Gerontopsychiatrie in de VVT sector

Transcriptie

1 Voor patiënten vormt multimorbiditeit vooral een probleem als deze gepaard gaat met beperkingen in het dagelijks functioneren en met verlies van vitaliteit. Wanneer dat het geval is, staat de zorgverlening voor de opgave te zorgen voor niet alleen de samenhang en continuïteit van de veelal complexe medische en verpleegkundige zorg, maar ook voor het voorkomen van verder verlies van beperkingen en sociale participatie. Een bijzondere plaats in dit geheel hebben combinaties van lichamelijke en psychiatrische aandoeningen. Daarvoor is speciale aandacht nodig. Gezondheidsraad 2008 Ouderdom komt met gebreken Advies m.b.t geneeskunde en zorg bij ouderen met multimorbiditeit Ellen van den Bergh Anne van den Brink Toos Smulders Concept: 26 november 2014 Vastgesteld: 11 maart 2015

2 Visiedocument Aanleiding Door een aantal ontwikkelingen wordt de VVT sector geconfronteerd met een toenemend aantal ouderen met een combinatie van (chronische) psychiatrische en somatische zorgvragen: Vermaatschappelijking en ambulantisering van de GGZ heeft geleid tot het afbouwen van het aantal bedden; hierdoor is er minder plaats voor langdurig verblijf binnen de GGZ. Langdurig verblijf was gericht op het bieden van een beschermende (eventueel beveiligde en gesloten) woonomgeving met 24uurs toezicht en aanwezigheid van personeel, zo nodig gecombineerd met intensieve zorg en behandeling. Deze functie diende voor de opvang van zeer kwetsbare personen maar ook voor de bescherming van de maatschappij tegen zeer onaangepast dan wel gevaarlijk gedrag. De aandacht voor de negatieve aspecten van langdurig verblijf in een instelling heeft geleid tot de hierboven genoemde beweging naar meer ambulante zorg. Voor de groep cliënten waarvoor dit alternatief niet haalbaar is, voorziet het verblijf in een beschermde omgeving in een behoefte en zal dit verblijf zo moeten worden ingevuld dat er recht wordt gedaan aan kwaliteit van leven en autonomie. Het aantal ouderen met zowel psychiatrische als somatische zorgvragen neemt toe (dubbele vergrijzing, toename van de gemiddelde levensduur van mensen met een psychiatrische ziekte, positieve correlatie tussen psychiatrische en somatische aandoeningen). De GGZ is minder ingericht op het verlenen van somatische zorg. Verpleeg- en verzorgingshuizen zijn, mede door de combinatie van functies (zorg, behandeling, begeleiding, welzijn en wonen) een logische keuze als setting waarin deze cliënten de zorg krijgen die zij nodig hebben. Voor de VVT sector is deze doelgroep echter relatief nieuw en inmiddels is duidelijk dat deze cliënten zorgvragen hebben die niet vanuit het traditionele aanbod beantwoord kunnen worden. Een aantal VVT organisaties is zich daarom gaan specialiseren in de zorg, behandeling en begeleiding van deze cliënten. De directies van een aantal van deze organisaties hebben in 2007 het initiatief genomen om voor deze doelgroep een landelijk zorgprogramma op stellen, waarbij zij twee doelen voor ogen hadden: het eerste doel was het verbeteren van de kwaliteit van de hulpverlening door best practices bijeen te brengen en in een zorgprogramma te systematiseren; het tweede doel was om op financieeleconomisch gebied erkenning te krijgen voor deze doelgroep, zodat er extra middelen beschikbaar zouden komen om het zorgprogramma ook uit te voeren. Het eerste doel is gerealiseerd met de publicatie van het landelijk zorgprogramma in Hierna bleek de motivatie om gezamenlijk verder te werken aan o.a. de financieel-economische erkenning gering te zijn en is de oorspronkelijke stuurgroep opgeheven. Vanuit deze samenwerking is in 2014 een nieuw initiatief ontstaan van vier organisaties. In dit visiedocument zal worden toegelicht waarom een viertal organisaties het initiatief genomen heeft voor een intensievere en geformaliseerde samenwerking op het gebied van de Gerontopsychiatrie in de VVT sector. 2

3 De doelgroep Gerontopsychiatrie in de VTT sector De term gerontopsychiatrie (ook wel ouderenpsychiatrie genoemd) is geen eenduidige. Over het algemeen wordt hij gebruikt om de groep ouderen 1 met psychiatrische problematiek aan te duiden. Binnen de gerontopsychiatrie is een onderscheid te maken in twee grote groepen: 1. mensen die al eerder in hun leven te maken hebben gekregen met een psychiatrisch probleem, stoornis of aandoening en die op oudere leeftijd nog steeds problemen hebben van een intussen chronisch beeld of bij wie de problemen weer opleven. 2. mensen die hier op oudere leeftijd voor de eerste keer mee worden geconfronteerd. Kenmerken van de gerontopsychiatrie in zijn algemeenheid: 2 Cliënt kenmerken Hoge prevalentie van syndromen met (bijkomende) cognitieve stoornissen; Lichamelijke co- en multimorbiditeit; Functionele veranderingen/functieverlies; Levensfaseproblemen (derde en vierde levensfase); Grote inter-individuele variabiliteit; Complexiteit van problematiek (grote dossiers!); Omgeving Andere sociale maatschappelijke rol en positie; Andere sociale kaart, grotere kwetsbaarheid van het steunsysteem; Ontbreken van werkregulering; Kwetsbaarheid op diverse levensdomeinen, zoals zorgmijding, financiën, sociaal netwerk, sociale contacten. Samenwerking Connectie met andere zorgketens Groot belang van multidisciplinaire samenwerking, ook met medische disciplines; De doelgroep gerontopsychiatrie in de VVT sector wordt gevormd door ouderen met complexe multimorbiditeit 3 omdat het vrijwel altijd gaat om een combinatie van: Psychiatrische problematiek Lichamelijke problematiek Cognitieve problematiek 1 Oudere heeft niet zozeer betrekking op de leeftijd, als wel op functionele ouderdom welke bij sommige chronische psychiatrische aandoeningen al veel vroeger kan optreden. In de ggz spreekt men van ouderen vanaf een leeftijd van 55 jaar. 2 Bron: Visiedocument Specialistische GGZ en Intensieve ambulante behandelmethoden voor Ouderen; NKOP (zomer 2014). 3 Multimorbiditeit: meerdere ziekten en aandoeningen tegelijkertijd; wanneer de impact van die aandoeningen zodanig is, dat die het leiden van een zelfstandig leven in de huidige samenleving sterk onder druk zet, spreekt men van complexe multimorbiditeit. 3

4 De doelgroep in de VVT sector laat zich als volgt omschrijven: Leeftijd (over het algemeen) 55 jaar en ouder; Er is sprake van een combinatie van psychiatrische en somatische en/of cognitieve problemen, die geleid hebben tot zorgvragen, die complex zijn door hun wederzijdse beïnvloeding op elkaar; De psychiatrische aandoeningen/symptomen hebben veel invloed op het gedrag, de sociale interactie, op het dagelijks leven en op de mogelijkheid om zelfstandig te leven; Het gedrag en de sociale interacties zijn beïnvloedbaar in een (socio)therapeutisch milieu dat specifiek past bij de doelgroep (nadruk op een voorspelbare structuur); De somatische klachten zijn zo danig van aard dat er (dagelijks) behoefte is aan verpleging en verzorging; Men beschikt in de meeste gevallen over een beperkt sociaal netwerk, veelal samenhangend met de gedragsproblematiek. Een bijzondere subgroep betreft cliënten met een verslavingsachtergrond of een nog actuele verslaving. Om hoeveel cliënten het precies gaat en welke groei hierin te verwachten is, is onbekend. Wel zijn er cijfers beschikbaar die hier indirect een indruk over kunnen geven. Zo stijgt het aantal ouderen in Nederland gestaag: in het jaar 2000 waren er 2,1 miljoen ouderen van 65- plus, momenteel zijn dat er ruim 3 miljoen en dit aantal zal naar verwachting verder stijgen tot het in 2040 met 3,75 miljoen de top bereikt heeft. 4 Door de dubbele vergrijzing, waarbij het aantal ouderen toeneemt en de ouderen ook steeds ouder worden, zal de zorgvraag van ouderen naar geestelijke gezondheidszorg (GGZ) flink stijgen. Naar schatting zal er tussen 2010 en 2020 een toename van 18% in GGZ-gebruik zijn door ouderen met psychische of verslavingsproblemen. 5 In 2012 maakten ruim mensen gebruik van intramurale geestelijke gezondheidszorg die betaald werd vanuit de AWBZ; ongeveer 13% van hen is 65 jaar of ouder; mensen (volwassen en ouderen) met een psychische aandoening kregen ambulante individuele begeleiding en/of maakten gebruik van dagbestedingsactiviteiten, gefinancierd vanuit de AWBZ. In datzelfde jaar werden ouderen behandeld door de GGZ vanuit de ZVW. 6 7 Er zijn geen betrouwbare cijfers over hoeveel ouderen met chronische psychiatrische problemen informele of professionele zorg ontvangen buiten de algemene psychiatrische ziekenhuizen en beschermde woonvormen (de RIBW s). In 1999 is door Borgesius en Brunenberg een schatting gemaakt, die uitkomt op mensen. 8 Andere schattingen komen uit op mensen. 9 In het kader van de monitor geestelijke gezondheidszorg ouderen 2006 is een enquête onder alle bij Actiz aangesloten verpleeghuizen gehouden over patiënten met een combinatie van psychiatrische en 4 (geraadpleegd dd ) 5 Depla M, Pot AM, Graaf R de, Dorsselaers S van. Sonneberg C, Deeg D. Schatting van het gebruik van geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg door ouderen in 2010 en Utrecht: Trimbos-instituut, Factsheet Langdurige zorg. Amersfoort: GGZ Nederland, mei Sectorrapport GGZ Feiten en cijfers over een sector in beweging. Amersfoort: GGZ Nederland, mei Borgesius E, Brunenberg W. Behoefte aan asiel? Utrecht: Trimbos-instituut, Wiersma D. Evidentie voor de geestelijke gezondheidszorg [RGOc-reeks,5]. Groningen: Rob Giel Onderzoekscentrum,

5 somatische en/of psychogeriatrische problemen (dubbelzorgpatiënten). Van de verpleeghuizen gaf 60% aan bewoners met een somatische zorgindicatie te verplegen bij wie het reguliere zorgaanbod tekortschoot vanwege psychiatrische problemen. Voor bewoners met een psychogeriatrische zorgindicatie was dit 70%. Van de opgenomen patiënten (24.000) werd 8,4% aangemerkt als dubbelzorgpatiënt. Van deze groep kreeg slechts 20% een speciaal zorgaanbod. 10 Er is een groep ouderen die door een combinatie van gerontopsychiatrische en somatische problemen een zorgvraag heeft die passend beantwoord kan worden door gespecialiseerde VVT aanbieders, mits aan een aantal voorwaarden is voldaan: Zorg en behandeling/begeleiding door een gespecialiseerd multidisciplinair team; Structurele samenwerking met de GGZ en somatische specialisten uit de tweede lijn; Voor de intramurale setting: zorg en behandeling/begeleiding in een therapeutisch milieu; Regelgeving en financiering die bovenstaande randvoorwaarden mogelijk maken. Zorg en behandeling/begeleiding worden geleverd volgens het zogenaamde stepped-care principe: volgens dit principe ontvangen cliënten zorg en behandeling die niet zwaarder is dan strikt noodzakelijk; pas als deze minimale interventie onvoldoende effect heeft, wordt naar een intensievere interventie overgegaan. Hetzelfde principe geldt voor de setting waarin de cliënt zorg en behandeling ontvangt: thuis als het kan, intramuraal als het noodzakelijk is. In dat geval profiteert de cliënt van de ervaring die de intramurale ouderenzorg heeft met het geïntegreerd aanbieden van zorg, behandeling, begeleiding, wonen en welzijn, waarbij op veel plaatsen de woonomgeving de laatste jaren door ver- en nieuwbouw duidelijk verbeterd is. Samenwerking In 2014 is door 4 organisaties besloten om een samenwerkingsverband te starten. Met alle respect voor de wijze waarop zorgverleners en behandelaren uit de VVT sector dagelijks zich inspannen voor deze doelgroep en in de overtuiging dat zorg, behandeling en begeleiding heel goed geboden kan worden in gespecialiseerde verpleeghuizen waardoor opname of verblijf in een psychiatrisch ziekenhuis kan worden voorkomen, constateren zij een aantal knelpunten in het verbeteren van de kwaliteit van zorg voor de doelgroep GP in de VVT en in het realiseren van de daarvoor benodigde randvoorwaarden. De samenwerking heeft hiermee drie hoofddoelstellingen: 1. Verbetering van de kwaliteit van zorg voor deze doelgroep: door verbinding, uitwisseling met betrekking tot de zorgpraktijk, onderwijs en onderzoek wordt de expertise vergroot en wordt de practice based zorgpraktijk stapsgewijs meer evidence based. 2. Vaststellen en realiseren van de benodigde randvoorwaarden. 3. Aandacht en erkenning voor de expertise binnen de VVT sector voor deze doelgroep en de mogelijkheden die dit genereert. 10 Collet J, Dorland LM, Pot AM, Schols JMGA, Verhey FRJ. Psychiatrische zorg(en) binnen het verpleeghuis. Tijdschrift voor psychiatrie (50) 3; S-30,

6 De samenwerking wordt vormgegeven in de oprichting van een kenniscentrum Gerontopsychiatrie in de VVT sector. Dit kenniscentrum zal zich gaan richten op de volgende activiteiten: Het ontwikkelen, vergaren en delen van expertise ten behoeve van de participerende zorgvoorzieningen Het leveren van een bijdrage aan de verbetering van adequate diagnostiek en indicatiestelling Het geven van voorlichting Het bevorderen van wetenschappelijk onderzoek Het vertalen van de resultaten van wetenschappelijk onderzoek naar toepassingen in de praktijk Het informeren en adviseren van bestuurlijke instanties Het bevorderen van casemanagement en van zorgketens Het bevorderen van een evenwichtige spreiding van zorgvoorzieningen in Nederland Het bevorderen van regionale netwerken ten behoeve van de zorgverlening Het opstellen en actueel houden van zorgprogramma s voor cliënten met gerontopsychiatrische zorgvragen zowel in de thuissituatie als in intramurale voorzieningen Het bepleiten van een adequate bekostiging van de zorg en behandeling voor de doelgroep. 6