Een bijzonder jaar met mooie resultaten

Transcriptie

1 VELE GEZICHTEN JAAROVERZICHT REGIO IDDEN

2 INHOUD Voorwoord 3 Een bijzonder jaar met mooie resultaten Wat is verslaving? 4 Ons werk is net zo complex als de problematiek van onze cliënten Overzicht behandelaanbod De Grift 6 Regio idden Polikliniek, Voordeur 8 Werken aan een goed onderbouwd en helder zorgaanbod Polikliniek, Ambulante behandeling 10 Aansluiting en afstemming, daar gaat het om bij goede hulp Klinische voorzieningen 12 Dagbehandeling, Justitiële Verslavingszorg en aatschappelijke Rehabilitatie 13 De Boei 14 Rust en perspectief voor bijna opgegegven klantengroep Zorgzone Opvang 16 Noodzakelijk kwaad met bestaansrecht Ons Paradijs 17 Een zaak van lange adem en timing Regionaal Vangnetteam Valleiregio 18 Voorkomen dat mensen verder afglijden Vangnetteam Bemoeizorg 19 Veel tijd voor je cliënten, dat is de kracht van bemoeizorg ethadon 20 Aantal cliënten laatste jaren redelijk stabiel Inloopcentrum Ede 21 Blij zijn met kleine stappen Casemanagement 22 Klanten die altijd zorg nodig zullen hebben Preventie en onitoring 23 Samenwerking met instellingen binnen de regio loont Adressen 25 2 De Grift REGIO IDDEN JAAROVERZICHT 2005

3 VOORWOORD ANNE VAN DEN BRINK > REGIOANAGER IDDEN Een bijzonder jaar met mooie resultaten We zoeken voortdurend naar verbeteringen in ons aanbod R egio idden kan terugkijken op een bijzonder jaar. eer nog dan tevoren hebben wij ingezet op het transparant maken van ons zorg en opvang aanbod. Door te zeggen wat we doen en te doen wat we zeggen. Vanuit deskundigheid, inzet en met aandacht voor de cliënt en zijn leefomgeving, hebben we gewerkt aan nieuw en bestaand aanbod. Dat heeft dikwijls tot mooie en verrassende resultaten geleid. Een goed voorbeeld zijn de vele positieve effecten die het nieuwe zorgbeleid heeft voor de 24-uurs voorziening De Boei. Niet in de laatste plaats een mooi resultaat voor onze cliënten zelf. Zo kon eenderde van de opgenomen cliënten doorstromen naar een vervolgbehandeling. De zichtbare overlast en veiligheidsproblematiek rond deze groep langdurige en ernstige drugsverslaafden is eveneens afgenomen. Een ander voorbeeld is de start van de Dubbele- Diagnose (DD) kliniek. De DD-kliniek opende in oktober 2005 haar deuren op het terrein van de Gelderse Roos in Wolfheze, met 22 bedden twaalf in een open afdeling en tien gesloten, waar ook mensen met een rechterlijke machtiging kunnen worden opgenomen. Kenmerkend voor de behandeling is dat zware psychiatrische stoornissen en zware verslavingsproblemen tegelijkertijd kunnen worden behandeld. De bezetting is tot nu toe hoog. In het verleden bleven mensen met zware psychiatrische en verslavingsproblemen soms verstoken van hulp door het ontbreken van psychiatrische expertise in de verslavingszorg en kennis over verslaving in de psychiatrie. We zoeken voortdurend naar verbeteringen in ons aanbod. In 2005 is de samenvoeging van de clusters maatschappelijke rehabilitatie (R) en verslavingssreclassering (JVZ) voorbereid. Uit onderzoek bleek dat de cliënten van JVZ en R vaak problemen hebben op dezelfde leefgebieden. Door de samenvoeging kunnen cliënten beter worden bediend. Ook wordt hierdoor de informatieuitwisseling met de ketenpartners als politie en O verbeterd. Ook zetten we ons in om verslaving te voorkomen. In 2005 hebben we diverse preventieactiviteiten ondernomen, onder andere in Huissen. edewerkers van het cluster Preventie & onitoring hebben daar onderzoek gedaan naar het gebruik van drugs en alcohol onder verschillende groepen jongeren en tegelijkertijd advies gegeven over passende (preventieve) maatregelen. Kortom vele gezichten van De Grift hebben zich in 2005 ingezet om cliënten een ander vergezicht aan hun leven te geven. Ik wens u veel leesplezier. Anne van den Brink Regiomanager idden De Grift REGIO IDDEN JAAROVERZICHT

4 Ons werk is net zo complex als de problematiek van TOON VAN OOSTEREN > EERSTE GENEESKUNDIGE DE GRIFT Tja, wat is verslaving Er zijn er nogal wat. Je kunt verslaafd zijn aan alcohol, gokken, heroïne, cocaïne, medicijnen, chocola en hardlopen, om er een paar te noemen, aldus Toon van Oosteren, eerste geneeskundige van De Grift. En er zijn ook nogal wat theorieën. I k hoorde laatst over een wonderlijke theorie uit de Verenigde Staten. Daar zag men, nog niet zo lang geleden, alcoholverslaving als het gevolg van de ziekte Alcoholisme. Eén symptoom was het onvermogen om na het eerste biertje te stoppen. One drink, one drunk, zeiden ze dan. De ziekte was progressief en onomkeerbaar, waardoor de alcoholist die blijft doordrinken uiteindelijk eindigt in de goot. Een ander symptoom was ontkenning dat men alcoholist was. Iemand die ontkende, was dus alcoholist. De hulpverlener probeerde dan om via harde confrontatie - bijvoorbeeld: jij bent een alcoholist! - door die pathologische ontkenning heen te breken en de alcoholist te dwingen zijn ziekte toe te geven. Het enige mogelijke behandeldoel, abstinentie en genezing, was niet mogelijk. Eens een alcoholist, altijd een alcoholist. Die theorie is gewoon onzin. De meeste probleemdrinkers, blijkt uit onderzoek, drinken stabiel. De meeste van hen leren wel degelijk gecontroleerd te drinken, meestal zelfs zonder hulpverlening. En die pathologische ontkenning is juist het gevolg van de harde confrontaties van de hulpverlener, is ontdekt. Genetische aanleg Een theorie waar veel meer voor te zeggen is, is de leertheorie. Die zegt dat verslaving aangeleerd is en ook weer kan worden afgeleerd. De meeste behandelprogramma s in de verslavingszorg, ook die van De Grift, richten zich inderdaad op het aanleren van alternatief, gezond gedrag. aar verslaving is zeker niet alleen aangeleerd. Er spelen meer factoren, bijvoorbeeld genetische. Sommige mensen hebben een aangeboren aanleg om verslaafd te raken aan alcohol. aar dan ook alleen aan alcohol, niet aan bijvoorbeeld heroïne. Omgekeerd kan ook. Sommige mensen hebben een genetische aanleg om kicks te zoeken, en gebruiken verschillende soorten drugs. Een indi- 4 De Grift REGIO IDDEN JAAROVERZICHT 2005

5 WAT IS VERSLAVING? onze cliënten rect verband, zeker, maar evengoed een genetische aanleg. Er bestaan dus verschillende vormen van genetische aanleg voor verslaving. Gevoeligheid voor stress Een populaire theorie is het stresskwetsbaarheidsmodel, dat zegt dat mensen drugs of alcohol gebruiken en verslaafd raken als een soort zelfmedicatie, door toegenomen gevoeligheid voor stress. Dat zie je bijvoorbeeld bij angstklachten. Uit dierexperimenten blijkt dat een jeugdtrauma bij jonge ratten, door ze bijvoorbeeld weg te halen bij hun moeder, kan leiden tot een grotere kwetsbaarheid voor verslaving. aar ook stress is slechts één factor. Een andere factor speelt zich af op neuraal niveau in zenuwcellen, met name de verbindingen daartussen. Uit neurologisch onderzoek overigens opnieuw bij ratten, dus je moet oppassen met generaliseren blijkt dat bepaalde systemen op den duur minder goed werken als gevolg van middelenmisbruik. Dat zijn met name systemen voor het ervaren van gevoelens van geluk en tevredenheid. Je hebt dan middelen nodig om die gevoelens teweeg te brengen. Die ratten doen vervolgens alles om coke binnen te krijgen. Je zou kunnen zeggen, die zenuwcellen zijn ziek. Op grond van zulke gegevens hoor je tegenwoordig weer dat verslaving toch een ziekte is. Het ziektemodel is terug, zeggen ze dan. aar die term heeft hier een heel andere betekenis dan vroeger: de ziekte is het gevólg van het gebruik. Nog een theorie zegt dat verslaving vooral een motivatiekwestie is. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat mensen veel eerder geneigd zijn minder te gebruiken na een motiverend gesprek. Ik denk wel dat je kunt zeggen dat van verslaving áfkomen vooral afhangt van motivatie, maar of het alleen maar motivatie is, lijkt me wat kort door de bocht, gezien alle andere factoren. Het meest gehanteerde model in de verslavingszorg is het biopsychosociale model, dat als enige verschillende dimensies benoemt die een rol kunnen spelen bij verslaving. Biologische factoren, waaronder genetische en neurale. aar ook psychische. Herkent iemand bijvoorbeeld zelf problemen en corrigeert hij zichzelf? Dan komt hij waarschijnlijk niet terecht in de verslavingszorg. En tenslotte sociale factoren, zoals het behandelafdelingen worden er vijf, eveneens kleiner, voor specifieke cliëntgroepen. Om een cliënt bij het juiste programma terecht te laten komen analyseren we tijdens de intake uitgebreid wat er met iemand aan de hand is; of er sprake is van psychiatrie en zo ja, hoe die samenhangt met verslaving. De maatschappij vraagt nog meer van ons, zoals de zorg voor maatschappelijke opvang, crisisopvang en overlastbestrijding. We zoeken ook actief naar mensen met zware problemen die toch niet geholpen willen worden, de zorgmijders, zoals we die noemen. We hebben tegenwoordig ook mogelijkheden om mensen gedwongen op te De Grift biedt tientallen verschillende programma s die we steeds meer op maat maken voor onze cliënten. gedrag van familie en vrienden en de gespreksvaardigheid van een hulpverlener. Om het echt ingewikkeld te maken: leren en training heeft invloed op het neurale netwerk. Aan de andere kant; als er geen drugs of bier in de buurt zijn, wordt iemand ook niet verslaafd. Zo simpel is het dan ook wel weer. Programma s op maat Ons werk is net zo complex en divers als de problematiek van onze cliënten. We bieden tientallen verschillende programma s die we steeds meer op maat maken voor onze cliënten. Afgelopen oktober zijn we, samen met de GGZ en De Gelderse Roos, een kliniek gestart in Wolfheze voor de behandeling van verslaafde cliënten met schizofrenie of een persoonlijkheidsstoornis. Dit jaar gaat onze kliniek in Arnhem verbouwen. De opname/diagnostiek- afdeling wordt opgedeeld in drie kleinere en de twee klinische nemen. Dat klinkt streng, maar moet je mensen zich zo maar dood laten drinken onder een brug? Rijke variatie De problemen van onze cliënten worden steeds zwaarder, met meer psychiatrische stoornissen en ook meer lichamelijke problemen. Ze zijn, om zo te zeggen, steeds zieker. Aan die complexiteit en lichamelijke dimensie komen we tegemoet door meer artsen aan te nemen. Ook zijn we op zoek naar psychiaters. We willen die psychiaters en artsen ook in de Voordeur, om zo snel mogelijk een optimale analyse te maken van de problematiek van de cliënt. Het is trouwens moeilijk om aan psychiaters te komen. Zij denken vaak dat verslavingszorg een beperkt vak is, met alleen detox en daklozen. Dat is een grote vergissing. De variatie is juist enorm rijk. De Grift REGIO IDDEN JAAROVERZICHT

6 OVERZICHT BEHANDELAANBOD DE GRIFT VOOR DE VOORDEUR Preventie Activiteiten ter voorkoming van verslavingsproblemen, gericht op groepen met een verhoogd risico op verslaving, met nadruk op jongeren. Straathoekwerk/Veldwerk Gericht op kwetsbare jongeren met verhoogd risico op verslavingsproblemen, dakloosheid, spijbelen, soms in combinatie met psychische of psychiatrische problemen. Vangnetteam Signalering en toeleiding van zorgwekkende, zorgmijdende mensen naar zorg of behandeling. INTAKE EN DIAGNOSTIEK Intakegesprek Eén of meer inventariserende gesprekken rondom middelengebruik en de gevolgen. et probleemanalyse, motivering en eventueel vaststelling van behandelprogramma. edische diagnostiek Nader medisch onderzoek van cliënten bij vermoeden van ziekte en/of lichamelijke deficiënties. Psychodiagnostiek Nader onderzoek door middel van gesprekken en/of tests van cliënten bij vermoeden van psychologische en/of psychiatrische problematiek (persoonlijkheidsstoornis, manische depressie, schizofrenie e.d.). Opname Klinische voorziening voor diagnostiek (observatie en nadere diagnostiek) alsook detoxificatie (ontgifting) en aandacht voor motivatie. ABULANTE BEHANDELPROGRAA S Leefstijltraining 1 Vier gesprekken gericht op het ontwikkelen van vaardigheden die belangrijk zijn voor gecontroleerd gebruik of abstinentie (drank weigeren, risicosituaties onderkennen). Leefstijltraining 2 Intensieve training van zeven tot tien gesprekken, waaronder enkele keuzesessies (omgaan met depressie, omgaan met eenzaamheid). Leefstijltraining 3 Als Leefstijltraining 1, maar dan in groepsverband. Kortdurend aanbod individueel aximaal vijf gesprekken met onderdelen uit de leefstijltraining, met extra aandacht voor motivatie. Langdurig aanbod individueel Langdurige begeleiding voor cliënten die regelmatig behoefte hebben aan ondersteuning. Assertiviteitsgroep In groepsverband ontwikkelen van sociale vaardigheden, met nadruk op het uiten van gevoelens en gedachten. Systeemtherapie Gericht op het onderzoeken en verbeteren van familiebanden met als doel ondersteuning van abstinentie of gecontroleerd gebruik. Partnerrelatiegroep Groepsaanbod voor partners van cliënten. Ondersteuningsgroep Groep ter ondersteuning van abstinentie en uitwisseling van ervaringen. = BEHANDELAANBOD DE GRIFT REGIO IDDEN ADHD groep Groepstraining voor cliënten met attention deficit hyperactivity disorder. ADHD-coaching individueel Voorlichting en training in ADHD-specifieke elementen. 6 De Grift REGIO IDDEN JAAROVERZICHT 2005

7 ABULANTE BEHANDELPROGRAA S (VERVOLG) Vrouwengroep Seksespecifieke hulpverlening, door middel van groepsgesprekken en vaardigheidstraining. Groepsaanbod rond borderlineproblematiek Voor personen die, naast hun middelenmisbruik, problemen ervaren bij het hanteren van emoties. Libermantraining Verschillende laagdrempelige groepstrainingen, bijvoorbeeld in het omgaan met risicosituaties en sociale situaties. Bedoeld voor mensen met langdurige en/of zware problematiek. Intensieve Thuiszorg Verslaving Activering en ondersteuning bij cliënten thuis. Bedoeld voor cliënten die geïsoleerd zijn geraakt en/of basale vaardigheden missen. Laagdrempelige dagbesteding Bemiddeling naar diverse vormen van vrijwilligerswerk van cliënten met minimale dagbesteding. Casemanagement Intensieve begeleiding van cliënten met zware, meervoudige problematiek. Nazorggroep Gericht op ondersteuning van abstinentie na afloop van een behandelprogramma. ethadonverstrekking Opiaatsubstituut ter ondersteuning van abstinentie. Inclusief artsenen verplegingscontact. INTENSIEF ABULANT KLINISCHE BEHANDELING Intramuraal motivatiecentrum Klinische voorziening in Nijmegen voor personen met meervoudige zware problematiek, met nadruk op stabilisatie en motivatie. Klinische behandeling Behandeling met aandacht voor leefstijlaspecten, basisvaardigheden en terugvalpreventie. Dubbele Diagnose Kliniek Ondersteunende, specialistische, klinische voorziening voor cliënten met middelenafhankelijkheid én een ernstige psychische stoornis. OPVANG 24-Uursvoorziening voor dakloze verslaafden Dagverblijf, slaap- en eetgelegenheid, gebruiksruimtes, ondersteuning, activering en toeleiding naar behandeling. Opvang van verslaafde prostituees Opvangvoorzieningen voor prostituees, met ondersteunende activiteiten en aandacht voor toeleiding naar behandeling. Opvang van chronische alcoholverslaafden - Laagdrempelige dagopvang voor dak- en thuisloze alcoholverslaafden, ondersteuning, activering en toeleiding naar behandeling. Opvang van cliënten met methadonbehandeling - Inloopvoorziening, maaltijdverstrekking, verpleegkundig spreekuur en activering. Ondersteund wonen - Verschillende vormen van begeleiding bij zelfstandig wonen voor cliënten met zware, vaak meervoudige problematiek. Dagbehandeling Verschillende vormen van intensieve ambulante behandeling van twee of drie dagen per week. De Grift REGIO IDDEN JAAROVERZICHT

8 POLIKLINIEK > VOORDEUR ENSEN DIE ZICH VOOR HET EERST AANELDEN BIJ DE GRIFT KRIJGEN EEN AFSPRAAK ET EEN EDEWERKER VAN DE AFDE- LING VOORDEUR. DIT EERSTE GESPREK IS VOORAL DIAGNOSTISCH VAN AARD EN HEEFT ALS DOEL: VASTSTELLEN WAT DE CLIËNT WIL, HET GEVEN VAN EEN PROFESSIONEEL ADVIES EN ONDER- ZOEK NAAR HET BEST PASSENDE BEHANDELPROGRAA. TIJDENS DE GESPREKKEN WORDT DUIDELIJK WELKE IDDELEN EN IN WELKE HOEVEELHEDEN DE CLIËNT GEBRUIKT. DAARNAAST WORDEN DE PROBLEEN OP ANDERE LEEFGEBIEDEN (EN DE GEVOLGEN HIERVAN) IN KAART GEBRACHT. BIJ OEILIJK TE DOOR- GRONDEN PROBLEEN WORDT VERDER ONDERZOEK GEDAAN DOOR EEN PSYCHOLOOG, ARTS OF IN DE VOR VAN PSYCHO- DIAGNOSTIEK OF CONSULT. TIJDENS HET EERSTE GESPREK IS VAAK AL AANDACHT VOOR HET OTIVEREN VAN DE CLIËNT O ZIJN GEBRUIK TE VERANDEREN. DAARNAAST WORDT INDIEN NODIG SAEN ET DE CLIËNT EEN BEHANDELPLAN GEFORULEERD, DAT WORDT GEFIATTEERD DOOR EEN INTERNE INDICATIECOISSIE. Geen revolutionaire veranderingen voor de afdeling Voordeur in Wel een verdere uitwerking en inkleuring van de werkwijze volgens de zorgplansystematiek en de versterking van het voordeurteam. Zo karakteriseert coördinator zorgproces Harry Janssen de belangrijkste ontwikkelingen van het afgelopen jaar. De structuur en de systematiek van de Griftbrede zorgplansystematiek waren al duidelijk, zegt Harry Janssen, sinds oktober 2005 in functie, maar het proces van screening, indicatie en zorgtoewijzing kan beter. We hebben toegewerkt naar een beter onderbouwd en helderder zorgaanbod. Daarvoor hebben we op de eerste plaats gekeken hoe we de registratie en communicatie van de informatie uit het screeningsgesprek beter konden doen. De indicatiecommissie kan dan een beter advies geven en bovendien kan de eventuele overdracht van klanten tussen de maatschappelijk werkers van de voordeur soepeler verlopen. De maatschappelijk werkers zijn in hun zorgplannen ook veel meer concrete doelen gaan benoemen. Dat betekent dat we nu ook meer van de cliënt vragen dan voorheen. De cliënt moet zelf meer nadenken over wat hij of zij wil bereiken met een bepaalde behandeling. De maatschappelijk werker neemt geen genoegen meer met een globale hulpvraag als: ik wil naar de kliniek. Er wordt doorgevraagd. Waarom wil je dat? Wat wil je daar doen? otiveren In feite is dit de eerste fase van motiverende gespreksvoering, zegt Harry Janssen, een methodiek die inmiddels in alle geledingen van De Grift wordt doorgevoerd. Het doel van de Voordeur is in feite de cliënt via deze overwegingsfase toe te leiden naar een beslissing over een behandeling die zo realistisch en haalbaar mogelijk is. Dat wil niet zeggen dat de cliënt vraagt en wij draaien. De voordeurmedewerkers en de verschillende disciplines die in de indicatiecommissie zijn vertegenwoordigd, zien er juist meer en meer met een professionele blik op toe dat het uiteindelijke zorgaanbod aan de cliënt zo passend mogelijk is. Daarin wordt de wens van de cliënt uiteraard zeer serieus meegewogen. We beschouwen onze cliënten als mondige mensen. In 2005 hebben we mede daarom het zorgtoewijzingsgesprek geïntroduceerd. Daarin wordt het uiteindelijke zorgaanbod uitgebreid met de cliënt besproken en zonodig verantwoord. Het zorgtoewijzingsproces is kortom een stuk mondiger en transparanter geworden. Dat is een positieve ontwikkeling, al moeten met name cliënten die al wat langer bij De Grift lopen soms nog erg wennen aan de nieuwe strengere procedures. Teambuilding Veel energie is gaan zitten in het smeden van het team. Op de eerste plaats is het team op sterkte gebracht, zegt Harry Janssen. En verder is het 8 De Grift REGIO IDDEN JAAROVERZICHT 2005

9 HARRY JANSSEN, COÖRDINATOR ZORGPROCES Werken aan een goed onderbouwd en helder zorgaanbod voordeurteam Arnhem/Ede verschillende keren bij elkaar gekomen om de onderlinge verwachtingen en de gewenste manier van werken af te stemmen. De intervisie is opnieuw opgestart. Alle intervisiegroepjes werken nu volgens eenzelfde stramien en worden veel serieuzer genomen dan voorheen. Het resultaat is dat de voordeurwerkers nu ook echt een team vormen. Niemand heeft meer het gevoel alleen en op z n eigen manier te moeten werken. De cliënteninformatie wordt goed geregistreerd en gecommuniceerd en er is overeenstemming over procedures en werkwijzen. Ten slotte is er ook meer gerichte aandacht voor werkgerelateerde deskundigheidsbevordering. Signaleren Sinds het team van voordeurmedewerkers steviger in zijn schoenen staat, is er ook meer aandacht voor zaken die misschien moeten worden verbeterd of veranderd, constateert Harry Janssen. Een van de problemen is dat cliënten vaak te lang in de voordeur blijven hangen omdat er wachtlijsten zijn bij andere afdelingen van De Grift. Een cliënt die na de zorgtoewijzingsprocedure een indicatie heeft gekregen voor bijvoorbeeld ambulante of klinische behandeling, is meestal erg gemotiveerd om daar meteen mee aan de slag te gaan. Wanneer de cliënt dan een paar maanden moet wachten, gaat de wil om te veranderen achteruit. De Voordeur signaleert dit probleem en brengt het met nadruk onder de aandacht van het verantwoordelijke management. Het voordeurteam signaleert ook veranderingen in de cliëntenpopulatie. Zo neemt het aantal jongeren dat zich met problemen rond cannabisgebruik meldt toe. Er wordt nu nagedacht over een apart aanbod voor deze groep. Innoveren De Voordeur is in 2005 niet alleen bezig geweest met consolideren, verdiepen en verfijnen. Er werd ook nieuw aanbod ontwikkeld. Harry Janssen noemt als voorbeeld het project No show: Daarmee proberen we cliënten die niet (meer) op afspraken verschijnen actief te motiveren om de hulpverlening weer op te pakken. Vanwege de hoge werkdruk bestond bij de Voordeurmedewerkers de neiging een cliënt die niet kwam opdagen, te snel af te sluiten. Er is nu een bewustwording op gang gekomen dat je in zo n geval juist actief achter je cliënt aanmoet. Onderzoek heeft aangetoond dat de therapietrouw enorm toeneemt als je betrokkenheid toont en de cliënt het gevoel krijgt dat de instelling hem als mens ziet. IN 2005 WERDEN 936 CLIËNTEN BIJ DE VOORDEUR IN DE REGIO IDDEN INGESCHREVEN De Grift REGIO IDDEN JAAROVERZICHT

10 POLIKLINIEK > ABULANTE BEHANDELING ERNA KROESE, BEHANDELCOÖRDINATOR EN DIANNE LUCASSEN, AFDELINGSHOOFD ABULANTE BEHANDELING Aansluiting en afstemming, daar gaat het om bij goede hulp DE AFDELING ABULANTE BEHANDELING BIEDT ONDERDAK AAN EEN BREED SCALA VAN VERSCHILLENDE BEHANDELINGEN (ZIE OVERZICHT OP PAGINA 6-7) DIE VERSCHILLEN QUA DOELGROEP, AANTAL GESPREKKEN, DOELSTELLING EN INTENSITEIT. LEEFSTIJL- TRAINING 2 IS BIJVOORBEELD EEN STRAK GEREGISSEERD INDIVI- DUEEL AANBOD VAN TIEN GESPREKKEN VOOR RELATIEF GOED FUNCTIONERENDE EN GEOTIVEERDE ENSEN, GERICHT OP DE PRAKTISCHE BEHEERSING VAN VERSLAVINGSGEDRAG. DE NIEU- WE DIALECTISCHE GEDRAGSTHERAPIE (IN SAENWERKING ET DE GELDERSE ROOS) IS EEN SPECIALE BEHANDELWIJZE VOOR ENSEN ET BORDERLINEPROBLEATIEK ÉN VERSLAVINGS- PROBLEEN. HET ABULANTE AANBOD OVAT VERDER ONDER EER VERSCHILLENDE VOREN VAN LANGDURIG INDIVIDUEEL AANBOD (LIA) EN GROEPSPROGRAA S VOOR VROUWEN, RELATIE- EN GEZINSPROBLEEN EN HET VERSTERKEN VAN ASSERTIVITEIT. ABULANTE BEHANDELING HEEFT TWEE LOCATIES (IN ARNHE EN EDE) EN TWEE SPREEKUURADRESSEN (IN WAGE- NINGEN EN BARNEVELD). We hebben een beetje moeilijk jaar achter de rug, zegt behandelcoördinator Erna Kroese, samen met afdelingshoofd Dianne Lucassen het managementteam van de afdeling Ambulante behandeling. Tot september, toen Dianne kwam, heb ik de kar grotendeels alleen moeten trekken. Daarna is er meer rust op de afdeling gekomen en konden we meer doen dan alleen op de winkel passen. De liggende zaken zijn echter meteen voortvarend opgepakt. De wachtlijsten voorop. Tussen het moment dat de cliënt bij de Voordeur de indicatie kreeg voor een ambulante behandeling en het moment dat hij daar mee kon beginnen zat een onverantwoord lange wachttijd, zegt Erna Kroese. Dat geldt minder voor het kortdurende aanbod, maar zeker voor het langdurig individuele aanbod. Lange wachttijden zijn ongewenst omdat in eerste instantie gemotiveerde cliënten dan afhaken en tussen wal en schip vallen. Of de Voordeur voelt zich gedwongen cliënten langer vast te houden met tijdelijke programma s, waardoor daar weer stagnatie ontstaat. DIANNE LUCASSEN Wachtlijsten terugbrengen We hebben de wachtlijsten eerst eens goed onder de loep genomen, vult Dianne Lucassen aan, en de vervuiling eruit gehaald. Zo stonden er verschillende cliënten bij ons op wachtlijsten die door de Voordeur al helemaal waren uitgeschreven. Door een strakkere sturing is het ons vervolgens gelukt de wachttijden van een half jaar tot een jaar, terug te brengen. Voor sommige programma s zelfs tot drie maanden. Dat is een eerste stap, maar we willen verder. Aansluiting en afstemming, daar gaat het om bij goede hulp. Voorbereiding DBC s Strakker sturen op heldere en haalbare behandelprogramma s is de uitdaging waarvoor De Grift, en dus ook Ambulante behandeling, zich vanaf 2005 ziet geplaatst. Per 1 januari 2007 wordt de verslavingszorg gefinancierd aan de hand van zogenaamde Diagnose Behandel Combinaties (DBC s). Bij een bepaalde diagnose hoort dan één nauw omschreven behandeling met duidelijke doelstellingen. En een afgemeten duur, zegt Erna Kroese, van maximaal een jaar. Dankzij de zorgplansystematiek zijn onze behandelprogramma s natuurlijk al een stuk transparanter en bestuurbaarder geworden. Elke cliënt heeft heldere behandeldoelen en er wordt regelmatig geëvalueerd hoever de cliënt daarmee is. Alleen het begrip langdurig is in de praktijk nogal rekbaar. De DBC-systematiek dwingt ons de ambulante behandelprogramma s aan te scherpen zodat de cliënt zijn doelen in principe ook binnen een jaar kan bereiken. In 2005 hebben we hiervoor de aanzet gegeven. Het voordeel is dat je als afdeling veel beter op je uitstroom kunt sturen, zegt Dianne Lucassen. Je weet wanneer cliënten binnenkomen, maar 10 De Grift REGIO IDDEN JAAROVERZICHT 2005

11 AANTAL CLIËNTEN EN CONTACTEN PER ZORGEENHEID REGIO IDDEN Behandelprogramma cliënten contacten Diagnostiek edisch onderzoek en begeleiding Crisisinterventie Kortdurend individueel aanbod Langdurend individueel aanbod Begeleidingsgesprekken enkelvoudig Begeleidingsgesprekken meervoudig Psychotherapie Groepstraining Psychotherapie systeem Systeem/relatieaanbod Zorg & Opvang ERNA KROESE Afhankelijk van de diagnose starten cliënten met één of meer behandelprogramma s. Een cliënt kan meerdere contacten hebben bij een programma. TOTAAL AANTAL CLIËNTEN REGIO IDDEN NAAR PRIAIRE PROBLEATIEK IN 2005 AANTALLEN CLIËNTEN ALCOHOL DRUGS CANNABIS GOKKEN ANDERS IN 2005 WERDEN IN DE REGIO IDDEN CLIËNTEN ABULANT BEHANDELD. ook wanneer hun behandelprogramma is afgerond. Dat wil overigens niet zeggen dat elke cliënt dan van zijn (verslavings)problemen af is. Dat houden de behandelaars natuurlijk wel goed in de gaten. Een cliënt kan na een behandeling een herindicatie krijgen voor de vervolgbehandeling die op dat moment nodig is. Nieuw aanbod Hoewel Erna Kroese en Dianne Lucassen 2006 hebben uitgeroepen tot bouwjaar waarin nieuw aanbod kan worden ontwikkeld op de fundamenten die in 2005 zijn gelegd is er ook vorig jaar al het nodige van de grond gekomen. Erna Kroese: Op de eerste plaats de dialectische gedragstherapie. Dat is een speciale behandelwijze voor mensen met borderlineproblematiek. Het blijkt dat borderliners vaak ook verslaafd zijn, maar het is een heel lastige doelgroep om te behandelen. Daarvoor werken we nu samen met de Gelderse Roos. We hebben afgelopen jaar twee mensen opgeleid en een keer per week is een van onze medewerkers aan het behandelteam van de Gelderse Roos toegevoegd. Op de tweede plaats hebben we een jaar ervaring opgedaan met de Community Reïnforcement Approach (CRA), een sterk gestructureerde behandelmethode die is ontwikkeld voor cocaïneverslaafden. De cliënten werken volgens een strak schema aan behandeldoelen waardoor de cocaïneafhankelijkheid stukje bij beetje afneemt. Drie keer per week krijgen ze bijvoorbeeld een urinecontrole. Hebben ze niet gebruikt dan krijgen ze als beloning een voucher. Aan het eind van de behandeling kunnen ze die vouchers inruilen voor een materiële beloning die ze van te voren hebben gekozen, een camera ofzo. De CRA-methode werkt dus sterk met positieve bekrachtiging en beloningen en voor de doelgroep blijkt dat heel goed te werken. No show Twee ambulante medewerkers zijn opgeleid in het kader van een onderzoek naar de effectiviteit van de CRA-methode, zegt Dianne Lucassen. Het onderzoek is afgebroken, maar de medewerkers zijn zo enthousiast over de methodiek van de CRA dat ze een themabijeenkomst organiseren voor de collega s. Daarin gaan we vooral onderzoeken hoe we deze methode, of onderdelen daarvan kunnen gebruiken in de pilot No show die nu loopt. Die pilot richt zich op cliënten die niet (meer) op hun behandelafspraken verschijnen. We ontwikkelen daarvoor vormen van benadering en bejegening om ze toch, of weer, binnen te halen. Dat doen we op de eerste plaats in het belang van de cliënt die heeft niet voor niets een behandelindicatie gekregen maar gezien de toenemende marktwerking en concurrentie in de geestelijke gezondheidszorg is adequate cliëntbejegening ook van cruciaal belang voor het functioneren en de toekomst van een instelling als De Grift. De Grift REGIO IDDEN JAAROVERZICHT

12 Klinische voorzieningen DE KLINIEK Het cluster Kliniek biedt diverse programma s aan waarbij cliënten ter plekke overnachten. Klinische programma s zijn bedoeld voor mensen in acute crisis of met chronische problemen, waarvoor een ambulant aanbod tekort schiet. De Kliniek biedt onder andere plaats aan de afdeling Opname/Detox met 16 bedden (maximaal verblijf: drie weken), twee crisisbedden en twee klinische behandelafdelingen met 16 en 25 bedden. Een goed jaar, noemt John den Boer, manager van het cluster Klinische Voorzieningen Bedden waren vrijwel voortdurend bezet, dat komt onder meer door een betere samenwerking met regionale ambulante afdelingen die verantwoordelijk zijn voor verwijzingen. Landelijke richtlijnen voor detoxificatie werden succesvol ingevoerd. Ook werd gestart met een ambulant detoxprogramma, waarmee cliënten zelf thuis kunnen afkicken. Een nieuw snelle detoxprotocol bij opiaatverslaafden met behulp van Naltrexon was zó succesvol dat de vertrouwde lange variant van het programma op termijn wellicht kan worden afgeschaft. In 2006 is het voornemen de opnameafdeling uit te breiden met acht bedden, en deze op te delen in drie eenheden waarvan er één gesloten is. Beide klinische behandelafdelingen worden opgedeeld in vijf kleinere, met een gedifferentieerd aanbod. Den Boer: We willen beter kunnen inspringen op de diverse behoeften van de doelgroep. DUBBELE DIAGNOSE KLINIEK De Dubbele Diagnose Kliniek opende in oktober 2005 haar deuren op het terrein van De Gelderse Roos in Wolfheze, met 22 bedden twaalf in een open afdeling en tien gesloten, waar ook mensen met een rechterlijke machtiging kunnen worden opgenomen. Ook over de DD-kliniek is clustermanager Den Boer tevreden. Kenmerkend voor de behandeling is dat zware psychiatrische stoornissen en zware verslavingsproblemen tegelijkertijd kunnen worden behandeld. Tot nu toe is de bezetting hoog. Wel vertrekken veel cliënten vroeg. In 2006 wordt gestreefd naar meer opnames met een wettelijke maatregel die voortijdig vertrek kan voorkomen. De DD-kliniek is één van de resultaten van een betere samenwerking tussen verslavingszorg (De Grift) en psychiatrie (Gelderse Roos en GGZ Nijmegen). In het verleden bleven mensen met zware psychiatrische en verslavingsproblemen soms verstoken van hulp door het ontbreken van psychiatrische expertise in de verslavingszorg en kennis over verslaving in de psychiatrie. Sinds enkele jaren is de samenwerking geïntensiveerd om de mazen in het net te dichten. De samenwerking verloopt voorspoedig, aldus Den Boer. Hierdoor kunnen mensen met complexe problemen betere hulp krijgen. INTRAURAAL OTIVATIECENTRU Ik denk dat de werkers 2005 druk en hectisch vonden, zegt Silvia Nijenhuis, afdelingshoofd van het Intramuraal otivatiecentrum in Nijmegen. Het IC is een klinisch programma maar valt onder het cluster aatschappelijke Rehabilitatie. Het is bedoeld voor cliënten met meervoudige problemen voor wie een behandeltraject te vroeg komt. Nadruk ligt op stabilisering en motiveren tot verandering. We waren vrijwel maximaal bezet, zegt Nijenhuis, dat maakt het al meteen druk. Bovendien is binnen deze groep cliënten altijd een zekere hectiek, soms met agressie en forse psychiatrische problematiek. Sinds oktober 2005 kunnen zulke cliënten naar de DD-kliniek. Verder is een groep van 16 mensen groot, vindt Nijenhuis. Om de zorg toch meer individueel af te stemmen zijn we dit jaar begonnen met een fasering van het programma, met drie weken tot rust komen, zeven weken inventariseren en plannen maken en drie weken zelfstandigheid ontwikkelen en toewerken naar een vervolg. Ook zijn we gestart met de projectgroep Implementatie Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen, een cliëntgerichte aanpak. Dit jaar hopen we daar flinke vooruitgang in te boeken. IN 2005 ZIJN IN DE KLINIEK VAN DE GRIFT 544 CLIËNTEN BEHANDELD. 12 De Grift REGIO IDDEN JAAROVERZICHT 2005

13 Dagbehandeling, Justitiële Verslavingszorg en aatschappelijke Rehabilitatie DAGBEHANDELING Dagbehandeling, voorheen Deeltijd genoemd, is een intensief poliklinisch programma voor cliënten waarvoor een klinisch aanbod niet (meer) geïndiceerd is. Deelnemers komen enkele dagen per week bijeen in groepsverband van 9.00 tot uur. De dagbehandeling kent momenteel vier verschillende programma s: een mannengroep (drie dagen per week), een vrouwengroep (drie dagen per week), een resocialisatiegroep (twee dagen per week) en een gedifferentieerde groep met een aanvullend programma (één dag per week). Er wordt gebruik gemaakt van meerdere methodieken, met nadruk op cognitieve gedragstherapie en terugvalpreventie. De dagbehandeling wordt aangeboden in Arnhem en, sinds december 2005, ook in Nijmegen. Voor de Dagbehandeling een hectisch jaar, zegt behandelcoördinator Katelijne Robbertz over 2005, maar ook enerverend. De belangrijkste ontwikkeling was de uitbreiding van de dagbehandeling van Arnhem naar Nijmegen, in het streven dagbehandeling toegankelijker te maken voor cliënten uit de regio Zuid. Sinds 1 december 2005 wordt de dagbehandeling aangeboden bij Arcuris aan de Tarweweg in Nijmegen, slechts meters verwijderd van de beoogde nieuwbouw van de Polikliniek in regio Zuid. JUSTITIËLE VERSLAVINGSZORG IN 2005 ZIJN DOOR JUSTITIËLE VERSLAVINGS- ZORG PROGRAA S GEREALISEERD VOOR CLIËNTEN. Een van de taken van De Grift is verslavingsreclassering. Verslavingsreclassering richt zich op mensen die direct of indirect door alcohol-, drugsgebruik of gokken met justitie en/of politie in aanraking komen. Naast problemen met alcohol, drugs of gokken hebben deze zogenaamde justitiabelen vaak ook andere problemen, zoals lichamelijke en/of psychische stoornissen, problemen in de omgang met anderen, etc. Een groot deel van deze groep komt vaak in aanraking met justitie, de zogenaamde veelplegers. In 2005 deden ongeveer 1051 cliënten beroep op de Justitiële Verslavingszorg (JVZ) van De Grift. De doelstelling van de verslavingsreclassering is een bijdrage leveren aan het terugdringen van criminaliteit door veelplegers. Als verslaving of problemen met alcohol, drugs of gokken één van de oorzaken van de criminaliteit is, worden deze problemen door De Grift aangepakt. AATSCHAPPELIJKE REHABILITATIE Bij aatschappelijke Rehabilitatie (R) staat centraal: het (weer) leren van vaardigheden. Een eerste doel is dat cliënten zo zelfstandig mogelijk deel kunnen nemen aan het maatschappelijk leven. Een ander doel is motiveren tot gedragsverandering met betrekking tot verslaving. aatschappelijke Rehabilitatie bestaat uit drie afdelingen. Het Intramuraal otivatie Centrum, Wonen & Resocialisatie en Werken & Activiteiten. De afdeling Wonen & Resocialisatie beschikt over enkele woningen - in Nijmegen, Arnhem en Wolfheze waar cliënten worden voorbereid op behandeling of maatschappelijke reïntegratie. De begeleiding varieert van enkele uren per dag tot enkele uren per week. Bewoners dragen zelf zorg voor huishoudelijke taken en een zinvolle dagbesteding. De algemene doelstellingen van de projecten en programma s van de afdeling Werken & Activiteiten zijn het opdoen van arbeidsritme en werkervaring of het zinvol invullen van de dag. De afdeling verzorgt in alle regio s werkprojecten, voor het merendeel in de open lucht. Daarnaast zijn er activeringsprogramma s voor cliënten van de 24-uursopvang zoals het buurtreinigingsproject, schilderactiviteiten, muzieken sportgroepen. JVZ en R samengevoegd 2005 stond in het teken van de samenvoeging van de clusters Justitiële Verslavingszorg en aatschappelijke Rehabilitatie op 1 januari Luuk Bosscha, clustermanager JVZ-R, vertelt: Uit onderzoek bleek dat de cliënten van JVZ en R vaak problemen hebben op dezelfde leefgebieden. Een samenvoeging van beide clusters was daarom een logische stap. Zo kan de informatie tussen de medewerkers makkelijker worden uitgewisseld en JVZ is dichter bij de zorg gekomen. De synergie van de werkpro- cessen van JVZ en R was ook gewenst om beter aan te sluiten bij wensen van stakeholders. Bijvoorbeeld vanwege de invoering van de Wet aatschappelijke Ondersteuning en de uitvoering van de veelplegersaanpak; een nieuwe landelijke richtlijn waarbij nadrukkelijk sprake is van een ketenbenadering, in dit geval de gemeenten, Openbaar inisterie, Reclassering Nederland, het Leger des Heils en De Grift. JVZ en R vervullen beiden een cruciale rol in trajecten op de snijvlakken van de triade gemeente, justitie en zorg. De Grift REGIO IDDEN JAAROVERZICHT

14 ZORG EN OPVANG > DE BOEI HANS VAN DE EULENHOF > BEHANDELCOÖRDINATOR ZORG EN OPVANG Rust en perspectief voor bijna opgegeven klantengroep SINDS 20 DECEBER 2004 EXPLOITEERT DE GRIFT AAN DE De Boei kon zich in haar eerste jaar van bestaan verheugen op veel belangstelling uit de lokale en landelijke politiek en van collega s uit de GGZ, verslavingszorg en maatschappelijke opvang. Die grote belangstelling is verklaarbaar: de Boei is een nieuwe en vooralsnog unieke voorziening in Nederland. ARNHESE RIJNKADE OP EEN DRIJVEND PONTON ET OPBOUW DE 24-UURSVOORZIENING DE BOEI, BEDOELD VOOR ENSEN ET ZWARE PROBLEEN ROND VERSLAVING, PSYCHIATRIE EN HUISVESTING. ABULANTE OF KLINISCHE BEHANDELING IS VOOR DEZE DOELGROEP VAAK EEN STAP TE VER. EDEWERKERS VAN DE AFDELING VOORDEUR (SOS OOK CASEANAGERS OF ANDE- RE BEHANDELAARS) AKEN ET DE CLIËNT EEN ZORGPLAN. PRIAIR WORDT ZORGGEDRAGEN VOOR BED, BAD & BROOD EN STABILISEREN, STRUCTUREREN EN ONTWIKKELEN VAN REGEL- AAT EN EEN DAGRITE. CREATIEVE BEZIGHEDEN, HUISHOUDE- LIJKE WERKZAAHEDEN EN WERKPROJECTEN BUITEN DE DEUR DRAGEN DAAR TOE BIJ. OOK ZAKEN ALS HET AANVRAGEN VAN EEN UITKERING, ZIEKTEKOSTENVERZEKERING OF POSTADRES KRIJGEN AANDACHT. TEN SLOTTE WORDT GEPROBEERD DE CLIËNT TE OTIVEREN VOOR BEHANDELING. DE NACHTOPVANG BIEDT PLAATS AAN 35 PERSONEN, DE DAGOPVANG AAN 75. We hebben op een gegeven moment paal en perk moeten stellen aan het aantal werkbezoeken, zegt behandelcoördinator Zorg en Opvang Hans van de eulenhof. Onze klanten voelden zich constant bekeken. De Boei is een verblijfplek en geen woonplek, maar voor onze cliënten is het wel hún plek. We hebben nog steeds een paar bezoeken per week, maar die zijn beter gestructureerd en er wordt veel meer rekening gehouden met de privacy van de cliënten. Voorheen kon niemand iets met de doelgroep van langdurige, dakloze en vaak criminele verslaafden, behalve beheersen. In Arnhem functioneerde tot eind 2004 de dagopvang voor drugsverslaafden (DOD). Hans van de eulenhof denkt er met enige huivering aan terug: Twee gebruikersruimten en een grote ruimte waar mensen regelmatig op de grond lagen te slapen of te chillen. Verder weinig of geen voorzieningen. Onhygiënisch en chaotisch. Onze medewerkers waren vrijwel al hun tijd kwijt met het voorkomen van problemen en het beheersen van crisissen. Indicatie en zorgplannen De Boei is een wereld van verschil. Ruim, schoon en veilig, met voldoende sanitaire voorzieningen en douches, een ruimte om de was te doen en ruimte voor activiteiten. Er zijn regelmatig een arts en verpleegkundigen aanwezig die letten op de lichamelijke gezondheidstoestand van de cliënten, die zichzelf ook op dit punt vaak lang hebben verwaarloosd. aar het belangrijkste verschil met de DOD, zegt Van de eulenhof, is dat we de cliënten op De Boei ook echt systematisch zorg en behandeling kunnen bieden, hoe basaal in eerste instantie ook. Elke cliënt die in De Boei verblijft, komt via de Voordeur van De Grift binnen en is meestal ook door een psychiater gezien. De cliënten komen hier dus met een indicatie en een globaal zorgplan dat aansluit op hun persoonlijke problematiek. Eenmaal binnen krijgt de cliënt een persoonlijke begeleider toegewezen, altijd een gediplomeerde hulpverlener sociale verslavingszorg (HSV-er), die het zorgplan samen met de cliënt vertaalt in een stappenplan. Hoe laat sta je op? Wanneer ga je onder de douche? Aan welke activiteiten neem je deel? Concreet en elementair dus. Het stappenplan wordt regelmatig tegen het licht gehouden. Een keer per maand samen met de senior HSV-er en een keer in de drie maanden met het hele netwerk van hulpverleners dat binnen De Boei met de cliënt te maken heeft, waaronder dus ook de arts, verpleegkundigen en, als het even kan, ook de casemanager van de betreffende cliënt. Het lukt nog niet altijd om dat hele team op hetzelfde moment bij elkaar te 14 De Grift REGIO IDDEN JAAROVERZICHT 2005

15 JAARCIJFERS 2005 DE BOEI IN AANTALLEN BEZOEKEN DAGOPVANG NACHTOPVANG ROOKRUITE SPUITRUITE AALTIJDEN ACTIVITEITEN ANNEN VROUWEN TOTAAL TOTALEN IN AANTALLEN BEZOEKEN 24-UURS OPVANG ARNHE 2005 krijgen, maar we werken daar hard aan. Uitstroom Het stappenplan kan worden bijgesteld. aar tijdens de evaluaties wordt ook gekeken of de cliënt eventueel gemotiveerd en geschikt is een volgende stap naar herstel te zetten buiten De Boei. Dat komt veel vaker voor dan we hadden verwacht, aldus Hans van de eulenhof. De Boei is opgezet als een laagdrempelige opvangvoorziening. aar de rust en de regelmaat die de cliënten hier ervaren, de activiteiten waar ze aan deelnemen en het feit dat het na verloop van tijd ook weer fysiek beter met ze gaat, zorgen ervoor dat er bij veel cliënten weer ongebruikte mogelijkheden en ingeslapen ambities tot leven komen. Van de 94 cliënten die in 2005 op De Boei verbleven zijn er 32 uitgestroomd naar een of andere vorm van behandeling of begeleiding. Dat is ruim 30%, terwijl we stilletjes op zo n 10% hadden gehoopt! Casemanagement Bij de toeleiding naar andere afdelingen van De Grift, of voorzieningen van collegazorgaanbieders, speelt de casemanager (zie pagina 22) een sleutelrol. De komst van het casemanagement bij De Grift is de tweede belangrijke verandering van 2005, zegt Hans van de eulenhof. De casemanager houdt het overzicht van alle voorzieningen waar zijn cliënt gebruik van maakt, of gebruik van zou kunnen maken. De casemanager staat als het ware boven de partijen, en zorgt ervoor dat de inspanningen van alle betrokken hulpverleners zo goed mogelijk op elkaar aansluiten. In die zin is De Boei ook veel meer een integrale schakel in het zorg- en behandelaanbod van De Grift dan de DOD ooit is geweest. Activiteiten Wanneer je kijkt naar de doelstellingen, heeft De Boei een succesvol eerste jaar achter de rug. Alles kan altijd beter, relativeert Hans van de eulenhof, maar wat betreft de zorgdoelstelling van De Grift, beantwoordt De Boei aan de verwachtingen. Tegelijkertijd draagt De Boei ook fors bij aan de belangrijkste doelstelling van de Gemeente Arnhem, namelijk het terugdringen van overlast door drugsgebruikers in de stad. Als Grift concentreren wij ons op de zorg op de boot zelf zijn de functies van zorg enerzijds en toezicht en beveiliging anderzijds ook duidelijk van elkaar gescheiden maar we onderhouden uitstekende contacten met de politie en de gemeente. Niet in de laatste plaats omdat rust en veiligheid in en rond De Boei belangrijke randvoorwaarden zijn voor goede zorg. Wat we op dat punt de komende tijd zeker nog sterk moeten ontwikkelen zijn meer activiteiten die aansluiten bij de situatie, de mogelijkheden en de wensen van onze cliënten. We willen de cliënten beter en systematischer kunnen verleiden tot andere activiteiten dan de gebruiksruimte. Want we merken dat actieve cliënten meer zelfvertrouwen krijgen en sneller gemotiveerd zijn een volgende stap te zetten. annen Vrouwen Totaal Dagopvang Nachtopvang Rookruimte Spuitruimte aaltijden Activiteiten NB. een cliënt kan meerder keren per dag van een voorziening gebruik maken. RUI 30% VAN ONZE CLIËNTEN IS UITGESTROOD, TERWIJL WE STILLETJES OP ZO N 10% HADDEN GEHOOPT De Grift REGIO IDDEN JAAROVERZICHT

16 ZORGZONE OPVANG Noodzakelijk kwaad met bestaansrecht DE ZORGZONE OPVANG IS EEN LAAGDREPELIG HUISKAER- PROJECT GELEGEN IN DE ZORGZONE (TIPPELZONE) TUSSEN ARNHE EN WESTERVOORT. DE VOORZIENING IS 365 DAGEN PER JAAR GEOPEND VAN TOT UUR. DE OPVANG IS IN EERSTE INSTANTIE BEDOELD ALS EEN WARE EN VEILIGE PLEK ROB AAN > PROJECTLEIDER ZORG EN OPVANG VOOR DE VEELAL VERSLAAFDE TIPPELPROSTITUEES. ZIJ HEBBEN DE OGELIJKHEID ET EEN HULPVERLENER OF ET ELKAAR TE PRATEN, IETS TE ETEN EN TE DRINKEN EN GEBRUIK TE AKEN VAN DIENSTEN ALS VERPLEEGKUNDIGE ZORG, SOCIAAL-AAT- SCHAPPELIJKE BEGELEIDING EN HET EDISCH SPREEKUUR. DE CLIËNTEN STAAN HULPIDDELEN TER BESCHIKKING, WAAR- ONDER ORUILSPUITEN, TAPONS, CONDOOS, ONDERGOED, DE PRIKPIL EN ZWANGERSCHAPSTESTS. VROUWEN DIE AAN- GEVEN (TIJDELIJK) UIT DE PROSTITUTIE TE WILLEN STAPPEN KUNNEN WORDEN TOEGELEID NAAR ANDERE AFDELINGEN VAN DE GRIFT, OF PROJECTEN, ZOALS TIE OUT, DAT IN SAENWER- KING ET HERA VROUWENOPVANG WORDT AANGEBODEN. Rond de vijftig vrouwen hebben een pasje om op de Arnhemse zorgzone te mogen werken. Tien tot vijftien van hen maken elke avond gebruik van de Zorgzone Opvang. Net als Ons Paradijs heeft deze zorgvoorziening in 2005 een professionaliseringsslag gemaakt. De Zorgzone Opvang is altijd een onderdeel van De Grift geweest dat ver van de centrale organisatie afstond, zegt projectleider Zorg en Opvang Rob aan. Alleen al door de uitzonderlijke werktijden. aar ook binnen de organisatie was er te weinig overleg en communicatie. De verpleegkundigen die de Zorgzone Opvang draaien (twee per avond) waren teveel op zichzelf aangewezen en kregen te weinig steun en sturing vanuit De Grift. Al voordat ik in het najaar van 2005 deze functie kreeg, was er gezegd dat daar verandering in moest komen. De Zorgzone Opvang is een gevoelige voorziening. Nog afgezien van de regelmatige kritische belangstelling vanuit de politiek en de bredere maatschappij, betekent werken op de zorgzone dat je door de werktijden en de locatie bijzondere risico s loopt. Verpleegkundig team De zorgzone is eind 2005 meer ingebed in de organisatie en een volwaardige Griftvoorziening geworden. Rob aan: Op de eerste plaats hebben we de verpleegkundigen die op de Zorgzone werkzaam waren geïntegreerd in het verpleegkundig team van de Regio idden. Dat team is bovendien uitgebreid en is nu op sterkte. Er is dus niet langer meer sprake van een apart zorgzoneteam. Alle medewerkers in het verpleegkundig team draaien nu diensten op alle zorg- en opvanglocaties waar verpleegkundige expertise wordt ingezet: de ethadonpost, De Boei én de Zorgzone. Daarnaast hebben we maatregelen genomen om de informatiestromen van en naar de Zorgzonelocatie te verbeteren. Er is nu veel meer overleg en sturing en de medewerkers op de Zorgzone hoeven dus niet meer zo te zwemmen. Even wennen De vrouwen die van de Zorgzone Opvang gebruik maken, hebben wel even moeten wennen aan de nieuwe situatie. En ze zijn daar nog mee bezig, zegt Rob aan. Ze waren natuurlijk gewend om een klein groepje vaste medewerkers te treffen en dat is uitgebreid. Er heerst minder een vanzelfsprekend ons kent ons -sfeertje, en er zal wat tijd overheen gaan voordat ook de nieuwe gezichten weer vertrouwd zijn. Het is een overgangssituatie. Intussen werken we, net als in Ons Paradijs, volop aan de deskundigheidsbevordering van onze medewerkers en de professionalisering van de voorziening. De Zorgzone staat in Arnhem natuurlijk regelmatig ter discussie als een noodzakelijk kwaad, maar zolang de Zorgzone bestaat heeft de Zorgzone Opvang bestaansrecht om zo goed mogelijk over het welzijn van de vrouwen te waken. 16 De Grift REGIO IDDEN JAAROVERZICHT 2005

17 ONS PARADIJS JAARCIJFERS 2005 ONS PARADIJS Een zaak van lange adem en timing ONS PARADIJS IS EEN LAAGDREPELIGE DAGOPVANG VOOR DAK- EN THUISLOZE ALCOHOLVERSLAAFDEN IN ARNHE. DE VOORZIENING IS IN 2002 VOORTGEKOEN UIT DE WENS VAN DE GEEENTE ARNHE O DE OVERLAST OP STRAAT aand Aantal Gemiddeld bezoekers per avond Januari Februari aart April ei Juni Juli Augustus September Oktober November December Totaal VAN ALCOHOLVERSLAAFDE DAK- EN THUISLOZEN TE BEPER- KEN. DE ALCOHOLOPVANG IS GEOPEND VAN TOT UUR. TUSSEN DE 30 EN 35 ENSEN BEZOEKEN DAGELIJKS ONS PARADIJS. HET ZIJN VOORAL ANNEN ET EEN GEID- DELDE LEEFTIJD VAN 35 JAAR. ONS PARADIJS BIEDT DE BEZOEKERS OP DE EERSTE PLAATS DE OGELIJKHEID HUN EIGEN EEGENOEN DRANK TE NUTTIGEN IN DE DAARVOOR BESTEDE RUITE. DRIE EDEWERKERS VAN DE GRIFT ZOR- GEN VOOR TOEZICHT EN BEGELEIDING. DE BEGELEIDING RICHT ZICH OP HET IDDELENGEBRUIK VAN CLIËNTEN, BEIDDELEN IN CRISISSITUATIES, ZORG DRAGEN VOOR EEN RUSTIG EN VEI- LIG LEEFKLIAAT BINNEN DE OPVANGVOORZIENING EN HET OTIVEREN VAN CLIËNTEN VOOR VERDERE BEGELEIDING OF BEHANDELING. In 2005 stelde de Raad van Bestuur een beleidskader vast voor Ons Paradijs. Daarin ligt het accent op het scherper in het oog krijgen van de doelgroep voor de alcoholopvang en het toeleiden van de vaste bezoekers naar meer intensieve vormen van zorg. De alcoholopvang is in 2002 ontstaan als een oplossing voor een acuut overlastprobleem, zegt Rob aan, projectleider Zorg en Opvang en onder meer verantwoordelijk voor Ons Paradijs en de Zorgzone Opvang. We zijn gewoon begonnen, in nauwe samenwerking met de politie en de gemeente. Inmiddels heeft de voorziening op dat punt haar bestaansrecht bewezen. Er is in Arnhem aanzienlijk minder drankoverlast op straat en we krijgen weinig klachten uit de buurt. Activering et het beleidskader in de hand kunnen de medewerkers van De Grift zich systematischer richten op de activering van de Paradijs-cliënten. Dat is bij deze doelgroep een kwestie van lange adem en goede timing, zegt Rob aan. Je moet vertrouwen opbouwen. Dat doe je vooral door er te zijn, met de cliënten te praten en door de activiteiten. Dat zijn laagdrempelige activiteiten. De cliënten ruimen bijvoorbeeld een keer per week de rommel in de buurt op. Binnenshuis hebben we wat spelletjes zoals een dartbord, en we proberen de mensen zo nu en dan voorzichtig achter een computer te krijgen. Bezoekers kunnen soms maanden komen, gewoon om rustig hun biertje te drinken. Ineens kan zich dan een moment aandienen dat de cliënt aangeeft wel iets meer te willen. Dan is het zaak hem naar een andere afdeling van De Grift toe te leiden. Deskundigheidsbevordering Ons Paradijs blijft een laagdrempelige zorg- en opvangvoorziening, benadrukt Rob aan, en het voorkomen van overlast blijft een belangrijke doelstelling: aar we willen wel meer gericht gaan kijken of de bezoekers in onze doelgroep passen; of en hoe we de mensen die we binnen hebben kunnen toeleiden naar meer intensieve zorg. ede daarom is het team in 2005 uitgebreid van twee naar drie medewerkers per avond. Dat heeft ook een beheersreden, met drie mensen kun je de orde makkelijker bewaken dan met twee, maar met drie mensen is er ook meer tijd voor het opzetten van activiteiten en interactie met de bezoekers. Daarmee bouw je aan wederzijds vertrouwen en ben je eerder in staat de signalen van een verdergaande hulpvraag op te vangen. Het is belangrijk dat de medewerkers goed voor al die taken zijn toegerust. Daarom is er in 2005 het nodige aan deskundigheidsbevordering gedaan. Alle medewerkers van Ons Paradijs hebben een cursus Omgaan met agressie gevolgd en een cursus otiverende gespreksvoering. De Grift REGIO IDDEN JAAROVERZICHT

18 REGIONAAL VANGNETTEA VALLEIREGIO (RVV) Voorkomen dat mensen verder afglijden JAARCIJFERS 2005 RVV De meldingen werden gedaan door: RIBW 10 Leger des Heils 6 aatschappelijk werk 7 OGGZ-casuïstiek-overleg Ede 3 Vangnetoverleg Wageningen 1 Sociaal Vangnet Veenendaal 1 Vangnetoverleg Barneveld 1 Gelderse Roos 4 De Grift 5 Huisarts 2 Burger 1 Gemeente 1 Totaal 42 PETER DAEN > AATSCHAPPELIJK WERKER SINDS OKTOBER 2004 IS HET REGIONAAL VANGNETTEA VALLEI- REGIO (RVV) ACTIEF IN DE REGIO, GEVORD DOOR DE GEEEN- TEN EDE, WAGENINGEN, BARNEVELD, RHENEN, RENSWOUDE, SCHERPENZEEL EN VEENENDAAL. HET RVV IS EEN SAENWER- KINGSVERBAND TUSSEN HULPVERLENING GELDERLAND IDDEN (HG, VOORHEEN GGD), DE RIETHORST (GGZ), OPELLA AAT- SCHAPPELIJK WERK, RIBW ZORGBEIDDELING EN DE GRIFT. HET DOEL IS O EEN ZORGKETEN RONDO (DREIGENDE) DAKLOZE, ZORGWEKKENDE EN/OF ZORGIJDENDE EN/OF OVERLASTGEVEN- DE CLIËNTEN TE ONTWIKKELEN EN SLUITEND TE AKEN. HET RVV SPOORT DEZE ENSEN OP, VORT EEN BEELD OVER HUN SITUA- TIE EN LEIDT ZE DOOR NAAR ZORG. OOK SIGNALEERT HET TEA HIATEN IN DE ZORGVERLENING EN RAPPORTEERT DAAROVER AAN DE INSTELLINGEN EN DE GEEENTEN. DE HG VERZORGT HET KETENANAGEENT (SIGNALERING, CASEFINDING, TAXATIE EN ONITORING), DE ANDERE BETROK- KEN INSTANTIES VERZORGEN HET CASEANAGEENT. Onze specifieke taak is verandering te brengen in ernstige multiprobleemsituaties waar geen hulpverlening (meer) is, of hulpverleners elkaar onvoldoende weten te vinden, aldus Peter Damen, maatschappelijk werker ambulante behandeling bij De Grift en lid van het RVV. Structureel ontbreekt er een aanbod voor deze categorie zorgelijke cliënten, zegt Peter Damen. Instellingen hebben tegenwoordig hogere drempels, ze werken bijvoorbeeld vraaggericht en minder outreachend. aar er zijn mensen met ernstige psychische, persoonlijke en maatschappelijke problemen die geen vragen meer durven, kunnen of willen stellen. Die vallen dus tussen wal en schip en glijden steeds verder af. Om dat te voorkomen is het vangnetteam in het leven geroepen. Op het moment van melding verbleef de cliënt in: Ede 23 Wageningen 9 Veenendaal 4 Rhenen 3 Barneveld 3 Totaal 42 In totaal zijn 13 cliënten uitgestroomd naar reguliere vormen van hulpverlening entaliteitsverandering Om cliënten na melding en signalering (65 gevallen in 2005, waarvan het RVV er 42 als cliënt heeft geaccepteerd) voor verdere verloedering te behoeden, werkt het vangnetteam intensief outreachend en onorthodox. Het is vaak al een hele kunst met een cliënt in contact te komen, zegt Peter Damen. Veel cliënten in deze categorie hebben al de nodige negatieve ervaringen met verschillende vormen van hulpverlening en staan er nauwelijks meer voor open. Soms wil een cliënt helemaal geen contact, dan probeer je toch positieve invloed uit te oefenen via zijn naaste omgeving, zijn familie of huisarts bijvoorbeeld. We werken generalistisch en kijken niet meteen bij welke vorm van zorg of hulp de cliënt nu precies thuishoort. aar uiteindelijk moeten deze cliënten weer een plek krijgen bij de gevestigde hulpverleningsinstanties. Het vangnetteam stimuleert daarom in haar netwerkcontacten de mentaliteitsverandering die nodig is om drempels te verlagen en meer met elkaar samen te werken. Plaats verwerven Veel staat nog in de kinderschoenen, het RVV heeft er immers pas één volledig jaar opzitten. Wij hebben als team onze vorm en manieren van werken moeten vinden, zegt Peter Damen, en we zijn met vallen en opstaan bezig een plek te verwerven in de netwerken van Openbare geestelijke gezondheidszorg (OGGZ) en maatschappelijke opvang in de Valleiregio. De cliënten waar wij mee werken, kenmerken zich door veel verschillende en complexe combinaties van problemen. Dat maakt het lastig om heldere doelgroepdefinities te maken, en dus lastig om daar met elkaar eenduidig over te communiceren. aar daar moeten we ons wel voor blijven inspannen. We mogen als samenleving en als hulpverlening niet toekijken hoe mensen tussen de wal en het schip van de verschillende instellingen vallen en langzaam maar zeker afglijden. 18 De Grift REGIO IDDEN JAAROVERZICHT 2005

19 VANGNETTEA BEOEIZORG Veel tijd voor je cliënten, dat is de kracht van bemoeizorg IN ARNHE EN OGEVING IS DE GROEP ENSEN DIE HULP AFWIJST OF DE OED ALLANG HEEFT OPGEGEVEN GROEIENDE. ZE DRINKEN OF ZIJN VERSLAAFD AAN DRUGS, ZIJN ANGSTIG OF SCHIZOFREEN, KOEN HUN HUIS NIET UIT OF WONEN ONDER BRUGGEN, LEVEN EEN ENSONWAARDIG BESTAAN AAR WIL- LEN NIET GEHOLPEN WORDEN. VOOR DEZE GROEP ZORGWEK- KENDE ZORGIJDERS BESTAAT IN ARNHE SINDS 2000 HET VANGNETTEA BEOEIZORG, EEN SAENWERKINGSPROJECT VAN DE GRIFT, PASSADE, HG EN HET RIBW. WANNEER IEAND ET PROBLEEN WORDT AANGEELD, PROBEERT EEN EDE- AIKEL FERRIER > SOCIAAL PSYCHIATRISCH VERPLEEGKUNDIGE WERKER ACTIEF CONTACT TE LEGGEN ET DE BETREFFENDE PERSOON, ZIJN VERTROUWEN TE WINNEN EN HE OF HAAR NAAR EEN ZORG- OF BEHANDELPROGRAA TOE TE LEIDEN. JAARCIJFERS VANGNETTEA BEOEIZORG 2005 Uitstroom naar Aantal Gelderse Roos 5 de Grift 3 RIBW 1 Passade 1 Vertrokken naar elders 1 Opgenomen met rechterlijke machtiging 5 Stichting ee 1 Blijft contact weigeren 1 Transmuraal Centrum Arnhem 5 Al bij instelling of anders 1 Niet uitgestroomd, nog in begeleiding bij vangnetteam 55 Totaal 79 Aan het begin van 2005 waren 42 cliënten onder begeleiding van het Vangnetteam Bemoeizorg. In de loop van 2005 zijn 37 nieuwe cliënten ingestroomd. De totale caseload was 79 cliënten. 24 cliënten zijn uitgestroomd. Eigenlijk zie ik alleen maar positieve ontwikkelingen, zegt aikel Ferrier. De sociaal psychiatrisch verpleegkundige is vanuit De Grift voor 18 uur per week bij het vangnetteam bemoeizorg gedetacheerd. Waar het jonge vangnetteam RVV logischerwijs nog zoekt naar een vorm en een plek, heeft het vangnetteam in Arnhem zich in vijf jaar een niet meer weg te denken plaats veroverd op de hulpverleningskaart van de stad en zijn directe omgeving. Dat het Arnhemse hulpverleningsnetwerk in 2005 is uitgebreid met een aantal laagdrempelige voorzieningen, komt het werk van het vangnetteam zeer ten goede. Voorheen stapelde onze caseload zich op, zegt aikel Ferrier. We raakten onze cliënten niet kwijt omdat er onvoldoende mogelijkheden waren om iemand door te plaatsen. Nu lukt dat stukken beter, onder andere door de opkomst van 24-uurs voorziening De Boei, het casemanagement bij De Grift en het Transmuraal Centrum (TC) van de Gelderse Roos. Het TC is ambulant vooral outreachend aanbod voor mensen met ernstige psychiatrische problematiek (soms in combinatie met verslaving). Ook de komst van de Dubbele Diagnosekliniek in Wolfheze is een mogelijkheid voor cliënten met zowel ernstige verslavingsproblemen als ernstige psychiatrische problemen. Vroeger was er altijd veel discussie om dergelijke cliënten in de GGZ te krijgen. Nu er een adequate plaatsingsmogelijkheid is, zijn psychiaters veel eerder geneigd mee te werken aan een gedwongen opname. Lange adem Dwang en drang zijn overigens de allerlaatste middelen van het Vangnetteam Bemoeizorg, benadrukt aikel Ferrier. We proberen juist mensen in kommervolle omstandigheden vrijwillig (weer) naar de reguliere hulpverlening toe te leiden. Dat is een zaak van lange adem, die begint met contact leggen en vertrouwen winnen. Heel simpel vaak; in overleg met de sociale dienst zorgen voor een nieuwe wasmachine, helpen opruimen, een kapotte lamp vervangen. Het kan soms vier, vijf jaar van niet aflatende aandacht duren om iemand in de reguliere zorg te krijgen. aar dat is precies de kracht van bemoeizorg, dat je die tijd ook hebt voor deze mensen. Er zijn echter ook cliënten bij wie het echt niet lukt ze in de reguliere zorg te krijgen. Rond zo n cliënt proberen we dan een netwerk te bouwen dat een beetje op de cliënt let. Daarin zit bijvoorbeeld de huisarts, familieleden, een buurman. De cliënt is dan in ieder geval in beeld en als hij echt uitglijdt, kunnen we snel doorpakken. Het motto van het Vangnetteam Bemoeizorg is dat we niemand zomaar aan zijn lot overlaten. De Grift REGIO IDDEN JAAROVERZICHT

20 ETHADON Aantal cliënten in ethadonprograma s laatste jaren redelijk stabiel DE GRIFT VERSTREKT ETHADON AAN CLIËNTEN DIE VERSLAAFD ZIJN AAN HEROÏNE OF DAT ZIJN GEWEEST. HET WORDT GE- BRUIKT O DE ONTWENNINGSVERSCHIJNSELEN OP TE VANGEN. ETHADON IS EEN SYNTHETISCH OPIAAT, WAARVAN DE WER- KING STERK OVEREENKOT ET ORFINE. IN TEGENSTELLING TOT ORFINE WERKT ETHADON OOK GOED NA ORALE TOE- DIENING. ENSEN DIE ETHADON GEBRUIKEN KUNNEN GOED FUNCTIONEREN ODAT ZE NIET ZIEK WORDEN DOOR DE PIJN- STILLENDE WERKING. DAARBIJ KAN ETHADON OOK EEN GEVOEL VAN EUFORIE OF WELBEHAGEN VEROORZAKEN. ETHADON WERKT ONGEVEER TOT 24 UUR NA INNAE. DAT IS EEN GROOT VOORDEEL TEN OPZICHTE VAN HEROÏNE, DAT AAR 6 UUR WERKT. ETHADONGEGEVENS 2005 Aantal verstrekkingen Arnhem Ede Verstrekking via methadonpost Verstrekking via apotheek totaal Aantal cliënten Arnhem Ede Verstrekking via methadonpost Verstrekking via apotheek 13 7 totaal ethadon is verkrijgbaar in vaste en in vloeibare vorm. Een verslavingsarts van De Grift onderzoekt eerst de voorgeschiedenis van een cliënt en het gebruik. Op basis van dat onderzoek en een urinecontrole wordt bepaald of de cliënt in een methadonprogramma past. De verstrekkingsvorm en dosis zijn afhankelijk van de zelfredzaamheid en de stabiliteit van de cliënt. Er zijn drie manieren waarop methadon verstrekt kan worden. Dagelijks, waarbij cliënten hun - vaak vloeibare - dosis innemen bij een methadonpost van De Grift (alleen in regio s Zuid en idden). Eén of twee keer per week, waarbij de cliënt bij de methadonpost een dosis inneemt en de rest meeneemt. En verstrekking via de apotheek in pilvorm, op basis van een recept van de arts. Nieuwe landelijke richtlijn Uit onderzoek van de Inspectie voor de Gezondheidszorg bleek dat de werkwijzen en de kwaliteit van methadonverstrekkingen nogal uiteenlopen. Bovendien stelde de Inspectie dat methadonverstrekking een medische behandeling hoort te zijn en dat er een landelijke richtlijn zou moeten komen die deze behandeling eenduidig beschrijft. Dat antwoord ligt er nu met de Richtlijn Opiaatonderhoudsbehandeling (RIOB). De RIOB is ontwikkeld in opdracht van Resultaten Scoren, het meerjaren professionaliseringsprogramma voor de Nederlandse verslavings zorg. De wetenschappelijke begeleiding werd verzorgd vanuit het NISPA (Nijmegen Institute for Scientist-Practitioners) van de Radboud Universiteit Nijmegen. De richtlijn houdt onder meer in dat bij aanvang van de behandeling de complexe problemen van de patiënten goed in kaart worden gebracht. Voor elke patiënt wordt een behandelplan opgesteld, waarbij artsen en verpleegkundigen de zorgbehoeften ook systematisch evalueren en bijstellen. De te volgen procedures zijn vastgelegd in heldere protocollen. De opstellers verwachten dat een dergelijke professionele behandeling leidt tot positieve gezondheids- en gedragseffecten. De Grift heeft in 2005 meegewerkt aan de toetsing van de RIOB. In de methadonposten in Nijmegen en Tiel zijn pilots uitgevoerd. Het is de bedoeling dat de RIOB Griftbreed geïmplementeerd gaat worden. Heroïne is uit De regio idden heeft twee methadonposten, een in Ede en een in Arnhem. In Ede is de methadonpost verbonden aan het Inloopcentrum. De artsen en verpleegkundigen die betrokken zijn bij de methadonverstrekking hebben overigens ook aandacht voor andere medische zorg, bijvoorbeeld wondverzorging, zwangerschapspreventie, infectieziekten en SOA s. Ook worden cliënten gemotiveerd zichzelf beter te verzorgen. Voor cliënten zijn er artsenspreekuren waar ze met medische vragen terecht kunnen die gerelateerd zijn aan verslaving. Het totaal aantal cliënten in de methadonprogramma s fluctueert door de jaren heen weinig en zal naar verwachting eerder af- dan toenemen. Heroïne is als drug uit, ten gunste van cocaïne, speed en nieuwere drugs zoals smartdrugs. 20 De Grift REGIO IDDEN JAAROVERZICHT 2005