APG GROEP NV JAAR 2011 VERSLAG EEN BEWOGEN JAAR

Transcriptie

1 APG GROEP NV JAAR VERSLAG EEN BEWOGEN JAAR

2 APG GROEP NV JAARVERSLAG INHOUD JAARVERSLAG 3 BEWEGING / 5 PROFIEL APG / 7 KERNCIJFERS / 11 BERICHT VAN DE RAAD VAN COMMISSARISSEN / 15 VERSLAG VAN DE RAAD VAN BESTUUR / 19 Beweging op financiële markten en economische vooruitzichten / 19 Beweging in toezicht en regulering / 19 Beweging op de markt voor pensioenuitvoering / 19 Beweging op de markt voor aanvullende producten / 20 Beweging in de organisatie / 21 Corporate Governance / 23 Analyse van de ontwikkelingen in de financiële positie / 24 Maatschappelijk verantwoord ondernemen / 29 Risicomanagement / 29 Personeel en organisatie / 31 Samenwerking met de ondernemingsraad / 37 Vooruitzichten en verwachte ontwikkelingen / 38 Woord van dank / 38 JAARREKENING / 41 Geconsolideerde balans per 31 december / 42 Geconsolideerde winst en verliesrekening periode 1 januari 31 december / 43 Geconsolideerd kasstroomoverzicht periode 1 januari 31 december / 44 Grondslagen voor de financiële verslaggeving / 45 Toelichting op de geconsolideerde balans / 54 Toelichting op de geconsolideerde winst en verliesrekening / 62 Toelichting op het geconsolideerde kasstroomoverzicht / 67 Overige toelichtingen / 67 Enkelvoudige financiële overzichten / 69 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling / 70 Toelichting op de enkelvoudige financiële overzichten / 71 OVERIGE GEGEVENS / 77 Controleverklaring van de onafhankelijke accountant / 78 Statutaire winstbestemmingsregeling / 79 Voorstel voor de winstbestemming / 79 Gebeurtenissen na balansdatum / 79 PERSONALIA / 80 VEERKRACHT PENSIOENKETEN VERNIEUWEN / 83

3 4 APG GROEP NV JAARVERSLAG BEWEGING 5 BEWEGING Decennialang was het Nederlandse pensioenstelsel een baken van rust, stabiliteit en vertrouwen. De combinatie van de drie pijlers van de oudedagvoorziening in ons land wordt internationaal geprezen om haar kracht en goede uitkomst. Wie de laatste tijd de kranten opensloeg of de tv aanzette, kreeg echter een heel ander beeld. Het pensioenstelsel verkeert in crisis. De hogere levens verwachting en de economische crises eisen hun tol. Zelfs over kortingen wordt gesproken. Over de oorzaken en over eventuele oplossingen hebben inmiddels velen hun mening gegeven. Met de nodige analyses op zak zijn sociale partners aan de slag gegaan om de contouren van een vernieuwd pensioensysteem te ontwikkelen. De pensioenwereld is dus volop in beweging. Een dynamiek waarvan we nog niet volledig kunnen voorspellen hoe deze zal uitwerken. Hoe gaan we bijvoorbeeld om met toenemende onzekerheid op financiële markten? Hoe verwerken we de trend van langer leven in de pensioenaanspraken, zodanig dat alle generaties zich goed bediend blijven voelen? Hoe gaat het nieuwe pensioensysteem in de praktijk concreet vorm krijgen, hoe komen toetsingskader en toezicht er uit te zien? Pensioen is geen abstract begrip. Dagelijks zetten tienduizenden mensen zich, ondanks de moeilijke tijden, volop in voor een zo goed mogelijke oudedagsvoorziening. Sociale partners in fondsbesturen, medewerkers van pensioenuitvoeringsbedrijven. Maar ook mensen van beleids, adviesen toezichtinstanties. Allen leveren hun bijdrage aan pensioenen. Zo ook bij APG. Waar de pensioenwereld en onze opdrachtgevers volop in beweging zijn, geldt dat natuurlijk ook voor ons. In dit speciale katern in ons jaarverslag staat die beweging daarom centraal. Een wisselwerking tussen wat er in de voor ons relevante omgeving allemaal gebeurt, en hoe wij daar als APGers mee omgaan. Door de ogen van externe relaties en eigen medewerkers. Wat beweegt jou en wat heb je zelf in het afgelopen jaar in beweging gebracht? Een mooie bloemlezing. Vertrouwen van deelnemers in ons pensioenstelsel moet worden teruggewonnen door beloften ook onder druk te blijven waarmaken. Dat is een opgave waar iedereen in de pensioensector aan werkt. Beweeglijk en toegewijd.

4 APG GROEP NV JAARVERSLAG PROFIEL APG 7 PROFIEL APG APG is pensioenuitvoerder voor 34 opdrachtgevers uit het onderwijs, de overheid, de bouw, woningcorporaties, medisch specialisten, sociale werkvoorziening, schoonmaak en glazenwassers, de baksteenindustrie, bitumen en de groothandel in bloemen en planten. Voor deze opdrachtgevers verzorgt APG de pensioen administratie van circa 4,3 miljoen deelnemers en meer dan werkgevers en beheert APG circa 284 miljard euro pensioenvermogen. In Nederland beheert APG als pensioen uitvoerder ruim 30% van alle collectieve pensioenen. APG heeft vestigingen in Heerlen, Amsterdam, Utrecht, Brussel, New York en Hong Kong. APG Groep* NV heeft twee procent dochters: APG Algemene Pensioen Groep NV en Loyalis NV (Loyalis). APG Algemene Pensioen Groep NV is procent aandeelhouder van Cordares Holding NV (Cordares). Daarnaast bezit APG Groep NV voor 51 procent, samen met ABN AMRO Bank NV (ABN AMRO) voor 49 procent, de joint venture APGABN AMRO Pensioeninstelling NV (Pensional). APG Groep NV heeft ook een aantal indirecte kapitaalbelangen. De volledige structuur blijkt uit de lijst van kapitaalbelangen. Deze is als onderdeel van de toelichting op de jaarrekening opgenomen. APG is specialist in de uitvoering van collectieve pensioenen en bedrijfstakeigen regelingen en het daarmee samenhangende pensioenbeheer en communicatie, vermogensbeheer en de bestuursondersteuning. Loyalis is specialist in inkomenszekerheid en pensioenaanvullingen. Zij biedt voornamelijk verzekeringsproducten en administratieve diensten aan op het gebied van pensioengerelateerde regelingen zoals arbeidsongeschiktheid, nabestaandenpensioen en sparen en beleggen. Pensional is een pensioenuitvoerder die pensioenregelingen uitvoert en pensioenvermogen op bouwt, maar niet zelf het risico draagt. Pensional biedt voor werkgevers de mogelijkheid om een transparant en kostenefficiënt pensioen te regelen voor hun (internationale) medewerkers. * APG Groep wordt alleen gebruikt voor de juridische benaming van de bovenstaande structuur. In overige gevallen volstaan we in dit jaarverslag voor APG Groep met APG.

5 8 APG GROEP NV JAARVERSLAG PROFIEL APG 9 ORGANISATIE APG GROEP MISSIE EN STRATEGIE KERNACTIVITEITEN APG GROEP APG gelooft in een sterk pensioenstelsel gebaseerd op collectieve oplossingen. De missie van APG is het realiseren van een goed en betaalbaar pensioen voor zo veel mogelijk mensen. Het logo van APG, een gestileerde levensboom, weerspiegelt daarom de drie levensfasen van de pensioendeelnemer: de jeugdjaren, het werkzame leven en het leven vanaf de pensionering. APG verzorgt pensioenbeheer, communicatie, vermogensbeheer en bestuursondersteuning voor pensioenfondsen, alsook regelingen op het gebied van inkomenszekerheid. APG geeft de voorkeur aan het aanbieden van een integrale propositie, zodat optimale afstemming plaatsvindt tussen activiteiten op het gebied van pensioenen vermogensbeheer van onze opdrachtgevers. APG % CORDARES % LOYALIS % 51% PENSIONAL Om deze missie te realiseren, is de strategie van APG gericht op het verhogen van kwaliteit en efficiëntie van de organisatie en van de dienstverlening aan bestaande opdrachtgevers. Deze strategie creëert de basis om verder te groeien. Hierdoor kunnen bestaande opdrachtgevers nog meer profiteren van schaalvoordelen, kwaliteit van dienstverlening en verdere kostenbeheersing. Morgen is vandaag is het motto van APG. Het verwoordt dat APG zich elke dag inzet voor de pensioenkwaliteit van morgen. Een goed pensioen in de toekomst, kan niet zonder goed pensioenbeheer en een goede beleggingsstrategie vandaag. Hierin komt ook het jaarthema beweging naar voren. We volgen de deelnemers van onze opdrachtgevende fondsen van hun eerste tot hun laatste werkdag en spelen in op bewegingen in hun carrière. Maar ook na pensionering blijft de deelnemer in beeld. Het motto Morgen is vandaag vormt dan ook de leidraad voor het maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) door APG. Belangrijke vraagstukken voor morgen en overmorgen vragen immers vandaag al onze aandacht en zorg. In de bedrijfsvoering van APG gaat dan ook veel aandacht uit naar een leefbare wereld voor toekomstige generaties. APG beschikt over een brede en tegelijkertijd specialistische kennis van pensioenen, pensioenregelingen en beleggen. Deze kennis zetten wij in voor al onze opdrachtgevers, zodat zij een goed en betaalbaar pensioen kunnen bieden aan hun deelnemers. Pensioenbeheer en communicatie APG incasseert premies, administreert de pensioen rechten en verzorgt de pensioenuitkeringen voor miljoenen mensen. Door de inzet van jarenlange opgedane kennis op het gebied van administratie en automatisering gebeurt dit nauwkeurig en tijdig. Heldere communicatie met werkgevers en deelnemers is een essentieel uitgangspunt van onze werkzaamheden. APG streeft ernaar om deelnemers op elk moment van de dag inzage te geven in hun financiële toekomst. Dat kan door intensiever gebruik te maken van internet en in toenemende mate van social media. Vermogensbeheer Een evenwichtig beleggingsbeleid met aandacht voor de lange termijn en voor risico s en kansen is essentieel voor onze opdrachtgevers. Het vermogensbeheer van APG is hier op ingesteld. Dit organogram is een sterk vereenvoudigde weergave van de structuur van APG Groep.

6 10 APG GROEP NV JAARVERSLAG KERNCIJFERS 11 Wij adviseren onze opdrachtgevers bij het samen stellen van een voor hen optimale portefeuille aan de hand van hun verplichtingenstructuur, met moderne beleggingsprincipes en methoden. Maatschappelijk verantwoord beleggen is geïntegreerd in het hele beleggingsproces. APG beoordeelt beleggingen hierbij systematisch op internationale richtlijnen voor goed ondernemingsbestuur en duurzaamheid. We kijken hierbij naar sociale en milieu thema s als kinderarbeid, vakbondsvrijheid en goed milieubeheer. Bestuursadvisering en ondersteuning De pensioenwereld is volop in beweging. Wetswijzigingen en nieuwe regelgeving volgen elkaar steeds sneller op. Daarnaast blijkt de levensverwachting de afgelopen jaren sterker toegenomen dan verwacht, wat de financiering van bestaande pensioenafspraken onder druk heeft gezet. Met als gevolg dat aanpassingen noodzakelijk zijn. Ook stellen toezichthouders voortdurend hogere eisen aan pensioenfondsbesturen voor wat betreft transparantie en commu nicatie met hun deelnemers. Goed pensioenfondsbestuur vereist hierdoor steeds meer specialistische kennis en vaardigheden. Daarom is het ondersteunen van pensioenfondsbesturen voor APG een essentieel onderdeel van de dienstverlening. De bestuursondersteuning van APG aan opdrachtgevers bestaat uit actuariële, juridische, technische en organisatorische diensten. Een voorbeeld is Asset Liability Management (ALM): met een team specialisten is APG in staat hoogwaardige ALMstudies uit te voeren die aansluiten bij de pensioenregeling en het beleggingsbeleid van onze opdrachtgevers. Ook continuïteitsanalyses en het doorrekenen van herstelplannen zijn hier onderdeel van. APG vindt het delen van kennis met de opdrachtgevers belangrijk omdat dit een goed fondsbeleid kan bevorderen. Dit is uiteindelijk bepalend voor de kwaliteit en dus de houdbaarheid van het hele pensioenstelsel. Mede doordat APG actief meedenkt met sociale partners, de overheid en andere spelers kan ingespeeld worden op actuele ontwikkelingen. Aanvullende producten voor inkomenszekerheid Werknemers worden steeds meer zelf verantwoordelijk voor regelingen op het gebied van inkomen bij vervroegd en ouderdomspensioen, arbeidsongeschiktheid of overlijden. Daarom is er bij hen een groeiende behoefte aan mogelijkheden om collectieve en semicollectieve regelingen aan te vullen. Vanuit onze kennis van de verschillende (pensioen)regelingen leveren wij producten die daar bij aansluiten. Dit pakket, dat steeds wordt geactualiseerd, wordt aangeboden onder de vertrouwde merknaam Loyalis. KERNWAARDEN De kernwaarden van APG zijn robuust, deskundig, toonaangevend, inlevend en toegewijd. Deze kernwaarden zijn bedoeld om de medewerkers te ondersteunen in hun dagelijkse werk. Ze zorgen voor verbondenheid en geven richting aan hoe we de dingen doen: de APGmanier. Om zo naar buiten toe ook een eenduidig beeld uit te stralen. Zodat onze opdrachtgevers begrijpen en ervaren waar wij voor gaan en staan. Groepsvermogen Balanstotaal Verhouding tussen het eigen vermogen en het balanstotaal van het uitvoerings bedrijf (conform het segmentatieoverzicht) Beleggingen van het verzekeringsbedrijf (incl. vorderingen uit herverzekering) Verplichtingen van het verzekeringsbedrijf Solvabiliteit van het verzekeringsbedrijf Investeringen in materiële vaste activa Personeel in personen Bedrijfsopbrengsten pensioenbeheer vermogensbeheer aanvullende producten overige beleggingsresultaten Operationeel resultaat Netto resultaat KERNCIJFERS Bedragen in miljoenen euro s EIND % % EIND % %

7 12 APG GROEP NV JAARVERSLAG KERNCIJFERS 13 PENSIOENBEHEER: DEELNEMERS AANGESLOTEN FONDSEN VERMOGENSBEHEER: BEHEERD VERMOGEN IN MILJARDEN EIND TOTAAL EIND TOTAAL EIND TOTAAL 284 EIND TOTAAL ACTIEVEN GEPENSIONEERDEN SLAPERS OVERHEID & ONDERWIJS BOUW OVERIG

8 14 APG GROEP NV JAARVERSLAG BERICHT VAN DE RAAD VAN COMMISSARISSEN 15 Aantal bij opdrachtgevers aangesloten werkgevers Aantal betalingen ten behoeve van opdrachtgevers per maand, gemiddeld STIJGING C.Q. DALING 8% +6% BERICHT VAN DE RAAD VAN COMMISSARISSEN Een groot deel van het voor opdrachtgevers beheerde vermogen is ondergebracht bij door APG Groep beheerde fondsen voor gemene rekening (FGR s). Onderstaand zijn per fonds de behaalde rendementen (voor aftrek van kosten) in procenten weergegeven. Rendementen* APG Developed Markets Equity Pool APG Fixed Income Credits Pool APG Treasuries Pool APG Index Linked Bonds Pool APG Emerging Markets Equity Pool APG Strategic Real Estate Pool APG Hedge Funds Pool APG Commodities Pool APG Tactical Real Estate Pool APG Absolute Return Strategies Pool APG Alternative Inflation Pool** * de volgorde is bepaald op basis van grootte van het fonds ** gestart per 1 maart PORTFOLIO RETURN (in procenten) 3,6 7,4 3,3 0,3 15,8 2,0 8,2 6,8 3,2 6,2 5,2 BENCHMARK RETURN (in procenten) 3,9 7,0 3,4 0,9 15,7 7,6 3,6 2,1 3,4 0,9 2,6 PORTFOLIO RETURN (in procenten) 18,2 12,6 1,6 1,0 27,3 21,9 17,8 23,6 28,0 16,6 BENCHMARK RETURN (in procenten) 17,1 10,0 1,1 1,0 27,1 6,6 7,2 16,6 27,9 0,5 INLEIDING was voor pensioenuitvoeringsbedrijven en verzekeraars een turbulent jaar. De invloeden van de wereldwijde schuldencrisis, de financiële problemen in de eurolanden, de langdurig lage rentestanden en de pensioendiscussies raakten de activiteiten van APG. Het financieel resultaat werd in sterke mate beïnvloed door de waardering van de beleggingen en verplichtingen van de verzekeringsdochter, die volledig geconsolideerd zijn in de balans. In financieel opzicht is het daardoor voor APG geen goed jaar geweest. Het operationeel resultaat verminderde ten opzichte van, maar was wel hoger dan gebudgetteerd. JAARVERSLAG Dit jaarverslag bevat de jaarrekening van APG Groep NV. Deze is door de raad van bestuur en de raad van commissarissen ondertekend. PricewaterhouseCoopers Accountants NV (PwC) heeft de jaarrekening gecontroleerd en van een goedkeurende controleverklaring voorzien. De raad van commissarissen adviseert de algemene vergadering van aandeelhouders, conform het voorstel van de raad van bestuur, om de jaarrekening over het boekjaar vast te stellen. De raad van commissarissen heeft dit jaarverslag met de raad van bestuur en de externe accountant besproken. De raad van commissarissen heeft na bespreking van het jaarverslag en mede op advies van de auditcommissie en na overleg met de externe accountant geconcludeerd dat het jaarverslag een goed instrument vormt voor de verantwoording die de raad van commissarissen voor het gehouden toezicht aflegt. De decharge van de leden van de raad van bestuur voor het in gevoerde beleid en de decharge van de leden van de raad van commissarissen voor het uitgeoefende toezicht zijn voor de algemene vergadering van aandeelhouders afzonderlijk geagendeerd. VERGADERINGEN De samenstelling van de raad van commissarissen is niet veranderd ten opzichte van het einde van het vorige verslagjaar. De raad van commissarissen heeft in het verslagjaar elf keer vergaderd. In de meeste gevallen in aanwezigheid van de leden van de raad van bestuur. De remuneratie/ benoemingscommissie (remuneratiecommissie) en de auditcommissie van de raad van commissarissen hebben respectievelijk zes en tien keer vergaderd. De samenstelling van de commissies is niet veranderd. De raad van commissarissen wisselde tijdens de vergaderingen van gedachten over onder meer de grote onrust op de financiële markten, de strategie van APG, de algemene en financiële gang van zaken van APG en het periodiek evaluatieproces van de raad van bestuur. De interne bedrijfsvoering en de bedrijfscultuur van APG kregen eveneens veel aandacht, onder andere door de dialoog aan te gaan met de directeuren en managers van de diverse bedrijfsonderdelen. De raad van commissarissen heeft in dat verband ook gesproken over de kernwaarden van APG, het integriteits beleid en de integratieprocessen.

9 16 APG GROEP NV JAARVERSLAG BERICHT VAN DE RAAD VAN COMMISSARISSEN 17 De raad van commissarissen heeft in het eerste halfjaar met de raad van bestuur specifiek gesproken over de voorgenomen verkoop van AlpInvest Partners NV (AlpInvest) aan The Carlyle Group. De raad van commissarissen heeft ingestemd met de verkoop van het belang van 50 procent in AlpInvest. De raad heeft erop toegezien dat er adequate afspraken zijn gemaakt om de continuïteit en kwaliteit van de dienstverlening van AlpInvest aan APG en haar opdrachtgevende pensioenfondsen op het gebied van private equity te waarborgen. Tevens waren het financiële en strategische kader voor Loyalis en de busines scase voor het oprichten van een premie pensioeninstelling (PPI) belangrijke onderwerpen van gesprek. De raad van commissarissen heeft ingestemd met het opzetten van de PPIjoint venture Pensional door APG Groep NV en ABN AMRO Bank NV (ABN AMRO). In het tweede halfjaar heeft de raad van commissarissen met het financieel jaarplan 2012 ingestemd. De raad van commissarissen heeft met de raad van bestuur uitgebreid gesproken over het toenemende belang van goed risk management, zowel voor pensioenfondsen als pensioenuitvoerders. Pensioenfondsen worden immers geconfronteerd met toenemende risico s en de toezichthouders oefenen druk uit op pensioenfondsen om te tonen dat ze de risico s voldoende kunnen managen. Onderdeel daarvan is dat pensioenfondsen voldoende grip hebben op de risico s van de activiteiten die zijn uitbesteed aan APG. Daarnaast is intensief gesproken over de opvolging van de COO en de CFRO en de taakopvatting, de profielschets en de toekomstige samenstelling van de raad van commissarissen. Met medewerking van de aandeelhouders ABP en Stichting SFB is de herstructurering succesvol afgerond. Concreet betekent dit onder andere dat APG Groep NV nu twee aandeelhouders heeft en dat APG Groep NV procentaandeelhouderschap heeft verworven in APG Algemene Pensioen Groep NV en Loyalis NV. Tevens is APG Algemene Pensioen Groep NV nu procent aandeelhouder van Cordares Holding NV. Deze juridische aanpassingen zijn een belangrijke ondersteuning bij de verdere integratie van de bedrijfsonderdelen. De raad van commissarissen is van oordeel dat een voortschrijdende integratie bijdraagt aan een beter en efficiënter bedrijf. In de vergaderingen van de auditcommissie van de raad van commissarissen zijn onder meer het jaarverslag, het daarbij behorende rapport van de externe accountant PwC en (periodiek) de financiële stand van zaken van APG besproken. De auditcommissie heeft gestimuleerd en ondersteund dat de raad van bestuur in het afgelopen jaar belangrijke stappen heeft gezet op het gebied van interne beheersing en van vermindering van complexiteit. Tegelijkertijd heeft de auditcommissie vastgesteld dat het een uitdaging blijft om de juiste balans te vinden tussen zowel de interne beheersing en de noodzakelijke veranderingen als het gewenste ambitieniveau. De auditcommissie is verheugd over het feit dat ook de interne en externe accountantsverslagen duidelijk laten zien dat de raad van bestuur, ondanks de vele veranderingen, in staat bleek de interne beheersing substantieel te verbeteren en hierin de noodzakelijke prioriteiten te stellen. De auditcommissie oordeelt dat de raad van bestuur adequaat omgaat met de bevindingen en aanbevelingen van PwC. De auditcommissie heeft in aangedrongen op het verhelderen en vereenvoudigen van de juridische structuur en de verdeling van bevoegdheden en verantwoordelijkheden ten aanzien van het risico management binnen en tussen de verschillende rechtspersonen. De auditcommissie heeft verder uitgebreid stilgestaan bij de ICTstrategie en ICTorganisatie. De auditcommissie sprak over het beheerst omgaan met de continue en gebruikelijke spanning tussen enerzijds de staande organisatie en anderzijds de noodzakelijke veranderingen vanuit ICTperspectief. Tevens besprak de auditcommissie de noodzaak om de ICTcomplexiteit verder te reduceren en het ingezette proces van cultuurverandering door onder andere het meer verantwoordelijk maken van het lijnmanagement voor ICTprojecten. De remuneratiecommissie van de raad van commissarissen heeft onder meer aandacht besteed aan de voorbereiding en uitvoering van het evaluatieproces van de leden van de raad van bestuur. Ook heeft de remuneratiecommissie de eigen evaluatie van de raad van commissarissen voorbereid en begeleid. De raad van commissarissen heeft over de uitkomsten van deze evaluatie gesproken. Deze was voorbereid door middel van het individueel invullen van online vragenlijsten. De uitkomsten van deze enquêtes en de vervolgbesprekingen hebben geleid tot aandachtspunten die zijn besproken met de raad van bestuur en de aandeelhouders. Deze aandachtspunten, waaronder de samenstelling van de raad van commissarissen en de governance, komen ook aan bod bij de herziening van de huidige profielschets van de raad van commissarissen. Dit ook met het oog op het binnenkort aflopen van de benoemingstermijn van het merendeel van de huidige leden van de raad van commissarissen. De raad van commissarissen zal bij de voordracht van leden nadrukkelijk rekening houden met het wetsvoorstel bestuur en toezicht zoals dat op 31 mei door de Eerste Kamer is aangenomen. Daarnaast is in de remuneratiecommissie gesproken over het remuneratierapport en de beloningspraktijk bij APG, mede in relatie tot beheerst belonen. Tot slot heeft de remuneratiecommissie veel aandacht besteed aan de werving en selectie van een nieuwe COO en CFRO. De raad van commissarissen heeft naast de reguliere en extra vergaderingen in een drietal interne studiedagen besteed aan het onderwerp vermogensbeheer, waar belangrijke aspecten van het beleggingsbedrijf de revue passeerden. Tijdens deze dagen hebben de commissarissen de gelegenheid gehad om aan een aanzienlijk aantal medewerkers kritische vragen te stellen. Aan de orde kwamen niet alleen de technische maar ook de juridische en toezichtsaspecten van beleggen, ESG beleid en de beleggingskosten. RELATIE MET DE EXTERNE CONTROLEREND ACCOUNTANT EN CIA (CORPORATE INTERNAL AUDIT) De externe accountant PwC en de directeur van CIA zijn in de meeste gevallen bij de vergaderingen van de auditcommissie aanwezig geweest. De externe accountant woonde daarnaast de vergaderingen bij waarin de raad van commissarissen het jaarverslag en de accountantsrapportages besprak. De raad van commissarissen heeft daarnaast eenmaal overlegd met de externe accountant buiten aanwezigheid van de raad van bestuur. De auditcommissie heeft eenmaal overlegd met de directeur CIA, buiten aanwezigheid van de raad van bestuur. CONTACTEN MET DE AANDEELHOUDERS Op 28 april, tijdens de algemene vergadering van aandeelhouders, waren niet alleen de reguliere jaarstukken en besluiten aan de orde. Er is tevens gesproken over het aangaan van een samenwerkingsovereenkomst voor de PPIjoint venture Pensional met ABN AMRO. De algemene vergadering stemde in met deze strategische samenwerkingsovereenkomst. Tevens is er ook dit jaar een bijeenkomst georganiseerd voor de raad van commissarissen, de raad van bestuur en de aandeelhouders over de strategie van de vennootschap, het strategisch kader vanuit de aandeelhouders en nieuwe marktontwikkelingen. Op 7 december is, tijdens een buitengewone algemene vergadering van aandeelhouders, met de aandeelhouders overlegd over de wijzigingen in de profielschets van de raad van commissarissen. Tevens is gesproken over een adequate invulling van de governance van de vennootschap en het onderscheid tussen opdrachtgever en aandeelhouderrelaties ten aanzien van APG Groep. CONTACT MET DE ONDERNEMINGSRAAD Gedurende het verslagjaar hebben enkele leden van de raad van commissarissen twee overlegvergaderingen met de ondernemingsraad bijgewoond. Hierbij is onder andere gesproken over de algemene gang van zaken van de onderneming, het jaarverslag en het financieel jaarplan Tevens stonden op 7 december de aanpassingen van de profielschets van de raad van commissarissen specifiek geagendeerd voor de overlegvergadering. BEZOLDIGING VAN DE RAAD VAN BESTUUR EN RAAD VAN COMMISSARISSEN De raad van commissarissen formuleert voor de algemene vergadering van aandeelhouders een voorstel voor het bezoldigingsbeleid van de leden van de raad van bestuur. De algemene vergadering van aandeelhouders stelt vervolgens het bezoldigingsbeleid en de bezoldiging van de raad van bestuur vast. In het verslagjaar zijn geen wijzigingen aangebracht in het bezoldigingsbeleid zoals dat eerder in de algemene vergadering van aandeelhouders op 28 mei 2009 is goedgekeurd. Een overzicht van de beloning van de raad van bestuur en de raad van commissarissen is in het jaarrekeningdeel van dit verslag opgenomen. Leden van de raad van commissarissen hebben geen aandelen in (dochters van) APG Groep NV. WOORD VAN ERKENTELIJKHEID In is veel bereikt. De raad van commissarissen dankt de raad van bestuur en de medewerkers voor de getoonde grote inzet, flexibiliteit en betrokkenheid in de afgelopen periode. Van de medewerkers in de verschillende vestigingen is een grote inspanning gevraagd in het kader van de integratie van onderdelen en van de verschillende reorganisaties die hebben plaatsgevonden. Een speciaal woord van dank gaat uit naar de heren Jo van Engelen (COO) en André ten Damme (CFRO) die sinds de oprichting van APG Groep NV in 2008 lid waren van de raad van bestuur en per 1 januari respectievelijk 1 februari 2012 zijn afgetreden. Hun deskundigheid en inzet hebben een grote invloed gehad op de eerste cruciale jaren van deze vennootschap. Amsterdam, 16 april 2012 mr. drs. L.C. Brinkman, voorzitter G.M.M.L. Verhofstadt, vicevoorzitter mr. C.W. van Boetzelaer MBA mw. H.C.J. van den Burg drs. S. van Keulen drs. A.L.M. Nelissen mw. prof. dr. C.M. van Praag P. Rosenmöller K.I. van Splunder

10 APG GROEP NV JAARVERSLAG VERSLAG VAN DE RAAD VAN BESTUUR 19 VERSLAG VAN DE RAAD VAN BESTUUR BEWEGING OP FINANCIËLE MARKTEN EN ECONOMISCHE VOORUITZICHTEN Het jaar kende een voortvarende start. Het herstel op financiële markten zette door en de economische vooruitzichten waren ook gunstig. Gedurende het jaar sloeg de stemming op financiële markten echter volledig om. Deze raakten in de ban van de Griekse schuldencrisis en de angst dat deze crisis zou overslaan naar andere, vooral ZuidEuropese landen. Met als ultieme inzet het voortbestaan van de euro. Beleggers vluchtten en masse uit aandelen naar veiligere beleggingen, zoals Duitse overheidsobligaties. Die beweging dreef zowel aandelenkoersen als de risicovrije rente naar beneden. Dit had zijn weerslag op de dekkingsgraden van onze opdrachtgevers en op de financiële resultaten van APG. Ook de economische vooruitzichten werden minder. Een duidelijke illustratie is de bijstelling van de verwachte groei van de wereldeconomie in 2012 door het Internationaal Monetair Fonds (IMF) van 4,5 procent naar 3,3 procent gedurende. De onrust in onze omgeving bleef niet beperkt tot de financiële markten en de economie. De nadere invulling van het pensioenakkoord leidde tot een felle publieke discussie en extra aandacht in de media. Met name de waardering van toekomstige pensioenverplichtingen, de omgang met risico s en de daaruit volgende effecten voor verschillende generaties vormden een rijke bron van debat. De discussies hebben ook geleid tot een interne strijd binnen de vakbonden, wat de publieke aandacht voor het onderwerp verder vergrootte. BEWEGING IN TOEZICHT EN REGULERING Naast de druk op het huidige pensioenstelsel, de voorziene vernieuwing in het pensioenakkoord en de toename van de marktdynamiek is de invloed van regelgeving en toezicht op veel plaatsen merkbaar. Nederlandse toezichthouders zijn het afgelopen jaar nadrukkelijker dan tevoren op de voorgrond getreden. Dit heeft zich vertaald in een groot aantal onderzoeken, verzoeken om toelichting en onderbouwing, alsmede steekproeven bij pensioenfondsen op het gebied van governance, pensioenadministratie en beleggingsbeleid. Onderzoek van de toezichthouder AFM heeft dit jaar uitgewezen dat de kosten van pensioenuitvoering in veel gevallen slechts gedeeltelijk worden gerapporteerd. APG heeft zich via de Pensioenfederatie actief ingezet voor verdere transparantie in de uitvoeringskosten van pensioen en vermogensbeheer. Veranderende regelgeving en toezicht spelen ook internationaal. Aanstaande Europese richtlijnen op het gebied van vermogensbeheer en bijvoorbeeld informatieaanlevering aan Amerikaanse toezichthouders hebben invloed op de wijze waarop APG haar opdrachtgevers zal bedienen en de eigen organisatie inricht. Mogelijk heeft nieuwe regelgeving ook invloed op de samenstelling van beleggingsportefeuilles van pensioenfondsen in relatie tot hun verplichtingen. Ook raakt de aanstaande inwerkingtreding van het nieuwe Europese toezichtkader op verzekeraars, Solvency II, de bedrijfsuitoefening van dochter Loyalis. APG blijft investeren in de bekwaamheid van de medewerkers en in de effectiviteit van processen en systemen. Dit heeft een verbeterde transparantie tot resultaat, ten behoeve van opdrachtgevers en voor onze toezichthouders. BEWEGING OP DE MARKT VOOR PENSIOENUITVOERING De strijd om de gunst van pensioenfondsen heeft zich ook in voortgezet. Verschillende pensioenfondsen maakten bekend te wisselen van uitvoerder voor het vermogens en/of pensioenbeheer. Belangrijke motieven om een andere uit

11 20 APG GROEP NV JAARVERSLAG VERSLAG VAN DE RAAD VAN BESTUUR 21 voerder te kiezen zijn vaak de kwaliteit van de dienstverlening, maar in toenemende mate ook de prijs van de dienstverlening. Naast bestaande fondsen die van uitvoerder wisselden, zette ook in de consolidatie onder pensioenfondsen voort. Op dit moment bestaan er minder dan 450 fondsen in Nederland, nog niet de helft van het aantal van 10 jaar geleden. Ook vandaag de dag overwegen veel fondsen alternatieven voor de huidige regelingen. Volgens onderzoek in door KPMG onder pensioenfondsen overweegt circa een derde van de Nederlandse ondernemingspensioenfondsen liquidatie. Het onderbrengen van de regeling bij een verzekeraar of aansluiting zoeken bij een ander fonds zijn de meest voorkomende alternatieven. In heeft APG de aansluiting van een ondernemingspensioenfonds bij één van haar bestaande op dracht gevers gerealiseerd. Daarnaast biedt APG via dochteronderneming Loyalis de mogelijkheid tot verzekerde regelingen. Steeds vaker kiezen pensioenfondsen een andere uitvoerder voor hun pensioenbeheer dan voor hun vermogensbeheer. APG geeft de voorkeur aan het aanbieden van een integrale propositie, zodat optimale afstemming plaatsvindt tussen activiteiten op het gebied van pensioen en vermogensbeheer van onze opdrachtgevers. Waar pensioenbeheer vooral een markt is waarop binnenlandse partijen opereren, trekt de markt voor vermogensbeheer steeds meer buitenlandse financiële dienstverleners aan. De grootte en groei van pensioenvermogen in Nederland blijkt ook aantrekkelijk voor buitenlandse vermogensbeheerders. Opvallend is dat naast de traditionele grote uitvoerders ook kleinere uitvoerders hard aan de weg timmeren en zorgen voor gedegen concurrentie op de markt. APG is ervan overtuigd dat de schaalvoordelen in kennis en kosten die zij kan bieden zeker ook aantrekkelijk zijn voor kleinere opdrachtgevers. CONSOLIDATIETREND ONDER PENSIOENFONDSEN IN NEDERLAND 10 jaar geleden waren er circa fondsen in Nederland, in ligt dit aantal onder de 450. Veel fondsen overwegen alternatieven voor de huidige regelingen vanwege de toenemende complexiteit en turbulentie in de omgeving. Ondernemingen zijn verder steeds minder geneigd om pensioenverplichtingen op de bedrijfsbalans te houden met mogelijke bijstortingsverplichtingen die daarbij horen. Liquidatie van een fonds, na overdracht van het pensioenbeheer en het pensioenvermogen, wordt hierbij veelvuldig overwogen. De verwachting is dat deze daling in de komende jaren zal doorzetten. Verschillende marktpartijen zullen gaan concurreren om de gunsten van pensioen fondsen in deze consolidatietrend. Pensioenexpertise, communicatie naar de deelnemers en bestuursondersteuning zullen onderscheidende factoren zijn naast solide vermogensbeheer en pensioen administratie. Per januari kwam er voor werkgevers een nieuwe mogelijkheid beschikbaar op de markt voor het omzetten van een traditionele pensioenregeling: de premiepensioeninstelling (PPI). Dit is een pensioenuitvoerder, naast verzekeraars en pensioenfondsen, die Defined Contribution (beschikbare premie) ofwel DCpensioenregelingen uitvoert en pensioenvermogen opbouwt, maar niet zelf het risico draagt. Daarnaast maakt de PPI het mogelijk voor werkgevers om pensioenregelingen in verschillende landen vanuit Nederland te organiseren. De PPI is een belangrijke stap op weg naar de API, de algemene pensioeninstelling, die ook Defined Benefit regelingen internationaal kan aanbieden. Eind waren er in Nederland drie partijen met een PPIvergunning. De verwachting is dat dit aantal in 2012 zal stijgen, waarmee deze markt verder tot ontwikkeling komt. Ook APG heeft de activiteiten naar deze markt uitgebreid met de oprichting van de PPI Pensional, een joint venture met ABN AMRO. BEWEGING OP DE MARKT VOOR AANVULLENDE PRODUCTEN De ontwikkelingen in de markt voor pensioenen hebben ook sterke invloed op de markten waarin APG haar aanvullende producten aanbiedt. Daar waar leemtes in de sociale zekerheid en in de tweede pensioenpijler ontstaan, biedt APG met haar dochter Loyalis passende oplossingen. Deze richten zich op aanvullende collectieve, semicollectieve en individuele inkomensarrangementen. De Loyalisproduc ten zijn er zowel voor werkgevers als voor werknemers. Loyalis houdt rekening met de specifieke wensen van werkgevers en werknemers en beschikt daarnaast over veel kennis van verschillende pensioenvormen. Dit stelt de verzekeraar in staat proactief op omgevingsveranderingen in te spelen. De ontwikkelingen op het gebied van het pensioenakkoord zijn daarom erg belangrijk. Ook zijn er specifieke trends voor de markt van aanvullende producten waar te nemen. Te denken valt bijvoorbeeld aan het verdwijnen van spaarloon, het sluiten van levensloop voor nieuwe deelnemers, het ontstaan van fiscaal gefaciliteerd banksparen en de plannen voor een nieuwe faciliteit per 2013; de vitaliteitsregeling. Daarnaast is de markt voor aanvullende producten toenemend competitief. Aanbieders waren ook in op zoek naar solide verdienmodellen, sterk beïnvloed door de kritische kapitaalmassa die nodig zal zijn in de toekomst in het licht van nieuwe regelgeving rondom solvabiliteitseisen binnen Solvency II. Er lijkt daarbij een tweedeling te ontstaan in de markt. Aan de ene kant zijn er partijen die zich vooral richten op garantieproducten in een markt waarin deze steeds lastiger te kapitaliseren zijn. Aan de andere kant staan spelers die zich meer toeleggen op kostenefficiënte producten waarbij de risico s meer bij de kopers van die producten liggen. De eerste partij zal moeten zorgen voor een sterk kapitaal en risicobeheer, de tweede behoeft vooral een efficiënte operatie. Een voorbeeld voor het laatste is de opkomst van directe kanalen, zoals het internet, mede gedreven door het verbod op provisies aan tussenpersonen voor complexe verzekeringsproducten. Binnen de markt zullen partijen zich verschillend positioneren. Banken hebben een sterk retailkanaal, waar verzekeraars traditioneel sterker zijn in de distributie richting werkgevers. Tegelijkertijd vindt ook distributie plaats van verzekeringsproducten via het bancaire netwerk. BEWEGING IN DE ORGANISATIE Er is in veel aandacht besteed aan verdere integratie van de bedrijfsactiviteiten, de verdere inrichting van APG als multiclientorganisatie, de verbetering van de kwaliteit van dienstverlening aan bestaande opdrachtgevers en de vereenvoudiging van werkprocessen. Deze aanpassingen lopen als een rode draad door de verschillende onderdelen van APG: pensioenbeheer en communicatie, vermogensbeheer, bestuursondersteuning en aanvullende producten. Het doorontwikkelen van de organisatiestructuur van APG raakt het hele bedrijf. De organisatie is van oudsher een afspiegeling geweest van de wensen van de klant en van de omgeving waarin wordt geopereerd. Van pensioenfondsuitvoering in een situatie van een zelfadministrerend pensioenfonds tot een zelfstandig pensioenuitvoeringsbedrijf dat meerdere opdrachtgevers bedient. De fusie met Cordares heeft geholpen die ontwikkeling succesvol vorm te geven. De ambitie om te groeien, de huidige marktontwikkelingen en uitdagingen bij haar opdrachtgevers stimuleren APG de organisatie verder te ontwikkelen. Dit met als doel om tot zo goed mogelijke en kostenefficiënte bediening van opdrachtgevers te komen. Een nog betere klantbediening, verdere ontwikkeling van het multiclient denken en een solide governancestructuur zijn daarbij leidende criteria, waarbij er voldoende aandacht blijft voor de huidige opdrachtgevers. Activiteiten gericht op het relatiebeheer, advies en verkoop aan opdrachtgevers zijn daarom in gebundeld onder de Chief Client Officer (CCO). Dit moet ervoor zorgen dat de organisatie de markt betreedt met dienstverlening die is geënt op de jongste ontwikkelingen waarbij vooral rekening wordt gehouden met de actuele behoeftes van de opdrachtgever. De onderdelen pensioenbeheer en ICT zijn om dezelfde reden in de portefeuille van de Chief Operating Officer (COO) samengevoegd. Mede vanuit het governanceoogpunt was een helder onderscheid gewenst tussen de verantwoordelijkheid over geldstromen van de opdrachtgevers ( client money ) en geldstromen die vanuit APG zelf plaatsvinden ( corporate money ). Dit heeft APG vormgegeven door de Chief Financial & Risk Officer (CFRO) een specifieke focus op het eigen bedrijf te geven. Pensioenbeheer en communicatie APG voelt zich gesterkt door het feit dat haar opdrachtgevers goed blijven presteren. Dit wordt uitgedrukt in benchmarks en in klanttevredenheidsonderzoeken. Een hoge score is uiteindelijk voor APG de basis voor verdere versterking van haar positie in de markt voor pensioenadministratie. Daarnaast is in de implementatie van de pensioenuitvoering van een nieuwe opdrachtgever naar APG per 1 januari 2012 succesvol en naar tevredenheid van de opdrachtgever afgerond. Verder ondersteunt APG haar opdrachtgevers bijvoorbeeld bij het omgaan met de gevolgen van het pensioenakkoord, van de vergrijzing en van de stijgende levensverwachting. Deze ontwikkelingen zijn van invloed op de administratie en op de communicatie naar deelnemers. De vergrijzing komt tot uitdrukking in de ontwikkeling dat de komende jaren relatief veel deelnemers bij opdrachtgevende fondsen met pensioen gaan als gevolg van de geboortegolf na de Tweede Wereldoorlog (babyboomgeneratie). Voor pensioenbeheer betekent dit een toename van de werkzaamheden. APG blijft bij pensioenbeheer investeren in verhoging van kwaliteit en efficiëntie van de organisatie, de medewerkers en de processen. De nieuwe organisatiestructuur voorziet in het realiseren van verdere synergievoordelen uit de integratie van het pensioenbeheerbedrijf. Sinds oktober worden deze APG en Cordaresactiviteiten aangestuurd door één directie. Dit geldt ook voor de ICTactiviteiten, die nauw samenhangen met pensioenbeheer. APG heeft ook aandacht besteed aan technologische vernieuwing bij pensioenbeheer. Voorbeelden hiervan zijn verdere technische verbetering van de pensioensystemen en de ontwikkeling van een systeem voor premie en gegevensincasso. Het gaat om investeringen met als randvoorwaarden: 1. Hogere service: het gebruik van nieuwe tools ondersteunt het streven om meer processen van selfservice componenten te voorzien en straightthroughprocessing te bevorderen; 2. Synergie & Integratie: de nieuw ontwikkelde systeemonderdelen zijn bruikbaar voor meerdere opdrachtgevers en/of

12 22 APG GROEP NV JAARVERSLAG VERSLAG VAN DE RAAD VAN BESTUUR 23 over verschillende bedrijfsonderdelen heen; 3. Continuïteit: de keuze valt op technologie die tot ver in de toekomst mee kan. Deze investeringen in technologie worden ingegeven door de druk op kosten in relatie tot onze ambitie om topkwaliteit te blijven leveren. Bij de gekozen aanpak is ook sprake van procesinnovatie. Zo hebben deelnemers bij opdrachtgevende fondsen via straightthroughprocessing direct toegang tot de door hen gewenste informatie. Hierdoor kunnen zij steeds meer mutaties in hun gegevens zelf doorvoeren. Met self servicing kan de deelnemer zelf online antwoorden vinden op zijn vragen. Dit spaart tijd en geld. APG verwierf in ISAE 3402verklaringen, conform nieuwe internationale kwaliteitsstandaarden. De ISAE 3402 is een door een certificerend accountant afgegeven verklaring, waardoor opdrachtgevende pensioenfondsen aanvullende zekerheid krijgen over de beheersing van hun uitbestedingsrisico. De ISAE 3402 richtlijn vervangt sinds begin de SAS70 richtlijn. Vermogensbeheer Via aansluiting van een pensioenfonds bij een van haar bestaande opdrachtgevers heeft APG in groei vanuit nieuw beheerd vermogen kunnen realiseren. In het afgelopen jaar was er daarnaast hernieuwde aandacht voor risk management ten behoeve van de fondsen. Hiermee wil APG tegemoet komen aan de toenemende eisen en wensen van haar opdrachtgevers op het gebied van transparantie en toezicht. Ook stelt APG haar opdrachtgevers zo in staat nog betere sturing te geven op de risico s die zij lopen vanuit het beheren van de pensioenverplichtingen. Onder het motto beheerst versimpelen heeft APG in op het gebied van vermogensbeheer een aantal stappen gezet tot verbetering. Zo is onder meer werk gemaakt van: Afbouwen van het gebruik van complexe derivaten Beperken van het aantal portefeuilles (en bankrekeningen) Vernieuwing van risicobeheersystemen Beheerst versimpelen is inmiddels een continu verbeterproces binnen de wereldwijde vermogensbeheeractiviteiten van APG. Het doel is zowel een hogere kwaliteit te leveren tegen een lagere prijs, als opdracht gevers meer transparantie te geven in de vermogensbeheeractiviteiten. Een voorbeeld hiervan is de actieve bijdrage van APG aan het rapport van de Pensioenfederatie over uitvoeringskosten. RAPPORT PENSIOENFEDERATIE INZAKE UITVOERINGSKOSTEN Aan het rapport 'Aanbevelingen uitvoeringskosten' dat de Pensioenfederatie in november uitbracht, leverde APG een actieve bijdrage. De belangrijkste aanbevelingen in het rapport zijn: 1. Rapporteer de kosten van pensioenbeheer in euro per deelnemer. Het aantal deelnemers is daarbij de som van het aantal actieve deelnemers en gepensioneerden. 2. Rapporteer de kosten van het vermogensbeheer in procenten van het gemiddeld belegd vermogen. Bekijk deze kosten ook in relatie tot: a. De gekozen beleggingsmix en de bijbehorende benchmarkkosten; b. Het rendement over een langere termijn. 3. Rapporteer separaat (eventueel geschatte) transactiekosten in percentages van het gemiddeld belegd vermogen. APG ziet de aanbevelingen uit dit rapport als stappen voorwaarts in de sector waarin transparantie en complexiteit elkaar van nature wel eens willen hinderen. Dit speelt een rol bij uit en doorbestedingscontracten, bij verdergaande internationalisering en bij een grote diversiteit aan kostenstructuren van de verschillende beleggingscategorieën. De suggestie om kosten in het perspectief te stellen van rendement, en uiteraard ook risico, is van wezenlijk belang. APG belegt voor haar opdrachtgevers bijvoorbeeld in illiquide beleggingscategorieën met relatief hoge kosten. Daar tegenover staat dan wel een risicorendementsprofiel dat past bij de verplichtingenstructuur van de opdrachtgevers. Transparantie hierover zorgt voor zowel duidelijkheid als begrip. Op de drie aanbevelingen werkt APG nauw samen met haar opdrachtgevers om te komen tot een consistent, transparant beeld van de uitvoeringskosten. Dit gezien het feit dat de kostenstructuur in sterke mate bepaald wordt door keuzes vanuit het fondsbestuur. Verder heeft APG focus op het verminderen en beheersen van de complexiteit met hulp van speciale meetmethodieken. Consistentie in visie, meer helderheid in de organisatiestructuur, maar ook verandering in gedrag en cultuur moeten bijdragen aan het doel. De eerste effecten van dit verbeterprogramma zijn al goed zichtbaar. Een verdere professionalisering van projectmanagement heeft geleid tot een betere voorspelbaarheid van projecten in tijd, geld en functionaliteit. De juridische entiteiten APG Investment Services NV en Cordares Vermogens beheer BV, die beide onder toezicht van de AFM staan, zijn samengevoegd. Hierdoor is de governance van onze vermogens beheeractiviteiten efficiënter geworden, met behoud van kwaliteit in de dienstverlening aan opdrachtgevers en medewerkers. Bestuursondersteuning APG ondersteunt de besturen van haar pensioenfondsen op vele manieren. In een steeds sterker concurrerende markt met verscherpt toezicht zijn bestuurlijke kennis en vaardigheden een onderscheidende factor. De schaalgrootte en expertise van APG, ontstaan uit werken voor verschillende opdrachtgevers, werken daarbij in het voordeel. Om grip te krijgen op ont wikkelingen in het politieke veld blijft APG in gesprek met vertegenwoordigers in Den Haag en Brussel. Deze dialoog wordt gevoerd met als doel het draagvlak voor en de kracht van collectieve pensioenen te behouden. Zo pleit APG ervoor dat regelgeving niet tot onnodige kostenverhoging leidt. Ook mogen pensioenfondsen niet gedwongen worden om ongunstige beleggingsbeslissingen te nemen. Ook op het gebied van Asset Liability Management (ALM) wil APG een toonaangevende adviseur zijn voor haar opdrachtgevers. Gedurende waren opdrachten voor dienstverlening op dit gebied een bewijs dat onze expertise door de markt wordt onderkend. Daarnaast staat APG besturen bij op het gebied van actuariële en juridische zaken, woordvoering, beleggingsadvies en communicatie naar de deelnemers. De nieuwe inrichting van de organisatie bundelt bestuursondersteunende activiteiten. Hiermee wil APG beter invulling geven aan haar fiduciaire rol en tegelijkertijd de bestuursondersteuning een eigen gezicht geven. Loyalis Als aanvulling op de dienstverlening in de tweede pijler, biedt Loyalis producten aan in de derde pijler die nauw aansluiten bij de tweede pijler. Voorbeelden hiervan zijn de levensloopregeling die werd geïntroduceerd bij de afschaffing van de VUTregelingen of de IPAPregelingen voor inkomen bij geheel of gedeeltelijke invaliditeit. Loyalis richt zich met deze producten primair op de deelnemers van bij APG aangesloten opdrachtgevers. De polarisatie in de markt, wetswijzigingen zoals het wijzigen van de levensloopregeling en de verschuiving van de voorkeur van veel klanten van verzekeringsproducten naar bancaire (garantie) producten heeft ook gevolgen voor de strategie van Loyalis. De turbulentie op financiële markten heeft duidelijk gemaakt hoe sterk de bedrijfsresultaten van Loyalis afhankelijk zijn van beleggingsresultaten en de ontwikkeling van de lange rente. Ook de doorwerking daarvan op de financiële resultaten van APG is groot. Waar beleggingsresultaten direct invloed hebben op de waarde van beleggingen voor eigen risico, heeft de rente invloed op de waardering van toekomstige uitkeringen in de voorziening verzekeringsverplichtingen. Deze voorziening is hoger bij een lagere rente zoals in het geval is geweest. Loyalis heeft zich in verder beschermd tegen financiële risico s door een aantal risico s te elimineren; staatsobligaties waarbij de kredietwaardigheid zich ongunstig heeft ontwikkeld, zijn op grote schaal afgebouwd en het aandelenrisico is via optieconstructies gedeeltelijk afgedekt. Het jaar stond voor Loyalis verder in het teken van verdere voorsortering op de strakkere vereisten vanuit nieuwe Europese regelgeving (Solvency II). Deze vereisten vinden onder andere hun weerslag in de aanscherpingen op het gebied van solvabiliteit, risicomanagement en een grote mate van transparantie ten aanzien van verslaglegging. In het verslagjaar zette Loyalis de eerste grote stappen met de inrichting van dit programma en verankering ervan in de organisatie. Loyalis benut de komende jaren om vanaf 2014 gereed te zijn voor de nieuwe regelgeving. Pensional In juli vond de oprichting van de premiepensioeninstelling (PPI) Pensional plaats, die APG (51 procent ) en ABN AMRO (49 procent ) samen gaan vormgeven. Met de ervaring en expertise van beide partijen kan Pensional zich onderscheiden van soortgelijke initiatieven in de markt, door het bieden van een kwalitatief hoogwaardig product tegen een concurrerende prijs. De PPI is voor APG van belang voor het behalen van haar missie een goed en betaalbaar pensioen voor zoveel mogelijk mensen. De PPI biedt een transparante en kostenefficiënte mogelijkheid voor werkgevers om een pensioen te regelen voor hun medewerkers. Daarnaast biedt de PPI de mogelijkheid om ook internationaal vanuit Nederland DCpensioenregelingen aan te bieden. Op deze manier houdt APG aansluiting op ontwikkelingen in de markt en kan zij ervoor zorgen dat de kennis en ervaring van het bestaande Nederlandse pensioenstelsel verankerd worden in nieuwe proposities. CORPORATE GOVERNANCE APG is van mening dat goed ondernemerschap een essentiële voorwaarde is voor het krijgen en houden van vertrouwen van haar opdrachtgevers en voor integer en transparant handelen. Goed toezicht houden en verantwoording afleggen dragen daar aan bij. Bij de invulling van de eigen corporate governance houdt APG rekening met de (ontwikkelingen in) wet en regelgeving op dit gebied. Op 7 oktober heeft een herstructurering plaatsgevonden, waarbij APG Groep NV procent van de aandelen in APG Algemene Pensioen Groep NV en Loyalis NV (Loyalis) heeft verworven. Daarnaast is APG Algemene Pensioen Groep NV procent aandeelhouder van Cordares Holding NV (Cordares) geworden. APG Groep NV heeft als gevolg van deze herstructurering twee aandeelhouders op groepsniveau, in plaats van gedeeld aandeelhouderschap bij dochterondernemingen. APG Groep NV wordt geleid door een raad van bestuur onder toezicht van een raad van commissarissen. Voor bepaalde besluiten van de raad van bestuur is goedkeuring van de raad van commissarissen vereist. Daarnaast is voor een aantal besluiten van de raad van bestuur goedkeuring van de algemene vergadering van aandeelhouders noodzakelijk. Leden van de raad van bestuur en van de raad van commissarissen worden door de algemene vergadering van aandeelhouders benoemd. APG Groep NV volgt het gemitigeerd structuurregime. De raad van commissarissen heeft twee commissies ingesteld: een remuneratiecommissie en een