Nadere informatie

Almere. Uitkomsten van de zoektocht naar dé klimaatneutrale gemeente in Flevoland 2015

Almere. Uitkomsten van de zoektocht naar dé klimaatneutrale gemeente in Flevoland 2015 Uitkomsten van de zoektocht naar dé klimaatneutrale gemeente in Flevoland 2015 Natuur en Milieufederatie Flevoland heeft ook dit jaar weer een verkenning gedaan naar het klimaatneutrale gehalte van de

Nadere informatie

EfficiEncy Duurzaam. EnErgiEbEsparing. Warmte en koude. KEnnis industrie. energie financiering. instrumenten. GebouwDe omgeving

EfficiEncy Duurzaam. EnErgiEbEsparing. Warmte en koude. KEnnis industrie. energie financiering. instrumenten. GebouwDe omgeving Warmte en koude Kennis, advies, instrumenten en financiële steun EfficiEncy Duurzaam GebouwDe omgeving energie financiering KEnnis industrie instrumenten EnErgiEbEsparing De Nederlandse overheid streeft

Nadere informatie

Menukaart Energietransitie gemeenten

Menukaart Energietransitie gemeenten Menukaart Energietransitie gemeenten In 2018 is bij gemeenten een nieuw gemeentebestuur aangetreden. De energietransitie wordt voor hen dé grote uitdaging! Om hierin grote stappen te kunnen zetten, moeten

Nadere informatie

Energie neutraal Veenendaal De aanpak en de inhoud

Energie neutraal Veenendaal De aanpak en de inhoud Energie neutraal Veenendaal 2035 De aanpak en de inhoud Inhoud Waarom energieneutraal en wanneer? 1 e opzet programmaplan Resultaten interne consultatie Resultaten externe consultatie Enkele voorbeelden

Nadere informatie

Uitwerking categorie: Overig Hernieuwbaar (of wel de 186 PJ)

Uitwerking categorie: Overig Hernieuwbaar (of wel de 186 PJ) Uitwerking categorie: Overig Hernieuwbaar (of wel de 186 PJ) (tussenstand 1 mei 2015) Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel Achtergrond 186 PJ opgave ENERGIEAKKOORD VOOR DUURZAME GROEI Concrete afspraken

Nadere informatie

Presentatie Guus Ydema, directeur AGEM KIVI 25 januari 2017

Presentatie Guus Ydema, directeur AGEM KIVI 25 januari 2017 Presentatie Guus Ydema, directeur AGEM KIVI 25 januari 2017 Even voorstellen Ex-bestuurslid KIVI E (-2016) Vroeger: Hoogovens IJmuiden en KPN Telecom, ing. bureau Ebatech, Nuon Windenergie Vattenfall (2009),

Nadere informatie

Ruimtelijke Visie Duurzame Energie Heumen

Ruimtelijke Visie Duurzame Energie Heumen Ruimtelijke Visie Duurzame Energie Heumen Samenvatting De gemeente Heumen wil in 2050 energie- en klimaatneutraal zijn. Om dit doel te bereiken is het noodzakelijk dat de gemeente en haar inwoners ook

Nadere informatie

Raadsinformatieavond invulling sociale randvoorwaarden windenergie Zonzeel Welkom

Raadsinformatieavond invulling sociale randvoorwaarden windenergie Zonzeel Welkom Raadsinformatieavond invulling sociale randvoorwaarden windenergie Zonzeel Welkom 19 november 2015 1 Opzet presentatie 1. Inleiding 2. Terugblik/voorgeschiedenis 3. Gemeentelijke ambitie vertaald naar

Nadere informatie

Beleidskader windenergie

Beleidskader windenergie Bijlage 1 Beleidskader windenergie Europese richtlijn 2009/28/EG De Europese richtlijn 2009/28/EG verplicht Nederland om in 2020 14 procent van het totale bruto-eindverbruik aan energie afkomstig te laten

Nadere informatie

Energieakkoord: Wij zijn aan zet!

Energieakkoord: Wij zijn aan zet! Energieakkoord: Wij zijn aan zet! Energieakkoord in het kort - Akkoord over energiebesparing binnen de SER tussen overheid, natuur- en milieuorganisaties, vakbonden, energieproducenten, netbeheerders,

Nadere informatie

Presentatie Guus Ydema, directeur AGEM NCLG Achterhoek 21 april 2016

Presentatie Guus Ydema, directeur AGEM NCLG Achterhoek 21 april 2016 Presentatie Guus Ydema, directeur AGEM NCLG Achterhoek 21 april 2016 Inhoudsopgave presentatie 1. Energietransitie: besparing, opwekking, ruimte 2. AGEM, stand van zaken 3. Programma Zon op Erf De urgente

Nadere informatie

Kansen voor warmte. Frans Rooijers Lustrumcongres Stichting Warmtenetwerk, 13-2-2014

Kansen voor warmte. Frans Rooijers Lustrumcongres Stichting Warmtenetwerk, 13-2-2014 Kansen voor warmte Frans Rooijers Lustrumcongres Stichting Warmtenetwerk, 13-2-2014 Centrale boodschap Er is een groot potentieel aan duurzame warmte en warmtebesparing in Nederland beschikbaar. Per situatie

Nadere informatie

Duurzaamheidsonderzoek en subsidiescan Combibad De Vliet te Leiden. 11 februari 2016

Duurzaamheidsonderzoek en subsidiescan Combibad De Vliet te Leiden. 11 februari 2016 Duurzaamheidsonderzoek en subsidiescan Combibad De Vliet te Leiden 11 februari 2016 1 Managementsamenvatting Inleiding De gemeente Leiden heeft in haar duurzaamheidsambitie doelen gesteld voor de korte

Nadere informatie

De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen.

De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen. De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen. Inhoud De warmtemarkt Warmtevraag woningen Warmtemarkt voor woningen Gasdistributie en CV ketel Elektriciteitsdistributie

Nadere informatie

ENERGIEAKKOORD. Gevolgen, verplichtingen en kansen THOMAS KOKSHOORN

ENERGIEAKKOORD. Gevolgen, verplichtingen en kansen THOMAS KOKSHOORN ENERGIEAKKOORD Gevolgen, verplichtingen en kansen THOMAS KOKSHOORN 2 - Wie zijn wij? - Visie Ekwadraat - Beleid - Doelstellingen - Middelen - Financiering Inhoud - Conclusies en aanbevelingen 3 INLEIDING

Nadere informatie

Verduurzaming bestaande gebouwde omgeving

Verduurzaming bestaande gebouwde omgeving NOABERSCHAP Verduurzaming bestaande gebouwde omgeving Duurzame energie is een kwestie van ordenen, maar ook van keuzes maken. Verduurzaming gebouwde Omgeving 1 Verduurzamen gebouwde omgeving & Cogas Business

Nadere informatie

Haags Warmtebedrijf Tussenrapportage 12 maart 2014

Haags Warmtebedrijf Tussenrapportage 12 maart 2014 Haags Warmtebedrijf Tussenrapportage 12 maart 2014 Waar staan we? Plan van aanpak 12 november 2013 vastgesteld Vooronderzoeken in volle gang: Vooronderzoek gesprekken Eneco en E.on Technische visie toekomstig

Nadere informatie

Klimaatneutrale gemeenten. Frans Rooijers - directeur CE Delft

Klimaatneutrale gemeenten. Frans Rooijers - directeur CE Delft Klimaatneutrale gemeenten Frans Rooijers - directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en beleidsmatige expertise

Nadere informatie

Onderwerp Regionale Energiestrategie (RES) regio Noordoost-Brabant. Geachte bestuursleden,

Onderwerp Regionale Energiestrategie (RES) regio Noordoost-Brabant. Geachte bestuursleden, Onderwerp Regionale Energiestrategie (RES) regio Noordoost-Brabant Geachte bestuursleden, De decentrale overheden (gemeenten, waterschappen en provincies) werken vanaf het najaar 2018 in 30 regio s aan

Nadere informatie

Duurzame Energieinfrastructuur en Gebiedsontwikkeling

Duurzame Energieinfrastructuur en Gebiedsontwikkeling Duurzame Energieinfrastructuur en Gebiedsontwikkeling 6 maart 2017 ir. A. Schiltmans MCD Meeting Bouwcampus, Grip op de Maas (heel) kort DGO Context van gas naar warmte Welke alternatieven zijn er Grootschalige

Nadere informatie

Rabin Baldewsingh. 27 juni SBR congres

Rabin Baldewsingh. 27 juni SBR congres Samen op weg naar een klimaatneutraal Den Haag Rabin Baldewsingh wethouder duurzaamheid gemeente Den Haag 27 juni SBR congres Den Haag Ambitie Den Haag klimaatneutraal in 2040 CO 2 -emissie reduceren door:

Nadere informatie

Earth is calling Twente Aanpak Samen naar Nijverheid aardgasvrij

Earth is calling Twente Aanpak Samen naar Nijverheid aardgasvrij Earth is calling Twente Aanpak Samen naar Nijverheid aardgasvrij 6 december 2018 The Gallery Enschede Aanpak Samen naar Nijverheid aardgasvrij Proces Warmteplannen Eric Kouters Pioneering Warmteplan wijk

Nadere informatie

en uitdagingen voor de toekomst Pieter Boot, maart 2018

en uitdagingen voor de toekomst Pieter Boot, maart 2018 Energie-infrastructuur: overzicht en uitdagingen voor de toekomst Pieter Boot, maart 2018 Indeling De drie fasen van ordening en regulering infrastructuur Nederland doorvoerland Wat is de opgave? Investeringen

Nadere informatie

Route naar een Duurzame Energievoorziening

Route naar een Duurzame Energievoorziening Route naar een Duurzame Energievoorziening Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel Bijeenkomst: 25 november 2013, Power Lab 5 / USI & KIVI-NIRIA Inhoud Energie-transitie Energieakkoord voor duurzame groei

Nadere informatie

Parkstad Limburg EnergieTransitie (PALET)

Parkstad Limburg EnergieTransitie (PALET) Parkstad Limburg EnergieTransitie (PALET) Startbijeenkomst Energiestrategie Midden-Holland Woensdag 22 juni 2016 Workshopronde I sessie C Parkstad Limburg EnergieTransitie (PALET) GR: samenwerking van

Nadere informatie

WKO in duurzame gebiedsontwikkeling case Westland Ir. Marion Bakker SenterNovem 030 2393677 m.m.c.bakker@senternovem.nl

WKO in duurzame gebiedsontwikkeling case Westland Ir. Marion Bakker SenterNovem 030 2393677 m.m.c.bakker@senternovem.nl WKO in duurzame gebiedsontwikkeling case Westland Ir. Marion Bakker SenterNovem 030 2393677 m.m.c.bakker@senternovem.nl 12-11-2007Sheet nummer 1 Ontwikkelingen wereldwijd Heeft de Al Gore film impact?

Nadere informatie

STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA

STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA UPDATE 2016 SAMENVATTING STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA Opdrachtgever Gemeente Breda Afdeling Mobiliteit en Milieu Opdrachtnemer Evert

Nadere informatie

Duurzaam benutten van warmte

Duurzaam benutten van warmte Duurzaam benutten van warmte Netwerkbijeenkomst duurzame regionale energie Gelderland 12 juni 2013 Door: Hans Wouters Programma energietransitie Provincie Gelderland Provincie zet zich in op de toepassing

Nadere informatie

Energieakkoord voor duurzame groei

Energieakkoord voor duurzame groei Energieakkoord voor duurzame groei Netwerkbijeenkomst Duurzame regionale energie Gelderland 15 januari 2014 Lodewijk de Waal Energieakkoord Wie zaten aan tafel? Inhoud presentatie Hoofdlijnen Energieakkoord

Nadere informatie

Regio Stedendriehoek

Regio Stedendriehoek Regio Stedendriehoek 1 Energieneutrale regio Energietransitie Stedendriehoek Apeldoorn, Brummen, Deventer, Epe, Lochem, Voorst,Zutphen Netbeheer en Duurzame Gebiedsontwikkeling Pieter van der Ploeg, Alliander

Nadere informatie

Klimaat- en energiebeleid Gemeente Nijmegen

Klimaat- en energiebeleid Gemeente Nijmegen Klimaat- en energiebeleid Gemeente Nijmegen Fons Claessen sr.adviseur klimaat, energie & duurzaamheid Gemeente Nijmegen Waarom moeten we iets doen?? 1: Klimaatverandering 2: Energie en grondstoffen 3.

Nadere informatie

Regionale Energiestrategie Fruitdelta Rivierenland. Raadsinformatiebijeenkomst 4 juli 2018

Regionale Energiestrategie Fruitdelta Rivierenland. Raadsinformatiebijeenkomst 4 juli 2018 Regionale Energiestrategie Fruitdelta Rivierenland Raadsinformatiebijeenkomst 4 juli 2018 Programma 20:00-20:05 Welkom door Elfriede Boer (Werkzaak) 20:05-20:20 Het hoe en waarom van de Regionale Energiestrategie

Nadere informatie

STRUCTUURVISIE ZON Beleidskader ten behoeve van het opwekken van grondgebonden zonne-energie in het landelijk gebied

STRUCTUURVISIE ZON Beleidskader ten behoeve van het opwekken van grondgebonden zonne-energie in het landelijk gebied STRUCTUURVISIE ZON Beleidskader ten behoeve van het opwekken van grondgebonden zonne-energie in het landelijk gebied Status: definitief Versie: ter besluitvorming Gedeputeerde Staten 19 juni 2018 1 1 Aanleiding

Nadere informatie

Paragraaf duurzaamheid

Paragraaf duurzaamheid Paragraaf duurzaamheid Paragraaf duurzaamheid Wij hebben als gemeentelijke organisatie een voorbeeldfunctie en zorgen ervoor dat de gemeentelijke organisatie energieneutraal wordt voor 2030. Voor de gemeente

Nadere informatie

Wilma Paalman / Gemeente HvT 16 juni 2016 / Werksessie bij NBNL. Modulair bouwen van routekaarten voor de energietransitie

Wilma Paalman / Gemeente HvT 16 juni 2016 / Werksessie bij NBNL. Modulair bouwen van routekaarten voor de energietransitie Wilma Paalman / Gemeente HvT 16 juni 2016 / Werksessie bij NBNL Modulair bouwen van routekaarten voor de energietransitie HOF VAN TWENTE Provincie Overijssel Regio Twente Geherindeelde gemeente (5 oude)

Nadere informatie

Energieconvenant bedrijfsleven Veenendaal en gemeente Veenendaal

Energieconvenant bedrijfsleven Veenendaal en gemeente Veenendaal Energieconvenant bedrijfsleven Veenendaal en gemeente Veenendaal 1 Intentie Bedrijvenkring Veenendaal, de coöperatieve verenigingen van Ondernemend Veenendaal, de deelnemende bedrijven en de gemeente Veenendaal

Nadere informatie

2-7-2014. Energieakkoord voor duurzame groei. Juli 2014 WERK IN UITVOERING. Ed Nijpels. Wie zaten aan tafel tijdens de onderhandelingen?

2-7-2014. Energieakkoord voor duurzame groei. Juli 2014 WERK IN UITVOERING. Ed Nijpels. Wie zaten aan tafel tijdens de onderhandelingen? Energieakkoord voor duurzame groei Juli 2014 WERK IN UITVOERING Ed Nijpels Wie zaten aan tafel tijdens de onderhandelingen? 1 Waarom een Energieakkoord? Perspectief Consistentie Ambitie Realiteit Groei

Nadere informatie

... Gemeente Eindhoven en Eneco in 2045... Samen gaan we voor decentrale en duurzame toekomst! Waarde creëren Stadhuisplein. Veranderende overheid

... Gemeente Eindhoven en Eneco in 2045... Samen gaan we voor decentrale en duurzame toekomst! Waarde creëren Stadhuisplein. Veranderende overheid Gemeente Eindhoven en Eneco in 2045 Energieneutraal Veranderende overheid Waarde creëren Stadhuisplein Zichtbaar maken van innovatie Als duurzame stad Samen gaan we voor decentrale en duurzame toekomst!

Nadere informatie

Overwegingen bij het ontwikkelen van nieuw duurzaamheidsbeleid

Overwegingen bij het ontwikkelen van nieuw duurzaamheidsbeleid Overwegingen bij het ontwikkelen van nieuw duurzaamheidsbeleid 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding...3 2. Ambitieniveau... 4 3. Hoe gaan wij dat bereiken?...6 2 1. Inleiding In het bestuursakkoord 2014-2018 Sociaal,

Nadere informatie

Duorsume enerzjy yn Fryslân. Energiegebruik en productie van duurzame energie

Duorsume enerzjy yn Fryslân. Energiegebruik en productie van duurzame energie Duorsume enerzjy yn Fryslân Energiegebruik en productie van duurzame energie 1 15 11 oktober 1 Inhoud Management Essay...3 1 Management Essay De conclusies op één A4 De provincie Fryslân heeft hoge ambities

Nadere informatie

Klimaatakkoord. Ministerie van Economische Zaken en Klimaat T.a.v. de heer ir. E.D. Wiebes Postbus EK 'S-GRAVENHAGE

Klimaatakkoord. Ministerie van Economische Zaken en Klimaat T.a.v. de heer ir. E.D. Wiebes Postbus EK 'S-GRAVENHAGE Klimaatakkoord Ministerie van Economische Zaken en Klimaat T.a.v. de heer ir. E.D. Wiebes Postbus 20401 2500 EK 'S-GRAVENHAGE BETREFT Procesbrief Klimaatakkoord DEN HAAG ONS KENMERK 5 oktober 2018 18.34838

Nadere informatie

De rol van biomassa in de energietransitie.

De rol van biomassa in de energietransitie. De rol van biomassa in de energietransitie. Bert de Vries Plaatsvervangend directeur-generaal Energie, Telecom en Mededinging, Ministerie van Economische Zaken Inhoud 1. Energieakkoord 2. Energietransitie

Nadere informatie

Groen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory.

Groen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory. Groen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory. Een uitdagend klimaat 20 20 2020 In 2020 moet de uitstoot van CO 2 in de EU met 20% zijn teruggebracht ten opzichte van het 1990 niveau.

Nadere informatie

Premier Rutte: hogere ambitie Europa bij terugdringen van CO2-uitstoot. Regionale Energiestrategie NHN. Katowice 4 december 2018

Premier Rutte: hogere ambitie Europa bij terugdringen van CO2-uitstoot. Regionale Energiestrategie NHN. Katowice 4 december 2018 Premier Rutte: hogere ambitie Europa bij terugdringen van CO2-uitstoot Regionale Energiestrategie NHN Katowice 4 december 2018 Het Klimaatakkoord in wording 49% minder CO2 in 2030 t.o.v. 1990 Zomer 2018

Nadere informatie

Zeeuws Energieakkoord. Energiebesparing in de particuliere woningvoorraad

Zeeuws Energieakkoord. Energiebesparing in de particuliere woningvoorraad Zeeuws Energieakkoord Energiebesparing in de particuliere woningvoorraad Aanleiding SER-ENERGIEAKOORD Een besparing van het finale energieverbruik met gemiddeld 1,5 procent per jaar; 100 PJ aan energiebesparing

Nadere informatie

Samen omschakelen Arnhem, 7 september 2016

Samen omschakelen Arnhem, 7 september 2016 Samen omschakelen Arnhem, 7 september 2016 Waarom zijn we bijeen? Verduurzaming energievoorziening Samenwerking om de NL ambitie te verwezenlijken Samenwerking vanaf de start van initiatieven Draagvlak

Nadere informatie

VisieDuurzame Warmte/Koude

VisieDuurzame Warmte/Koude VisieDuurzame Warmte/Koude Teun Bokhoven Voorzitter Versterkingrolvan Duurzame Warmte/Koudealsonderdeelvan de EU doelstelling : De is de Nederlandse overkoepelende samenwerkingsorganisatie voor de duurzame

Nadere informatie

Vraag- en antwoordlijst Windenergie op Goeree-Overflakkee Aanleiding

Vraag- en antwoordlijst Windenergie op Goeree-Overflakkee Aanleiding 1 Vraag- en antwoordlijst Windenergie op Goeree-Overflakkee Versie: 25 april 2013 Opgesteld door: Windgroep Goeree-Overflakkee, gemeente Goeree-Overflakkee en provincie Zuid-Holland Aanleiding Waarom zijn

Nadere informatie

Betekenis Energieakkoord voor Duurzame Groei voor de Installatiebranche. Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel 3 februari 2014 / VSK beurs

Betekenis Energieakkoord voor Duurzame Groei voor de Installatiebranche. Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel 3 februari 2014 / VSK beurs Betekenis Energieakkoord voor Duurzame Groei voor de Installatiebranche Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel 3 februari 2014 / VSK beurs Inhoud Introductie Duurzame Energie Koepel en Sector beschrijving

Nadere informatie

Voordracht aan Provinciale Staten. van Gedeputeerde Staten. Watt anders, Energieagenda Ontwerpbesluit

Voordracht aan Provinciale Staten. van Gedeputeerde Staten. Watt anders, Energieagenda Ontwerpbesluit Voordracht aan Provinciale Staten van Gedeputeerde Staten Onderwerp Watt anders, Energieagenda 2016-2020-2050 1 Ontwerpbesluit Provinciale Staten van Zuid-Holland, Gelet op: Artikel 105 van de Provinciewet;

Nadere informatie

Utrecht. De partij zal sociale windmolens actief stimuleren, ook solitair staande sociale molens.

Utrecht. De partij zal sociale windmolens actief stimuleren, ook solitair staande sociale molens. CDA 2040: 100% Ja. Het CDA wil windmolens bij voorkeur plaatsen op en bij grote industrieterreinen. Ook ondersteunen wij van harte (agrarische) initiatieven voor kleine windmolens met draagvlak in de omgeving.

Nadere informatie

BUIKSLOTERHAM INTEGRATED ENERGY SYSTEM

BUIKSLOTERHAM INTEGRATED ENERGY SYSTEM BIES BUIKSLOTERHAM INTEGRATED ENERGY SYSTEM Naar een duurzaam en geïntegreerd energiesysteem voor een wijk in transitie Een onderzoek uitgevoerd door: Met ondersteuning van: Foto: AEROPHOTO-SCHIPHOL 1

Nadere informatie

Raadsvoorsteltot het vaststellen van de kaders Duurzame-energiebedrijf

Raadsvoorsteltot het vaststellen van de kaders Duurzame-energiebedrijf gemeente Eindhoven Openbare Ruimte, Verkeer 5 Milieu Raadsnummer ZO. R3502. OOI Inboeknummer ogbstoa6so Beslisdatum B&W rb januari 2OIO possiernummer oo3.ss2 Raadsvoorsteltot het vaststellen van de kaders

Nadere informatie

VERSNELLING DUURZAAMHEIDS- PROGRAMMA

VERSNELLING DUURZAAMHEIDS- PROGRAMMA VERSNELLING DUURZAAMHEIDS- PROGRAMMA Raadsmarkt 9 maart 2017 Margreet van der Woude Programma manager Duurzaamheid 2 Beantwoording Raad De Raad heeft aangedrongen op versnelde uitvoering toen het Duurzaamheidsprogramma

Nadere informatie

Ruimtelijke Visie Duurzame Energie Heumen

Ruimtelijke Visie Duurzame Energie Heumen Ruimtelijke Visie Duurzame Energie Heumen Samenvatting De gemeente Heumen wil in 2050 energie- en klimaatneutraal zijn. Om dit doel te bereiken is het noodzakelijk dat de gemeente en haar inwoners ook

Nadere informatie

Zon Op School. Initiatiefvoorstel 1 7 APR. 2013. Initiatiefvoorstel aan de Raad GROENLINKS NIJIVIEGEN ~- INQEKDMEN. GEMEENTE NUMEQEN clas8.nr.: oy..

Zon Op School. Initiatiefvoorstel 1 7 APR. 2013. Initiatiefvoorstel aan de Raad GROENLINKS NIJIVIEGEN ~- INQEKDMEN. GEMEENTE NUMEQEN clas8.nr.: oy.. regjw. /3. 00 0 60 3 5 proowverartw.: 'So ~- INQEKDMEN Initiatiefvoorstel 1 7 APR. 2013 GEMEENTE NUMEQEN clas8.nr.: oy..si Zon Op School Initiatiefvoorstel aan de Raad Jos Reinhoudt, GroenLinl

Nadere informatie

Beknopte beleidsnotitie voor zonne-energie gemeente Leeuwarderadeel 2016. Versie : ontwerp Datum : 1 februari 2016

Beknopte beleidsnotitie voor zonne-energie gemeente Leeuwarderadeel 2016. Versie : ontwerp Datum : 1 februari 2016 Beknopte beleidsnotitie voor zonne-energie gemeente Leeuwarderadeel 2016 Versie : ontwerp Datum : 1 februari 2016 1 1 Inleiding Op 18 februari 2015 heeft Provinciale Staten van Fryslân het beleidsstuk

Nadere informatie

Concessie Duurzame Energievoorziening Nieuw Reijerwaard. Rotterdam, 12 september 2017 tel

Concessie Duurzame Energievoorziening Nieuw Reijerwaard. Rotterdam, 12 september 2017 tel Concessie Duurzame Energievoorziening Nieuw Reijerwaard Rotterdam, 12 september 2017 peter.wolbert@engie.com, tel. 06-52368101 Integratie van twee bedrijven (mei 2016) ENGIE: een bedrijf in transitie

Nadere informatie

Klankbordgroep aardgasvrij wonen

Klankbordgroep aardgasvrij wonen Klankbordgroep aardgasvrij wonen 1 e bijeenkomst klankbordgroep: Delen plan voor de komende periode Input vragen op het stappenplan Maandag 11 maart 2019 Programma 19.30 uur: Aftrap met korte terugblik

Nadere informatie

Raadscommissievoorstel

Raadscommissievoorstel Raadscommissievoorstel Status: Voorbereidend besluitvormend Agendapunt: 7 Onderwerp: Meerjarenprogramma Duurzaamheid 2014-2015 Datum: 12 november 2013 Portefeuillehouder: dhr. N.L. Agricola Decosnummer:

Nadere informatie

Programma Energie 2012-2015 Samenvatting Projectplan

Programma Energie 2012-2015 Samenvatting Projectplan Programma Energie 2012-2015 Samenvatting Projectplan Lokale Energie Lokale Energie - 4 Lokale energie-initiatieven - Een loket voor buurt- en dorpsinitiatieven Projectnaam : Lokale Energie Opdrachtgever

Nadere informatie