De KoopstromenMonitor

Transcriptie

1 De KoopstromenMonitor De detailhandel in ruimtelijk perspectief - Gemeente Gouda Samengesteld in opdracht van Rabobank Gouwestreek

2 De Rabobank KoopstromenMonitor De Nederlandse detailhandel heeft het op dit moment niet gemakkelijk. Als gevolg van de economische recessie, bezuinigingen en het lage consumentenvertrouwen houden consumenten steeds vaker de hand op de knip. Daarbij komt dat steeds meer mensen hun producten online kopen wat ten koste gaat van de bestedingen die ze bij de gevestigde detailhandel doen. Daarnaast hebben veel regio s te maken met een veranderende bevolkingssamenstelling. Nederland is aan het vergrijzen en in bepaalde Nederlandse regio s is zelfs al sprake van een krimpende bevolking. Een en ander resulteert in dalende verkoopcijfers voor de gevestigde detailhandel. In de fysieke foodwinkels nam de omzet het afgelopen jaar nog met 1,3 procent toe, terwijl in de fysieke non-food winkels de omzet met 4,7 procent is afgenomen. 1 Tegelijkertijd nam bij postorder- en internetbedrijven 2 de omzet met 7,2 procent toe. De opkomst van internet als aankoopkanaal treft vooral de winkelcentra met weinig onderscheidend vermogen. Winkelcentra gericht op beleving of boodschappen doen hebben meer kans. De leegstand rukt daarom sneller op in kleine kernen en middelgrote gemeenten met een regiofunctie. Ook B- en C-locaties in steden hebben het moeilijk, waaronder winkels in aanloopstraten rondom het centrum. In die gebieden zien we al in toenemende mate dienstverlening of zorgfuncties verschijnen in panden die oorspronkelijk door de detailhandel in gebruik waren. Het Nederlandse winkellandschap is dus aan het veranderen. De toenemende leegstand (op dit moment staat 6 procent van de winkelpanden in Nederland leeg) is structureel van aard en neemt aanzienlijke vormen aan. Niet alle leegstaande winkelpanden kunnen hun winkelfunctie behouden. Ondernemers, vastgoedeigenaren en gemeenten doen er goed aan hierop te anticiperen en na te gaan waar de kansen liggen. Voor retailers, de vastgoedwereld en overheden is het daarom nu extra belangrijk om te weten hoe consumenten zich bewegen en waar ze hun geld besteden. Met de opzet en exploitatie van detailhandelsvestigingen zijn immers omvangrijke bedragen gemoeid en het uittekenen en ontwikkelen van vastgoed en winkelgebieden nemen jaren in beslag en vragen een lange terugverdienhorizon. En niet op de laatste plaats is het ook voor individuele ondernemers van belang om te weten hoe de huidige markt in elkaar zit en welke ontwikkelingen zich hier voordoen. Voorliggende publicatie biedt inzicht in het ruimtelijk koopgedrag ten aanzien van de Goudse consument en de detailhandel in deze gemeente. De publicatie laat zien waar Gouwenaren hun detailhandelsbestedingen doen en waar de omzet van de Goudse detailhandel vandaan komt. Bovendien laten we zien of en hoe dit ruimtelijk kooppatroon de afgelopen twee jaar is verschoven. Belangrijk is om hierbij te benadrukken dat buitenlandse koopstromen (bijvoorbeeld van buitenlandse toeristen) geen onderdeel zijn van de analyse. 1 Bron: CBS Statline (Omzetontwikkeling tussen 2011-Q2 en 2012-Q2). 2 Door het CBS gedefinieerd als de bedrijven waarbij de goederen voornamelijk via postorder en internet aan de consument worden verkocht. Dit is dus exclusief de omzet van reguliere (fysieke) winkelbedrijven via internet. 2

3 Toelichting methodiek Koopstromen brengen in beeld waar consumenten hun aankopen doen. Vooral in de detailhandel wordt veel gebruik gemaakt van koopstromen om het draagvlak van winkelvoorzieningen te onderzoeken. Koopstromen werden tot nu toe geschat aan de hand van enquêtes onder een steekproef van consumenten. Voor de KoopstromenMonitor vormen de gemeten pintransacties van Rabobank-klanten 1 de basis. Deze geven voor de gevestigde detailhandel de belangrijkste informatie over het ruimtelijk koopgedrag van consumenten. Naast de pintransacties kijken we ook naar de incassotransacties, waarmee consumenten een omvangrijk deel van de aankopen van vooral duurzame goederen betalen. Tevens maken we op basis van metingen van geldopnames bij geldautomaten en afstortingen van contant geld door bedrijven een schatting van de chartale koopstromen 2. De belangrijkste bron van de KoopstromenMonitor is een database met tientallen miljoenen feitelijke transacties van Rabobank-klanten (consumenten) naar Rabobank-klanten (detailhandel). Omdat de klantenkring van de Rabobank breed is vertegenwoordigd onder alle lagen van de bevolking en in alle delen van Nederland, is sturen op representativiteit en dekking niet nodig. Om toch eventueel optredende vertekening ten opzichte van de Nederlandse populatie huishoudens en bedrijven tegen te gaan, zijn de uitkomsten gecorrigeerd aan de hand van aanvullende databronnen zoals het handelsregister van de KvK, de statistiek besteedbaar inkomen van Nederlandse huishoudens en de productiestatistieken van het CBS. We benaderen de koopstromen vanuit twee invalshoeken: Vanuit de consument: waar besteedt hij zijn geld? We spreken van: - Koopkrachtbinding: het deel van de totale bestedingen dat de consument in zijn woongemeente besteedt. - Koopkrachtafvloeiing: het deel van de totale bestedingen dat de consument buiten zijn woongemeente besteedt. Vanuit de detailhandel: waar komen de bestedingen vandaan? We spreken van: - Eigen koopkracht: het deel van de totale ontvangen bestedingen afkomstig van consumenten uit de eigen gemeente. - Koopkrachttoevloeiing: het deel van de totale ontvangen bestedingen afkomstig van consumenten van buiten de eigen gemeente. Enkele voordelen van deze methode op een rij: De onderliggende brondata zijn hard. Het betreffen immers feitelijke aankopen en bestedingsbedragen. Miljoenen pintransacties liggen hieraan ten grondslag. De meting betreft een periode van een heel kalenderjaar en kent dus geen seizoensinvloeden. Koopstromen worden gemeten vanuit de branche waartoe de winkel behoort en niet vanuit artikelgroepen. De meting gebeurt voor heel Nederland waardoor eenvoudig regionale vergelijkingen kunnen worden gemaakt. Deze analyse gebruikt de koopstromen over De koopstromen worden jaarlijks geactualiseerd waardoor ontwikkelingen en conjunctuureffecten eenvoudig in beeld kunnen worden gebracht. 1 Privacy is hierbij gegarandeerd. Onder geen enkele voorwaarde zijn individuele klantgegevens herkenbaar of herleidbaar. 2 Online bestedingen komen niet aan de orde omdat de KoopstromenMonitor zich richt op de fysieke detailhandel en niet op webwinkels. 3

4 Winkelaanbod in Gouda In totaal zijn in de gemeente Gouda ruimt mensen werkzaam in de detailhandel. Het werkgelegenheidsbelang is hiermee iets groter dan gemiddeld in Nederland (10,1 procent tegenover 9,6 procent in Nederland). De Goudse detailhandel telt in totaal ruim vierkante meter winkelvloeroppervlak (wvo) verdeeld over ruim 500 verkooppunten. Deze cijfers en een aantal kengetallen van de detailhandel in Gouda staan weergegeven in tabel 1 en worden vergeleken met andere gemeenten in dezelfde stedelijkheidsklasse 3. Hieruit blijkt dat een relatief groot deel van het winkelaanbod in Gouda (gemeten in wvo) in gebruik is door de branchegroep vrije tijd (boeken, cd s, hobby et cetera). De branchegroep in en om het huis is juist iets minder sterk vertegenwoordigd in Gouda. Verder valt op dat de winkels in Gouda iets kleiner zijn dan gemiddeld. Dit geldt voor alle branchegroepen, met uitzondering van vrije tijd. Als we het totale wvo afzetten tegen de bevolkingsomvang van Gouda, blijkt Gouda over een wat kleiner winkelaanbod te beschikken dan gemiddeld in sterk stedelijke gemeenten. Met uitzondering van de vrije tijdsbranche tellen alle branches minder winkelvloeroppervlakte dan men in een gemeente van deze omvang zou verwachten. Desondanks is het leegstandspercentage in Gouda hoger (8%) dan gemiddeld in Nederland (6%). 4 Tabel 1: Kengetallen detailhandel Gouda en referentie stedelijkheid Detailhandel In en om het Overig huis WVO en aantal winkels WVO Aantal winkels Branchering naar WVO Gouda 18% 42% 23% 14% 3% Sterk stedelijk 19% 48% 24% 7% 3% Gemiddeld WVO per winkel Gouda Sterk stedelijk WVO per inwoners Gouda Sterk stedelijk Bron: Locatus, 2011 (bewerking Rabobank). In hoeverre dit winkelaanbod aansluit bij de vraag naar winkelruimte in Gouda, is afhankelijk van het koopgedrag van de inwoners van Gouda en de omliggende gemeenten. Dit ruimtelijk koopgedrag wordt in het vervolg van deze rapportage uitgewerkt. Waar koopt de Goudse consument? De mate waarin de inwoners van een gemeente hun bestedingen in de eigen gemeente doen, wordt uitgedrukt in koopkrachtbinding. De koopkrachtbinding neemt over het algemeen toe naarmate een gemeente meer stedelijk is. De koopkrachtbinding in de gemeente Gouda is iets hoger in vergelijking met andere sterk stedelijke gemeenten (fi- 3 In de bijlage wordt het begrip stedelijkheid nader toegelicht. 4 Het grote belang van de vrijetijdsbranche in Gouda wordt waarschijnlijk veroorzaakt door de vestiging van de Vrijbuiter. 4

5 guur 1). Circa 77 procent van de consumentenbestedingen van inwoners uit Gouda blijft in de eigen woongemeente. In andere sterk stedelijke gemeenten bedraagt dit 75 procent. Voor de dagelijkse uitgaven en bestedingen in de branchegroep vrije tijd zijn de inwoners van Gouda relatief sterk op het eigen gemeentelijke winkelapparaat georiënteerd. De koopkrachtbinding in de branchegroepen in en om het huis en mode ligt in Gouda rond het gemiddelde. Figuur 1: Koopkrachtbinding aan eigen gemeente per branchegroep Gouda Sterk stedelijk De bestedingen die niet in de eigen gemeente worden gedaan vloeien af naar omliggende gemeenten. 5 Onderstaande figuur laat zien binnen welke straal (in kilometers afstand) de afvloeiende bestedingen vanuit Gouda in de verschillende branchegroepen terechtkomen. Hieruit blijkt dat vooral de gemeenten binnen een straal van 10 kilometer profiteren van de bestedingen van de inwoners van Gouda. Voor producten in de categorie in en om het huis en mode is men vaker bereid een stuk verder te reizen (25-50 kilometer). Figuur 2: Koopkrachtafvloeiing per branchegroep < 10 km km km km > 100 km 5 Koopkrachtbinding en afvloeiing tellen op tot 100%. 5

6 Onderstaande kaart geeft aan waar de bestedingen van de inwoners van Gouda terechtkomen. Belangrijke concurrerende bestemmingen zijn Rotterdam (waar 2,6 procent van de bestedingen van de inwoners van Gouda terecht komt), Vlist (1,7 procent), Den Haag (1,6 procent), Waddinxveen (1,6 procent) en Bodegraven-Reeuwijk (1,5 procent). Kaart 1: Bestemming van de detailhandelsbestedingen van de inwoners van Gouda Waar komen de bestedingen in Gouda vandaan? Figuur 3 laat zien welk deel van de bestedingen bij de Goudse detailhandel in de vier branchegroepen afkomstig is van de inwoners van buiten de eigen gemeente (toevloeiing). Het belang van koopkrachttoevloeiing voor de Goudse detailhandel is iets hoger dan gemiddeld in sterk stedelijke gemeenten (29 procent versus 27 procent). Met name de modedetailhandel in Gouda heeft een sterke regionale trekkracht. Het omgekeerde geldt voor de winkels in de branchegroep in en om het huis. Figuur 3: Toevloeiing per branchegroep Gouda Sterk stedelijk De koopkrachttoevloeiing in Gouda is voor het grootste deel afkomstig van inwoners uit een straal tot 10 kilometer rondom Gouda (figuur 4). Maar liefst een kwart van de be- 6

7 stedingen in de modebranche is afkomstig uit deze schil rondom Gouda. Heb gebied tussen de 10 en 50 kilometer rondom Gouda is goed voor meer dan 15 procent van de omzet in de Goudse modedetailhandel. Figuur 4: Herkomst koopkrachttoevloeiing (naar afstandsklasse) < 10 km km km km > 100 km Onderstaande kaart toont het verzorgingsgebied van de totale detailhandel van Gouda. De kaart geeft aan waar de bestedingen in de Goudse detailhandel vandaan komen. Kaart 2: Herkomst van de detailhandelsbestedingen in Gouda Ruim 71 procent van de bestedingen komt van de inwoners van Gouda zelf. De overige bestedingen zijn afkomstig van inwoners uit de omliggende regio (toevloeiing). De belangrijkste herkomstgemeenten voor de detailhandel in Gouda zijn Bodegraven-Reeuwijk (goed voor 5,3 procent van de Goudse detailhandelsomzet) gevolgd door Waddinxveen (4,1 procent), Vlist (2,4 procent), Rotterdam en Zuidplas (beide 2,2 procent). Verschuiving koopstromen sinds 2009 Zoals in het begin van deze rapportage beschreven, hebben zich de afgelopen twee jaar de nodige ontwikkelingen voorgedaan in de detailhandel. Deze hebben hun weerslag gehad op het koopgedrag van de consument. In hoeverre deze ontwikkelingen in Gouda 7

8 hebben gezorgd voor een andere kooporiëntatie blijkt uit onderstaande twee grafieken. Deze vergelijken de koopkrachtbinding en de koopkrachttoevloeiing in 2011 met die van Hieruit blijkt dat de oriëntatie van de Goudse consumenten op het eigen winkelapparaat de afgelopen twee jaar is toegenomen. De koopkrachtbinding is gestegen van 73 procent in 2009 naar 77 procent in De trekkracht van de Goudse detailhandel op consumenten buiten de eigen gemeente is ongeveer gelijk gebleven. Figuur 5: Verschuiving koopstromen Ontwikkeling koopkrachtbinding Ontwikkeling koopkrachttoevloeiing Stand van zaken Goudse detailhandel De toegenomen koopkrachtbinding- en toevloeiing betekent dat Gouda haar positie in het regionale concurrentieveld heeft verstevigd. Dit kan te maken hebben met eventuele wijzigingen in het winkelaanbod in Gouda zelf. Maar ook ontwikkelingen in concurrerende winkelgebieden zullen hun weerslag hebben gehad op de veranderde kooporiëntatie. We zien dan ook dat Gouda op dit moment iets minder vierkante meters winkelruimte telt dan je op basis van de koopstromen zou verwachten. Dit geldt met name voor de modebranche en in en om het huis. De Goudse detailhandel lijkt op basis van deze informatie redelijk goed te functioneren. Toch zien we dat ook Gouda te maken heeft met een behoorlijke winkelleegstand. Het is niet onwaarschijnlijk dat er grote verschillende zitten in het functioneren van de verschillende winkellocaties binnen Gouda waardoor de leegstand zich met name op bepaalde (minder goed functionerende) locatie concentreert. Voor de toekomst is het belangrijk dat de verschillende betrokken in de detailhandel duidelijke keuzes maken in de positie die ze willen innemen binnen het regionale speelveld van winkelgebieden en de toenemende concurrentie van het online kanaal. Met name deze laatste ontwikkeling zal er immers voor zorgen dat de bestedingen in de fysieke detailhandel blijven afnemen met een afnemend draagvlak voor de gevestigde detailhandel als gevolg. Overigens zien we dat het aandeel van de totale consumentenbestedingen dat via Ideal plaatsvindt, in Gouda wat lager is dan gemiddeld in sterk stedelijke gemeenten. Dit kan betekenen dat de Goudse consument op dit moment nog iets minder geneigd is via internet te kopen dan consumenten in vergelijkbare gemeenten. Om de negatieve gevolgen van de afnemende vraag naar winkelruimte te beperken zullen gemeenten, vastgoedeigenaren en retailers de handen ineen moeten slaan. Actief leegstandsbeleid is nodig om de succesvolle retailers te ondersteunen. Zij zijn gebaat bij zo veel mogelijk consumenten in de directe omgeving van hun onderneming en daarom is het belangrijk om commerciële voorzieningen (winkels, horeca, leisure, maar ook cultuur) ruimtelijk zo veel mogelijk te concentreren. 8

9 Bijlage Definities 1. Branche-indeling detailhandel (overeenkomstig Locatus) Branchegroep & luxe Hoofdbranche Algemene levensmiddelen Gespecialiseerde levensmiddelen Persoonlijke verzorging Auto & fiets Bruin- en witgoed DHZ (Doe-Het-Zelf) Plant & Dier Wonen Antiek & Kunst Huishoudelijke artikelen Kleding en textiel Optiek & Juwelier Schoenen Warenhuizen Hobby Media Sport & Spel 2. Stedelijkheid Stedelijkheid geeft de mate van concentratie van consumentenvoorzieningen weer (wonen, werken, schoolgaan, winkelen, uitgaan et cetera). De indeling naar stedelijkheid is gebaseerd op de omgevingsadressendichtheid (oad) van gemeenten. De oad betreft het aantal adressen binnen een cirkel met een straal van één kilometer rondom een adres, gedeeld door de oppervlakte van de cirkel. De omgevingsadressendichtheid wordt uitgedrukt in adressen per km². 9

10 Colofon Titel De detailhandel in ruimtelijk perspectief - Gemeente Gouda. Auteurs Cynthia Briesen Anouk Smeltink-Mensen Datum: December 2012 Contactadres: Rabobank Nederland Kennis en Economisch Onderzoek Postbus 17100, 3500 HG UTRECHT, UC.T Croeselaan 18, 3521 CB, Utrecht Telefoon: a.bergen@rn.rabobank.nl Website: Twitter: Rabobank Nederland, 2012 Dit Koopstromenrapport is een uitgave van het Directoraat Kennis en Economisch Onderzoek van Rabobank Nederland. De in deze publicatie gepresenteerde cijfers en conclusies zijn mede gebaseerd op gegevens uit door ons betrouwbaar geachte bronnen, waaronder de Rabobank KoopstromenMonitor en diverse externe bronnen, waaronder Locatus. Deze bronnen zijn op zorgvuldige wijze in onze analyse verwerkt. Overname van de inhoud met bronvermelding is toegestaan. Het Directoraat aanvaardt echter geen enkele aansprakelijkheid voor het geval dat de in deze publicatie neergelegde gegevens of prognoses onjuistheden bevatten. 10