Deltaprogamma Kust. Opdrachtdocument. Status: Definitief versie 8 11 december pagina 1

Transcriptie

1 Deltaprogamma Kust Opdrachtdocument Status: Definitief versie 8 11 december 2009 pagina 1

2 1. Inleiding Aanleiding Op 3 september 2008 bracht de Deltacommissie advies uit aan het kabinet over duurzame bescherming van Nederland tegen overstromingen en zoetwatervoorziening. Dit deelprogramma is gebaseerd op Aanbeveling 4: Voor de kust kiest de commissie voor bouwen met de natuur. Voor de zandige kust van Zeeland, Holland en de Waddeneilanden wordt de kustveiligheid op orde gehouden door het suppleren van zand... Om tegemoet te komen aan maatschappelijke behoeften, adviseert de commissie om de suppleties op een dergelijk schaal uit te voeren dat de kust de komende eeuw kan aangroeien. Dit levert grote maatschappelijke meerwaarde voor Nederland op. Kabinetsreactie Op 12 september 2008 liet het kabinet in een brief aan de Tweede Kamer weten het advies te omarmen. Inmiddels is het opgenomen in het (ontwerp) Nationaal Waterplan. Het Deltaprogramma bestaat uit een aantal deelprogramma s, die ieder worden vervat in afzonderlijke opdrachtomschrijvingen. Dit document is de opdrachtomschrijving voor het Deltaprogramma Kust. Invulling in het ontwerp-nationaal Waterplan Het kabinet kiest voor het laten meegroeien van de hoogte van het kustfundament met de zeespiegelstijging door toevoegen van zand. Het toevoegen van zand gebeurt op termijn op een nieuwe wijze. Daarbij wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van natuurlijke verspreiding en verplaatsing van zand langs de kust. Omdat zandsuppletie een zeer flexibele maatregel is, kiest het kabinet vooralsnog voor het volgen van de zeespiegelstijging en niet voor het vooruitwerken op basis van een plausibele bovengrens voor In navolging van de suggestie van de Deltacommissie verkent het rijk samen met regionale overheden de haalbaarheid van uitbouw van de kust en maakt een brede afweging voor besluitvorming in de planperiode. Er worden verschillende varianten meegenomen tussen nul en 1 km (max. Deltacommissie). In dit document worden deze acties uit het Nationaal Waterplan (NWP) verder uitgewerkt als opdracht voor een deelprogramma Kust van het Deltaprogramma. pagina 2

3 2. De Opdracht Opdrachtgever: Het Deltaprogramma Kust kent twee opdrachtgevers: - De minister van VROM is opdrachtgever van de verkenning van de kustverbreding. - De staatssecretaris van V&W is opdrachtgever voor de deelopdracht kustveiligheid. Gedelegeerd opdrachtgever: Voor de kustuitbreiding is de gedelegeerd opdrachtgever de Directeur Leefomgevingskwaliteit (Cees Moons), voor de kustveiligheid de plv. Directeurgeneraal Water (Roel Feringa) De opdracht De opdrachtgevers geven opdracht tot het opstellen van een plan van aanpak voor het onderdeel Kust van het Deltaprogramma. Het plan van aanpak moet duidelijk maken hoe de in deze opdracht vermelde onderdelen worden gerealiseerd. Het Bijstuk opdrachtomschrijvingen Deltaprogramma dd 1 dec 2009 maakt onderdeel uit van deze opdracht. Het door de kustregio gedragen plan van aanpak dient uiterlijk in april 2010 afgerond te zijn om de verkenning op tijd te kunnen starten. De formele vaststelling van het Plan van Aanpak gebeurt in de Ministeriële Stuurgroep voor het zomerreces. Opdrachtnemer: Voor het programma wordt door de opdrachtgevers een programmadirecteur benoemd die de opdrachtnemer wordt voor het deelprogramma kust. De programmadirecteur is verantwoordelijk voor het opstellen van het plan van aanpak en voor de realisatie van de in het plan van aanpak overeengekomen doelen. pagina 3

4 3. Inhoudelijke elementen van de opdracht 3.1 Onderwerp van het plan van aanpak Deelopdracht haalbaarheid kustuitbreiding: Verken de wenselijkheid en de haalbaarheid (zowel technisch als qua kosten, baten en draagvlak) van een eventuele kustuitbreiding en onderzoek waar en in welke mate een kustuitbreiding voor- of nadelen met zich meebrengt. Deelopdracht veiligheid Verken wat er nodig is voor een duurzame en efficiënte handhaving van de veiligheid van het achterland van de kust tegen overstroming vanuit zee, waarbij rekening wordt gehouden met behoud en ontwikkeling van functies in de kust (zoals ecologie, recreatie, beroepsvisserij, zeehavens). Geografisch afbakening Het deelprogramma richt zich op het kustfundament zoals gedefinieerd in Nota Ruimte: de Noordzeekust tussen Cadzand en Schier. De samenhang met het Scheldeestuarium, de Waddenzee en het Eems-estuarium wordt in ogenschouw genomen. Tijdhorizon De verkenningen zijn gericht op de lange termijn, 2050, met een doorkijk naar Achtergronden bij de opdracht Hoofdpunten van het huidige veiligheidsbeleid kust Beleidsnota s (NWP, Nota Ruimte, Beleidslijn kust, Derde Kustnota) zeggen over het doel van het beleid voor de kust in het kort: behoud en ontwikkeling van functies en waarden van de kust. Daarbij moeten zand en water zoveel mogelijk vrij kunnen bewegen en worden zandtekorten zonodig aangevuld (zandsuppletie). Harde maatregelen (strandhoofden, dammen, dijken) vormen het sluitstuk: zacht waar het kan, hard waar het moet. De doorwerking van het kustbeleid in de ruimtelijke ordening is vastgelegd in de AMVB ruimte Het rijk handhaaft de Basiskustlijn (BKL) zorgt dat het kustfundament meegroeit met zeespiegelstijging door uitvoering van zandsuppleties. Deze worden momenteel uitgevoerd onder water waar het kan en op het strand waar moet; dit om kosten en hinder beperken. Dit biedt een goede basis voor de waarborging van de lange-termijn veiligheid tegen overstroming van het achterland. Zwakke plekken in de waterkering (die n.a.v. de periodieke toetsing naar voren komen) worden zo nodig versterkt in het kader van het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Het rijk draagt zorg voor het behouden van het huidige (ref. 2006) buitendijkse veiligheidsniveau in het bestaande aaneengesloten bebouwde gebied in de dertien kustplaatsen. Het veiligheidsniveau wordt bij voorkeur met zandsuppleties gerealiseerd. Afbakening van de verkenning haalbaarheid kustuitbreiding Bij de kust vragen zowel punten op de korte als op de lange termijn om aandacht. Voor de korte termijn gaat het om zaken als de zwakke schakels, het veiligheidsniveau van buitendijkse bebouwing in de dertien kustplaatsen, het suppleren van zand voor bijv. het in stand houden van voldoende strand, de pilot zandmotor Delfland en de pagina 4

5 mogelijkheden van bebouwing aan en op keringen. Deze korte termijn acties, die meestal al zijn opgestart, houden hun eigen dynamiek. Voor de lange termijn gaat het om de vraag hoe de kustveiligheid gegarandeerd is bij een stijgende zeespiegel en of een kustuitbreiding gewenst is. Zowel de lange als de korte termijn problemen vragen om een meer integrale visie op de kust. Welke kwaliteiten moeten worden gehandhaafd of worden versterkt en waar is ruimte voor het ontwikkelen van nieuwe kwaliteiten. Deze visie is gericht op de lange termijn, 2050 en 2100 zijn hierin belangrijke mijlpalen. Daarbij moet niet worden vergeten hoe de kust er in de tussenliggende periode uitziet en waar en wanneer bepaalde effecten bij een bepaalde strategie gaan optreden. Nadrukkelijk dienen ook de effecten in beeld te worden gebracht die verschillende lange termijn strategieën op de korte termijn hebben. Provinciale kustvisies In het NWP is aan de kustprovincies gevraagd een integrale gebiedsvisie voor het kustdeel van hun provincie te ontwikkelen. Deze moeten bewerkstellingen dat de ruimtelijke ontwikkeling in de kustzone in harmonie is met de waterveiligheid. Elementen hierin zijn o.a. een functiezonering per gebied en criteria voor buitendijks bouwen. Idealiter zouden de provinciale kustvisies een samenhangend beeld moeten geven van gebieden waarin behoud voorop staat vs. gebieden waarin nieuwe ontwikkelingen, bijvoorbeeld op gebied van recreatie, natuur of havenontwikkeling, voorop staan. Qua tijd zouden de kustvisies eveneens verder dienen te kijken dan de horizon van 2040 die thans in structuurvisies veelal wordt aangehouden. Langs deze weg zouden de kustvisies aansluiten bij en voeding geven aan de ruimtelijke visie op de kustverbreding, die ook een horizon van 2100 aanhoudt. Deze kustvisie zullen voedend zijn naar het Deltaprogramma Kust, in de zin dat de ruimtelijke visie die de provincies hier ontwikkelen voor hun kust een bouwsteen kunnen zijn voor de rijksvisie op de toekomst van de Kust. Willen de provinciale kustvisies deze rol kunnen spelen, dan zouden ze in eind 2011 beschikbaar zijn. De afstemming met provinciale Kustvisies kan o.a. plaatsvinden in het reguliere overleg tussen de regionale stuurgroep en de programmadirecteur. Indien opportuun kan door de projectorganisatie gebruik gemaakt worden van bestaande overleggen zoals de Provinciale Overleggen Kust teneinde partijen te betrekken bij en te informeren over ontwikkelingen in het Deltaprogramma Kust. Onderliggend zou een meer eenduidige visie op de te behouden en te versterken kernkwaliteiten moeten liggen. Teneinde hiertoe een handreiking te bieden heeft rijk opdracht gegeven voor het project Identiteit van de Kust, dat beoogt een landsdekkende beschrijving te geven van de aanwezige waarden (landschappelijk, cultuurhistorie en natuur). pagina 5

6 4. Proces en organisatie De organisatie en het proces zijn in figuur 1 geïllustreerd en hieronder toegelicht. Regionale Bestuurlijke Stuurgroep Voor het programma kust wordt een regionale bestuurlijke stuurgroep gevormd onder voorzitterschap van provincie Noord-Holland met daarin vertegenwoordigers van de vier kustprovincies, van de kustwaterschappen en -gemeenten. Het rijk neemt deel als toehoorder. De regionale bestuurlijke stuurgroep is verantwoordelijk voor het informeren van de achterban en zorgt voor de functionele sturing van de programma-organisatie. Globaal twee maal per jaar vindt overleg plaats tussen (een delegatie uit) de regionale bestuurlijke stuurgroep en de bewindspersonen. De opdrachtgever De gedelegeerd opdrachtgever beoordeelt of voorstellen van de programma-directeur passen in de opdracht. Na overleg met de regionale bestuurlijke stuurgroep kan de opdrachtgever de opdracht aanpassen. De programmadirecteur De programmadirecteur is als opdrachtnemer verantwoordelijk voor het realiseren van de opdracht binnen de door de opdrachtgever gestelde kaders. Hij draagt zorg voor afstemming met de Regionale bestuurlijke stuurgroep en streeft daarbij naar zoveel mogelijk regionaal gedragen resultaten. Verder is de programmadirecteur verantwoordelijk voor de dagelijkse aansturing van het projectteam. Opdrachtgever en opdrachtnemer stemmen af naar behoefte, maar minimaal eenmaal per kwartaal mondeling en halfjaarlijks door middel van een voortgangsrapportage. Een vertegenwoordiger van de opdrachtgever kan deelnemen aan de reguliere vergaderingen van het projectteam. Projectteam: Het projectteam wordt gevormd door werknemers vanuit het rijk, de provincies, de waterschappen en de gemeenten. Het projectteam wordt aangestuurd door de programma-directeur. Het projectteam werkt voor de programma-directeur. Kennisondersteuning: Partners zijn in ieder geval Rijkswaterstaat en Deltares en eventueel voor delen Alterra en IMARES (afstemming met KNMI, STOWA, PBL, Kennis voor Klimaat etc.) Klankbordgroep De klankbordgroep wordt geformeerd met vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties. De klankbordgroep is verantwoordelijk voor het geven van advies aan de regionale bestuurlijke stuurgroep en aan de programmadirecteur. De leden zitten op eigen titel en niet namens een organisatie in de klankbordgroep. Wel worden ze geacht de organisaties waar ze uit afkomstig zijn te informeren over de voortgang van het proces. pagina 6

7 Bestuurlijk overleg Regionale bestuurlijke stuurgroep Bewinds personen advies functionele aansturing afstemming PvA opdracht Klankbord-groep advies Programma-Directeur Programma-organisatie informatie pagina 7

8 5. Producten en planning Producten kustuitbreiding Het als eerste op te leveren product moet een voorstel zijn voor een rijkskader t.a.v. kustuitbreiding. Dit is een kader dat de randvoorwaarden bevat ten aanzien van: Maatschappelijke doelen: welke doelen kan een eventuele kustuitbreiding in de verschillende gebieden wel en niet bedienen. Financiën: welke uitgangspunten zijn, gelet op de te bereiken doelen, realistisch en welke kostendragers (verschillende publieke en private partijen) kunnen hiervoor gevonden worden. Wet- en regelgeving: welke specifieke verplichtingen (bijvoorbeeld t.a.v. compensatie) zijn aan de orde bij het plegen van grootschalige kustuitbreidingen. Dit kader doet geen uitspraken over specifieke projecten of locaties, maar bevat vooral algemene criteria en waar mogelijk op gebieden (Zeeuwse -, Hollandse en Waddenkust) toegespitste uitgangspunten. Het kader dient rekening te houden met zowel het rijksbeleid t.a.v. een veilige en robuuste kust als met de lange termijn ruimtelijke doelen zoals die in nota s zijn vastgelegd. Het doet geen uitspraken over totale investeringruimte maar geeft wel aan wat realistische orde grootte bedragen zijn voor kosten en baten per hectare en per doel. Hiermee wordt beoogd de provincies vooraf helderheid te verschaffen t.b.v. de door de provincies op te stellen ruimtelijke kustvisies. Dit kader dient uiterlijk in het najaar van 2010 door het kabinet vastgesteld te worden en dient derhalve in de zomer van 2010 gereed te zijn. Het als tweede op te leveren product is een integrale ruimtelijke visie op de kust. Dit wordt een integrale lange termijn visie op de kust, rekening houdend met lange termijn effecten als klimaatverandering en met het gegeven dat de zandige kust uit verschillende deelsystemen bestaat die maatwerk behoeven. Deze zal in nauw overleg met de kustprovincies worden opgesteld en zal inhoudelijk gevoed moeten worden door de provinciale Kustvisies. In deze integrale visie zal nader bepaald worden of er aanleiding is voor het verder verkennen van specifieke cases voor kustuitbreiding. Deze verkenningen kunnen uiteindelijk in het tweede nationale waterplan het karakter van een MIRT-verkenning krijgen en worden zo nodig in de periode tot en met 2014 nader voorbereid. Omdat thans geen zekerheid is of en zo ja welke verkenningen er straks aan de orde zijn, is het nog niet mogelijk hier in deze opdracht op vooruit te lopen. Hiertoe zal in 2012 een nadere afweging worden gemaakt en eventueel een aanvullende opdrachtbeschrijving worden verstrekt. Een aantal lopende en nog op te starten onderzoeksprojecten zullen deze producten inhoudelijk voeden. Gedacht wordt aan: 1. Een verkenning van de ruimtelijke baten van een zeewaartse strategie. Welke waarden worden hierdoor versterkt en welke worden hierdoor bedreigd? Welke ontwikkelingen zijn voor de toekomst verwacht of gewenst en in hoeverre kunnen die positief of negatief door een kustuitbreiding worden beïnvloed? Wat zijn de mogelijke baten van diverse vormen van kustverbreding? Hoe verhouden de kosten van aanleg zich tot deze baten? Hoe verhouding deze kosten zich tot alternatieve oplossingen waarmee vergelijkbare doelen gerealiseerd kunnen worden? pagina 8

9 2. Een verkenning van de technische haalbaarheid (effecten op bestaande havens, is voldoende zand en materieel beschikbaar enz. enz.). Hierbij wordt zoveel mogelijk aangesloten bij het onderzoek dat door Waterdienst al wordt gedaan ten behoeve van de kustverdediging d.m.v. zandsuppletie. Het is ook nadrukkelijk de bedoeling dat hierbij beelden worden gemaakt van hoe een kustuitbreiding er op verschillende momenten in de tijd en op verschillende plaatsen er uit kan zien (los van inrichtingselementen). Dit deelonderzoek zal ook inzicht geven in de kosten van diverse vormen van kustuitbreiding. Met dit deel van het onderzoek is de Waterdienst al begonnen. De eerste fase van dit onderzoek zal in maart 2010 gereed zijn. Op dat moment zal bekeken worden welke vragen in een tweede fase nog moeten worden uitgezocht. 3. Een verkenning van de juridische haalbaarheid (o.a. t.a.v. natuurwetgeving en Europese Kaderrichtlijn Mariene Strategie). Daar waar juridische blokkades worden gesignaleerd zal ook nadrukkelijk worden gevraagd naar mogelijkheden om die weg te nemen. Producten kustveiligheid De beleidsverkenning duurzame kustveiligheid zal in ieder geval de volgende producten op leveren: 2010: Rapportage en advies over benodigd tempo en hoeveelheid zandsuppletie op lange termijn (afstemming nodig met de zandstrategie waar door RWS Directie Noordzee aan werkt) 2011: Rapportage en advies over een norm gelijkend op de Basiskustlijn voor suppletie bij harde zeeweringen 2013: Rapportage en advies over monitoring en toetsing van het kustfundament 2014: Rapportage en advies (aanvullende) methoden/maatregelen om harde en gedeeltelijk verharde zeeweringen toekomstvast te maken 2014: Rapportage en advies over ontwikkeling van (andere) zandsuppletiemethodes waaronder een verkenning van zandmotoren op meerdere plaatsen waarbij effecten van grotere suppletievolumes en ontgrondingen onderzocht worden op ecologie, visserij en recreatie voor de kust, de Noordzee en het Waddengebied : adviezen over de effecten van langtermijn strategieën op de korte termijn maatregelen. In het PvA tevens aan te geven hoe gekomen wordt tot het betrekken van de markt op een nieuwe, innovatieve manier. Bij tal van onderwerpen speelt er een relatie tussen ruimtelijk gebruik van de kust bijvoorbeeld voor recreatie- en het beleid t.a.v. zandsuppleties en onderhoud kust. Nadrukkelijk beoogt het Deltaprogramma een meer integrale afweging tot stand te brengen tussen ruimtelijk en veiligheidsbeleid. In het PvA aan te geven wat de relatie tussen de twee deelopdrachten kustuitbreiding en kustveiligheid is, hoe deze relatie de (planning van de) producten beïnvloedt en welke scenario's er zijn voor het verloop van de beleidsverkenning afhankelijk van wat uit de haalbaarheid kustuitbouw komt. Beschikbaar budget Voor het opstellen van een plan van aanpak en het opstarten van de onderzoeken is een bedrag van ,- voorzien, alsmede personele inzet vanuit alle geledingen. Het plan van aanpak zal nader moeten specificeren welke middelen en inzet van capaciteit in het vervolgtraject nodig is. pagina 9

10 6. Samenhang Binnen het deltaprogramma Er bestaat een sterke relatie tussen de twee onderdelen van deze opdracht, voor een deel kunnen gegevens uit dezelfde onderzoeken komen. Indien de verkenning naar haalbaarheid van uitbouw van de kust positief uitpakt, dan gaat het uitvoeringsprogramma er op termijn geheel anders uitzien. De nadruk zal dan liggen op veel zand aanvoeren en minder op het uitzoeken waar suppletie nodig is. Door beide onderdelen onder één stuur- en projectgroep te brengen is de samenhang hierbij gewaarborgd. Relatie met normering veiligheid binnendijks: Indien de veiligheidsnormen van dijkringen omhoog gaan, dan zal daaruit voortvloeien dat de kustverdediging op sommige plaatsen versterkt moet worden. De verwachting is dat dit voor de zandige kust slechts beperkt is. Relatie met beleid buitendijks bouwen: Indien er aanpassingen komen in het beleid t.a.v. het buitendijks bouwen, dan heeft dit ook invloed op de buitendijkse gebieden aan de kust. Afstemming is verder nodig met de deelprogramma s Zuidwestelijke Delta en Waddenzee vanwege de inhoudelijk samenhang tussen de kust en de achterliggende Delta en Waddenzee. De deelprogramma s Waddenzee en Zuidwestelijke Delta houden zich niet primair met de kust bezig, maar zullen wel te maken krijgen met effecten van zandsuppleties, daar zand zich naar deze gebieden zal verplaatsen. Met andere plannen Aansluiting wordt gezocht bij MIRT-gebiedsagenda s en kennisprogramma s als Kennis voor Klimaat en Ruimte voor Klimaat. Daarnaast moet rekening gehouden worden met planvorming als: Regionale Waterplannen Stroomgebiedsbeheersplannen Structuurvisies Wro Provinciale kustvisie Bestemmingsplannen Tot slot is de planning voor het volgende Nationale Waterplan leidend in de timing van individuele deelproducten. Dat betekent dat deelproducten die input leveren aan het Nationale Waterplan uiterlijk medio 2014 gereed moeten zijn. Met werk in uitvoering Kustlijnzorg: de Servicelevel Agreement met Rijkswaterstaat zal tijdig aangepast moeten worden op de nieuwe inzichten en aan de actuele zeespiegelstijging. HWBP: de programmering, besluitvorming en uitvoering van het HWBP worden niet gewijzigd. De relatie wordt gelegd en dient mede als input voor bestuurlijk overleg over de kust en voor rapportage i.h.k.v. het Deltaprogramma 13 kustplaatsen: Het beleid hiervoor wordt naar verwachting begin 2010 afgerond. De uitvoering kan naar verwachting eenvoudig gekoppeld worden aan de reguliere kustlijnzorg. Zandmotor Delflandse kust: past inhoudelijk in het Deltaprogramma, maar de uitvoering houdt zijn eigen dynamiek ; monitoring van effecten levert input voor de verkenning naar suppletiemethoden. pagina 10

11 7. Kennis en innovatie Voor ieder van de beoogde producten van het deelprogramma dient in het Plan van Aanpak te worden aangegeven welke kennis daarvoor nodig is, wie deze kennis toelevert, hoe de toelevering georganiseerd is (of er al afspraken zijn gemaakt met kennisinstituten) en hoe deze kennis wordt verspreid. Daarbij dient zoveel mogelijk te worden gewerkt volgens de principes van joint fact finding. Joint fact finding is een methode om op interactieve wijze kennis te ontwikkelen, waarbij de kennis die bij alle betrokken partijen aanwezig is maximaal benut wordt en breed draagvlak gecreëerd wordt voor de gezamenlijk ontwikkelde inzichten. De volgende punten dienen in het Plan van aanpak opgenomen te worden: een concept kennisagenda, bestaande uit de onderzoeksvragen en waar mogelijk de programma s of instituten waar deze belegd kunnen worden (toedeling) en afstemming met / meerwaarde voor andere deelprogramma s. Deze onderzoeksvragen zullen meegenomen worden bij de aanvulling op de Kennis- en Innovatieagenda Water (bijlage bij het Nationaal Waterplan) die is voorzien voor medio hoe afspraken over de te ontwikkelen kennis geborgd zijn in het kader van Beleidsondersteuning en advisering (BOA) van het ministerie van Verkeer en Waterstaat dan wel langs andere wegen. hoe kennisinstellingen, het bedrijfsleven en andere (maatschappelijke) organisaties in een zo vroeg mogelijk stadium betrokken kunnen worden in het proces, en op welke wijze en op onder welke randvoorwaarden deze partijen hun kennis en innovatiekracht in kunnen zetten ten behoeve van het deelprogramma. hoe ruimte (in tijdsplanning en budget) wordt gecreëerd om, in aanvulling op beproefde concepten, nieuwe innovatieve technieken en werkwijzen uit te kunnen proberen. Het gaat hier om het organiseren van gunstige randvoorwaarden voor innovatie. Tenslotte dient in beeld te worden gebracht op welke wijze innovatie gestimuleerd zal worden bij de ontwikkeling en realisatie van oplossingsrichtingen. of en in welke mate aangesloten wordt bij bestaande kennis en innovatienetwerken zoals MIA-Water, Netwerk Deltatechnologie, maar ook innovatie-initiatieven vanuit de markt, bv op het gebied van klimaat adaptief bouwen. pagina 11

12 8. Basiswaarden en uitgangspunten Het Deelprogramma kust werkt volgens de voor het gehele Deltaprogramma ontwikkelde en in het Nationaal Waterplan vastgelegde basiswaarden en uitgangspunten zoals weergegeven in bijlage A. Deze basiswaarden en uitgangspunten zeggen veel over hoe de producten binnen het Deelprogramma worden vormgegeven. De basiswaarden zijn solidariteit, flexibiliteit en duurzaamheid, de uitgangspunten zijn samenhang, consistentie en transparantie. In de op te stellen Plannen van Aanpak dient duidelijk te worden gemaakt hoe aan deze basiswaarden en uitgangspunten tegemoet wordt gekomen en hoe deze concreet worden uitgewerkt. 9. Ondertekening DE STAATSSECRETARIS VAN VERKEER EN WATERSTAAT, datum J.C. Huizinga-Heringa DE MINISTER VAN VOLKSHUISVESTING, RUIMTELIJKE ORDENING EN MILIEUBEHEER, datum dr. Jacqueline Cramer pagina 12

13 Bijlage A Toelichting basiswaarden en uitgangspunten Basiswaarden De basiswaarden zijn de shared values van de organisaties die bij het Deltaprogramma betrokken zijn. Waarden die de partijen onderling binden en waarvan het belang buiten kijf staat. Zij dienen als baken dienen voor de vele keuzen die gemaakt moeten worden bij het doorlopen van het proces van een eerste verkenning tot aan de realisatie van grote werken. Hoe wordt doorwerking geborgd? Om zicht te houden op de mate waarin de doorwerking van de basiswaarden plaatsvindt en waar nodig aandacht te vragen voor mogelijke bijstellingen zullen de eindrapporten van de verkennings- en planuitwerkingsfase, en plannen voor grootschalige Deltaprojecten in opdracht van de trekkende bewindspersoon op dit punt beoordeeld worden. De beoordeling wordt uitgevoerd voorafgaand aan definitieve opdrachtverlening (voor de planuitwerkingsfase en realisatiefase) en voor financieringsbesluiten. Bij de beoordeling zal zoveel mogelijk aangesloten worden bij reguliere beoordelingen. Voorbeeld: als de verkenning de status van structuurvisie heeft zou een belangrijk deel van deze beoordeling plaats kunnen vinden op basis van de Plan-m.e.r. die voor een structuurvisie vereist is. Een en ander wordt eerste helft 2010 nader uitgewerkt. Solidariteit In het Deltaprogramma is de basiswaarde solidariteit als volgt uitgewerkt: Minimale afwenteling naar de toekomst (solidariteit met toekomstige generaties); Minimale afwenteling naar de omgeving (solidariteit met aangrenzende gebieden); Prioritering van maatregelen binnen het Deltaprogramma op basis van het nationale optimum (solidariteit tussen delen van Nederland); Nationale financiering van maatregelen van nationaal belang (veiligheid als collectief goed; solidariteit tussen hoog en laag Nederland). De keuze voor (deze invulling van) solidariteit als basiswaarde impliceert dat externe kosten systematisch in kaart worden gebracht en vervolgens worden geïnternaliseerd; dat geldt voor ruimtelijke ontwikkelingen als woningbouw en bedrijfsterreinen maar ook om ingrepen ten behoeve van waterveiligheid en zoetwatervoorziening dat de eensgezindheid die het Deltaprogramma van alle regio s vraagt in het oppakken van de grote wateropgaven niet betekent dat het programma inhoudelijk een optelsom kan zijn van regionale wensen; aan de regio s wordt begrip gevraagd voor situaties waarin nationaal belang vraagt om prioritering en posteriorisering dat er enerzijds naar gestreefd wordt dat ieder gebied en iedere generatie zijn eigen problemen oplost (minimale afwenteling) en dat anderzijds bijgesprongen wordt waar deze ambitie niet haalbaar blijkt. pagina 13

14 Flexibiliteit Anticiperen ligt in het hart van de adaptatieopgave maar veranderende inzichten (bv ten aanzien van het tempo waarmee het klimaat verandert), sociaal-economische en demografische ontwikkelingen, de opkomst van innovatieve methoden om de problemen te ondervangen, en veranderende maatschappelijke opvattingen over waterveiligheid en zoetwatervoorziening moeten hun doorwerking kunnen vinden in de koers die het Deltaprogramma vaart. Met andere woorden: ver vooruit kijken is cruciaal maar mag niet vertaald worden naar een aan de verre horizon vastgespijkerd eindbeeld. De deelprogramma s zijn zó vormgegeven dat bijstelling van de opzet en planning van de Deltaprojecten steeds mogelijk is. In het Deltaprogramma is de basiswaarde flexibiliteit als volgt uitgewerkt: Procesmatig de processen die in de generieke en gebiedsgerichte deelprogramma s zijn of worden opgestart kunnen snel en eenvoudig aangepast worden aan nieuwe omstandigheden (bv herprioritering binnen of tussen deelprogramma s), inzichten (bv nieuwe klimaatscenario s) of mogelijkheden (bv meekoppelen met andere ruimtelijke ontwikkelingen of beleidsambities); de tijdsplanning van deelprogramma s en projecten biedt ruimte voor de toepassing van innovatieve methoden en technieken; bij het opzetten van de gebiedsgerichte deelprogramma s wordt ingebouwd dat aanpassingen van maatregelen nodig zullen zijn als gevolg van de uitkomsten van de generieke deelprogramma s (nieuwe veiligheidsnormen, aangepast beleid ten aanzien van zoetwatervoorziening, nieuwe inzichten in rol klimaatverandering bij locatiekeuze en inrichting stedelijk gebied). Inhoudelijk bij de dimensionering, vormgeving en planning van de Deltaprojecten wordt rekening gehouden met mogelijke toekomstige aanpassingen (aanpassingen waarvan de noodzaak nu nog niet definitief vast te stellen is, of waarvan het niet kosteneffectief is om nu al door te voeren); de inhoudelijke uitgangspunten (klimaatscenario s, kentallen voor MKBA s etc.) worden periodiek herzien (bv iedere 6 jaar). De keuze voor (deze invulling van) flexibiliteit als basiswaarde impliceert: Vertrouwen in het oplossend vermogen van toekomstige generaties. Waar nodig investeren we nu in de waterveiligheid en zoetwatervoorziening van de toekomst, maar we kiezen er bewust voor om niet met blauwdrukken te werken waar men nog tientallen jaren aan vast zit. We bouwen nadrukkelijk ruimte in voor bijstellingen op basis van voortschrijdend inzicht. Gebieds-agenda s, plannen van aanpak etc. geven richting aan de processen maar leggen niet meer vast dan noodzakelijk voor een adequate uitvoering van vastgestelde maatregelen en voor het borgen van voldoende ruimte voor toekomstige keuzen; Er wordt een samenwerkingsverband opgericht dat gemandateerd wordt om op basis van eigen onderzoek en een internationale peer-review te komen tot voorstellen voor periodieke (bv iedere 6 jaar) up-date s van kentallen, methodes en richtlijnen (zoals die voor de droge infrastructuur in OEI-kader zijn vastgesteld); De voor de koers van het Deltaprogramma relevante ontwikkelingen, alsmede de resultaten die geboekt worden in de verschillende deelprogramma s worden pagina 14

15 gemonitoord. Mede op basis daarvan wordt het Deltaprogramma jaarlijks herzien; In de plannen van aanpak voor de gebiedsgerichte deelprogramma s wordt aangegeven op welke manier de resultaten van de generieke deelprogramma s waterveiligheid, zoetwatervoorziening en nieuwbouwplannen en herstructurering vertaald zullen worden naar bijstelling van de ambities en projecten (inhoudelijk, procesmatig en qua planning). Duurzaamheid De deelprogramma s en deltaprojecten worden duurzaam vormgegeven. Met betrekking tot de planet -component van duurzaamheid betekent dat, dat de deltaprojecten zó ontworpen worden dat zowel bij de uitvoering ervan (korte termijn) als bij het onderhoud en beheer (middellange en lange termijn): efficiënt gebruik gemaakt wordt van water, energie en andere grondstoffen; de kwaliteit van de leefomgeving en ecosystemen behouden blijft of verbeterd wordt; waar mogelijk natuurlijke processen worden ingezet. Daarnaast worden de deelprogramma s (in het kader van de people -component van duurzaamheid) zó ingericht dat: de lokale betrokkenheid van burgers en maatschappelijke organisaties bij de doelen en werkzaamheden van het Deltaprogramma actief wordt opgezocht, waar nodig wordt vergroot, en in het ontwerp en de uitvoering van de maatregelen wordt benut; de onrust in een gebied tot een minimum beperkt blijft, onder andere door ingrepen zoveel mogelijk geconcentreerd in een bepaalde periode te laten plaatsvinden Tenslotte wordt (in het kader van de profit -component) bij de keuze en uitwerking van maatregelen rekening gehouden met kansen voor het lokale bedrijfsleven; bij het facilititeren, stimuleren en toepassen van innovatie ook rekening gehouden met de mogelijkheden hiermee Nederland en het Nederlandse bedrijfsleven - internationaal te profileren. De keuze voor (deze invulling van) duurzaamheid als basiswaarde impliceert een belangrijke rol voor ontwerp; zowel als het gaat om de dimensionering en vormgeving van het Deltaproject zelf, als om de inpassing ervan in de lokale omgeving; dat inzichtelijk gemaakt wordt hoe de invloed van klimaatverandering op de lange termijn ontwikkeling van kosten van beheer en onderhoud zijn verwerkt in het ontwerp van het Deltaproject; dat ex-ante in beeld wordt gebracht hoe het Deltaproject bijdraagt aan behoud of verbetering van de kwaliteit van de leefomgeving en ecosystemen; dat een zekere mate van stabiliteit in het Deltaprogramma wordt aangebracht; dat voorkomen wordt dat een regio als gevolg van nieuwe inzichten steeds met andere (plannen voor) maatregelen te maken krijgt; dat bij de vormgeving van het innovatie-aspect van het Deltaprogramma afstemming gezocht wordt met het (internationaal opererende) bedrijfsleven. pagina 15

16 Uitgangspunten De uitgangspunten maken sturing op programmaniveau mogelijk. Door eenduidige uitgangspunten te definiëren en te borgen wordt het geheel van activiteiten tot een logisch geheel gesmeed en wordt bijgedragen aan de efficiency en herkenbaarheid van het Deltaprogramma. De uitgangspunten geven vooral richting aan de processen in en rond het Deltaprogramma. De Deltacommissaris bewaakt de uitgangspunten. Samenhang Op programmaniveau zijn de volgende typen inhoudelijke samenhang van belang: Fysieke samenhang: een besluit in het ene gebied of beleidsterrein heeft (bijvoorbeeld via het hoofdwatersysteem) fysieke gevolgen voor een ander gebied of beleidsterrein; Temporele samenhang: een bepaalde maatregel kan pas genomen als eerst andere maatregelen (bv in stroomopwaarts gelegen gebieden) genomen zijn. Het kan, bezien op nationaal niveau, nodig zijn om bepaalde besluiten of projecten in de tijd voorrang te geven op anderen; Samenhang in kosten: lokale of regionale ingrepen kunnen kostenverhogend werken voor ingrepen in andere delen van het land. Er zijn diverse redenen om te komen tot samenhang in planontwikkeling en uitvoering. De volgende redenen kunnen worden benut als checklist voor het procesmatig goed inrichten van een samenhangend deelprogramma: Politiek/bestuurlijke samenhang. Door activiteiten te koppelen ontstaat een voor de diverse actoren acceptabel totaalpakket. Package deals bevorderen draagvlak, waardoor de kans op tijdige realisatie toeneemt; Beleidsmatige synergie. De maatschappelijke voordelen van het geïntegreerd plannen/uitvoeren kunnen groter zijn dan het separaat plannen/uitvoeren. Hier past met name aandacht als plannen met elkaar op gespannen voet staan; Juridische samenhang. Wet- en regelgeving kunnen het vereisen additionele maatregelen te nemen. Denk aan compensatieplicht; Financiële/economische samenhang. Koppeling kan handig of noodzakelijk zijn door bekostigingsconstructies, financieringsconstructies, verevening e.d.; Technische samenhang. Door maatregelen met elkaar te combineren kan de kosteneffectiviteit van de werken vergroot worden en de onrust in een gebied verkleind worden ( werk met werk maken ). Een en ander wordt nader uitgewerkt in het traject Samenhang binnen het Deltaprogramma (actiehouder: Kwartiermakersteam). Consistentie In het Deltaprogramma worden twee typen consistentie onderscheiden. Inhoudelijke consistentie wordt bereikt door vooraf afspraken te maken over het gebruik van data, rekenmethodes en modellen. Voorlopig wordt daarbij gedacht aan de volgende punten (niet limitatief): Voor voorspellingen ten aanzien van waarschijnlijk geachte klimaatveranderingen wordt uitgegaan van de KNMI-scenario s. Deze zullen periodiek (bv iedere zes jaar) herbevestigd of aangepast worden; pagina 16

17 Voor inschattingen ten aanzien van extremen in het tempo waarmee het klimaat de komende eeuw zou kunnen veranderen wordt uitgegaan van één, gezamenlijk vast te stellen, methodiek; Er zal steeds gebruik gemaakt worden van één periodiek bij te stellen - set van kentallen en rekenmethodes voor bijvoorbeeld de Maatschappelijke Kosten-Baten Analyses; Voor demografische en sociaal-economische voorspellingen wordt uitgegaan van (periodiek te up-daten) WLO-scenario s; Er wordt naar gestreefd om vanaf uiterlijk 2015, als basis voor hydrologische berekeningen aan het hoofdwatersysteem ten behoeve van alle maatregelen in alle deelprogramma s van het Deltaprogramma uit te gaan van één methodiek en modelinstrumentarium. Procesmatige consistentie wordt gerealiseerd door in het Deltaprogramma te kiezen voor een zekere eenduidigheid in organisatie en werkwijze van de verschillende deelprogramma's (procesarchitectuur). Het gaat hierbij om onder andere (niet limitatief): Voor ieder deelprogramma is een trekkend bewindspersoon de opdrachtgever, bestaat een bestuurlijke organisatie die gericht is op een effectieve interactie tussen de regio en het rijk, zijn voorzieningen getroffen voor een goede maatschappelijke participatie, en is een programmaorganisatie opgezet die zich in het begin vooral richt op de verkenningen en bij voorkeur samengesteld is uit medewerkers van gemeenten, waterschappen, provincies en rijk; De Opdrachtomschrijving en het Plan van Aanpak dat voor ieder deelprogramma wordt opgesteld voldoet aan een vooraf vastgesteld programma van eisen; Voor de werkwijze in het Deltaprogramma geldt het MIRT spelregelkader als uitgangspunt voor alle uitvoeringsgeoriënteerde activiteiten en projecten gericht op aanleg. Tevens wordt de werkwijze volgens Sneller en Beter (vervolg Commissie Elverding) toegepast op het gehele Deltaprogramma. Transparantie In het Deltaprogramma wordt maximale transparantie nagestreefd, zowel voor de structuur van het programma (hoe het is opgezet), als voor de manier waarop aansturing plaats vindt (hoe besloten wordt) en de voortgang (welke resultaten behaald worden). Elementen uit het Deltaprogramma die aan de transparantie bij moeten dragen zijn o.a. (niet limitatief): De voortgang van de verschillende deelprogramma s en Deltaprojecten is te volgen op de website van het Deltaprogramma; In het Deltaprogramma wordt het concept van joint fact finding toegepast als een methode voor kennisontwikkeling waarin op voor alle partijen inzichtelijke manier gewerkt wordt aan de gezamenlijke ontwikkeling van nieuwe inzichten en van een gedeelde set methoden, richtlijnen en normen; De mate waarin Deltaprojecten bijdragen aan de programmadoelen wordt op een voor iedereen begrijpelijke en toegankelijke wijze inzichtelijk gemaakt. pagina 17