datum: maart 2005 gewijzigd: april 2008 door: Jos Bremer

Transcriptie

1 pèsach studie over pèsach, het bijbelse paasfeest gemaakt als voorbereiding op de pèsach-viering in de Evangelische Zendingsgemeente Menorah, Apeldoorn datum: maart 2005 gewijzigd: april 2008 door: Jos Bremer 2005, 2008 Alle rechten voorbehouden. Niets uit dit document mag voor commerciële doeleinden worden verveelvoudigd of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze.

2 Inhoud 1 Voorwoord Inleiding Pèsach, wat is het De opdracht tot feesten Op Gods manier Het doel Geschiedenis Pèsach in de joodse traditie Voorbereiding Sedermaaltijd Symboliek van de seder Profetische vervulling Jezus als pèsachlam Tijdstip van slachten van het pèsachlam Jezus als Eersteling Jezus als ongezuurd brood Nieuwe betekenis van de andere symbolen Instelling van ons paasfeest Woorden verklaard...24 pèsach en de vervulling Pagina 2 van 24

3 1 Voorwoord In de voorbereiding voor pèsach kwam ik ergens het volgende bekende joodse gezegde tegen: na asè w e nisjmá. Dit betekent wij zullen doen en wij zullen begrijpen. Deze uitspraak komt uit de Tora, uit Exodus 24:7: En hij nam het boek des verbonds, en hij las het voor de oren des volks; en zij zeiden: Al wat de HEERE gesproken heeft, zullen wij doen en gehoorzamen [begrijpen]. Het woord gehoorzamen zoals hier in de Staten Vertaling is gebruikt, is niet de meest geschikte weergave van het Hebreeuwse werkwoord sjamà. Sjamà betekent in de eerste plaats horen, maar ook begrijpen. Deze laatste betekenis is hier meer op zijn plaats. Mozes was al een aantal keer de berg opgegaan om met God te praten. Al die woorden had hij opgeschreven in een boek. Het boek van het verbond. En dat boek ging hij daarna voorlezen aan de mensen van het volk Israël en aan alle vreemdelingen die ook met Israël mee op reis waren. Dat was een heel verhaal, allerlei regels en onderwijzingen. Toen Mozes klaar was, zeiden de mensen niet: We begrijpen die regels niet, kun je eens uitleggen waarom we dat moeten doen? Waarom moeten we die feesten vieren? Maar ze reageerden éénsgezind: We zullen het doen en dan zullen we het begrijpen. Begrijpen door het te doen! Dat is de juiste manier van leren. Zo doen kinderen dat ook nog steeds. Eerst gaan ze het doen, of eigenlijk gaan ze proberen het te doen. Eerst fietsen ze op een driewieler en leren ze trappen en sturen. Daarna gaat dat verder. Pas later gaan ze begrijpen hoe dat fietsen werkt. Dit geldt ook voor pèsach. Wil jij, beste lezer, echt gaan begrijpen wat pèsach is, wat de verlossing voor jou betekent, ga dan het pèsachfeest vieren. In dit document biedt ik je wat achtergrondinformatie over het feest. Denk niet dat je na het lezen ervan begrijpt wat pèsach is. Daarvoor is de verlossing te groots. Het is al niet ten volle te bevatten, laat staan dat ik het hier kan verwoorden. Door pèsach te vieren, elk jaar weer, ga je steeds iets meer van dat wonderlijke verlossingsplan begrijpen. In plaats van koele kennis wordt het dan een warme persoonlijke belevenis. En met dat beter begrijpen wordt ook het ontzag voor God groter, de vreze des Heren. Dat is wat ik je toewens. Mag dit document daaraan bijdragen. Jos Bremer. pèsach en de vervulling Pagina 3 van 24

4 2 Inleiding Pèsach is het bijbelse paasfeest. Een feest uit de joodse traditie met een zeer lange geschiedenis. Het ontstond tijdens de uittocht van het oude volk Israël uit Egypte. Ook een feest met een zeer rijke symboliek. Symboliek die ook wijst op de betekenis die wij aan pasen geven: de dood en opstanding van de Messias. Want dat is de vervulling van dit profetische feest pèsach. De belangrijkste symbolen of attributen van het pèsach zijn het pèsachoffer, dat is het lam, de ongezuurde broden of matses en de bittere kruiden. Deze drie waren er met de uittocht uit Egypte. Ze zijn ook aanwezig als onderdelen van de sedermaaltijd, dat is de maaltijd waarmee pèsach wordt gevierd. Eigenlijk bestaat pèsach uit drie feesten: behalve de sedermaaltijd is er ook het feest van de matses en het feest van de eerstelingen. Over deze feesten gaat deze studie: wat staat er over in de bijbel, hoe worden ze in de joodse traditie gevierd en wat is de profetische vervulling ervan. 3 Pèsach, wat is het 3.1. De opdracht tot feesten Het begon allemaal zo n 3500 jaar geleden toen Israël uit Egypte wegtrok op weg naar het door God beloofde land. Ze waren 400 jaar vreemdeling geweest in Egypte. Slaven waren ze zelfs. Maar God stelt een grens aan het lijden. Al vooraf had Hij dat aan Abraham gezegd. Genesis 15:12-14: En het geschiedde, als de zon was aan het ondergaan, zo viel een diepe slaap op Abram; en ziet, een schrik, en grote duisternis viel op hem. Toen zeide Hij tot Abram: Weet voorzeker, dat uw zaad vreemd zal zijn in een land, dat het hunne niet is, en zij zullen hen dienen, en zij zullen hen verdrukken vierhonderd jaren. Doch Ik zal het volk ook rechten, hetwelk zij zullen dienen; en daarna zullen zij uittrekken met grote have. Toen de tijd van het lijden was vol gemaakt, kwam het gericht voor het volk. God velde het oordeel over de goden van Egypte, en sloeg de goden van dit land met tien slagen. God ging met het oordeel echter voorbij aan degenen die deden wat Hij hen opdroeg. Voorbijgaan in het Hebreeuws is pasàch. Daar is het woord pèsach van afgeleid. Pèsach is de herdenking van het voorbijgaan. De herinnering aan het offer dat daarvoor nodig was. In de vooravond voor de uittocht uit Egypte moest namelijk een lammetje worden geslacht. Het lam werd gegeten, maar het bloed ervan werd op de deurposten gesmeerd, als een teken. Door dat offer ging God met Zijn oordeel voorbij aan de deur van diegenen die Hem gehoorzaamden. En alleen daardoor was het mogelijk om onder de onderdrukking uit te komen. Om verlost te worden. Zij mochten toen gaan naar het land dat God al aan Abraham had beloofd. Maar pèsach is meer dan de herdenking aan het voorbijgaan. Want eigenlijk omvat het drie feesten. Aansluitend aan de vooravond waarop het lammetje wordt geslacht, is er het zeven dagen durende feest van de matses. Gedurende zeven dagen worden er ongezuurde broden, matses, gegeten en is er in de huizen geen gistproduct te vinden. pèsach en de vervulling Pagina 4 van 24

5 Het derde feest is het feest van de eerstelingen, van de eerste opbrengst van het land. Dat moest gevierd worden op de eerste dag van de week, de dag na de sjabbat, in de week van pèsach. Pas in het beloofde land werd dit gevierd, toen Israël opbrengsten van het land kreeg. In de woestijn was er immers geen land en leefde het volk van manna. We lezen over de instelling van die feesten in Leviticus 23:5,6: In de eerste maand, op den veertienden der maand, tussen twee avonden is des HEEREN pascha. En op den vijftienden dag der derzelver maand is het feest van de ongezuurde broden des HEEREN; zeven dagen zult gij ongezuurde broden eten. Het feest van de eerstelingen daags na den sabbat wordt iets verder ook genoemd alleen niet met die naam. In de traditie is dit nooit tot een afzonderlijk feest geworden. In vers 4 lees je trouwens dat deze feesten de gezette hoogtijden des HEEREN zijn. De vertaling is ook wel vastgestelde tijden en feesttijden. Ten onrechte wordt pèsach daarom soms een joods feest genoemd. Het is een instelling van God, op een speciaal daarvoor door Hem vastgestelde tijd: Zijn feest Op Gods manier God geeft allerlei voorschriften volgens welke de feesten moeten worden gevierd. Van deze is wel de belangrijkste dat de feesten gevierd móéten worden, en wel op de manier zoals God dat aangeeft. Numeri 9:13: Als een man, die rein is, en op den weg niet is, en nalaten zal het pascha te houden, zo zal diezelve ziel uit haar volken uitgeroeid worden; want hij heeft de offerande des HEEREN op zijn gezetten tijd niet geofferd, diezelve man zal zijn zonde dragen. Wanneer je het feest niet viert volgens de voorschriften van God kun je niet leven. Het pèsachoffer was een offer voor de zonden van de mensen. Bracht je dat offer niet, dan moest je je eigen zonden dragen met als gevolg dat je stierf. Het lijkt zo keihard. Er is geen tussenweg, of je viert het feest precies zoals God het zegt, of je sterft! De verlossing is maar op één manier te verkrijgen. Maar nu, vandaag de dag, is het niet anders! Want ook dit is, net als het hele pèsachfeest, profetisch. Het verwijst naar Jezus. Jezus zegt: Ik ben de Weg, en de Waarheid, en het Leven. Niemand komt tot den Vader, dan door Mij. (Johannes 14:6). De keuze is: Jezus of niet, leven of dood. Er is maar één weg, ookal denken veel mensen dat ze ook op een andere manier bij God kunnen komen. Jezus zei dat in de eerste plaats tegen de Joden Het doel Bevrijding is geen doel op zich. Zo is pèsach ook niet het doel, maar is het ergens voor bedoeld: de bevrijding is er met een bepaalde bedoeling. Het doel is dat we God leren kennen en tot zijn volk mogen worden en Hem dienen. Want dat gebeurde er op de Sinaï. Toen Israël de Tora kreeg was het pas echt een volk. Het doel wordt al in het begin van Exodus duidelijk. Eerst lezen we dat de uittocht leidt naar de berg waar God wordt gediend. Exodus 3:11,12: Toen zeide Mozes tot God: Wie ben ik, dat ik tot Farao zou gaan; en dat ik de kinderen Israels uit Egypte zou voeren? Hij dan zeide: Ik zal voorzeker met u pèsach en de vervulling Pagina 5 van 24

6 zijn, en dit zal u een teken zijn, dat Ik u gezonden heb: wanneer gij dit volk uit Egypte geleid hebt, zult gijlieden God dienen op dezen berg. Het eerste doel van de bevrijding is een Volk te worden (en het tweede is te komen in het beloofde land): Exodus 6:6-8: Derhalve zeg tot de kinderen Israels: Ik ben de HEERE! en Ik zal ulieden uitleiden van onder de lasten der Egyptenaren, en Ik zal u redden uit hun dienstbaarheid, en zal u verlossen door een uitgestrekten arm, en door grote gerichten; En Ik zal ulieden tot Mijn volk aannemen, en Ik zal u tot een God zijn; en gijlieden zult bekennen, dat Ik de HEERE uw God ben, Die u uitleide van onder de lasten der Egyptenaren. En Ik zal ulieden brengen in dat land, waarover Ik Mijn hand opgeheven heb, dat Ik het aan Abraham, Izak, en Jakob geven zou; en Ik zal het ulieden geven tot een erfdeel, Ik, de HEERE! Het aannemen tot een Volk doet God als het volk zich aan Gods verbond houdt. Dat verbond openbaarde God op de berg Sinaï: Exodus 19:3-6: En Mozes klom op tot God. En de HEERE riep tot hem van den berg, zeggende: Aldus zult gij tot het huis van Jakob spreken, en den kinderen Israels verkondigen: Gijlieden hebt gezien, wat Ik den Egyptenaren gedaan heb; hoe Ik u op vleugelen der arenden gedragen, en u tot Mij gebracht heb. Nu dan, indien gij naarstiglijk Mijner stem zult gehoorzamen, en Mijn verbond houden, zo zult gij Mijn eigendom zijn uit alle volken, want de ganse aarde is Mijn; En gij zult Mij een priesterlijk koninkrijk, en een heilig volk zijn. Dit zijn de woorden, die gij tot de kinderen Israels spreken zult Geschiedenis Bij de instelling en de eerste viering van pèsach, beschreven in Exodus 12, zegt God dat het een feest is om te vieren in het beloofde land. In Exodus 12:25 staat: En het zal geschieden, als gij in dat land komt, dat u de HEERE geven zal, gelijk Hij gesproken heeft, zo zult gij dezen dienst onderhouden. Rashi 1 verklaart bij dit vers: De Heilige Schrift maakt dit godsdienstig voorschrift afhankelijk van hunne komst in het land [Kena an], en zij waren in de woestijn niet verplicht [te vieren meer] dan één Pésach, dat zij [namelijk] gevierd hebben in het tweede jaar, en wel op bevel van eene [uitdrukkelijke] godsspraak (Numeri 9:1-5) Later in de Tora zegt God dat de lammeren alleen geslacht mogen worden op de plaats die Hijzelf kiest, namelijk de plaats waar Zijn Naam zal verblijven. Deutronomiüm 16:5,6: Gij zult het pascha niet mogen slachten in een uwer poorten, die de HEERE, uw God, u geeft. Maar aan de plaats, die de HEERE, uw God, verkiezen zal om daar Zijn Naam te doen wonen, aldaar zult gij het pascha slachten aan den avond, als de zon ondergaat, ter bestemder tijd van uw uittrekken uit Egypte. De tweede keer, in Numeri 9, werd het feest gevierd vlak na de inwijding van de tabernakel. Net als de tempel was dit ook de plaats waar God verbleef. Bij de inwijding van de tempel zegt Salomo ook dat de tempel de plaats is voor God om te wonen. Hij zegt in 1 Koningen 8:20 bovendien:... en ik heb dit huis voor de naam van de HERE, de God van Israël, gebouwd, Pas toen Israël in het beloofde land kwam, onder leiding van Jozua, werd het pèsach weer gevierd. In dit eerste voorjaar in het beloofde land, konden ze voor het eerst eten van de opbrengsten van de eerste oogst. Dit staat beschreven in Jozua 1 Rashi was een geleerde Franse rabbijn die bekend werd met zijn commentaren op de Tora en de Talmoed. Hij leefde van Rashi is een acroniem van Rabbi Shlomo Yitzhaqi. pèsach en de vervulling Pagina 6 van 24

7 5:10-12: Terwijl de kinderen Israels te Gilgal gelegerd lagen, zo hielden zij het pascha op den veertienden dag derzelver maand, in den avond, op de vlakke velden van Jericho. En zij aten van het overjarige koren des lands, des anderen daags van het pascha, ongezuurde broden en verzengde aren, even op dienzelven dag. En het Manna hield op des anderen daags, nadat zij van des lands overjarige koren gegeten hadden; en de kinderen Israels hadden geen Manna meer, maar zij aten in hetzelve jaar van de inkomst des lands Kanaan. Dit gebeurde in het jaar 1408 v.g.j. 2 Pas veel later lezen we in de bijbel weer over pèsach. Dat was ten tijde van koning Hizkia, ookwel Hezekia of Jehizkia genoemd, in het jaar 726 v.g.j. 2 Kronieken 30:1-5: Daarna zond Jehizkia tot het ganse Israel en Juda, en schreef ook brieven tot Efraim en Manasse, dat zij zouden komen tot het huis des HEEREN te Jeruzalem, om den HEERE, den God Israels, pascha te houden. Want de koning had raad gehouden met zijn oversten en de ganse gemeente te Jeruzalem, om het pascha te houden, in de tweede maand. Want zij hadden het niet kunnen houden te dierzelfder tijd, omdat de priesteren zich niet genoeg geheiligd hadden, en het volk zich niet verzameld had te Jeruzalem. En deze zaak was recht in de ogen des konings, en in de ogen der ganse gemeente. Zo stelden zij zulks, dat men een stem door gans Israel, van Ber-seba tot Dan, zou laten doorgaan, opdat zij zouden komen om het pascha den HEERE, den God Israels, te houden in Jeruzalem; want zij hadden het in lang niet gehouden, gelijk het geschreven was. En in vers 26: Zo was er grote blijdschap te Jeruzalem; want van de dagen van Salomo, den zoon van David, den koning van Israel, was desgelijks in Jeruzalem niet geweest. Blijkbaar was er geen pèsach meer gevierd na koning Salomo, 933 v.g.j. Tenminste niet op deze manier. Ook na Hizkia, in 697 v.g.j. verviel Israël weer tot de afgodendienst en werd er geen pèsach meer gevierd door lammeren te offeren. Maar 75 jaar later herstelde koning Josia de situatie in zijn land. En in 621 v.g.j. werd er wederom feest gevierd op de 14 e van de eerste maand. Dit staat beschreven in 2 Kronieken 35 en in 2 Koningen 23:21-23: En de koning gebood het ganse volk, zeggende: Houdt den HEERE, uw God, pascha, gelijk in dit boek des verbonds geschreven is. Want gelijk dit pascha was er geen gehouden, van de dagen der richteren af, die Israel gericht hadden, noch in al de dagen der koningen van Israel, noch der koningen van Juda. Maar in het achttiende jaar van den koning Josia, werd dit pascha den HEERE te Jeruzalem gehouden. Helaas duurde ook dat niet zolang, want de volgende koning, Josia s zoon Joahaz, verviel 12 jaar later weer in de oude gewoonte van het dienen van afgoden. In 586 v.g.j. werd het resterende deel van Israël in ballingschap naar Babylonië gevoerd na de verovering van Jeruzalem door Nebukadnezar. Het was daar, 14 jaar later, dat God Ezechiël het volgende in een gezicht vertelde: In de eerste maand, op den veertienden dag der maand, zal ulieden het pascha zijn; een feest van zeven dagen, ongezuurde broden zal men eten. (Ezechiël 45:21) En inderdaad, nadat Ezra met een deel van de Israëlieten uit Babylon was teruggekeerd uit de ballingschap en de tempel had herbouwd, werd weer pèsach gevierd. Dat was in het jaar 516 v.g.j. Ezra 6:19-22: Ook hielden de kinderen der gevangenis het pascha, op den veertienden der eerste maand. Want de priesters en de Levieten hadden zich gereinigd als een enig man; zij waren allen rein; en zij slachtten het pascha voor alle kinderen der gevangenis, en voor hun broederen, de priesteren, en voor zichzelven. Alzo aten de kinderen Israels, die uit de gevangenis wedergekomen waren, mitsgaders al wie zich van de onreinigheid der heidenen des lands tot hen 2 v.g.j. = voor de Gangbare Jaartelling, de jaartelling zoals wij die nu kennen. pèsach en de vervulling Pagina 7 van 24

8 afgezonderd had, om den HEERE, den God Israels, te zoeken. En zij hielden het feest der ongezuurde broden zeven dagen, met blijdschap; want de HEERE had hen verblijd, en het hart des konings van Assur tot hen gewend, om hun handen te sterken in het werk van het huis Gods, des Gods van Israel. Verder komt het pèsachfeest in de Tenach niet ter sprake. In het nieuwe testament zien we dat de tempel er nog steeds staat en dat pèsach nog steeds wordt gevierd in Jeruzalem. In het jaar 70 werd de tempel verwoest. Het was toen ook niet meer mogelijk offers te brengen omdat er geen plaats meer was waar Gods Naam kon wonen. Tot op de dag van vandaag wordt pèsach daarom gevierd zonder lamsvlees. Enkel een lamsbotje dat tijdens de sedermaaltijd op tafel ligt, herinnert op die avond aan het offer. 4 Pèsach in de joodse traditie 4.1. Voorbereiding Voorafgaande aan de viering van het pèsachfeest wordt het chameets verwijderd, dat wil zeggen brood en andere gegiste graanprodukten. Het hele huis en bezit worden grondig gereinigd omdat er in de Tora staat: Maar op de eerste dag zult gij het zuurdeeg [chameets] uit uw huizen verwijderen, want ieder die iets gezuurds eet, van de eerste tot de zevende dag, zo iemand zal uit Israël worden uitgeroeid. Zeven dagen zal er geen zuurdeeg in uw huizen gevonden worden, want ieder, die iets gezuurds eet, zo iemand zal uit de vergadering van Israël worden uitgeroeid, hetzij hij een vreemdeling, hetzij hij in het land geboren is. Niets wat gezuurd is, zult gij eten; gij zult in al uw woonplaatsen ongezuurde broden eten. (Exodus 12:15 en 19,20) Op de avond voor pèsach vindt de afsluitende symbolische zoektocht plaats en wordt met een kaars of zaklantaarn in de kleinste hoekjes gekeken of er niet nog wat kruimels liggen. In veel gezinnen mogen de kinderen naar nog wat verstopte stukjes brood zoeken. De restjes worden daarna verbrand. Het opruimen van chameets is een beeld voor het verwijderen van de zonden in ons eigen leven. Zo zegt een traditionele lofzegging: Eeuwige, onze God en God van onze voorouders, moge het Uw wil zijn dat ik de neiging ten kwade uit mijn hart ban, zoals ik het chameets uit mijn huis en mijn eigendom heb verwijderd. Ook Paulus noemt deze symboliek in 1 Korinthiërs 5:6-8: Weet gij niet, dat een weinig zuurdeeg het gehele deeg zuur maakt? Doet het oude zuurdeeg weg, opdat gij een vers deeg moogt zijn; gij zijt immers ongezuurd. Want ook ons paaslam is geslacht: Christus. Laten wij derhalve feest vieren, niet met oud zuurdeeg, noch met zuurdeeg van slechtheid en boosheid, maar met het ongezuurde brood van reinheid en waarheid. pèsach en de vervulling Pagina 8 van 24

9 4.2. Sedermaaltijd Op de vooravond van pèsach, dus op de 14 e van de maand aviv 3, wordt de sedermaaltijd gehouden. Een maaltijd met verschillende symbolische attributen. Seder betekent (volg)orde en de maaltijd heet zo omdat hij volgens een bepaalde volgorde wordt gehouden. Deze volgorde is al heel oud en is, samen met het verhaal van de uittocht uit Egypte dat ook tijdens deze maaltijd wordt verteld, vastgelegd in een boekwerk dat de haggada wordt genoemd. Haggada betekent letterlijk vertelling. Het is een Bijbelse opdracht om je kinderen het verhaal van de verlossing te vertellen. Die opdracht staat vier keer in de Tora. De eerste keer staat dat er zo, Exodus 12:26, 27 a : En het zal geschieden, wanneer uw kinderen tot u zullen zeggen: Wat hebt gij daar voor een dienst? Zo zult gij zeggen: Dit is den HEERE een paasoffer, Die voor de huizen der kinderen Israels voorbijging in Egypte, toen Hij de Egyptenaars sloeg, en onze huizen bevrijdde! Het doel van de vertellingen is: dat zij (de kinderen) hun hoop op God zouden stellen, en Gods daden niet vergeten, maar Zijn geboden bewaren. (Psalm 78:7) De eerste sedermaaltijd werd natuurlijk gehouden tijdens de uittocht uit Egypte. Hoewel dit niet een sedermaaltijd was zoals wij hem nu kennen, waren er wel het pèsachlam, de ongezuurde broden en de bittere kruiden. De maaltijd was er dus al vanaf het begin. Ook de vertelling over de uittocht nam al vanaf het begin een belangrijke plaats in tijdens de maaltijd want met de instelling van het feest zegt God in Exodus 12:14: En deze dag zal ulieden wezen ter gedachtenis, en gij zult hem den HEERE tot een feest vieren; gij zult hem vieren onder uw geslachten tot een eeuwige inzetting. Een feest om te gedenken, om te herinneren. En om te herinneren moet het verhaal steeds opnieuw worden verteld. Wanneer de sedermaaltijd de vorm begon te krijgen zoals deze nu bestaat is niet duidelijk. In de loop van de tijd zijn er steeds onderdelen aan toegevoegd. In ieder geval was er al lang voor de verwoesting van de tempel een gebedenliturgie in gebruik. Het eerste volledige verslag van een sederavond is vastgelegd in een joods gebedenboek uit de 9 e eeuw. 4 Dit is de grondslag van de haggada zoals die nu bestaat, hoewel er in de loop van de tijd natuurlijk weer liederen en gebeden aan zijn toegevoegd. Ook Jezus vierde met zijn discipelen zo n maaltijd op de avond voor Hij werd gekruisigd. Matthéüs beschrijft dat in zijn evangelie als volgt: Matthéüs 26:23: En Hij, antwoordende, zeide: Die de hand met Mij in den schotel indoopt, die zal Mij verraden. Vers 26-30: En als zij aten, nam Jezus het brood, en gezegend hebbende, brak Hij het, en gaf het den discipelen, en zeide: Neemt, eet, dat is Mijn lichaam. En Hij nam den drinkbeker, en gedankt hebbende, gaf hun dien, zeggende: Drinkt allen daaruit; Want dat is Mijn bloed, het bloed des Nieuwen Testaments, hetwelk voor velen vergoten wordt, tot vergeving der zonden. En Ik zeg u, dat Ik van nu aan niet zal drinken van de vrucht des wijnstoks tot op dien dag, wanneer Ik met u dezelve nieuw zal drinken in het Koninkrijk Mijns Vaders. En als zij den lofzang gezongen hadden, gingen zij uit naar den Olijfberg. 3 Aviv, in de Nederlandse vertaling Abib genoemd, betekent jong groen en verwijst naar de lente. Een andere naam voor deze maand is Nisan. Hoewel in Exodus 12 duidelijk staat dat dit de eerste maand van het jaar moet worden, is deze maand in de huidige Israëlische jaartelling de zevende. 4 De Seder Rav Amram het eerste joodse gebedenboek, samengesteld door Rabbi Amram bar Sheshna uit Babylonië, 9 e eeuw. pèsach en de vervulling Pagina 9 van 24

10 Hierin zien we dingen terug die we nu ook nog als onderdelen van de seder kennen: het indopen tijdens de maaltijd, het uitspreken van de zegen bij het brood en het breken en eten van het brood, het uitspreken van de zegen bij de wijn en het drinken van de wijn en het zingen van de lofzang Symboliek van de seder Het voedsel en de wijn die tijdens de sedermaaltijd worden gegeten en gedronken, symboliseren de belangrijkste aspecten van het verhaal over de slavernij in Egypte en de verlossing daarvan. Maar ze vertellen ook het verhaal over het sterven en de opstanding van Jezus dat zo n 1500 jaar na de uittocht uit Egypte plaatsvond. Het drinken van de vier bekers wijn Tijdens de maaltijd worden vier bekers wijn gedronken. Dit aantal verwijst naar vier woorden uit de tekst van Exodus 6:5-7: Derhalve zeg tot de kinderen Israëls: Ik ben de HEERE! en Ik zal ulieden uitleiden van onder de lasten der Egyptenaren, en Ik zal u redden uit hun dienstbaarheid, en zal u verlossen door een uitgestrekten arm, en door grote gerichten; En Ik zal ulieden tot Mijn volk aannemen, en Ik zal u tot een God zijn; en gijlieden zult bekennen, dat Ik de HEERE uw God ben, Die u uitleide van onder de lasten der Egyptenaren. En Ik zal ulieden brengen in dat land, waarover Ik Mijn hand opgeheven heb, dat Ik het aan Abraham, Izak, en Jakob geven zou; en Ik zal het ulieden geven tot een erfdeel, Ik, de HEERE! De woorden waar het om gaat, zijn: uitleiden (hoetsa) redden (hitsiel) verlossen (ka-al) aannemen (laqach) brengen (hevie) Voor elk van de eerste vier woorden wordt een beker wijn gedronken. De vijfde beker wijn wordt niet gedronken omdat de rabbijnen het er niet over eens zijn geworden of dat moet worden gedaan. Deze beker is daarom voor Elia, die zal komen voordat de Messias komt, zoals God zegt in Maleachi 4:5: Ziet, Ik zende ulieden den profeet Elia, eer dat die grote en die vreselijke dag des HEEREN komen zal. De wijn is een symbool voor het bloed van het lam dat op de deurposten werd gestreken zodat de verderver voorbij ging. De eerstgeborene werd in dit huis niet gedood. Wijn werd altijd aangelengd met water. Behalve dat dit een praktische reden had, de wijn was erg sterk in die tijd, staat het ook symbool voor de doortocht door de zee. Voor de echte verlossing was niet alleen de uittocht nodig maar ook nog de tocht door de Rode Zee. Over de beker wijn wordt de dankzegging uitgesproken, zoals Jezus dat deed. Lucas 22:17-18: En als Hij een drinkbeker genomen had, en gedankt had, zeide Hij: Neemt dezen, en deelt hem onder ulieden. Want Ik zeg u, dat Ik niet drinken zal van de vrucht des wijnstoks, totdat het Koninkrijk Gods zal gekomen zijn. Matses (ongezuurde broden) In Exodus 12:8 zegt God dat tijdens de maaltijd ongezuurde broden moeten worden gegeten: En zij zullen het vlees eten in denzelfden nacht, aan het vuur gebraden, met ongezuurde broden; zij zullen het met bittere saus eten. pèsach en de vervulling Pagina 10 van 24

11 Exodus 13:3: Verder zeide Mozes tot het volk: Gedenkt aan dezen zelfden dag, op welken gijlieden uit Egypte, uit het diensthuis, gegaan zijt; want de HEERE heeft u door een sterke hand van hier uitgevoerd; daarom zal het gedesemde niet gegeten worden. Er liggen tijdens de maaltijd drie matses op elkaar. Deze symboliseren de drie aartsvaders Abraham, Izak en Jakob maar ook de drie groepen joden namelijk de Cohen (zonen van Aäron, de priesters), de Levieten en het huis Israëls. De buitenste twee matses verwijzen ook naar de dubbele portie manna die de joden elke zesde dag tijdens hun woestijntocht inzamelden omdat er op sjabbat geen manna viel. Van de matses wordt op een bepaald moment tijdens de maaltijd de middelste genomen en deze wordt gebroken. De grootste helft wordt de afikoman genoemd, een Grieks woord dat ik kwam betekent. De afikoman wordt in doeken gewikkeld en verstopt, de andere helft van de matse wordt weer tussen de twee matses gestopt. Na de maaltijd mogen de kinderen de verstopte matse gaan zoeken. Dat de kinderen dat mogen doen, is om ze wakker te houden tot na het eten. Wanneer de afikoman is gevonden, wordt hij gegeten. Het symboliseert het lamsvlees. De sederschotel Centraal op de voor de sedermaaltijd gedekte tafel staat een schotel met de volgende gerechten. Al deze onderdelen van de sederschotel hebben een symbolische betekenis. zeroa beetsa maror charoset karpas geroosterd lamsbot gekookt en geroosterd ei bitter kruid, gewoonlijk mierikswortel zoete pasta van bv. appels, amandelen, rozijnen, wijn en kaneel groen kruid, meestal peterselie Zeroa (bot) Het bot symboliseert het lam dat geslacht moest worden op de avond voor de exodus. Zoals te lezen in Exodus 12:5-7: Gij zult een volkomen lam hebben, een manneken, een jaar oud; van de schapen of van de geitenbokken zult gij het nemen. En gij zult het in bewaring hebben tot den veertienden dag dezer maand; en de ganse gemeente der vergadering van Israël zal het slachten tussen twee avonden. En zij zullen van het bloed nemen, en strijken het aan de beide zijposten, en aan den bovendorpel, aan de huizen, in welke zij het eten zullen. En vers 21-24: Mozes dan riep al de oudsten van Israël, en zeide tot hen: Leest uit, en neemt u lammeren voor uw huisgezinnen, en slacht het pascha. Neemt dan een bundelken hysop, en doopt het in het bloed, dat in een bekken zal wezen; en strijkt aan den bovendorpel, en aan de beide zijposten van dat bloed, hetwelk in het bekken zijn zal; doch u aangaande, niemand zal uitgaan uit de deur van zijn huis, tot aan den morgen. Want de HEERE zal doorgaan, om de Egyptenaren te slaan; doch wanneer Hij het bloed zien zal aan den bovendorpel en aan de twee zijposten, zo zal de HEERE de deur voorbijgaan, en den verderver niet toelaten in uw huizen te komen om te slaan. Onderhoudt dan deze zaak, tot een inzetting voor u en voor uw kinderen, tot in eeuwigheid. Het geslachte lam was een teken van vrijheid voor de Israëlieten omdat het lam voor de Egyptenaren een god was. In Deutronomiüm 16 geeft God voor de herdenking van de exodus ook de opdracht tot het slachten van een lam, vers 1,2: Neemt waar de maand pèsach en de vervulling Pagina 11 van 24

12 Abib, dat gij den HEERE, uw God, pascha houdt; want in de maand Abib heeft u de HEERE, uw God, uit Egypteland uitgevoerd, bij nacht. Dan zult gij den HEERE, uw God, het pascha slachten, schapen en runderen, in de plaats, die de HEERE verkiezen zal, om Zijn Naam aldaar te doen wonen. De plaats waar de lammeren werden geslacht, was natuurlijk de tempel. Nadat de tempel was verwoest, in het jaar 70, konden er geen lammeren meer worden geslacht. Sinds die tijd herinnert het botje aan het geslachtte lam. Beetsa (ei) Het ei symboliseert het feestoffer dat de pelgrimgangers mee naar Jeruzalem brachten. Ook Jezus ging met Zijn ouders elk jaar naar de tempel om pèsach te vieren. Lukas 2:41-43: En Zijn ouders reisden alle jaar naar Jeruzalem, op het feest van pascha. En toen Hij twaalf jaren oud geworden was, en zij naar Jeruzalem opgegaan waren, naar de gewoonte van den feestdag; En de dagen aldaar voleindigd hadden, toen zij wederkeerden, bleef het Kind Jezus te Jeruzalem, en Jozef en Zijn moeder wisten het niet. Drie keer per jaar trokken de joden naar Jeruzalem om feest te vieren. En het was verboden om met lege handen voor God te verschijnen. Deutronomiüm 16:16,17: Driemaal in het jaar zal alles, wat mannelijk onder u is, voor het aangezicht des HEEREN, uws Gods, verschijnen, in de plaats, die Hij verkiezen zal: op het feest der ongezuurde broden, en op het feest der weken, en op het feest der loofhutten; maar het zal niet ledig voor het aangezicht des HEEREN verschijnen: Een ieder, naar de gave zijner hand, naar den zegen des HEEREN, uws Gods, dien Hij u gegeven heeft. Maror (bittere kruiden) In Exodus 12:8 zegt God dat tijdens de maaltijd deze bittere kruiden (maror, hier vertaald met saus) moeten worden gegeten: En zij zullen het vlees eten in denzelfden nacht, aan het vuur gebraden, met ongezuurde broden; zij zullen het met bittere saus eten. Maror is een herinnering aan de bitterheid van de slavernij. Het is ook een herinnering aan de bitterheid van onze zonden. Als bitter kruid wordt bijvoorbeeld mierikswortel gebruikt. Wanneer je dit eet, springen letterlijk de tranen in je ogen. Tijdens de maaltijd wordt de maror ook in de charoset gedoopt en gegeten. Als symbool dat het bittere zoet is geworden. Voor Israël toen door de verlossing uit de slavernij. Charoset (zoete pasta) Dit is een pasta gemaakt van onder andere noten, appel en wijn en smaakt erg zoet. Het doet denken aan de leem waarvan de de Israëlieten tijdens de slavernij tichelstenen moesten maken. Maar het symboliseert de zoete smaak van bevrijding. Karpas (groen kruid) De karpas, een kruid met bladeren zoals peterselie of selderij, is symbool voor de hysop waarmee het bloed aan de deurposten werd gesmeerd. Exodus 12:22-23: Daarna zult gij een bundel hysop nemen en in het bloed in een schaal dopen, en van het bloed in die schaal strijken aan de bovendorpel en aan de beide deurposten; niemand van u zal de deur van zijn huis uitgaan tot de morgen. En de HERE zal Egypte doortrekken om het te slaan; wanneer Hij dan het bloed aan de bovendorpel en aan de beide pèsach en de vervulling Pagina 12 van 24

13 deurposten ziet, dan zal de HERE die deur voorbijgaan en de verderver niet toelaten in uw huizen te komen om te slaan. Hysop is ook een beeld van reiniging. Wanneer je hysop in water roert, begint het water te schuimen. Ook David gebruikt dit beeld in Psalm 51:9: Ontzondig mij met hysop, en ik zal rein zijn; was mij, en ik zal witter zijn dan sneeuw. Tijdens de maaltijd wordt de karpas ingedoopt in zout water. Het zoute water herinnert aan het zweet en de tranen die de kinderen van Israël hebben gelaten tijdens hun slavernij in Egypte. Exodus 2:23:...en de Israëlieten zuchtten nog steeds onder de slavernij en schreeuwden het uit, zodat hun hulpgeroep over de slavernij omhoog steeg tot God. 5 Profetische vervulling Pèsach is een verlossingsverhaal. Het is de verlossing van Israël uit Egypte. Maar het is ook de verlossing van de winter: de lente breekt aan. De eerste opbrengsten van het land zijn er weer. Er is weer nieuw leven. Het is het feest van de duisternis naar het licht, van de dood naar het leven. Er is nog een betekenis bijgekomen. Namelijk van het offer dat Jezus voor ons bracht door zelf te sterven aan het kruis. Zijn offer en Zijn overwinning op de dood zijn de vervulling van het profetische feest pèsach, van alle drie de feesten. De uiteindelijke vervulling van het feest ligt echter in de toekomst. Pas wanneer we in het eeuwige Koninkrijk binnentreden zijn we werkelijk verlost. Dan zijn we definitief bevrijd van de zondige natuur, van onze dagelijke lasten en beslommeringen. Pèsach heeft dus ook nog een profetische verwijzing naar de uiteindelijke terugkomst van de Messias Jezus als pèsachlam Jesaja spreekt al over iemand die als en lam ter slachting werd geleid (Jesaja 53:7). Hij heeft het dan profetisch over Jezus. Maar ook Johannes spreekt daar over wanneer hij Jezus het Lam God s noemt. (Johannes 1:29) In Openbaring beschrijft Johannes Jezus zelfs als het Lam dat is geslacht (Openbaring 5:12). Maar ook Petrus (1 Petrus 1:19) en Paulus (1 Corinthiërs 5:7) vergelijken Jezus met een lam. Waarom vergelijken deze schrijvers Jezus met een geslacht lam, met het pèsachoffer? Ten eerste natuurlijk omdat met het slachten van de lammeren de zonden van de mensen werden verzoend. Zo was ook Jezus dood een offer voor de verzoening van God en mensen. Een tweede reden is dat de vervulling van pèsach tot in de details klopt. Details die al de schrijvers kenden want het waren zelf joden die vertrouwd waren met het pèsach. Zo zijn er een aantal opmerkelijke overeenkomsten tussen Jezus en het lam dat voor pèsach werd geofferd. Johannes laat in zijn evangelie blijken dat hij bepaalde details kende en deed dat, denk ik, omdat hij die belangrijk vond. Eén van die details is dat het lam voor pèsach vier dagen voordat het werd geofferd, apart werd gezet. Dat lezen we in Exodus 12:3-6: Spreekt tot de ganse vergadering van Israel, zeggende: Aan den tienden dezer maand neme een iegelijk pèsach en de vervulling Pagina 13 van 24

14 een lam, naar de huizen der vaderen, een lam voor een huis. Maar indien een huis te klein is voor een lam, zo neme hij het en zijn nabuur, de naaste aan zijn huis, naar het getal der zielen, een iegelijk naar dat hij eten kan; gij zult rekening maken naar het lam. Gij zult een volkomen lam hebben, een manneken, een jaar oud; van de schapen of van de geitenbokken zult gij het nemen. En gij zult het in bewaring hebben tot den veertienden dag dezer maand; en de ganse gemeente der vergadering van Israel zal het slachten tussen twee avonden. Het lam werd apart gezet en het moest een gaaf lam zijn. Er mocht niets aan mankeren en het mocht ook niet ziek zijn. Het was een mannetje en moest een jaar oud zijn. Een schaap of een bokje dat nog niet tot volwassenheid was gekomen. Laten we nu eens kijken naar Jezus. Voorafgaand aan het laatste avondmaal dat Jezus vierde, kwam hij in Jeruzalem aan. Johannes zegt daarvan het volgende: In 12:1: Jezus dan kwam zes dagen voor het pascha te Bethanie, daar Lazarus was, die gestorven was geweest, welken Hij opgewekt had uit de doden. Het paasfeest is op de 15 e van die maand, dus dit was op de 9 e. Dan lezen we verder en zien we vanaf vers 12: Des anderen daags, een grote schare, die tot het feest gekomen was, horende, dat Jezus naar Jeruzalem kwam, Namen de takken van palmbomen, en gingen uit Hem tegemoet, en riepen: Hosanna! Gezegend is Hij, Die komt in den Naam des Heeren, Hij, Die is de Koning Israels! Hij komt dus in Jeruzalem op de 10 e van die maand. Op de dag dat de lammeren voor pèsach apart werden gezet. Jezus spreekt de mensen die dag dan nog toe. En dan staat er zo n kleine losse opmerking achteraan, in vers 36: Deze dingen sprak Jezus; en weggaande verborg Hij Zich van hen. Hij verborg zich, Hij zette zichzelf apart. Precies vier dagen voor het offer. Zoals de lammeren apart werden gezet, zo zette Jezus zichzelf ook apart, op precies dezelfde dag. Uit de andere evangeliën weten we wel dat Hij in die dagen nog in de tempel sprak en onder de mensen was. Maar toch treft die opmerking van Johannes me wel. Dat lammetje dat apart was gezet, moest een gaaf lam zijn. Daarom werd het lam vier keer gekeurd. Gewoon om in de gaten te houden of het niet ziek geworden was en of er echt geen enkel gebrek was aan dat lam. Jezus is ook vier keer gekeurd (Johannes 18): Hij is verschenen voor Annas, Kajafas, Pilatus en (Lukas 23) Herodes. We weten natuurlijk dat Jezus onberispelijk was, zonder zonden, helemaal gaaf. En net als dat pèsachlam was ook Jezus nog niet in de volheid van zijn leven gekomen. Hij had niet tot ouderdom kunnen komen en werd uit het leven weggerukt. Wanneer de mensen hun lam naar het tempelplein meenamen om het te slachten, namen ze daarvoor ook een mes mee. Dat staken ze dan in de wol van het schaapje of wanneer ze een bokje meenamen, klemde ze het mes tussen zijn hoorns. Heel praktisch, om te voorkomen dat iemand zich er per ongelijk aan verwondde. En zo droeg het lam zelf het voorwerp mee waarmee het zou worden gedood. 5 Ook Jezus moest zelf zijn kruis meeslepen naar de plek waar Hij werd geofferd. (Johannes 19:17) 5 Babylonische Talmoed, tractaat Pesachiem, p. 127 pèsach en de vervulling Pagina 14 van 24

15 En dan is er nog een overeenkomst tussen Jezus en het offerlammetje. Van het lam mocht namelijk geen botje worden gebroken. Ook dat lezen we in Exodus 12 (vers 46). David zegt in Psalm 34 (vers 20) over de rechtvaardige: Hij bewaart al zijn beenderen; niet een van die wordt gebroken. Johannes haalt deze tekst aan: Johannes 19:31-36: De Joden dan, opdat de lichamen niet aan het kruis zouden blijven op den sabbat, dewijl het de voorbereiding was (want die dag des sabbats was groot), baden Pilatus, dat hun benen zouden gebroken, en zij weggenomen worden. De krijgsknechten dan kwamen, en braken wel de benen des eersten, en des anderen, die met Hem gekruist was; Maar komende tot Jezus, als zij zagen, dat Hij nu gestorven was, zo braken zij Zijn benen niet. Maar een der krijgsknechten doorstak Zijn zijde met een speer, en terstond kwam er bloed en water uit. En die het gezien heeft, die heeft het getuigd, en zijn getuigenis is waarachtig; en hij weet, dat hij zegt, hetgeen waar is, opdat ook gij geloven moogt. Want deze dingen zijn geschied, opdat de Schrift vervuld worde: Geen been van Hem zal verbroken worden. Dat is heel opmerkelijk. Een kruisdood duurt, zo zegt men, behoorlijk lang. Omdat een gekruisigde nog steunt op zijn voeten, houdt hij het heel lang vol. Hij sterft als het ware van uitputting. Dat was de reden dat men van de andere twee gekruisigden de benen stuksloeg. Dan hadden ze geen steun meer en bezweken ze snel. Wonderlijk genoeg stierf Jezus al na enkele uren. Het was daarom niet nodig zijn botten te breken Tijdstip van slachten van het pèsachlam Ook het tijdstip van de pèsachviering, met name het moment van het slachten van de lammeren, was een profetische heenwijzing naar de Messias. Om dat te begrijpen, eerst iets over de bijbelse tijden. God schiep de hemellichamen op de vierde dag. Met welk doel? Zie Genesis 1: 14, 15: En God zeide: Dat er lichten zijn in het uitspansel des hemels, om scheiding te maken tussen den dag en tussen den nacht; en dat zij zijn tot tekenen en tot gezette tijden, en tot dagen en jaren! En dat zij zijn tot lichten in het uitspansel des hemels, om licht te geven op de aarde! En het was alzo. Er worden allerlei functies genoemd. Maar pas als laatste zegt God dat ze dienen om licht te geven. En als één-na-laatste om de dagen en jaren aan te geven. Veel belangrijker zijn ze om de gezette tijden of zoals in de NBG-vertaling staat de vaste tijden aan te geven. Het Hebreeuwse woord hiervoor is mo adiem. Dit vinden we weer terug in Leviticus 23, daar staat precies datzelfde woord mo adiem, vers 1 en 2: Daarna sprak de HEERE tot Mozes, zeggende: Spreek tot de kinderen Israels, en zeg tot hen: De gezette hoogtijden des HEEREN, welke gijlieden uitroepen zult, zullen heilige samenroepingen zijn; deze zijn Mijn gezette hoogtijden. En dan worden er een zevental feesten genoemd. Vaak worden dit joodse feesten genoemd, maar eigenlijk klopt dat niet. Want kijk maar wat er staat: de vaste tijden des Heren. God zegt: het zijn míjn feesten! De zon, maan en sterren zijn dus ook bedoeld om de feesttijden aan te geven. Ik vind het belangrijk om daar iets van te zeggen, juist in deze tijd waarin alles op zijn kop staat. Want we vieren de christelijke feesten op tijdstippen waarop vroeger de pèsach en de vervulling Pagina 15 van 24

16 afgoden werden geëerd. En volle maan wordt geassocieerd met occulte praktijken. Dat is de wereld op zijn kop! De bijbelse kalender, de bijbelse maanden, dat zijn maanden die afgestemd zijn op de maancyclus. Wanneer er een nieuwe maan is, zo n heel klein maancikkeltje, dan begint een nieuwe maanmaand. De maan wordt dan steeds voller, totdat we volle maan hebben. De maan is dan helemaal door de zon verlicht. Dat is na ongeveer 14 tot 15 dagen. Precies op de helft van een maanmaand. Daarna neemt de maan weer langzaam af, totdat hij helemaal onverlicht is. En kijk nu eens in Leviticus 23 wanneer pèsach begint. In de avond van de 14 e op de 15 e van de eerste maand is het pèsach. Precies met volle maan dus. De rabbijnen leren dat 15, de dag van de maand waarop het volle maan is, ook staat voor de verkorte Naam van God: Jah. Zoals dat bijvoorbeeld voorkomt in hallelujah. Dus op de 15 e is de Naam van God zichtbaar in de lucht, als een teken zoals we in Genesis lazen. De volle maan is een teken van Zijn Naam! Overigens was die volle maan ook erg handig tijdens de uittocht uit Egypte, na het eerste pèsach. Toen Israël wegtrok, midden in de nacht, had het toch de maximale verlichting van de volle maan. Zo zien we dat we de functies die in Genesis worden genoemd, letterlijk kunnen nemen: de volle maan is een teken en geeft vaste tijden aan! Bovendien zorgt het voor een klein beetje licht, net genoeg om te zien waar je loopt. Het is niet zo verwonderlijk dat wij volle maan vooral kennen van occulte praktijken. De boze is een immitator, een na-aper. Alles draait hij om, ook dit soort dingen. Terwijl maar weinig christenen deze tekenen kennen, gebruikt de boze ze en draait ze om. Zoals we de maan nodig hebben voor het bepalen van de maanden, zo hebben we de zon nodig voor de berekening van jaren. Want een maanmaand duurt maar ruim 29 dagen. Dat komt niet goed uit in een zonnejaar. Bij moslims, die ook een maankalender hebben, zie je dat. De ramadan bijvoorbeeld die altijd in dezelfde maanmaand wordt gehouden, schuift door de seizoenen heen. Valt hij eerst in de winter, dan zal hij jaren later in het voorjaar zijn. Hun kalender wordt niet gecorrigeerd op het zonnejaar. Voor pèsach is het van belang dat dit altijd in het voorjaar wordt gevierd. Het is immers ook een oogstfeest. Want op de eerste dag, de zondag, na pèsach worden de eerstelingen geofferd. De eerste opbrengsten van het land. Daarom wordt in de bijbelse kalender af en toe een extra maanmaand ingevoegd in een jaar. Door 7 keer in de 19 jaar een extra maand toe te voegen, valt pèsach altijd in het voorjaar. Dus de zon en maan bepalen wanneer het pèsach gevierd moet worden, zij geven de door God vastgestelde tijd aan. Wanneer we de vier evangeliën met elkaar vergelijken, zien we dat Jezus op de dag van de voorbereiding van het pèsachfeest is gestorven, op de 14 e van de maand. Voor de volledigheid hier een overzicht van wat er in de evangeliën over wordt genoemd: Matthéüs 26:17: En op den eersten dag der ongehevelde broden kwamen de discipelen tot Jezus, zeggende tot Hem: Waar wilt Gij, dat wij U bereiden het pascha te eten? pèsach en de vervulling Pagina 16 van 24

17 Volgens Matthéüs vierde Jezus dus op de eerste dag van het feest van de ongezuurde broden de pèsachmaaltijd. Volgens Leviticus 23 is dat de 15 e van de maand. Echter in Matthéüs 27:62 lezen we: Des anderen daags nu, welke is na de voorbereiding, vergaderden de overpriesters en de Farizeen tot Pilatus, Dit is de dag na Jezus sterven. Jezus stierf dus op de dag van de voorbereiding. En dat wil zeggen de voorbereiding op het pèsach, dus op de 14 e van de maand. Hij zal dan in het begin van de 14 e dag, dat is s avonds volgend op de 13 e dag, de sedermaaltijd hebben gevierd. Dus Matthéüs zegt dat de eerste dag van het feest van de matses is op de 14 e. Marcus 14:12: En op den eersten dag der ongehevelde broden, wanneer zij het pascha slachtten, zeiden Zijn discipelen tot Hem: Waar wilt Gij, dat wij heengaan, en bereiden, dat Gij het pascha eet? Marcus zegt dat het op de dag was dat de lammeren werden geslacht, dus op de 14 e van de maand, de dag voor pèsach. Alleen noemt Marcus dit hier de eerste dag van het feest van de ongezuurde broden. Terwijl dat feest op de 15 e begint volgens Leviticus 23. Direct na Jezus dood zegt Marcus 15:42: En als het nu avond was geworden, dewijl het de voorbereiding was, welke is de voorsabbat; Hier kunnen we dus dezelfde conslusie trekken als bij Matthéüs. Lukas 22:7, 8: En de dag der ongehevelde broden kwam, op denwelken het pascha moest geslacht worden. En Hij zond Petrus en Johannes uit, zeggende: Gaat heen, en bereidt ons het pascha, opdat wij het eten mogen. Lukas geeft aan dat het nog niet de dag van pèsach is. Verder is hij in de tijdsaanduidingen niet zo specifiek. Johannes 13:1,2: En voor het feest van het pascha, Jezus wetende, dat Zijn ure gekomen was, dat Hij uit deze wereld zou overgaan tot den Vader, alzo Hij de Zijnen, die in de wereld waren, liefgehad had, zo heeft Hij hen liefgehad tot het einde. En als het avondmaal gedaan was, toen nu de duivel in het hart van Judas, Simons zoon, Iskariot, gegeven had, dat hij Hem verraden zou), Dus vóór het pèsach had Jezus een maaltijd met zijn discipelen. Dit was, zoals we verderop kunnen lezen in Johannes, de laatste sedermaaltijd van Jezus. Johannes 18:28: Zij dan leidden Jezus van Kajafas in het rechthuis. En het was 's morgens vroeg; en zij gingen niet in het rechthuis, opdat zij niet verontreinigd zouden worden, maar opdat zij het pascha eten mochten. Hieruit blijkt dat het de dag vóór pèsach was. Want zou het de volgende dag zijn, of nog later, dan hoefden ze niet persé rekening te houden met onreinheid in verband met het eten van het pèsachlam. Verder staat in Johannes 19:31: De Joden dan, opdat de lichamen niet aan het kruis zouden blijven op den sabbat, dewijl het de voorbereiding was (want die dag des sabbats was groot), baden Pilatus, dat hun benen zouden gebroken, en zij weggenomen worden. Maar de bijbel is heel specifiek, nauwkeuriger dan een dag. In Leviticus 23 staat in vers 5 dat pèsach tussen twee avonden is (Staten Vertaling), net zoals in Exodus 12:6 staat dat tussen twee avonden het lam geslacht en gegeten moet worden. Dat moment begint met dat de zon zich naar het westen gaat begeven en duurt tot de zon ondergaat. Dus vanaf 12 uur s middags. pèsach en de vervulling Pagina 17 van 24

18 In de praktijk werden om een uur of drie s middags de lammeren geslacht in de tempel. 6 In Markus lezen we dat Jezus werd gekruisigd om negen uur s ochtends: Marcus 15:25: En het was de derde ure, en zij kruisigden Hem. De uren in de bijbel zijn volgens Palestijnse tijd. Het eerste uur wordt gerekend vanaf zes uur onze tijd. Uit de evangeliën weten we dat Jezus op hetzelfde tijdstip Zijn leven aflegde als waarop de lammeren werden geslacht. In Matthéüs 27:45 en 46 staat: En van de zesde ure aan werd er duisternis over de gehele aarde, tot de negende ure toe. En omtrent de negende ure riep Jezus met een grote stem zeggende: ELI, ELI, LAMA SABACHTHANI! dat is: Mijn God! Mijn God! Waarom hebt Gij Mij verlaten! Het negende uur, dat is dus s middags om drie uur. Samengevat: Jezus stierf op de 14 e dag van de maand nisan, om drie uur s middags. Dat is precies op het moment dat vlak voor de uittocht van Israël uit Egypte de lammeren werden geslacht. En ook precies op dat moment werden later in de tempel de offerlammen voor het pèsach geslacht. Gods verlossingsplan wordt dus vervult tot op het uur nauwkeurig! Merk op dat Jezus zelf de sedermaaltijd met Zijn discipelen een dag eerder vierde. Ik denk, maar dat heb ik nog niet kunnen verifiëren, dat in die tijd niet alle lammeren op één dag werden geslacht. Vlak voor de uittocht van Israël uit Egypte gebeurde dat wel op precies het genoemde tijdstip. De lammeren werden toen thuis geslacht. In de tijd van de tempel werden de lammeren in de tempel geslacht. Uit historische bronnen weten we dat er erg veel slachtoffers waren. In de Talmoed staat: De rabbijnen leerden: Agrippa de koning wilde eens weten hoeveel Israëlieten van het mannelijke geslacht er waren. Daarom gaf hij de hogepriester opdracht het aantal pèsachlammeren te tellen. De hogepriester gaf daarop de opdracht dat van elk pèsachlam één nier bewaard moest worden. En er bleken zeshonderd duizend paar nieren te zijn bewaard. Dit was twee keer het aantal Israëlieten dat uit Egypte was weggegaan. Uiteraard was dit aantal exclusief de Israëlieten die onrein waren en het offer niet konden brengen en allen die op een grote afstand van Jeruzalem woonden en niet verplicht waren aanwezig te zijn. Er was niet een enkel pèsachlam dat niet tenminste meer dan tien personen vertegenwoordigde. Die pèsach werd daarna bekend als het grote pèsach. 7 Josephus Flavius, een bekende joodse geschiedschrijver, schreef dat vlak voor de val van Jeruzalem in het jaar 70, tijdens een pèsachfeest lammeren waren geslacht. 8 Deze aantallen lammeren kunnen, lijkt mij, niet in enkele uren in de tempel worden geslacht. Daarom zal enkele dagen voor pèsach al begonnen moeten worden met het slachten van de lammeren Jezus als Eersteling Net als pèsach is ook het feest van de eerstelingen en het tijdstip waarop dit wordt gevierd een profetische heenwijzing naar Jezus de Messias. 6 Babylonische Talmoed, tractaat Pesachiem, p Babylonische Talmoed, tractaat Pesachiem, p Herod Agrippa I was koning van 41 tot Josephus Flavius, Oorlogen van de joden, boek 6, hoofdstuk 9. pèsach en de vervulling Pagina 18 van 24